Jan Wacław Machajski (27 XII 1866–19 II 1926)

• Authors: Waldemar Potkański

Title variants

EN

Jan Wacław Machajski (27.12.1866–19 02.1926)

Abstracts

PL

Jan Wacław Machajski od młodzieńczych lat charakteryzował się dużą zmiennością nastrojów i zdolnością przechodzenia od jednej skrajności w kolejną – odwrotną do poprzedniej. Do tego nastawiał się bardzo emocjonalnie do wyznawanej w danym momencie doktryny i nie dawał się zwieść żadnemu tłumaczeniu i polemice. Pierwotnie zaangażował się w nielegalną działalność w polskim ruchu narodowym. Jednak aresztowany przez Rosjan i skazany na trzy lata więzienia oraz pięć lat osadzenia we wschodniej Syberii diametralnie zmienił swoje poglądy i zafascynował się skrajną ideą rewolucyjną osadzoną w specyficznych realiach Imperium Rosyjskiego. Krytykując koncepcje preferowane przez marksistów oraz socjaldemokratów postulował wzorce anarchistyczne i wolnościowe. Stworzył własną, oryginalną doktrynę rewolucyjną, której centralną osią był proletariat, mający samorodnie przeprowadzić przewrót dający powszechną wolność wszystkim ludziom zniewolonym w państwie carów. Machajski, po powrocie z zesłania, egzystował na emigracji przebywając w Szwajcarii, jednak jego ekscentryczne idee znalazły wielu wyznawców w Rosji w pierwszych dwóch dekadach XX w. Uaktywnili oni swoją działalność w ramach tzw. Zmowy Robotniczej w czasie rewolucji 1905 r. oraz innych anarchistycznych i radykalnych formacjach istniejących na obszarze Cesarstwa Rosyjskiego.

EN

Jan Wacław Machajski was characterized by a great changeability of moods and ability for going from one extreme to another – opposite to the previous one – from youthful years. Moreover, his attitude was very emotional and he was not deceived by any explanation or polemic. Originally he got involved in illegal activity in Polish national movement. However, having been arrested by Russians and sentenced to three years in prison and five years exile to the Eastern Siberia, he had radically changed his views and was fascinated by the extreme revolutionary idea embed in peculiar realities of the Russian Empire. Criticizing ideas preferred by Marxist and social democrats, he demanded anarchistic and freedom patterns. He created his own, original revolutionary doctrine, whose the central axis was proletariat, which was to cause revolution giving freedom for all the people enslaved in the country of tsars. After the return from the exile, he lived abroad in Switzerland, but his eccentric ideas found many adherents in Russia in the first two decades of the twentieth century. They had stimulated their own activity within the framework of so-called working conspiracy in times of Revolution in 1905 and other anarchistic and radical groups existing in the area of the Russian Empire.

Keywords

PL

anarchizm; socjaliści; rewolucja

EN

anarchism; socialists; revolution

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Polish Biographical Studies
• Year: 2015
• Issue: 3
• Pages: 11-31

Dates

published

2015

Contributors

author

Waldemar Potkański

References

• Anarchizm i anarchiści na ziemiach polskich do 1914 roku, zebr. i opr. H. Rappaport, Warszawa 1981.
• KC Ligi Narodowej, Odezwa, z 8 XII 1899 r., Warszawa, [w:] Papiery Bolesława i Marii Wysłouchów, t. 53.
• List otwarty w sprawie obchodów 100 letniej rocznicy 3 Maja, [w:] Broszury agitacyjne postępowych grup młodzieżowych z lat 1884–1903 przekazane z Archiwum PPS w Londynie, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, sygn. 6930 IV.
• [Machajski Jan Wacław] Махайский Я. В., Банкротство социализма в XIX в. 1906.
• Machajski Jan Wacław, Bilans burżuazyjnej rewolucji rosyjskiej, z 1909 r. [napisany w 1907 r.], Genewa, [w:] Anarchizm i anarchiści na ziemiach polskich do 1914 roku, zebr. i opr. H. Rappaport, Warszawa 1981.
• [Machajski Jan Wacław] Makhaïski J. W., Le socialism des intellectuels, textes choisis, traduits et presents par A. Skirda, Paris 2001.
• Machajski Jan Wacław, Robotnik umysłowy 1911, opr. L. Dubel, Zamość 2012.
• [Machajski Jan Wacław] Вольский A., Умственный рабочий, ч. 1: Эволюция социалдемократии, [b. m. w. ] 1898.
• [Machajski Jan Wacław] Вольский A., Умственный рабочий, ч. 1: Эволюция социал-демократии XIX века, Genewa 1905.
• Materiały do dziejów Królestwa Polskiego i emigracji z lat 1820–1914. M.in. prasa powstańcza, odezwy, ulotki wyborcze, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 7227 III.
• Nacht Siegfried, Die direkte Aktion, Berlin 1906.
• Pismo L. 1710/pr. C.k. Prezydium Namiestnictwa do Dyrekcji Policji w Krakowie, z dn. 24 XII 1906 r., Lwów, Archiwum Państwowe w Krakowie, Departament Policji Krakowskiej, sygn. 509.
• Powiadomienie Departamentu Policji o rozpowszechnianiu się w środowiskach robotniczych anarchizmu, z 26 XII 1906 r., Petersburg [ΓΑΡΦ. Φ. 102. On. 260. Д. 15. Л. 38], [w:] Е. И. Щербаковa, Политическая полиция и политический терроризм в России (вторая половина XIX-начало XX вв.). Сборник документов. Серия «Первая публикация», Москва 2001.
• Raport z ekspozytury policji w Kocmyszowicach, za czas 15 VII do 1 VIII 1905 r., L. 1059/pr., Archiwum Państwowe w Krakowie, Departament Policji Krakowskiej, sygn. 60.
• Sorel G., Réflexions sur la violence, Paris 1908.
• Ustawa Ligi Polskiej z XII 1887 r., [w:] S. Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887– –1907), Londyn 1964.
• Dostojewski F., Dziennik pisarza, t. 1, Warszawa 1982.
• Drobner B., Bezustanna walka. Wspomnienia 1883–1918, Warszawa 1962, [t. 1].
• Pestkowski S., Wspomnienia rewolucjonisty, Łódź 1961.
• Pigoń S., Zygzaki przyjaźni. Jan Wacław Machajski – Stefan Żeromski, [w:] S. Pigoń, Miłe życia drobiazgi. Pokłosie, Warszawa [1964].
• Reszke J. („Leon”), Wspomnienia, „Archiwum Ruchu Rewolucyjnego” 1976, t. III.
• Strożecki J., Wspomnienia [nigdy niepublikowane wcześniej drukiem napisane w Paryżu w 1907 r.], „Archiwum Ruchu Rewolucyjnego” 1977, t. IV.
• Wojciechowski S., Moje wspomnienia, t. I, Lwów–Warszawa 1938.
• Zaremba Z., Słowo o Wacławie Machajskim, Paryż 1967.
• Antonów R., Pod czarnym sztandarem. Anarchizm w Polsce po 1980 roku, Wrocław 2004.
• Bauman Z., Socialism. The active utopia, ed. by T. B. Bottomore i M. J. Mulkay, London 1976.
• Bäcker R., Totalitaryzm: geneza, istota, upadek, Toruń 1992.
• [Bierdiajew N. A.] Бердяев Н. А., Судьба России, Москва 1990.
• Broda M., Historia a eschatologia. Studia nad myślą Konstantego Leontjewa i „zagadką Rosji”, Łódź 2001.
• Dubel L., Problem biurokracji w tradycji myśli socjalistycznej, Lublin 1988.
• Dubel L., Zapomniany prorok rewolucji. Szkic o Janie Wacławie Machajskim, Lublin 2009.
• Gałwazin S. N. [Галвазин С. Н.], Охранные структуры Российской империи: формирование аппарата, анализ оперативной практики, Москва 2001.
• Goriew B. I. [Горев Б. И.], Анархисты, максималисты и махаевцы: анархические течения в первой русской революции, Пиотроград 1918.
• Górski R., Anarchizm ery przemysłowej, [w:] Anarchosyndykalizm. Strajki. Powstania. Rewolucje. 1892–1990, red. R. Górski, Poznań–Kraków 2006.
• Hass L., Pokolenia inteligencji Królestwa Polskiego, „Przegląd Historyczny” 1974, t. LXV, z. 2.
• Janaszek-Ivaničková H., Świat jako zagadanie inteligencji. Studium o Stefanie Żeromskim, Warszawa 1971.
• Kaniew S. N. [Канев С. Н.], Революция и анархизм. Из истории борьбы революционных демократов и большевиков против анархизма (1840–1917 гг.), Москва 1987.
• Kądziela J., Młodość Stefana Żeromskiego, Warszawa 1976.
• Komin W. W. [Комин В. В.], Анархизм в России, Калинин 1969.
• Łukawski Z., Polacy w rosyjskim ruchu rewolucyjnym 1894–1907, Warszawa 1984.
• Mencwel A., Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego, Warszawa 2009.
• Pieriegudowa Z. I. [Перегудова З. И.], Политический сыск России, 1880–1917, Москва 2000.
• Rappaport H., Anarchizm i anarchiści na ziemiach polskich do 1914 roku, „Z Pola Walki” 1981, r. XXIV, nr 3–4 (95–96).
• Rocker R., Anarchism and anarcho-syndicalism, London 1988.
• Rublow D. I. [Рублёв Д. И.], Диктатура интеллектуалов? Проблема «интеллигенция и революция» в российской анархистской публицистике конца XIX-начала XX веков, Москва 2010.
• Salwiński J., Robotnik umysłowy – czyli Jana Wacława Machajskiego „prawdziwie robotnicza rewolucja”, „Z Pola Walki” 1988, r. XXXI, nr 1 (121).
• Sawczenko W. A. [Савченко В. А.], Анархисты–террористы в Одессе (1903– –1913), Одесса 2006.
• Schneiderman J., Sergei Zubatov and revolutionary Marxism. The struggle for the working class in tsarist Russia, Ithaca–New York 1976.
• Sedlmaier A., The Consuming Visions of Late Nineteenth – and Early Twentiethcentury Anarchists. Actualising Political Violence Transnationally, „European Review of History” 2007, Vol. 14, No. 3.
• Shatz M. S., Jan Waclaw Machajski. A Radical Critic of the Russian Intelligentsia and Socialism, Boston 1989.
• Śliwa M., Ludzie i idee socjalistyczne w Polsce, Kraków 1989.
• Tarasow A. N. [Тарасов А. Н.], Революция не всерьёз. Штудии по теории и истории квазиреволюционных движений, Екатеринбург 2005.
• Waldenberg M., Prekursorzy Nowej Lewicy, Kraków 1985.
• Wapiński R., Narodowa Demokracja 1893–1939. Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Wrocław–Warszawa 1980.
• Wojtasik J., Warszawa w ruchu niepodległościowym w latach 1864–1904, [w:] Warszawa i Mazowsze w walce o niepodległość kraju w latach 1794–1920, red. A. Koseski, A. Stawarz, Warszawa 2001.
• Zadorożniuk I. E. [Задорожнюк И. Е.], Kriwienki Walerij W. [Кривенький Валерий В.], Я. В.Махайский, [w:] Политическая история России в партиях и лицах, Москва 1994.

Identifiers

DOI

10.15804/pbs.2015.01

Biblioteka Nauki

2168240