Pułapki oceniania

• Authors: Tadeusz Tyszka
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

This paper presents a set of typical fallacies that accompany us in everyday decision-making. One of them is the pre-decisional distortion of information which consists in a tendency to increase the difference between attractiveness of the chosen and rejected alternatives. Another well-known bias is the influence of judgments made in one attribute on judgments in other attributes. This phenomenon is known as the halo effect. An equally common cognitive biasis the primacy effect which refers to overestimating information that appears first and underestimating data presented later in the serial position. The evaluation of choice alternatives is also influenced by other, less known phenomena: the context effect and the framing effect. The former is  esponsible in particular for to tendencies: (2) avoiding extreme choice options and (2) the effect of asymmetric dominance. The latter describes a situation where the evaluation and choice may depend on whether the same result is presented in one or another way. Overcoming cognitive biases of judgment is not easy. The best way seems to be to arrange evaluation conditions in such a way that will prevent fallacies from occurring.

PL

Artykuł ten pokazuje zestaw typowych błędów towarzyszących nam przy podejmowaniu decyzji. Jednym z nich jest przeddecyzyjna stronniczość ocen, która polega na skłonności do powiększania różnicy między atrakcyjnością alternatywy wybieranej i odrzucanej. Od dawna znanym błędem jest przenoszenie ocen z jednych zadań na inne. Zjawisko to nosi miano efektu aureoli. Równie powszechnym błędem oceniania jest zjawisko znane jako efekt pierwszeństwa. Polega ono na przecenianiu pierwszych informacji, a niedocenianiu następnych. W ocenianiu dają o sobie znać także mniej znane efekty: kontekstu i sformułowania. Obserwuje się w szczególności dwie tendencje: (1) unikanie opcji skrajnych oraz (2) efekt asymetrycznej dominacji. Efekt sformułowania polega z kolei na tym, że ocena i wybór mogą zależeć od tego, czy ten sam wynik zostanie opisany w jeden, czy drugi sposób. Nie jest rzeczą łatwą przezwyciężyć błędy oceniania. Najlepszym sposobem wydaje się takie organizowanie warunków oceniania, żeby znane pułapki nie mogły się w ogóle pojawić.

Keywords

EN

judgmental biases, pre-decisional distortion of information, halo effect, primacy effect, avoiding extreme options, asymmetric dominance, framing effect.

PL

błędy oceniania, przeddecyzyjna stronniczość ocen, efekt aureoli, efekt pierwszeństwa, unikanie opcji skrajnych, efekt asymetrycznej dominacji, efekt sformułowania.

• Publisher: Akademia Leona Koźmińskiego
• Journal: Decyzje
• Year: 2010
• Issue: 13

Dates

published

2010

online

2014-03-28

Contributors

author

Tadeusz Tyszka