Search results

1

Motywacja semantyczna przymiotników wartościujących

100%

Pajdzińska A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1995

|

vol. 7

5–20

PL

Wartościowanie, towarzyszące ludzkiemu oglądowi i przeżywaniu świata, znajduje wyraz nie tylko w ogromnej liczbie językowych wykładników ocen, lecz również głębiej, na poziomie utrwalonych w języku sądów. Analiza różnorodnych faktów językowych pozwala dotrzeć do swoistego dla danej społeczności widzenia świata, pozwala odtworzyć organizację owego świata, panujące w nim hierarchie i akceptowane wartości. Wychodząc z tego założenia autorka w swojej pracy dokładniej przygląda się semantycznej motywacji przymiotników wartościujących i próbuje odpowiedzieć na pytanie, jakie względy zadecydowały, że pewne wyrazy zyskały taki, a nie inny charakter wartościujący. Swoją analizę opiera na następujących przykładach grup przymiotników: (1) jednostki z motywacją przestrzenną (opozycja góra/dół, przód/tył, prawo/lewo; (2) będące w opozycji swój/obcy (wewnątrz czegoś – na zewnątrz czegoś); (3) których wartościujący charakter jest pochodną chrześcijańskich wyobrażeń o świecie (sfera dobra i zła, Boga i diabła); (4) motywowane przez konotacje nazw zwierzęcych (np. pieski, psi; słoniowaty; orli; kobylasty).

EN

Valuation that accompanies human perception and experience of the world is expressed not only in an enormous number of linguistic expressions of judgements, but also at a deeper level of evaluation perpetuated in language. The analysis of various linguistic facts allows for reaching a particular perception of the world in a given society. It allows to recreate the organization of the said world, hierarchies and accepted values that dominates it. Beginning with such an assumption, the author, in her analysis, takes a closer look at the motivation of evaluative adjectives and attempts to answer the question of what reasons were that some words gained their specific evaluative character. Her analysis is based on the following examples of sets of adjectives: (1) lexical units with spatial motivation (the oppositions up-down, front-back, left-right); (2) lexical units that express the opposition one of us-stranger (inside-outside); (3) lexical units whose evaluative character is a consequence of Christian belief about the world (the sphere of good and evil, God and devil); (4) lexical units motivated by the connotations of animal names (e.g. pieski, psi [ dog-like/beastly]; słoniowaty [elephant-like]; orli [eagle-like]; kobylasty [mare-like, bulky/enormous].

2

Frazeologizmy w polskiej poezji współczesnej. Problemy interpretacyjne cudzoziemców

100%

Pajdzińska A.

Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców

|

1992

|

vol. 4

PL

Istotnym tworzywem polskiej poezji współczesnej są związki frazeologiczne. Najogólniej rzecz biorąc wszystkie poetyckie użycia frazeologizmów można podzielić na użycia zgodne z wartością kodową jednostek bez. odstępstw od formy, znaczenia i łączliwości, które określa norma polszczyzny ogólnej, oraz na użycia innowacyjne. Omówię pokrótce obie grupy, pokazując jednocześnie, przed jakimi trudnościami staje odbiorca-cudzoziemiec.

3

Wrażenia zmysłowe jako podstawa metafor językowych

100%

Pajdzińska A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1996

|

vol. 8

113–130

PL

Przedmiotem analizy są metafory językowe (derywaty słowotwórcze i semantyczne, frazeologizmy, ustalone porównania), traktowane jako realizacje metafor pojęciowych, a celem – ustalenie, jakie zjawiska niefizyczne są konceptualizowane w polszczyźnie w kategoriach wrażeń zmysłowych. Daje się zauważyć wyraźny związek między rodzajem zmysłu (jakością wrażeń zmysłowych) a kierunkiem rozszerzeń metaforycznych. Wzrok funduje jednostki z domen: wiedzy, kontroli i wzorowania się; słuch – wiedzy i posłuszeństwa; dotyk – szeroko rozumianego kontaktu; smak – aktów sądzenia; węch – wnioskowania. Rozszerzenia metaforyczne można też traktować jako pośrednie argumenty świadczące o hierarchii zmysłów, utrwalonej w języku, oraz o wartości poznawczej poszczególnych doznań sensorycznych.

EN

The object of the analysis are linguistic metaphors (word-formation and semantic derivatives, phraseological expressions, conventionalized similes) treated as realizations of conceptual metaphors. Its aim is to establish what non-physical phenomena are conceptualized in Polish in terms of sensory perception. A clear connection can be observed between a particular sense (the quality of sensory perception) and the direction of metaphorical extensions. The sense of sight is the basis for conceptualizations relating to the domains of knowledge, control and following someone’s behaviour; the sense of hearing — the domain of broadly understood contact; the sense of taste — the domain of judgement; the sense of smell — the domain of drawing conclusions. Metaphorical extensions can also be treated as indirect evidence for the existence of a hierarchy of senses, rooted in language, and of the cognitive value of particular sensory experiences.

4

Antropocentryzm frazeologii potocznej

100%

Pajdzińska A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1990

|

vol. 3

59–68

PL

Autorka na różnych płaszczyznach (gramatycznej, leksykalnej, semantycznej, struktury ilościowej słownictwa – zwłaszcza potocznego) przedstawia antropocentryczny charakter języka. Specjalną uwagę przywiązuje do frazeologii potocznej, w której nasila się antropocentryzm właściwy językowi w ogóle. Autorka przedstawia to na przykładzie różnego rodzaju frazeologicznych określeń odległości, czasu, ilości, miary i intensywności cechy. Opisują one świat z perspektywy człowieka, „bezwstydny antropocentryzm” owych frazeologizmów jest widoczny na pierwszy rzut oka – wszystkie zawierają w swym składzie nazwę części ciała lub odniesienie do czynności wykonywanej przez człowieka. Są one dobrą ilustracją tezy, że w języku-tworze ludzkim zostaje utrwalony obraz rzeczywistości widzianej i doświadczanej przez człowieka, świat, którego najważniejszym składnikiem jest właśnie człowiek. W jednostkach tych ujawnia się typowe dla ludzi odnoszenie wszystkiego do siebie: głównym lokalizatorem, względem którego sytuuje się przedmioty w przestrzeni (wtórnie – także w czasie), jest człowiek i części jego ciała, one to oraz ich własności służą do określenia ilości, miary, a nawet intensywności cechy, wykonywane czynności stają się podstawą charakterystyki temporalnej czy lokatywnej itd. Opisane frazeologizmy, np.: coś stoi na głowie, coś jest postawione na głowie, coś ma ręce i nogi, do góry nogami, jak się patrzy, do d…, odzwierciedlają w sposób jawny antropocentryczną orientację człowieka.

EN

The author demonstrates the anthropocentric character of language at different levels (i.e. grammatical, lexical, semantic levels, and at the level of the quantitative structure of lexis, esp. colloquial lexis). Special attention is paid to colloquial phraseology, through which the anthropocentrism characteristic of language as such is channelled. The author demonstrates this phenomenon on the examples of various phraseological expressions of the distance, time, measurement, and intensity of a given characteristic. The expressions in question describe the world from the human perspective, the ‘shameless anthropocentrism’ of these expressions is blatantly visible – all of them contain a name of a body part or a reference to an activity performed by humans. They constitute a good illustration for the thesis that in language – seen as a human creation – the view of reality seen from a vantage point of man and based in human experience is perpetuated; the world, in which man is the most important element indeed. The units in question demonstrate the anthropocentric perspective typical for humans: the main viewer with respect to whom objects in space (and, secondarily, also in time) are located, is man and parts of his body; these elements, exactly, serve the purpose of determining the amount, measurement, and even the intensity of a given trait. The activities performed become the basis for temporal, or locative characterisation, and so on. The described phraseological expressions, e.g. coś stoi na głowie, coś jest postawione na głowie [lit. something stands on its head, and something is put on its head; turn sth on its head], coś ma ręce i nogi [lit. something has hands and legs – it makes sense], do góry nogami [lit. legs up – upside down] jak się patrzy [lit. as you look – first rate], do d[upy] [ lit. into arse – sth sucks] reflect clearly the anthropocentric orientation of man.

5

Po ojczyźnie-polszczyźnie z różdżką chodzę… Poezja a magia

100%

Pajdzińska A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2001

|

vol. 13

15–26

PL

Szkic stanowi próbę wyróżnienia modelowych sytuacji wiązania poezji z magią. Za najprostszy przypadek należy uznać obecność w utworze mniej lub bardziej czytelnych odwołań do praktyk magicznych. W bardziej skomplikowanych przypadkach tym, co pozwala na zestawienie tak różnych sfer aktywności człowieka, jest szczególna ranga słowa, jaką ma ono i w kulturze magicznej, i w twórczości poetyckiej, wiara w siłę sprawczą słowa, w jego zdolność powodowania zmian w otaczającym świecie. Konsekwencją takiego myślenia o poezji jest przypisywanie jej twórcom, niczym czarodziejom czy czarnoksiężnikom, zdolności i intencji, jakich nie mają przeciętni ludzie. Obiektem poetyckich „działań magicznych” może być: słowo, świat przedstawiony w utworze, odbiorca. Elementy te są ściśle ze sobą związane, dlatego też się zdarza, że na wszystkie jednocześnie lub na dwa z nich nakierowane są działania poety. Wymienione sytuacje zostały dokładniej omówione i zilustrowane przykładami z literatury polskiej. Zwrócono również uwagę na rolę poezji w demaskowaniu praktyk quasi-magicznych, stosowanych przez polityków, propagandzistów, twórców reklam i innych, którzy dążyli i dążą do narzucenia odbiorcom pożądanych przez siebie wizji świata.

EN

An attempt is made to identify model situations of connecting poetry to magic. The most straightforward case is when a text features more or less conspicuous references to magical practice. In more complex cases, what makes it possible to juxtapose these very different spheres of human activity is a peculiar status of a word in both magic and poetry: it is believed to be causing events and effecting changes in the world. As a consequence, certain abilities and intentions are attributed to poets, as if to wizards or sorcerers, which would never be attributed to ordinary people. The object of a people’s ‘magic activity’ may be a word, the world presented in a given poem, or the recipient. These elements are strictly connected with one another, therefore it is sometimes the case that the poet’s actions are directed to two or to all of them. The article offers a more detailed discussion of the situations mentioned above. They are also illustrated with examples from Polish poetry. Furthermore, attention is paid to the role of poetry in de-camouflaging quasi-magical practices employed by politicians, propagandists, advertisers and others who attempt to impose a particular worldview on the recipients.

6

O nepotyzmie, kumoterstwie i kolesiostwie słów kilka

100%

Pajdzińska A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2008

|

vol. 20

171-178

PL

Jedną z najważniejszych opozycji organizujących obraz świata utrwalony w polszczyźnie jest opozycja „swoi / obcy”. Biegun obcości zwykle zyskuje ocenę negatywną tylko dlatego, że wiąże się z odmiennością, jest to bowiem typowy sposób kształtowania poczucia odrębności, samookreślania się i wzmacniania wspólnoty. Przyczyną negatywnego wartościowania grupy, do której nie należymy, może być jednak także przeświadczenie, że zachowania i działania członków tej grupy są naganne moralnie, gdyż ich istotą jest wzajemne popieranie się ludzi ze sobą związanych w celu osiągnięcia własnych korzyści lub realizacji nieuczciwych interesów. Dezaprobatę wyrażają nazwy grupy: klan, klika, koteria, sitwa, mafia, nomenklatura, układ i utworzone od nich określenia, np. koteryjne (interesy), klanowa (solidarność), a także nazwy abstrakcyjne typu nepotyzm, kolesiostwo, kumoterstwo.

EN

One of the most important oppositions in Polish is that between “us” and “them”. The “them” pole is usually evaluated negatively just because it is different: in this way a group creates its distinctness, self-identity and internal bond. Another reason might also be the conviction that the behaviour and actions of the other group are morally wrong because they are based on mutual support aimed at self interest and illegal profit. Disapproval can be expressed by the names of the group such as klan ‘clan’, klika ‘clique’, koteria ‘coterie’, sitwa ‘cabal’, mafia ‘mafia’, nomenklatura ‘the authorities and their favourites’, układ ‘scheme’ and their derivatives, e.g. koteryjne (interesy) ‘interests of the coterie’, klanowa (solidarność) ‘clan solidarity’, as well as abstract concepts such as nepotyzm ‘nepotism’, kolesiostwo ‘favouritism’ or kumoterstwo ‘back-scratching’.

7

Kreacje czasu w Fuga temporum Mieczysława Jastruna

100%

Pajdzińska A.

Prace Językoznawcze

|

2012

|

issue 14

225-234

EN

In Fuga temporum, Mieczysław Jastrun's last, posthumous collection of poems, the author remains faithful to the basic motif of his poetry: time. However, it is not the time of history or art that is the most significant here but the time experienced by a person, the time of an individual`s life on the way to death. In his portrayals of time, the poet uses not only lexical but also grammatical resources. Figurative uses of language include creative applications of conceptual metaphors implemented in Polish, as well as of terminological combinations.

Refine search results

5 Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

1 Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców

1 Prace Językoznawcze

7 Pajdzińska A.

1 2012

1 2008

1 2001

1 1996

1 1995

1 1992

1 1990

Motywacja semantyczna przymiotników wartościujących

Frazeologizmy w polskiej poezji współczesnej. Problemy interpretacyjne cudzoziemców

Wrażenia zmysłowe jako podstawa metafor językowych

Antropocentryzm frazeologii potocznej

Po ojczyźnie-polszczyźnie z różdżką chodzę… Poezja a magia

O nepotyzmie, kumoterstwie i kolesiostwie słów kilka

Kreacje czasu w Fuga temporum Mieczysława Jastruna