Search results

1

Społeczność Strzyżowa nad Wisłokiem w okresie autonomii galicyjskiej oraz w II Rzeczypospolitej

100%

Wnęk S., Bonusiak W., Ślusarek K.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2021

|

issue Tom XXX

71-95

EN

In this article, I presented the community of Strzyzow from the second half ofthe 19th century until 1939. During this time, the population of the town grew onlyslightly and amounted to about 3000 inhabitants shortly before the outbreak ofWorld War II. The community of Strzyzow was co-created by Roman Catholics andJews, who were organized in religious associations.I presented the small-town community of Strzyzow against the background ofits changing sources of income, which consisted of the functioning and expanding public administration and the industrious activity of local entrepreneurs. I have drawnattention to the revival of social activity (at the turn of the 20th century) manifestedby increased participation of Strzyzow inhabitants in educational organizations.I have also taken into consideration the spatial and urban changes which were of keyimportance to the town’s development. This development began in the last decadeof the 19th century, in regard to finding the location for a railroad station on the Rzeszow-Jaslo route in 1890, followed by subsequent investments in the constructionof public utility buildings: the elementary school, the county court, and the middleschool building. The local elite comprised of representatives of business circles, administrationand liberal professions played an active role in these changes.

PL

Artykuł przedstawia społeczność Strzyżowa nad Wisłokiem od II połowy XIX wieku do roku 1939. W tym czasie liczba mieszkańców miasteczka nieznacznie rosła i na krótko przed wybuchem II wojny światowej wynosiła około 3000 osób. Społeczność Strzyżowa współtworzyli wierni Kościoła rzymskokatolickiego i Żydzi, zorganizowani w ramach związków wyznaniowych. Małomiasteczkowa społeczność Strzyżowa została ukazana na tle zmieniających się źródeł utrzymania, na które składało się funkcjonowanie rozbudowującej się administracji publicznej oraz aktywności lokalnych przedsiębiorców. Zwrócono uwagę na ożywienie w zakresie działalności społecznej (przełom XIX/XX w.), wyrażającej się zwiększonym uczestnictwem strzyżowian w organizacjach o charakterze oświatowym. Uwzględniono także kluczowe dla rozwoju miasta zmiany przestrzenno-urbanistyczne, rozpoczęte w ostatniej dekadzie XIX w. w związku z lokalizacją tu w 1890 r. stacji kolejowej linii Rzeszów–Jasło, a następnie inwestycjami w zakresie budowy gmachów użyteczności publicznej: szkoła ludowa, sąd powiatowy, budynek gimnazjum. Aktywny udział w tych zmianach odgrywała lokalna elita złożona z przedstawicieli środowiska gospodarczego, administracji oraz wolnych zawodów. Celem tego artykułu jest zaprezentowanie wyników najnowszych badań nad przeszłością Strzyżowa, szczególnie w okresie autonomii galicyjskiej i dwudziestolecia międzywojennego. Konstrukcja artykułu pozwala na przedstawienie kilku kluczowych kwestii dotyczących: 1) stosunków wyznaniowych; 2) funkcjonowania administracji publicznej i jej obsady; 3) kluczowych dla miasta zmian społeczno- -gospodarczych przypadających na przełom XIX/XX w.; 4) zwrócenia uwagi na tworzącą się elitę złożoną z przedstawicieli wolnych zawodów oraz przedsiębiorców i jej rolę w życiu codziennym miasta. W ostatnim czasie opublikowano wiele opracowań na temat społeczności małych miast. Niniejszy artykuł ma przybliżyć liczne podobieństwa w tym zakresie, które są rdzeniem dyskusji na drodze do syntezy dziejów.

2

Egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach realnych w latach 1872/73 – 1917/18

100%

Ochenduszko T., Hoff J., Ślusarek K.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2021

|

issue Tom XXX

113-134

EN

Matura examinations in Galician real schools (realschule) were introduced in1872, after the schooling period had been extended from six to seven years.The written matura examination consisted of an essay (then called an enclosedpaper) in the language used during lectures, an essay in the state language, i.e. in German,a translation from German into the lecture language or vice versa, a translation from French into the lecture language, a mathematical task, and a task from descriptive geometry. During the autonomous period in Galicia, the lecture language in all134 Tadeusz Ochenduszko real schools was Polish. Five hours each were allotted for an essay in Polish and tasks in descriptive geometry; four hours each for an essay in German and mathematical tasks; three hours each for translations from German into Polish (or vice versa) and for translations from French into Polish.In the oral part, however, students had to take one language, geography and history (one subject back then), mathematics, natural history (combination of physics,chemistry, geography and biology), physics and chemistry. During the oral part, the committee was chaired by: the chairman, who was usually the national inspector of secondary schools or a delegate of the National School Council (NSC), the headmaster and all teachers who taught classes in the last grade, i.e. the seventh grade. The matura exam was a public examination, similar to the defense of a doctoral thesis.Therefore, it could be listened to by bystanders. Out of 18 real schools that functioned during the described period, 15 met the conditions necessary to organize the matura exam. The principals of these establishments were responsible for observing the rules during the entire examination procedure,and if their positions were vacant, the responsibility fell on the vice principals, also known as managers. Between 1872-1873 and 1917-1918 there were 45 of these individuals.The chairmen of the oral matura exam committees were national school inspectors or, alternatively, NSC delegates. They were elected from among the members of NSC, people assigned to the offices of this institution, employees of universities, usually technical ones, and directors of other real schools. During the period of interest, 33 officials served as chairmen. Jan Nepomucen Franke – chairman of the Section of Vocational, Real and Industrial Schools operating at the NSC – supervised the largest number of matura examinations (73).In the years 1872-1873 and 1913-1914 the matura exam was passed by 7051 students. They constituted 84.2% of those who took the oral part. The largest number of students passed the exam in the First Realschule in Lviv (1801) and the First Realschule in Cracow (1739). The most famous graduate of the Cracow institution was Jozef Beck, who became Minister of Foreign Affairs of the Second Polish Republic from 1932 to 1939. During the specific period of World War I, approximately 750 students passed their matura exams, of which nearly 46% passed under special regulations allowing students going to the front to take the war matura exam in a streamlined mode. Soon after Poland regained its independence, real schools were transformed into gymnasiums.Those that remained within the Polish borders after World War II continue to function to this day.

PL

Egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach realnych zostały wprowadzone w 1872 r., po wydłużeniu w nich nauki z sześciu do siedmiu lat. Matura pisemna obejmowała: wypracowanie (zwane wtedy pracą klauzurową) w języku wykładowym, wypracowanie w języku państwowym, tj. niemieckim, przekład z języka niemieckiego na wykładowy lub odwrotnie, przekład z języka francuskiego na wykładowy, zadanie matematyczne oraz zadanie z geometrii wykreślnej. W Galicji w okresie autonomicznym językiem wykładowym we wszystkich szkołach realnych był polski. Na wypracowanie z języka polskiego i zadania z geometrii wykreślnej przeznaczone było po pięć godzin, na wypracowanie z języka niemieckiego i zadania z matematyki po cztery godziny, na przekład z języka niemieckiego na polski (lub odwrotnie) oraz na przekład z języka francuskiego na polski – po trzy. Natomiast w części ustnej uczniowie zdawali: jeden język, geografię i historię (stanowiły wtedy jeden przedmiot), matematykę, historię naturalną (przyrodę), fizykę oraz chemię. Podczas ustnej części egzaminu w komisji zasiadali: przewodniczący, którym był zwykle krajowy inspektor szkół średnich lub delegat Rady Szkolnej Krajowej (RSK), dyrektor zakładu oraz wszyscy nauczyciele, którzy mieli zajęcia w klasie ostatniej, czyli siódmej. Matura miała charakter egzaminu publicznego, tak jak np. obrona pracy doktorskiej, zatem mogły się jej przysłuchiwać osoby postronne. Na 18 szkół realnych, które funkcjonowały w wymienionym okresie, 15 spełniało warunki niezbędne do przeprowadzenia matury. Za przestrzeganie całej procedury dotyczącej egzaminu odpowiadali dyrektorzy zakładów, a w razie nieobsadzenia tych stanowisk – zastępcy dyrektorów, zwani też kierownikami. W latach 1872/73 – 1917/18 było ich 45. Przewodniczącymi komisji podczas matury ustnej byli krajowi inspektorzy szkolni, ewentualnie delegaci RSK. Wybierano ich spośród członków RSK, osób przydzielonych do biur tej instytucji, pracowników wyższych uczelni, najczęściej technicznych oraz dyrektorów innych szkół realnych. W okresie objętym niniejszym opracowaniem funkcję przewodniczących pełniło 33 urzędników. Nadzór nad największą liczbą matur (73) sprawował Jan Nepomucen Franke – przewodniczący działającej przy RSK Sekcji Szkół Zawodowych, Realnych i Przemysłowych. W latach 1872/73 – 1913/14 egzamin dojrzałości zdało 7051 abiturientów. Stanowili oni 84,2% tych, którzy podeszli do części ustnej. Najwięcej osób zdało maturę w I Szkole Realnej we Lwowie (1801) i I Szkole Realnej w Krakowie (1739). Najbardziej znanym absolwentem tej drugiej placówki był Józef Beck – minister spraw zagranicznych II Rzeczypospolitej w latach 1932–1939. W specyficznym okresie I wojny światowej egzamin dojrzałości zdało około 750 osób, w tym prawie 46% na mocy specjalnych przepisów, pozwalających uczniom udającym się na front składać w trybie przyspieszonym maturę wojenną. Wkrótce po odzyskaniu przez Polskę niepodległości szkoły realne zostały przekształcone w gimnazja. Te z nich, które po II wojnie światowej pozostały w granicach Polski, funkcjonują do dnia dzisiejszego.

3

Jeniec cywilny Marian Ruzamski w Charkowie w latach 1914–1918

100%

Zych T., Ślusarek K., Kuzicki J.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2021

|

issue Tom XXX

183-204

EN

Marian Ruzamski, the most outstanding painter connected with Tarnobrzeg, a graduate of the Academy of Fine Arts in Kraków, a pupil of Wyczolkowski and Malczewski,was taken as a so-called “civilian prisoner” after Tarnobrzeg was occupied by the Russian army in 1914. He spent the next 5 years of his life imprisoned in Kharkiv. He survived due to the help of his family, friends and the activities of the “Polskie TowarzystwoPomocy Ofiarom Wojny” (Polish Society to the Aid of War Victims). He also made a living by selling his works, painted on commission or simply exchanged for food. During his stay in Kharkiv, Ruzamski also experienced the horrors of the Bolshevik Revolution and civil war. These experiences would become an extremely important reference points in his later years. He returned to the independent Poland in 1919 with the rest of his works, which make up the so-called Kharkiv period of his art.

PL

Marian Ruzamski, najwybitniejszy malarz związany z Tarnobrzegiem, absolwent krakowskiej ASP, uczeń Wyczółkowskiego i Malczewskiego, po zajęciu Tarnobrzega w 1914 r. przez wojska rosyjskie, został przez nie uprowadzony z miasta jako tzw. jeniec cywilny. Osadzony w Charkowie, spędził tam 5 kolejnych lat swego życia. Przeżył dzięki pomocy rodziny, przyjaciół i działalności Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny. Utrzymywał się także ze sprzedaży swoich prac, malowanych na zamówienie bądź wymienianych za żywność. Podczas pobytu w Charkowie doświadczył również okropności rewolucji bolszewickiej i wojny domowej. Doświadczenia te stały się ogromnie ważnym punktem odniesienia w jego dalszym życiu. Do wolnej Polski powrócił w 1919 r. wraz z ocalałymi pracami, które składają się na tzw. okres charkowski jego twórczości.

4

Klaudiusz Angerman (1861-1922), przemysłowiec, działacz polityczny i filantrop. W stulecie śmierci.

100%

Wnęk S., Hoff J., Ślusarek K.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2022

|

vol. Tom XXXIV

49-60

EN

Klaudiusz Angerman (1861–1922), geological engineer, industrialist, independence activist and philanthropist. Born in Lviv to a family of officials. He studied in Lviv Polytechnic (1879–1883), and continued his studies in Vienna (1883–1885). He began work in his profession in Jasło. At the turn of the 20th century, he worked in the oil industry. He conducted geological evaluations in search of oil in Podkarpackie province and in Zagłębie Borysławskie. He has done similar evaluations in the Caucasus, the Apennines and in the Romanian Carpathian Mountains. In the years 1911–1918, he was a member of parliament from the Polish People’s Party to the Imperial Council in Vienna. He took care of economic issues. He published in Polish and German on socio-economic subjects. In the years 1914–1920, he took an active part in activities concerning Polish independence. In the years 1904– 1922, he lived with his family in Boguchwała near Rzeszow. He died in Nowy Sącz, and was buried in Boguchwała. In 2022, the local government of Boguchwała named one of the town’s streets after him.

PL

Klaudiusz Angerman (1861-1922), inżynier geolog, przemysłowiec, działacz niepodległościowy i filantrop, urodził się we Lwowie w rodzinie urzędniczej. Studiował na Politechnice Lwowskiej (1879-1883), naukę kontynuował w Wiedniu (1883-1885). Pracę zawodową rozpoczął w Jaśle. Na przełomie XIX/XX w. działał w przemyśle naftowym. Na Podkarpaciu i w Zagłębiu Borysławskim prowadził badania geologiczne w poszukiwaniu złóż naftowych. Podobne badania prowadził na Kaukazie, w Apeninach i rumuńskich Karpatach. W latach 1911-1918 był posłem Polskiego Stronnictwa Ludowego do Rady Państwa w Wiedniu. Zajmował się kwestiami gospodarczymi. Publikował (po polsku i po niemiecku) na tematy społeczno-gospodarcze. W latach 1914-1920 czynnie angażował się w sprawy niepodległości Polski. W latach 1904-1922 mieszkał z rodziną w Boguchwale koło Rzeszowa. Zmarł w Nowym Sączu, pochowany został w Boguchwale. W 2022 roku samorząd Boguchwały nazwał jedną z ulic jego imieniem .

5

Wybrana korespondencja handlowa Zarządu dóbr Hrabiów Mycielskich w Wiśniowej nad Wisłokiem.

100%

Wnęk S., Zych T., Ślusarek K.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2022

|

vol. Tom XXXIV

287-310

EN

This article presents fragments of the dispersed business communication of Mycielscy family from Wiśniowa nad Wisłokiem in the years 1915-1943. The correspondence is concerned with the economic matters of the agricultural enterprise of Mycielski family from 1867-1944. The following owners of this enterprise are introduced: Franciszek Mycielski (1832-1901), his son Jan Mycielski (1858-1926), and the grandson Jan Zygmunt Mycielski (1901-1972), the last owner of the Wiśniowa lands. Collected correspondence presents a lot of information pertaining to the organisational changes in farming industry on the Mycielski lands in the analyzed time period. The appendix consists of 78 postcards, most of which are from the cheese makers in Wiśniowa, operating in the years 1885-1944, specializing in production of Gruyère Swiss cheese. This article introduces the economic environment of business owners working with Mycielscy family. The correspondence is stored in the County Center of Culture and Tourism in Wiśniowa nad Wisłokiem.

XX

W artykule przedstawiono fragmenty rozproszonej korespondencji handlowej Zarządu dóbr Hrabiów Mycielskich w Wiśniowej nad Wisłokiem z lat 1915-1943. Korespondencja dotyczyła spraw gospodarczych przedsiębiorstwa rolnego należącego w latach 1867-1944 do rodziny Mycielskich. Przybliżono sylwetki kolejnych właścicieli tych dóbr: Franciszka Mycielskiego (1832-1901), jego syna Jana Mycielskiego (1858-1926), którego synem był Jan Zygmunt Mycielski (1901-1972), ostatni właściciel dóbr wiśniowskich. Zamieszczona korespondencja dostarcza szeregu informacji na temat zmian organizacyjnych w zakresie przemysłu rolnego w dobrach Mycielskich w analizowanym okresie. W aneksie zamieszczono 78 kart pocztowych, z których znaczna część dotyczy serowni w Wiśniowej, działającej w latach 1885-1944, specjalizującej się w produkcji sera szwajcarskiego gruyére. Dokument przedstawia środowisko gospodarcze współpracowników dóbr Mycielskich. Korespondencja przechowywana jest w Powiatowym Centrum Kultury i Turystyki w Wiśniowej nad Wisłokiem.

Refine search results

5 Prace Historyczno-Archiwalne

5 Ślusarek K.

3 Wnęk S.

2 Hoff J.

2 Zych T.

1 Bonusiak W.

1 Kuzicki J.

1 Ochenduszko T.

2 2022

3 2021

Społeczność Strzyżowa nad Wisłokiem w okresie autonomii galicyjskiej oraz w II Rzeczypospolitej

Egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach realnych w latach 1872/73 – 1917/18

Jeniec cywilny Marian Ruzamski w Charkowie w latach 1914–1918

Klaudiusz Angerman (1861-1922), przemysłowiec, działacz polityczny i filantrop. W stulecie śmierci.

Wybrana korespondencja handlowa Zarządu dóbr Hrabiów Mycielskich w Wiśniowej nad Wisłokiem.