Search results

1

»Nie mam nic przeciwko tym obcym, ale ci obcy nie są stąd«. Konceptualizacja obcości w dyskursie prasowym w Polsce i w Niemczech

100%

Zinken J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2000

|

vol. 12

53–62

PL

W artykule autor przygląda się zasadniczej dla językowego obrazu świata opozycji między swoim i obcym w przykładowych tekstach przynależnych do polskiego i niemieckiego dyskursu ideologicznego (politycznego). Za van Dijkiem przyjmuje, że charakterystyczne dla dyskursu ideologicznego jest ustalenie i reprodukcja rozróżnienia miedzy grupą własną a innymi grupami. Funkcją dyskursu ideologicznego jest legitymizacja działań i przekonań grupy własnej oraz delegitymizacja działań i przekonań innych grup. W popularnych czasopismach polskich i niemieckich, traktujących o tematach politycznych („Wprost” i „Spiegel”) takie pojmowanie swojego i obcego wydaje się akceptowane. Konkretyzacja abstrakcyjnych pojęć swój i obcy przy tym nie jest stała, a raczej funkcjonalnie zmienna, zależnie od tego, kto ma być postrzegany jako należący do grupy własnej, a kto ma być z niej wyłączony.

EN

The article analyzes the opposition US — THEM, fundamental for the linguistic worldview, in chosen texts of the Polish and German ideological (political) discourse. It is accepted, following van Dijk, that ideological discourse is characterized by establishing and reproducing the distinction between one’s own group and other groups. The function of ideological discourse is, on the one hand, to legitimize actions and beliefs of one’s own group and, on the other, to delegitimize actions and beliefs of other groups. It seems that such conceptualizations of US and THEM are accepted in popular Polish and German magazines {Wprost and Spiegel, respectively). Depending on who is to be considered as belonging to US and who is to be excluded, those abstract concepts are realized in a functionally changeable manner.

2

Słownik ludowych stereotypów językowych. Założenia ogólne

100%

Bartmiński J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1988

|

vol. 1

11-34

PL

Autor omawia podstawowe założenia Słownika ludowych stereotypów językowych, nad którym prace podjęto w Zakładzie Języka Polskiego UMCS w roku 1976. Zasadniczym celem słownika, odpowiednio do celów etnolingwistyki, będzie odtworzenie ludowego obrazu świata leżącego u podstaw języka i przywoływanego jako substrat informacyjny, stanowiący podstawę procesu komunikacji językowej i kulturowej. Oparty będzie na dostępnej w druku dokumentacji polskiej kultury ludowej (w tym zwłaszcza folkloru i gwar), a także na materiałach specjalnie zebranych w terenie. Autor omawia kolejno: budowę artykułu hasłowego, układ haseł (tematyczny, nie alfabetyczny), treść i formę eksplikacji, układ zdań definiujących, źródła. Wykorzystane są w nim następujące grupy źródeł: (1) opublikowane zapisy tekstów folkloru w całej ich różnorodności gatunkowej, (2) zapisy dialektologiczne w postaci słowników i monografii gwarowych, a także potocznych rozmów i opowiadań, (3) źródła etnograficzne dotyczące wierzeń i praktyk ludowych, (4) materiały z zakresu folkloru, gwar oraz wierzeń i praktyk, zebrane współcześnie w terenie. Zarys Słownika został zaprezentowany w zeszycie próbnym Słownik ludowych stereotypów językowych, Wrocław 1980.

EN

The author discusses basic assumptions of The Dictionary of Linguistic Folk Stereotypes currently in preparation in the Department of Polish at Maria Curie-Skłodowska University, Lublin. Aiming at are construction of culture by means of linguistic methods and basing both on printed material and present-day recordings, this ethnolinguistic dictionary will contain Polish folklore texts, dialectal variants as well as ethnographers' observations relating to beliefs and various modes of behaviour. An outline of the Dictionary has been presented in a trial volume Słownik językowych stereotypów ludowych (The Dictionary of Linguistic Folk Stereotypes), Wrocław 1900. According to the conception of such a dictionary develope there, a stereotype is defined as a fixed combination of semantic and/ or formal elements, or, to put it differently, a combination of the pIane of content and/ or the pIane of expression, whereby the main target of the description is not linguistic expressions per se but rather their semantic correlates, i.e. mental entities (linguistic and cultural images of things) mediating in the relation language – reality. Although the idea of the Dictionary draws on the concept of the stereotype as proposed by W. Lippmann and H. Putnam and reflects the postulates laid down by A. Wierzbicka and the so-called prototype semantic, it should not be identified With either of these conceptions. Rather what lies at its foundation is the so-called "cognitive definition" as developed by J. Bartmiński in the paper "Definicja kognitywna" (The "Cognitive Definition") in: J. Bartmiński (ed.) Konotacja, Lublin, UMCS, 1988, and applied in more than forty M. A. theses written in the years 1977-1987, in the Department of Polish at Maria Curie-Skłodowska University, Lublin,

3

Co to jest „językowy obraz świata”

80%

Maćkiewicz J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1999

|

vol. 11

7–24

PL

Językowy obraz świata to pojecie, które nadal nie ma zadowalającej definicji. Aby je zdefiniować, należałoby określić: jaki jest podmiot tego obrazu, jaki jest stosunek zawartego w obrazie odwzorowania rzeczywistości do samej rzeczywistości i jaki jest ontologiczny status tego zawartego w języku modelu świata. Ważne jest również ustalenie, co składa się na JOS: obrazy obiektów (tzn. ich cechy i sposoby istnienia), ogólne sposoby organizacji (kategorie porządkujące, typ racjonalności), „naiwna” wiedza. Tak zbudowany obraz jest heterogeniczny – wielowarstwowy i wieloaspektowy. Można go zrekonstruować, wykorzystując dane językowe o różnym stopniu konwencjonalizacji, dodatkowo – dane kulturowe. Przy interpretacji tych danych można posłużyć się różnorodną metodologią, przy czym szczególnie przydaje się metodologia kognitywna.

EN

The concept of the linguistic picture of the world still remains largely undefined. To provide a satisfactory definition, it is necessary to specify its subject, the relationship between the representation of the reality present in the picture to the reality itself, as well as the ontological status of the linguistic world model. It is also crucial to specify the components which the linguistic picture of the world comprises: pictures of objects (i. e. their features and modes of existence), general ways of organization (categories, type of rationality), the ’naive’ knowledge. The picture thus created is heterogenic, multi-layer and multi-aspectual. it, can be reconstructed on the basis of variously conventionalized linguistic facts and, additionally, cultural data. Out of many possible approaches to interpreting these data, cognitive methodology appears to be the most useful.

4

Wpływ przeszłości na językowy obraz śmierci ludzi i zwierząt w polszczyźnie

80%

Burzyńska A. B., Kamieniecki J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1997-1998

|

vol. 9-10

81–92

PL

Autorzy podejmują próbę odtworzenia na podstawie danych językowych schematu konceptualizacji śmierci w polszczyźnie. Uwzględnienie etymologii polskich leksemów: śmierć, umrzeć, zdechnąć oraz tradycji antycznej, wierzeń słowiańskich (koncepcja duszy-oddechu, duszy-wiatru oraz łącząca je asocjacja wiatr – dusza – ostatnie tchnienie) i koncepcji chrześcijańskiej poszerza perspektywę badań nad współczesnym rozumieniem zjawiska śmierci. Już na gruncie prasłowiańskim istniały językowe mechanizmy osłabiania i łagodzenia grozy śmierci (widoczne w podstawowym znaczeniu rdzenia *mrt- ‘zniszczyć’). Pierwotny, etymologiczny model śmierć to zło (zniszczenie) znajduje kontynuację w postaci językowego modelu śmierć to przeciwnik, który to model ulega z kolei przewartościowaniu w model śmierć to przyjaciel. Współczesne definiowanie pojęcia śmierci opiera się na podstawach fizjologicznych, co jest typowe dla dwudziestowiecznej medykalizacji śmierci i pozwala na postawienie hipotezy o podobnym rozumieniu śmierci ludzi i zwierząt.

EN

The paper is an attempt a linguistically-based reconstruction of the schema for the conceptualization of death in Polish. The perspective of the research on the contemporary understanding of death is broadened through several factors. These include the etymological exploration of the Polish lexemes of śmierć ('death'), umrzeć ('to die'), zdechnąć ('to die' in the case of animals or with disrespect about people), the ancient tradition, Slavonic beliefs (the concepts of the soul as breath, wind and the association of wind-soul-last breath which binds all three) as well as the Christian viewpoint. Already in pre-Slavonic reality there existed a linguistic mechanism of weakening and alleviating the terror of death, deducible from the basic meaning of the root *mrl- 'destroy'. The original etymological model death is evil (destruction) is continued as a linguistic model death is an enemy, which is in turn reevaluated into death is a friend. The contemporary fashion of defining the concept of death is based on concrete elements. As it is typical of the 20th-century medicalization, it allows one to advance a hypothesis of a similar understanding of the death of animals and people.

5

Mnogoznačnost’ i sinonimija slova ljubit’

80%

Apresjan J. D.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2000

|

vol. 12

77–95

PL

Dwie programowe i teoretyczno-metodologiczne cechy postawy badawczej N.I. Tołstoja bliskie są autorowi artykułu: idea ścisłej więzi między językiem a widzeniem świata, tj. pojęcie językowego obrazu świata oraz postulat integralności lingwistycznego opisu obiektu. Oba one legły u podstaw Nowego objaśniającego słownika synonimów języka rosyjskiego opracowanego przy udziale autora. Artykuł jest swoistym portretem rosyjskich czasowników ljubit’ i obožat’ w ich wzajemnym synonimicznym powiązaniu. Czasownik ljubit’ ma trzy znaczenia, którym odpowiadają użycia, takie jak: (1) Ona ljubit’ drugogo; (2) Sestry Cvetaevy lubili svoj dom v Taruse; (3) On ljubit’ davat’ interv’ju. W odróżnieniu od niego, czasownik obožat’, pomimo zdolności do występowania w analogicznych kontekstach semantycznych i syntaktycznych, nie da się rozczłonkować na odrębne znaczenia. Teza ta następnie zostaje potwierdzona obserwacją szeregu właściwości obu wyrazów: cech semantycznych, morfologicznych, ich możliwości derywacyjnych oraz syntaktycznych, włączając w to zdolność do pełnienia funkcji wskaźnika rematu. Analiza wykazuje, że ten szereg właściwości realizuje się różnie w każdym z trzech znaczeń czasownika ljubit’, czego nie stwierdza się w przypadku czasownika obožat’. W szczególności, nie jest możliwe użycie go w zdaniach przeczących (*On ne obožal slušat’ muzyku) i pytających (*Vy ego obožaete?).

EN

Two programmatic and theoretic-methodological features of N. I. Tolstoy’s research attitude are continued by the author of the present article: (1) the idea of a close link between language and perception of the world, i.e. of a linguistic worldview, and (2) the postulate of the linguistic integrity of an object. Both of these constitute the basis of a new dictionary of Russian synonyms, coedited by the abovementioned author. The article presents a picture of Russian verbs lyubit’ and obozhat’ in their mutual synonymic bond. Lyubit’ has three meanings and three parallel usages: (1) Ona lyubit’ drugovo ‘She loves someone else’; (2) Sestry Tsvetaevy lubili svoy dom v Taruse ‘Tsvetaeva’s sisters liked their house in Tarus’; and (3) On lyubil davat’ interv’yu ‘He liked to give interviews’. Although obozhat’ can also appear in analogical semantic and syntactic contexts, it cannot be split into separate meanings. The observation is corroborated by a number of properties of the two words: their semantic, morphological, derivational and syntactic features, including the ability to function as indicators of the rheme. The abilities are realized differently in each of the three meanings of lyubit’, which for obozhat’ is not the case. In particular, it is impossible to use the latter in negatives (*On ne obozhal slushat’ muzyku ‘He didn’t love/adore to listen to the music’) or interrogatives (* Vy evo obozhayete? ‘Do you-PL love/adore him?’).

6

Językowy obraz świata a niektóre założenia kognitywizmu

71%

Tokarski R.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1997-1998

|

vol. 9-10

7–24

PL

Jednym z podstawowych zadań w badaniach nad językowym obrazem świata jest takie ukształtowanie semantycznej definicji słowa, które zdawałoby sprawę z tego, jak ludzie rozumieją bądź jak mogą rozumieć słowo w określonym kontekście. Artykuł proponuje model definicji kognitywnej, która ma charakter otwarty i potrafi uwzględniać wszystkie konotacje w języku słabiej utrwalone. Na przykładzie polskich nazw barw przedstawiona została zasada wzajemnej motywacji (przewidywalności) elementów znaczeniowych, polegająca na odtworzeniu wewnętrznej hierarchizacji składników semantycznych i ustaleniu między nimi zależności znaczeniowych. Prototypowy wzorzec barwy wpływał na wielokierunkowy rozwój konotacji semantycznych, motywując kolejne ciągi transformacyjne o różnym stopniu uszczegółowienia. W konsekwencji całościowa rama interpretacyjna jednostki leksykalnej składa się z grona wzajemnie się dopełniających subram szczegółowych. Każdy z postulowanych składników znaczenia motywował bądź był motywowany przez inne składniki semantyczne.

EN

One of the basic tasks in the study of the linguistic picture of the world is to shape a word's semantic definition in such a way as to reveal how the word is or may be understood in a particular context. In the paper, a model of an open cognitive definition capable of capturing all loose connotations is proposed. On the basis of Polish colour terms, a principle of mutual motivation (predictability) of semantic components is presented. The principle consists in reconstructing the inner hierarchy of semantic components and establishing semantic interrelationships among them. The prototypical colour template influenced a multidirectional development of semantic connotations and motivated successive transformational chains specified to various degrees. Hence the global interpretational frame of a lexical unit consists of a cluster of specific complementary subframes. Each of the postulated semantic components either motivated or was motivated by other components of the frame.

Refine search results

6 Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

1 Apresjan J. D.

1 Bartmiński J.

1 Burzyńska A. B.

1 Kamieniecki J.

1 Maćkiewicz J.

1 Tokarski R.

1 Zinken J.

2 2000

1 1999

1 1988

»Nie mam nic przeciwko tym obcym, ale ci obcy nie są stąd«. Konceptualizacja obcości w dyskursie prasowym w Polsce i w Niemczech

Słownik ludowych stereotypów językowych. Założenia ogólne

Co to jest „językowy obraz świata”

Wpływ przeszłości na językowy obraz śmierci ludzi i zwierząt w polszczyźnie

Mnogoznačnost’ i sinonimija slova ljubit’

Językowy obraz świata a niektóre założenia kognitywizmu