Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 8

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Z badań nad Biłgorajem. Weryfikacja i dopełnienie

100%
Makarski W.
Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza
|
2021
|
vol. 28
|
issue 2
285-297
EN
The article presents the state of research into the toponym Biłgoraj: initially incorrectly interpreted as a topographic name consisting of the segment Biel- “swamp” (>Ukrainian Bił-) and the morpheme -goraj “mountainous terrain”. Another interpretation of this toponym says that this name is memorial and physiographic in nature, with its first physiographic part coming from the local adjective *bieły (in general Polish biały “white”), shortened to Bieł- (>Ukrainian Bił-), referring to the first part of the name of the river *Bieła Łada < Biała Łada, which Biłgoraj is located on, and the second morpheme – the memorial one taken from the name of a nearby settlement Goraj, which was the seat of the ancestors of Adam Gorajski, the founder of Biłgoraj, a settlement also located on the river Biała Łada.
2
Publication available in full text mode
Content available

Z metodologii badań onomastycznych na materiale toponimii i hydronimii

100%
Makarski W.
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia
|
2019
|
vol. 37
|
issue 2
EN
The subject of the article are toponyms with different morphological structures, with the suffix -ów, such as Szczekarzów > Krasnystaw, Czumów, with the suffix -in, such as Szczebrzeszyn, names with the suffix -cz-, such as Mircze, Matcze, Łowicz, Lubicz > Lubycza or others, such as Bełz, Czerwien, Wołyń, Radecznica, Obrocz, Obsza, Tarzymiechy. These include renewed or derived water names. The main objective of the analysis is to reflect on the methodology of toponymic and hydronymic research. The author attempted to decrypt localised names, to verify their etymology, pointing to the sources of their ambiguity (source shortages, deficiencies in discerning the properties of natural named places, omitting the toponymic context and explaining local names, erroneous reading of the morphological structure of the onyms and its base without considering its historical, often metaphorical meaning, incorrect choice of the initial form of the name on the basis of incomplete source documentation, and erroneous reading of old name entries). In the case of naming homonyms (ambiguous names), the postulate of establishing the hierarchy of the degree of credibility of the proposed etymologies was pointed out, taking into account structural linguistic determinants, name records, its geography, seriality or uniqueness, closer and further naming contexts and preferences in nominations of elements of the perceived world – people and places – by man.
PL
Przedmiotem artykułu są toponimy o różnej strukturze morfologicznej, z sufiksalnym -ów, takie jak Szczekarzów > Krasnystaw, Czumów, z sufiksalnym -in w rodzaju Szczebrzeszyn, nazwy z sufiksalnym -cz- typu Mircze, Matcze, Łowicz, Lubicz > Lubycza czy jeszcze inne, takie jak Bełz, Czerwien, Wołyń, Radecznica, Obrocz, Obsza, Tarzymiechy. Wśród nich są ponowione nazwy wodne lub od nich derywowane. Nadrzędnym celem prowadzonych analiz jest refleksja nad metodologią badań toponimicznych i hydronimicznych. Autor podjął próbę deszyfryzacji nazw miejscowych zleksykalizowanych, weryfikacji ich etymologii, wskazując na źródła ich dwuznaczności (niedostatki źródłowe, braki w rozeznaniu właściwości naturalnych miejsc nazywanych, pomijanie kontekstu toponimicznego i objaśniania nazw miejscowych, błędne odczytanie struktury morfologicznej onimu oraz jego podstawy bez uwzględnienia jej historycznego, nierzadko metaforycznego znaczenia, niewłaściwy wybór formy wyjściowej nazwy na podstawie „dziurawej” dokumentacji źródłowej, błędne odczytanie starych zapisów nazwy). W wypadku homonimii nazewniczej (nazw dwuznacznych czy wieloznacznych) wskazano na postulat hierarchizowania stopnia wiarygodności proponowanych etymologii, biorąc pod uwagę wyznaczniki strukturalno-językowe, metrykę nazwy, jej geografię, seryjność lub wyjątkowość, bliższe i dalsze konteksty nazewnicze oraz preferencje w nominacjach elementów postrzeganego świata – ludzi i miejsc – przez człowieka.
3
Publication available in full text mode
Content available

Zamość i Zamojszczyzna na mapie językowej i kulturowej Polski

100%
Makarski W.
Facta Simonidis
|
2008
|
vol. 1
|
issue 1
313-325
EN
This paper is a brief presentation of the town of Zamość and the Zamość Region in the context of the map of dialects spoken in the historical territories of South-Eastern Borderlands. The dialect spoken there contains a lot of Ukrainian linguistic interferences, which mirror the political, ethnic and civilization history of this land, reaching back to the tribal roots. The map is delineated by the particular features of the dialectal and sub-dialectal texts (old and modern) as well as a variety of names (place names, personal names, names of churches, etc.). Apart from its regional language variety, the region of Zamość is distinctive for its literature, folklore, cultural and academic life (historic Zamość Academia), a whole range of the highest class architectural sights (Zamość as a town is placed on the UNESCO World Heritage List), spectacular geographical and tourist surroundings (including the Roztocze National Natural Park, some landscape parks and nature reserves).
PL
Artykuł ukazuje Zamość i Zamojszczyznę w kontekście dialektalnej mapy kresów południowowschodnich z charakterystycznymi interferencjami ukraińskimi, które stanowią odbicie historycznych dziejów politycznych i osadniczo-etnicznych tych terenów, sięgających czasów plemiennych. Mapę tę wyznaczają cechy tekstów gwarowych i środowiskowych (dawne i współczesne) oraz różnorakie onimy (nazwy miejscowe, nazwy osobowe, wyznania kościołów i cerkwi oraz inne). Poza regionalnym językiem Zamojszczyzna manifestuje odrębność poprzez swoją literaturę, folklor, życie kulturalne i naukowe (z historyczną Akademię Zamojską), rangę swoich zabytków (z Zamościem jako miastem wpisanym na listę światowego dziedzictwa kulturowego) oraz walory krajobrazowo-turystyczne (z Roztoczańskim Parkiem Narodowym, kilkoma parkami krajobrazowymi i rezerwatami).
4

Palikot jako problem językoznawczy

100%
Makarski W.
Roczniki Humanistyczne
|
2016
|
vol. 64
|
issue 6: Językoznawstwo
81-102
PL
Nazwisko Palikot jest mianem wieloznacznym. Można przytoczyć co najmniej 10 jego etymologii. Palikot to ktoś: 1. który pali(ł) ‘niszczy(ł) ogniem’ koty; 2. który pali(ł) ‘sprawia(ł), że coś płonie’, ‘podpala(ł)’ koty; 3. który pali(ł) ‘strzelał’ do kotów ‘zajęcy’; 4. który wypalił ‘strzelił’ do kota zamiast do zająca; 5. który pali(ł) koty ‘zagrabki po bronowaniu pola’; 6. który pali(ł) się do kota ‘łona kobiecego’; 7. u którego w chacie zapalił się od ogniska kot; 8. który jest niezrównoważony jak podpalony, opalony (zagorzały) kot, a nawet podejrzany o kontakty z siłami nieczystymi; 9. który pali(ł) się ‘pała(ł) żądzą’ jak kot; 10. który poprzez swoją wybuchowość jest/był podobny do *palikota ‘działa armatniego’. Wieloznaczność ta jest przede wszystkim wynikiem dwojakiego sposobu traktowania złożenia Palikot jako struktury egzocentrycznej z nadrzędnym członem czasownikowym Pali- i podrzędnym rzeczownikowym -kot lub jako endocentrycznej z odwrotnym typem zależności między tymi komponentami. Ponadto homonimię tę powoduje niejednoznaczność obu członów badanego złożenia, w którym palić (się) i kot mogą być użyte w swoim znaczeniu podstawowym, jak i wtórnym przenośnym. Ze względu na stopień zgodności formalnej między powierzchniową a głęboką strukturą danej nominacji najbardziej prawdopodobne są dwie pierwsze interpretacje, a ze względu na powszechny proceder podpalania kotów wobec niewątpliwie rzadszego okrutnego ich palenia, pierwszeństwo zyskuje wywód drugi.
EN
The surname Palikot is a highly polysemous personal name. At least ten related etymologies can be identified. Palikot that is someone: 1. who kills(ed) cats with fire, burns(t) them; 2. whoset(s) fire to animals (particularly cats) and objects; 3. shot(s) hares, 4.who happens(ed) to shot a cat instead of a hare; 5. who burns(t) the remnants after ploughing the field; 6. who is/was attracted by female bosom; 7. whose cat caught fire in his house; 8. who is/was mentally unstable like an agitated cat, and allegedly having to do with unclear forces; 9. who is/was obsessed with passion and lust like a cat; 10. who easily loses (lost) temper, behaving like a type of canon. The ambiguity in question is, first and foremost, owing to two potential ways of analysing the structure of the compound word Palikot. It can either be interpreted as an exocentric compound with the deverbal head pali- [burn] and the nominal argument -kot[cat], or as an endocentric compound with the reversed roles of the components. Moreover, the homonymy in question is also caused by the semantic ambiguity of both compound components, where the verb burn and the noun cat can be used in their basic or metaphorical/metonymic meanings. Taking into account the fact formally speaking, the first two etymologies display the best match between the surface and the deep strucure of the compound, they constitute the best interpretative choices. The violent hooligan practice of setting fire to cats and letting them run – rather than burning them – speaks in favour of the second etymology in particular.
5

Z metodologii badań toponomastycznych. W poszukiwaniu staroruskich nazw miejscowości na terenie dzisiejszej Zamojszczyzny

100%
Makarski W.
Roczniki Humanistyczne
|
2014
|
vol. 62
|
issue 6: Językoznawstwo
085-100
PL
W artykule przedstawiono różne metody, służące rekonstrukcji historycznej mapy osadniczo-nazewniczej na wybranym wycinku pogranicza polsko-ukraińskiego, odpowiadającym obecnej Zamojszczyźnie. W rekonstrukcji tej mapy w okresie plemiennym (do końca X wieku) i później staroruskim (do 2. połowy XIV wieku) z powodu niedostatku źródeł pisanych, rejestrujących dla tego okresu tylko kilkanaście ojkonimów, posłużono się metodą archeologiczną, która pozwoliła ustalić siatkę najdawniejszych osad grodowych, ale niekoniecznie pierwotnych związanych z nimi nominacji. Tych w największym stopniu można poszukiwać, posługując się metodą filologiczną, polegającą na ustalaniu metryki nazw na podstawie ich archaicznych cech językowych: w planie semantycznym i morfologicznym.
EN
This article presents a variety of methods used in reconstructing a historical map of settlements and place names in a section of the Polish-Ukrainian borderland which covers the area of the contemporary region of Zamość. In the process of reconstructing the map in the tribal period (until the end of the 10th c.) and then in the Old Ruthenian period (until the mid-14th c.), the archaeological method was used, due to the substantial lack of written sources, with only dozen of place names preserved. The use of the archaeological method allowed a reconstruction of the oldest network of settlements and towns, yet not necessarily the place names they had been given originally. The latter can be sought with the greatest chance of success with the use of the philological method, which consists in establishing a metrics of a place name on the basis of their archaic language features: semantic and morphological.
6
Publication available in full text mode
Content available

Jubilata życiorys onomastyczny

100%
Makarski W.
TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych
|
2020
|
vol. 6
|
issue Numer Specjalny
17-29
UK
Текст має характер похвальної біографії Ювіляра – Професора Фелікса Чижевського, яка сприймається крізь призму власних назв; це виражається в антропонімічних (ім’я, прізвище), топонімічних (місце проживання, освіти, роботи, шляхів переміщування в міському та позаміському просторі), ідеонімічних (назви наукових праць) і хрематонімічних (звання та відзнаки) даних.
EN
Summary. The text is a laudatory biography of Jubilarian Professor Feliks Czyżewski’s. It’s seen through the prism of proper nouns, which occurs through the following data: anthroponymic (name, surname), toponymic (place of residence, education, work, routes ofmovement in space and outside the city), ideonymous (titles of thesis) and chrematonimic (ranks and decorations).
PL
Tekst ma charakter laudacyjnej biografii Jubilata Profesora Feliksa Czyżewskiego, widzianej przez pryzmat nazewnictwa własnego, które wyraża się poprzez dane: antroponimiczne (imię, nazwisko), toponimiczne (miejsca zamieszkania, edukacji, pracy, szlaków przemieszczania się w przestrzeni miejskiej i pozamiejskiej), ideonimiczne (tytuły prac naukowych) oraz chrematonimiczne (godności i odznaczenia).
7

Nazwiska współcześnie w Polsce używane z ruskim dub- i polskim dąb- // dęb-. Studium porównawcze)

100%
Makarski W.
Poznańskie Spotkania Językoznawcze
|
2010
|
vol. 21
99-128
EN
The article includes a linguistic analysis: semantic and formal (morphological and phonetic-graphic) of nearly 330 surnames of Russian origin and more than 370 Polish surnames, which have been formed on the basis of the Ukrainian, Belorussian and Russian root dub- and Polish dąb- // dęb- (“oak”), excerpted from Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych (“The Dictionary of Surnames Contemporarily Used in Poland”) from the years 1992-1994. The analysis showed qualitative and quantitative similarities and differences between those two anthroponomasticons and their mutual interferences. They are especially visible in the process of Polonization of Russian surnames, set in a broader context of Polish enculturation of Russian residents in historical Poland. Semantic and formal richness of both anthroponymic families with the root dąb (“oak”) confirmed an important position of dąb in Russian languages as well as in Polish, reflecting the meaning of this tree in the economic and cultural life of man.
8
Publication available in full text mode
Content available

Z metodologii badań onomastycznych na przykładzie wybranych antroponimów

100%
Makarski W.
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia
|
2019
|
vol. 37
|
issue 1
EN
The aim of the article, which examines issues related to the methodology of anthroponymic research, is the linguistic analysis of personal names of well-known historical and contemporary figures: the ethnonym Lech, the name Dąbrówka, the surnames Mickiewicz, Słowacki, Palikot and Wojtyła. This analysis is intended to verify the existing naming etymologies. In determining the genesis of each analysed personal name, with word-formation homonymity and potential different linguistic origins, the decisive factor may be the source historical data (Dąbrówka) and genealogical data (Mickiewicz, Słowacki, not fully established in relation to Wojtyla), or even detailed information related to determining the creator of a given name (Kadłubek as the author of Polish-Latin neologism Lechita, and its derivative Lech).
PL
Celem artykułu, który rozpatruje zagadnienia związane z metodologią badań antroponimicznych, jest analiza językowa nazw osobowych powszechnie znanych postaci historycznych i współczesnych: etnonim Lech, imię Dąbrówka, nazwiska Mickiewicz, Słowacki, Palikot oraz Wojtyła. Analiza ta ma służyć weryfikacji dotychczasowych etymologii nazewniczych. W ustaleniu genezy każdej badanej nazwy osobowej przy homonimiczności nazewniczej i potencjalnej różnej genezie językowej czynnikiem rozstrzygającym mogą być źródłowe dane historyczne (Dąbrówka) i genealogiczne (Mickiewicz i Słowacki, nie do końca ustalone w odniesieniu do Wojtyły), czy nawet szczegółowa informacja związana z ustaleniem twórcy danego miana (Wincenty Kadłubek jako autor neologizmu pol.-łac. Lechita, skąd Lech).
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.