Search results

1

Sprawa katedry w Collège de France dla Alberta Einsteina – w świetle jego korespondencji

100%

Piskurewicz J.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2017

|

vol. 62

|

issue 3

61–71

EN

The article discusses the affair of chair for Einstein, offered to him by the French government and French scientists in 1933, when Einstein was forced to leave Germany after Hitler’s accession to power. The article is based on Einstein’s correspondence with French scientists and representatives of the French government. Relations between Einstein and the French scientific circles are also presented in the article. Certain opinions referring to the affair of chair for him in France in 1933, as expressed by Einstein’s’ biographers, are corrected as well. The article consti¬tutes a significant contribution to Albert Einstein’s biography and includes the description of the situation of German scientists of Jewish origin leaving Germany after Nazi accession to power.

2

Rozważania kosmologiczne na temat ogólnej teorii względności

100%

Einstein A.

Zagadnienia Filozoficzne w Nauce

|

2017

|

issue 63

183-204

PL

A. Einstein, “Kosmologische Betrachtungen zur allgemeinen Relativitätstheorie” (“Cosmological considerations on the general theory of relativity”), Sitzung der Physikalisch-mathematischen Klasse vom 8. Februar 1917, „Sitzungsberichte der Preußischen Akad. d. Wissenschaften, 1917”, pp. 142–152. Translated to Polish from original German work by Robert Janusz.

3

Fenomen Alberta Einsteina - rozmyślania pod pretekstem okrągłych rocznic

80%

Maślanka K.

Zagadnienia Filozoficzne w Nauce

|

2005

|

issue 37

4-14

PL

A sketchy portrait of the genius who has changed physics. What can we learn from his work and life?

4

O względności bezwładności. Uwagi dotyczące ostatniej hipotezy Einsteina (Przedstawione na spotkaniu 31 III 1917)

80%

de Sitter W.

Zagadnienia Filozoficzne w Nauce

|

2017

|

issue 63

205-222

PL

W. de Sitter, „On the relativity of inertia. Remarks concerning Einstein’s latest hypothesis”, Proceedings of the Section of Sciences. Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam, Vol. XIX, No. 9 i 10, Johannes Müller, Amsterdam, September 1917, pp. 1217–1225 (section: „Mechanics”). Translated to Polish by Robert Janusz.

5

Agnosticism of scholars – selected forms

70%

Drozdowicz Z.

Nauka

|

2020

|

issue 1

EN

In these remarks I do undertake one more time the attempt to answer the following question: what do agnostics really want? This issue is so complicated that even the agnostics themselves had great trouble in delivering the answer. This is also related to these agnostics, such as the recalled here Charles Darwin, Albert Einstein, and Stephen W. Hawking, who belong to the greatest format of scholars. The agnostics are being distanced from, both the atheists and theists. However they do judge differently their views it is important that as well the first as the latter ones may appreciate what stands behind agnosticism and this might be very variable.

6

Stulecie kosmologicznych prac Einsteina i de Sittera

70%

Janusz R.

Zagadnienia Filozoficzne w Nauce

|

2017

|

issue 63

167-181

PL

In the article some philosophical issues regarding the emergence of the modern cosmology are discussed. The mathematical field equations enabled for the first time in the history to set a cosmological problem as a physical one. The “power” of mathematics was not easy to be read by the pioneers of cosmology. Also the philosophical perspective on the Universe changed in front of this “power” expressed by Einstein and de Sitter in their models. In the paper we propose also some new ideas related to the mathematics of cosmology as a physical science.

7

O konwencjonalnym charakterze pojęcia jednoczesności w Szczególnej Teorii Względności

61%

Pabjan T.

Zagadnienia Filozoficzne w Nauce

|

2005

|

issue 37

53-72

PL

To be able to determine the simultaneity of distant events, one has to make use of a convention. Einstein's famous definition of simultaneity, which sets e=1/2 , is a case of such a convention. The problem, dealt with in this paper, is to answer the question of whether the choice of such a convention is obligatory or not. The partisans of conventionality of simultaneity argue, that the standard synchronization procedure of clocks, based on the Einstein's definition, is not necessitated by facts concerning the physical universe, but can be replaced by any procedure originating from the definition of simultaneity, given 0 < e < 1. The present article contains some arguments in favor of, as well as against, the conventionality of simultaneity. Apart from Einstein's standard synchronization procedure, special attention is paid to Reichenbach's definition of simultaneity and Malament's theorem. Some attempts at giving an absolute definition of simultaneity are also presented. Finally, an argument from the rationality of the world is formulated.

8

Czy siła grawitacji działa na odległość?

61%

Janusz R.

Zagadnienia Filozoficzne w Nauce

|

2005

|

issue 37

15-31

PL

The second Law of Newton's dynamics could be regarded as a research program: by investigating momentum change, one is able to obtain simple formulae for expressing the physical force. However, such a program is unrealistic because of the problem with defining the concept of inertial system. Einstein has solved this problem in his general theory of relativity. In this theory, Gravity is not a force but rather the geometry of the world. It does not act at a distance, but determines local motions of masses. Einstein's research program consisted in a bold hypothesis in the field of mathematical physics rather than in any mathematization of observational results. The second Law of Newton's dynamics could be regarded as a research program: by investigating momentum change, one is able to obtain simple formulae for expressing the physical force. However, such a program is unrealistic because of the problem with defining the concept of inertial system. Einstein has solved this problem in his general theory of relativity. In this theory, Gravity is not a force but rather the geometry of the world. It does not act at a distance, but determines local motions of masses. Einstein's research program consisted in a bold hypothesis in the field of mathematical physics rather than in any mathematization of observational results.

9

Příběh jednoho zmizelého světa. Lékárna U bílého jednorožce v Praze, její osud a osud jejích majitelů (nejen) ve dvacátém století

57%

Arndt T., Dohnal F.

Dvacáté století - The Twentieth Century

|

2017

|

vol. 9

|

issue 1

120-141

EN

The fate of the famous pharmacy “At the White Unicorn” at the Old Town Square in Prague reflects in some ways the complicated history of Bohemia and Central Europe in the first half of the 20th century. The pharmacy has existed since the beginning of the 15th century and was definitely destroyed after the strike of the German grenade during the Prague uprising in May 1945. PhMr. Max Fanta, owner of the pharmacy in 1884–1925 and his family, made pharmacy “At the White Unicorn” famous. Max Fanta himself was a prominent pharmacist (he became famous, especially in Germany, as the inventor of a pharmaceutical small bowl from melamine resin, the so called Fantaschale), but his wife, Berta, born Sohrova, who came from the rich Jewish family from Libochovice, was still more famous in the Prague society. Berta Fantová organized a sociable and artistic party in the their salon above the pharmacy before 1914, attended by Franz Kafka, Max Brod, Hugo Bergmann or Albert Einstein (the so called Fantakreis). Max Fanta’s wife was interested in those days the popular theosophy at that time, and was also in personal contact with the founder of Anthroposophy, Rudolf Steiner. Their daughter, Elsa Fantova, was the first woman, who finished the study of pharmacy in the Czech lands (1908). She married prominent philosopher and Zionist Hugo Bergmann. Husbands with their children moved to Jerusalem in 1919. Berta Fantova wanted to leave with her daughter and her family, but she died at the end of 1918. The husbands divorced in the 1930s, but constantly both lived in the Mandatory Palestine (and late in the State of Israel). Their son Martin was a recognized psychoanalyst in the New York, their daughter Eva finished medicine’s studies and became a psychiatrist, and his son Uriel worked with his wife for the UN. Husband Fanta had a son Otto too. Otto Fanta escaped from Prague before Nazism to England, where died in 1940. The widow after him, Johanna (born Bobasch), was an intimate friend of Albert Einstein in Princeton in the years 1945–1955.

10

Some remarks on the first image of a black hole

53%

Szybka S. J.

Zagadnienia Filozoficzne w Nauce

|

2020

|

issue 68

281-294

EN

On the 10th of April, 2019 the Event Horizon Telescope Collaboration presented the first image of the black hole. The image was obtained with a planet-scale array of eight ground-based radio telescopes. The observation relied on a technique called very long base interferometry which synchronises telescope facilities around the world. The image of a black hole together with the recent detections of gravitational waves confirms one of the most intriguing predictions of Einstein’s gravity theory, namely, the existence of black holes. I will provide more details on this remarkable observation and explore its consequences for our understanding of nature. The physical reality of black holes is strongly supported by recent advances of astronomy. I claim that this fact is the key to understanding the relation between our world and the world of mathematics.

11

Zagadnienia kosmologiczne przed Einsteinem

51%

Heller M.

Zagadnienia Filozoficzne w Nauce

|

2005

|

issue 37

32-40

PL

Einstein's first cosmological work, published in 1917, marked the beginning of relativistic cosmology, but it was well founded on earlier questions concerning the world as a whole. The paper presents three such topics: the Olbers paradox, the Seeliger paradox, and speculations concerning cosmological consequences of thermodynamics together with some of their repercussions in relativistic cosmology.

12

On social and psychological aspects of a negligible reception of Natanson’s article of 1911 in the early history of quantum statistics

50%

Nagasawa N.

Studia Historiae Scientiarum

|

2018

|

vol. 17

EN

Possible reasons are studied why Ladislas (Władysław) Natanson’s paper on the statistical theory of radiation, published in 1911 both in English and in the German translation, was not cited properly in the early history of quantum statistics by outstanding scientists, such as Arnold Sommerfeld, Paul Ehrenfest, Satyendra Nath Bose and Albert Einstein.The social and psychological aspects are discussed as background to many so far discussions on the academic evaluation of his theory.In order to avoid in the future such Natansonian cases of very limited reception of valuable scientific works, it is proposed to introduce a digital tag in which all the information of relevant papers published so far should be automatically accumulated and updated.

PL

Dyskutowane są możliwe przyczyny, które sprawiły, że artykuł Władysława Natansona na temat statystycznej teorii promieniowania, opublikowany w 1911 r. zarówno w języku angielskim, jak i w tłumaczeniu na język niemiecki, nie był prawidłowo cytowany we wczesnej historii statystyki kwantowej przez wybitnych naukowców, takich jak Arnold Sommerfeld, Paul Ehrenfest, Satyendra Nath Bose i Albert Einstein.Omówiono aspekty społeczne i psychologiczne, które pozwalają lepiej poznać tło wielu dotychczasowych dyskusji na temat oceny jego teorii.Aby uniknąć w przyszłości takich natansonowskich przypadków bardzo ograniczonej recepcji wartościowych publikacji naukowych, proponuje się wprowadzenie cyfrowego znacznika, w którym wszystkie dotychczasowe informacje o odpowiednich publikacjach powinny być automatycznie gromadzone i aktualizowane.

13

Udawane filozofowanie

43%

Jodkowski K.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2014

|

vol. 11

279-302

PL

Recenzja książki: Wojciech Grygiel, Stephena Hawkinga i Rogera Penrose’a spór o rzeczywistość, Copernicus Center Press, Kraków 2014, s. 412.

EN

Review of: Wojciech Grygiel, Stephena Hawkinga i Rogera Penrose’a spór o rzeczywistość, Copernicus Center Press, Kraków 2014, s. 412.

14

Mała książka o wielkim wszechświecie

41%

Szybka S. J.

Zagadnienia Filozoficzne w Nauce

|

2021

|

issue 71

203-209

EN

We live in extraordinary times for cosmologists. A vast amount of new astronomical data is pushing our model of the universe to its limits. An interest in cosmology is growing. The Little Book of Cosmology by Lyman Page is a concise up-to-date approachable introduction to the topic.

15

Philosophy in science – a case study of the reception of the Special and the General Theory of Relativity in Kraków and Lwów before 1925

36%

Polak P.

Studia Historiae Scientiarum

|

2016

|

vol. 15

245–273

EN

A centenary of Einstein’s General Theory of Relativity brings forward some questions with regard to the impact of Einstein’s theory on philosophy. This theory, and the chronologically earlier Special Theory of Relativity, have had many important philosophical implications. In Poland they provoked interesting philosophical discussions before WWII. The history of those discussions reveals numerous noteworthy facts concerning the relationships between mathematics, physics and philosophy. A case study of the reception of the Special and General Theory of Relativity in Kraków and Lwów before 1925 focuses on the peculiar specificity of exact sciences and philosophy in Polish Galicia. The concept of “philosophy in science” coined by Michael Heller is particularly suitable for describing this specificity. The article begins with a short overview of the early reception of the Special Theory of Relativity in Kraków. Next, it shows how the discussions during the 10th and 11th Congresses of Polish Physicians and Natural Scientists (Lwów 1907, Kraków 1911) influenced the reception of the STR. What is also discussed are the roots of the specificity of the reception in Lwów, i.e. the influence of the considerations about the foundations of mechanics and a public philosophical debate around Einstein’s theories. In order to demonstrate how different the reception of these theories was in Kraków, a description is provided of a methodological debate between S. Zaremba and T. Banachiewicz. Some notes are also added about the concurrent styles of philosophy of science (philosophy of nature). The article ends with conclusions about the specificity of Kraków’s and Lwów’s styles of philosophy in science. This study reveals that in this period Einstein’s theories significantly stimulated philosophical considerations in Poland. These considerations have become an important supplement to the scientific activity in Kraków and Lwów.

PL

Setna rocznica sformułowania przez Alberta Einsteina ogólnej teorii względności jest doskonałą okazją do ponownego postawienia pytań o wpływ wspomnianej teorii na filozofię. Interesującą perspektywę oferują badania z zakresu historii nauki i historii filozofii, które pozwalają dokładniej przyjrzeć się procesowi recepcji wspomnianej teorii. Proces ten jest ważnym źródłem wiedzy o kształtowaniu się relacji nauk przyrodniczych i filozofii, gdyż poprzez analizę wskazywanych trudności i kontrowersji pozwala zidentyfikować wiele ukrytych założeń o charakterze filozoficznym, które trudno dostrzec na innych etapach rozwoju nauki. Dzięki temu analiza procesu recepcji nowych teorii naukowych staje się wyróżnionym przedmiotem analiz relacji matematyki, nauk przyrodniczych i filozofii. Z tych względów warto przyjrzeć się interesującym dyskusjom i polemikom, które miały miejsce w obrębie nauki polskiej. Szczególnie interesujące polemiki i dyskusje wokół teorii względności rozegrały się w Krakowie i we Lwowie przed rokiem 1925. Wspomniane ośrodki zostały wybrane również z tego względu, że w początkach XX wieku, wykorzystując możliwości polityczno-kulturalne powstałe w związku z istnieniem stosunkowo szerokiego zakresu autonomii Galicji, stały się one najważniejszymi centrami rozwoju nauki polskiej. Sytuacja ta zadecydowała również o połączeniu wymienionych ośrodków stosunkowo silną siecią powiązań, widocznych szczególnie na gruncie fizyki. W obu miastach powstała również specyficzna (choć z zachowaniem pewnych lokalnych odrębności) odmiana refleksji nad nauką, którą dogodnie jest określić przy pomocy pojęcia „filozofii w nauce” stworzonego przez M. Hellera. Opracowanie rozpoczyna się od krótkiego przybliżenia historii recepcji szczególnej teorii względności w Krakowie. W procesie tym najistotniejszą rolę odegrał August Witkowski, który już w 1905 roku docenił znaczenie pierwszych prac Einsteina. Kolejne punkty zwrotne w procesie recepcji teorii Einsteina wyznaczyły dwa kolejne Zjazdy Lekarzy i Przyrodników Polskich, które odbyły się kolejno we Lwowie w 1907 r. i w Krakowie w 1911 r. Pierwszy z nich zadecydował o popularyzacji idei relatywistycznych pośród przyrodników polskich, a kolejny – o popularyzacji ich wśród filozofów. Dla zrozumienia lokalnej specyfiki filozoficznych rozważań prowadzonych w ośrodku lwowskim odwołamy się do rozwoju recepcji wokół podstaw mechaniki. Zagadnienie to szczególnie mocno interesowało lwowskich uczonych z tej racji, że Lwów był do 1915 roku jedynym polskim ośrodkiem akademickim rozwijającym nauki techniczne i koncentrował w naturalny sposób większość polskich uczonych zajmujących się nauką mechaniki. To właśnie środowiska związane z lwowską Szkołą Politechniczną odegrały ważną rolę w późniejszych dyskusjach wokół szczególnej i ogólnej teorii względności. W dalszej kolejności szkicowo zaprezentowana zostanie lwowska polemika wokół teorii względności i dla kontrastu ukazana zostanie o wiele krótsza polemika rozgrywająca się w Krakowie. Szczególna uwaga zostanie poświęcona dorobkowi Zygmunta Zawirskiego, który w swej działalności podjął problematykę poruszoną w obu ośrodkach i przedstawił najbardziej interesujące rozważania ukazujące nowoczesną wizję filozofii uprawianej w ścisłym kontakcie z naukami przyrodniczymi. Prezentowany styl filozofii w nauce rozwijany w Krakowie i Lwowie został również skrótowo skonfrontowany z konkurencyjnymi filozoficznymi reakcjami na teorie Einsteina: z refleksją rozwijaną w obrębie Szkoły Lwowsko-Warszawskiej (Kazimierz Ajdukiewicz) i z wybraną refleksją neoscholastyczną (Feliks Hortyński SJ, Ludwik Wrzoł SJ, Jan Stepa). Na tym tle lepiej można dostrzec specyfikę filozofii analizowanej w tym studium przypadku – najważniejsze uwagi na ten temat zostały zawarte w zakończeniu niniejszej pracy. Niniejszy artykuł ukazuje fakt, że szczególna i ogólna teoria względności Einsteina znacząco wpłynęły na rozwój refleksji filozoficznej w Polsce. Warto również zaznaczyć, że refleksja filozoficzna stała się w opisywanym okresie ważnym uzupełnieniem pracy naukowej przyrodników, co decyduje również o specyfice rozwoju ówczesnej nauki.

Refine search results

Sprawa katedry w Collège de France dla Alberta Einsteina – w świetle jego korespondencji

Rozważania kosmologiczne na temat ogólnej teorii względności

Fenomen Alberta Einsteina - rozmyślania pod pretekstem okrągłych rocznic

O względności bezwładności. Uwagi dotyczące ostatniej hipotezy Einsteina (Przedstawione na spotkaniu 31 III 1917)

Agnosticism of scholars – selected forms

Stulecie kosmologicznych prac Einsteina i de Sittera

O konwencjonalnym charakterze pojęcia jednoczesności w Szczególnej Teorii Względności

Czy siła grawitacji działa na odległość?

Příběh jednoho zmizelého světa. Lékárna U bílého jednorožce v Praze, její osud a osud jejích majitelů (nejen) ve dvacátém století

Some remarks on the first image of a black hole

Zagadnienia kosmologiczne przed Einsteinem

On social and psychological aspects of a negligible reception of Natanson’s article of 1911 in the early history of quantum statistics

Udawane filozofowanie

Mała książka o wielkim wszechświecie

Philosophy in science – a case study of the reception of the Special and the General Theory of Relativity in Kraków and Lwów before 1925