Wojna i zagłada: Odbicie doświadczeń z lat 1939–1945 w przedstawieniach i pisarstwie Erwina Axera

• Authors: Rafał Węgrzyniak

Title variants

EN

War and the Holocaust: A reflection of experiences from 1939-1945 in the productions and writings of Erwin Axer

Abstracts

EN

The essay is an attempt to recreate the experiences of the director Erwin Axer (1917-2012), who staged productions not only on Polish- but also German-language stages during the war of 1939-1945. From September 1939 to June 1941 he was employed, also as an actor, in the Polish theatre in Lvov, incorporated into the Soviet Union. In July 1941, considered a Jew by the Germans, he was locked up in the Lvov ghetto, where he worked as a labourer. After escaping from the ghetto in December 1942, he was hiding in private apartments in Warsaw. From August to October 1944 he took part in the Warsaw Uprising. After the insurgents’ defeat, together with the soldiers of the Home Army, he was taken to a prisoner-of-war camp in Germany, liberated by the US Army in May 1945. Axer frequently returned to these experiences in his memoirs and indirectly in some of his productions, such as Niemcy (Germans) and Pierwszy dzień wolności (The First Day of Freedom) by Leon Kruczkowski, Bertolt Brecht’s Resistible Rise of Arturo Ui and Peter Weiss’s Investigation. Although he showed restraint in invoking his experiences as a would-be victim of the Holocaust, having a complicated Polish-Jewish-German identity, he did not deprive the executioners of their humanity in his productions, including Adolf Hitler. He made a settlement with the crimes committed during the reign of the ideology of national socialism practically from the inner perspective of German culture.

PL

Szkic jest próbą odtworzenia doświadczeń reżysera Erwina Axera (1917–2012), realizującego spektakle nie tylko na scenach polskich, ale też niemieckojęzycznych, w czasie wojny z lat 1939–1945. Od września 1939 do czerwca 1941 był on zatrudniony, także jako aktor, w polskim teatrze we Lwowie włączonym do Związku Sowieckiego. W lipcu 1941 uznany przez Niemców za Żyda został zamknięty we lwowskim getcie, gdzie pracował jako robotnik. Po ucieczce z getta w grudniu 1942 do Warszawy był ukrywany w prywatnych mieszkaniach. Od sierpnia do października 1944 uczestniczył w Powstaniu Warszawskim. Po jego klęsce wraz z żołnierzami Armii Krajowej wywieziony został do obozu jenieckiego na terenie Niemiec w maju 1945 wyzwolonego przez armię USA. Axer wielokrotnie powracał do owych doświadczeń w tekstach wspomnieniowych oraz pośrednio w przedstawieniach takich jak "Niemcy" i "Pierwszy dzień wolności" Kruczkowskiego, "Kariera Artura Ui" Brechta czy "Dochodzenie" Weissa. Chociaż był powściągliwy w przywoływaniu swych doświadczeń jako niedoszłej ofiary Holocaustu. Mając skomplikowaną tożsamość polsko-żydowsko-niemiecką, w swoich spektaklach nie pozbawiał człowieczeństwa katów – włącznie z Adolfem Hitlerem. Dokonywał rozrachunku ze zbrodniami dokonanymi w trakcie panowania ideologii narodowego socjalizmu właściwie z wewnętrznej perspektywy kultury niemieckiej

Keywords

PL

Erwin Axer; Zagłada; teatr polski; II wojna światowa

EN

Erwin Axer; Holocaust; Polish theatre; World War II

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2019
• Volume: 68
• Issue: 2
• Pages: 5-22

Dates

published

2019

Contributors

author

Rafał Węgrzyniak

• Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie

• https://orcid.org/0000000158956433

References

• Axer, E. (1984). Ćwiczenia pamięci. Warszawa
• Axer, E. (1991). Ćwiczenia pamięci: seria druga. Warszawa
• Axer, E. (1998). Ćwiczenia pamięci: seria trzecia. Kraków
• Axer, E. (2003). Czwarte ćwiczenia pamięci. Kraków
• Baniewicz, E. (2010). Erwin Axer: teatr słowa i myśli. Kraków
• Honigsman, J. S. (2007). Zagłada Żydów lwowskich (1941-1944) (A. Redzik, przekł.). Warszawa
• Jasiński, G. (2009). Żoliborz 1944: Dzieje militarne II obwodu okręgu Warszawa AK w Powstaniu Warszawskim. Pruszków
• Niziołek G. (2013). Polski teatr Zagłady. Warszawa
• Raszewski, Z. ( 2007). Spacerek w labiryncie: O teatrze polskim po roku 1958. Warszawa
• Snyder, T. (2011). Skrwawione ziemie: Europa między Hitlerem a Stalinem (B. Pietrzyk, przekł.). Warszawa
• Steinlauf, M. C. (2001). Pamięć nieprzyswojona: Polska pamięć Zagłady (A. Tomaszewska, przekł.). Warszawa

Identifiers

DOI

10.36744/pt.36

Biblioteka Nauki

36142100