Średniowieczne demony: Perchta i inne

• Authors: Mejor Mieczysław

Title variants

EN

Medieval Demons: Perchta (Berchta) and Others

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wzajemne wpływy kultury intelektualistów i kultury ludowej tworzyły charakterystyczną dla średniowiecza „kulturę folklorystyczną”. Składały się na nią zarówno utwory wysokiej kultury pisemnej, jak i sztuki wizualne oraz opowieści przekazywane drogą ustną. Świat wyobrażeń ludowych pozostający w obrębie pamięci popularnej, zasadniczo poza obrębem kultury pisemnej, jest dla nas tylko częściowo dostępny dzięki wytworom sztuki i nielicznym świadectwom pisanym. Kaznodzieje, inkwizytorzy, autorzy penitencjałów byli zainteresowani głównie wykorzenieniem pogańskich wierzeń i zwyczajów, w swych opisach zatem nie wnikali w ich istotę. Poza tym pogańska mitologia i demonologia przetrwała tylko szczątkowo, m.in. dzięki włączeniu jej elementów w pamięć liturgiczną, chrześcijański cykl kalendarzowo-liturgiczny, a także – w szerszym stopniu – dzięki temu, że wiara w te istoty i wykonywanie różnych czynności apotropaicznych przeszły do folkloru wiejskiego. W krajach germańskich i ościennych szerzyła się wiara w odwiedziny w okresie Dwunastu Dni (tj. od Bożego Narodzenia do Trzech Króli) żeńskich demonów, którym przewodziła w świadectwach XV-wiecznych Perchta. Było to bóstwo o ambiwalentych cechach: niekiedy groźna strzyga, w innych okolicznościach uważana za dobrotliwą panią, czarownicę przynoszącą grzecznym dzieciom prezenty. Nieliczne w kulturze polskiej świadectwa zwyczajów towarzyszących Dwunastu Dniom są dowodem swoistej osmozy kulturowej, związanej z wielowiekowym napływem ludności niemieckiej i z upowszechnieniem się jej wierzeń.

EN

Mutual relation of the culture of the intellectuals and of the folk one produced a “folkloristic culture” characteristic of the Middle Ages. The aforementioned culture was composed of pieces of both the high literate culture, and visual arts and stories transmitted orally. The world of folk imagery that remains in the sphere of common memory and, essentially, outside of the literate culture sphere is accessible to us only from cultural products and scanty written records. Preachers, inquisitors, and penitential writers focused their interest mainly on eradicating pagan beliefs and practices, thus in their descriptions failed to gain insights into them. Apart from that, pagan mythology and demonology survived only fragmentarily, due to, inter alia, inclusion of their elements into liturgical memory, Christian calendar-liturgical cycle, and also—to a greater degree—because belief in such creatures and their apotropaic rituals entered the rural folklore. In Germanic and adjacent countries a belief in the visit within the period of Twelve Days (i.e. from Christmas to Epiphany) of female demons, led by Perchta (Berchta), was spread. Perchta was a goddess having ambivalent features: sometimes a dangerous lamia, and sometimes a good-natured woman—a witch delivering presents to obedient children. In Polish culture, scarce evidence of the customs accompanying Twelve Days is an effect of a rare cultural osmosis connected with centuries-old immigration of Germans and with the spreading of the beliefs that the Germans brought with them.

Keywords

EN

medieval culture; medieval folklore; medieval demonology; Germanic mythology; Perchta

• Publisher: Instytut Badań Literackich PAN
• Journal: Pamiętnik Literacki
• Year: 2020
• Volume: 111
• Issue: 2
• Pages: 7-28

Dates

printed

2020-03-31

Contributors

author

Mejor Mieczysław

• Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa

Identifiers

ISSN

0031-0514

EISSN

2719-5376

DOI

10.18318/pl.2020.2.1