Intelekt na usługach totalitaryzmu. O próbach „naukowego uzasadnienia” idei higieny rasy

• Authors: Konstańczak Stefan

Title variants

EN

The intellect in the service of totalitarianism. The attempts of “scientific justification” of the idea of racial hygiene

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule autor przedstawił proces kształtowania się ideologii higieny rasy (Rassenhygiene) w Niemczech oraz w Europie. W artykule dokonano także rozróżnienia higieny rasy od koncepcji eugenicznych. Autor zajął stanowisko, że było to zjawisko kulturowe, które można racjonalnie wytłumaczyć. Sformułowane dotąd próby takich wyjaśnień zostały przedstawione w dalszej części artykułu. Autor starał się także przedstawić wkład przedstawicieli nauki, w tym zwłaszcza filozofii i medycyny, w uzasadnianiu i upowszechnianiu tej ideologii. W przekonaniu autora źródłem jej popularności w Niemczech hitlerowskich była filozofia Friedricha Nietzschego oraz katastroficzne wizje historiozoficzne popularne na przełomie XIX i XX wieku.

EN

In the article the author presented the process of shaping the ideology of racial hygiene (Rassenhygiene)in Germany and other European countries. The article also distinguishes the racial hygienefrom eugenic concepts. The author took the position that this was a cultural phenomenon that can be rationally explained. The formulated attempts of such explanations are presented later in this article. The author was also trying to present the contribution of representatives of science, especially philosophyand medicine, in justifying and promoting this ideology. The author thinks that its popularity in Nazi Germany was rooted in the philosophy of Friedrich Nietzsche and catastrophic historiosophical visions popular at the turn of 19th and 20th century.

Keywords

PL

higiena rasy,; eugenika,; historia filozofii,; Friedrich Nietzsche

EN

racial hygiene,; eugenics,; history of philosophy,; Friedrich Nietzsche

• Publisher: Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
• Journal: Acta Medicorum Polonorum
• Year: 2017
• Volume: 7
• Issue: 1
• Pages: 5-36

Dates

received

2017-03

accepted

2017-04

printed

2017-05

Contributors

author

Konstańczak Stefan

• Zakład Etyki, Instytut Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego

References

• Aly G., Obciążeni. „Eutanazja” w hitlerowskich Niemczech, przeł. V. Grotowicz, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2015
• Babecki J., Z I-go Międzynarodowego Zjazdu Ludnościowego w Genewie, „Zagadnienia rasy z punktu widzenia zdrowia społecznego” 1927, nr 11-12.
• Baskin M.P., Reakcyjna historiografia niemiecka jako jedno ze źródeł ideologii faszystowskiej, Wydawnictwo „Czytelnik”, Warszawa 1949
• Baur E., Fischer E., Lenz F., Menschliche Erblehre und Rassenhygiene, J.F. Lehmanns Verlag, München 1931.
• Becker P. E., Zur Geschichte der Rassenhygiene Wege ins Dritte Reich, Georg Thieme, Stuttgart 1988
• Drewniak B., Teatr i film Trzeciej Rzeszy, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1972
• Dworzaczek F. K., Rzecz dotycząca filozofii medycyny, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” 1857, t. XIII, Serya II.
• Eisenhart, von A. R., Vollgraff, Karl Friedrich, Allgemeine Deutsche Biographie, 1896, vol. 40
• Fangerau H., Das Standardwerk zur menschlichen Erblichkeitslehre und Rassenhygiene von Erwin Baur, Eugen Fischer und Fritz Lenz im Spiegel der zeitgenössischen Rezensionsliteratur 1921-1941, Peter Lang, Frankfurt 2001
• Fromm E., Wojna w człowieku: psychologiczne stadium istoty destrukcyjności, Jacek Santorski & Co: Agencja Wydawnicza, Warszawa 1994
• Gawin M., Rasa i nowoczesność. Historia polskiego ruchu eugenicznego (1880-1952), Neriton, Warszawa 2003.
• Grotjahn A., Higiena ludzkiego rozrodu. Zarys praktycznej eugeniki, przeł. T. Janiszewski, Nakładem Polskiego Towarzystwa Eugenicznego, Warszawa 1930
• Hayes P.M., Mit rasy, przeł. J. Zawadzka, [w:] Faszyzmy europejskie, wybór J.W. Borejsza, Czytelnik, Warszawa 1979
• Heinemann I., Rasa, ziemia, niemiecka krew. Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS i nowy porządek rasowy Europy, przeł. J. Górny, Muzeum II Wojny Światowej, Gdańsk, 2014
• Historia Żydów w Polsce – krótki wykład. Część XXV – http://www.sztetl.org.pl/pl/cms/wiedza/ 2668,historia-zydow-w-polsce-krotki-wyklad-czesc-xxv/ – dostęp 5.02.2017
• Jung E. J., Die Herrschaft der Minderwertigen, ihr Zerfall und ihre Ablösung durch ein neue Reich, Deutsche Rundschau, Berlin 1930
• Kaniuk E. A., Eugenika w doktrynie nazizmu, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2013, vol. 90.
• Katolo A. J., Eugenika i eutanazja w medycynie hitlerowskiej, Fundacja Instytut Globalizacji, Warszawa-Gliwice 2012
• Klee E., Wie Eugenik die Köpfe eroberte, “Die Zeit” 1997, nr 37
• Kröner H-P., Ploetz, Alfred, Neue Deutsche Biographie, 2001, vol. 20
• Menger A., Nowa nauka o moralności, Nakładem Wydawnictwa Polskiego, Lwów 1907
• T. Kroński, Faszyzm a tradycja europejska, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2014
• Musielak M., Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i w Polsce (1899-1945): wybrane problemy, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008
• Nietzsche F., Ludzkie, arcyludzkie, t. 1, przeł. K. Drzewiecki, Nakład Jakóba Mortkowicza, Kraków 1908
• Nietzsche F., Poza dobrem i złem, przeł. S. Wyrzykowski, Nakład Jakóba Mortkowicza, Kraków 1912
• Nietzsche F., Wola mocy, przeł. L. Staff, Nakład Jakóba Mortkowicza, Kraków 1906
• Nietzsche F., Z genealogii moralności, przeł. L. Staff, Nakład Jakóba Mortkowicza, Kraków 1906
• Nietzsche F., Zmierzch bożyszcz, czyli jak filozofuje się młotem, przeł. S. Wyrzykowski, Nakład Jakóba Mortkowicza, Kraków 1906
• Nusbaum H., Zarys etyki lekarskiej. Wykłady wygłoszone na Uniwersytecie Warszawskim, „Archiwum Historii Filozofii i Medycyny” 1931, t. 11
• Platon, Gorgiasz, przeł. W. Witwicki, [w:] tenże, Dialogi, t. I, Wydawnictwo Antyk, Kęty 1999
• Popowicz K., Lamarkizm społeczny a rasizm i eugenika we Francji, Wydawnictwo UW, Warszawa 2009
• Rose R.S., Krytyczny słownik mitów i symboli nazizmu, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006
• Rosenberg A., Der Mythus des 20. Jahrhunderts. Eine Wertung der seelisch-geistigen Gestaltenkämpfe unserer Zeit, Hoheneichen – Verlag, München 1
• Rosenberg A., Dzienniki 1934-1944, przeł. M. Antkowiak, Wydawnictwo Wielka Litera, Warszawa 2016
• Rozmaryn S., U źródeł faszyzmu: Fryderyk Nietzsche, Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, Warszawa 1947
• Ruszczyński A., Obłęd udający naukę, [w:] Eugeniczny „Kryształowy pałac”, Stowarzyszenie Dialog-Współpraca-Rozwój, Zielona Góra-Berlin 2010-2011
• Schafft G.E., Od rasizmu do ludobójstwa. Antropologia w III Rzeszy, przeł. T. Bałuk-Ulewiczowa, Wydawnictwo UJ, Kraków 2006
• Strządała A., Od Galtona do Watsona. Przemiany pojmowania eugeniki w XIX i XX wieku, Wydawnictwo UO, Opole 2010
• Sugalska I., Eugenika – w poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań 2015
• Suwart A., O czystość rasy, „Przegląd Katolicki” 2007, nr 50. < https://przewodnik-katolicki.pl/Archi wum/2007/Przewodnik-Katolicki-50-2007/Historia/O-czystosc-rasy>, dostęp 5 marca 2017 r
• Twardowski K., O zadaniach etyki naukowej, „Etyka” 1973, nr 12
• Tyrowicz S., Światło wiedzy zdeprawowanej, Universitas, Kraków 2009
• Uzarczyk K., Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924-1944, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2009
• Watt A., Bitwa pod Zurychem, „Odrodzenie” 1947, nr 27
• Zaręba-Bielawski M., Higieniści: z dziejów eugeniki, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011