Search results

1

Prace ks. Bolesława Przybyszewskiego dla diecezji krakowskiej

100%

Murawiec W. F.

Folia Historica Cracoviensia

|

1998

|

vol. 4

EN

The article contains an overview of Rev. prof. Bolesław Przybyszewski's work for the Krakow diocese.

PL

Artykuł omawia pracę ks. prof. Bolesława Przybyszewskiego dla diecezji krakowskiej.

2

Pogranicze kościelne diecezji krakowskiej i wrocławskiej na Śląsku na przełomie XVIII i XIX wieku

75%

Natanek P.

Folia Historica Cracoviensia

|

2004

|

vol. 10

EN

The issue includes the territory of the decanates of Bytorn and Pszczyna in Upper Silesia and the decanates of Siewierz and Lelów in the region of Częstochowa and New Silesia. All these decanates used to belong to the Cracow diocese although most of them were beyond the borders of Poland. Until 1741 all Silesia was under the Austrian rule. It was only after the Silesian war between Prussia and Austria in 1741 that Silesia was subjected to the Prussian rule. Soon after the first partition, on January 4, 1773, the Prussian authorities demanded that the Cracow bishop Kajetan Sołtyk grant powers for the Bytom and Pszczyna decanates. Finally, territorial affiliation of these two decanates was decided in the years 1816-1821. Talks were held then between Nibuhr, plenipotentiary of the Prussian government and cardinal Consalvi, representative of the Holy See, concerning reorganization of church administration in Prussia. By the powers of the papal bulla De salutare animarum of July 16, 1821 the decanates of Bytom and Pszczyna were incorporated into the Wroclaw diocese.

PL

Zagadnienie to obejmuje tereny dekanatów bytomskiego i pszczyńskiego na Górnym Śląsku (53 parafie - 1815 r.) i tereny dekanatów siewierskiego i lelowskiego w okręgu Częstochowy i Nowego Śląska (Siewierz, Kłobuck, Pilica; 46 parafii i 3 filie - 1807 r.).

3

Kult św. Stanisława w diecezji krakowskiej w świetle patrociniów do roku 1529

75%

Spórna M.

Folia Historica Cracoviensia

|

2000

|

vol. 7

EN

Like cults of other saints, the worship of St Stanislaus may be studied in many aspects. One of those are patrocinia, i.e. the summoning of the patron saints of churches, chapels and altars. The reference date is the date of the canonization of St Stanislaus (17 September 1253), since from that day onwards we may speak of his patrocinia.

PL

Kult św. Stanisława podobnie jak kulty innych świętych badać można w wielu aspektach. Jednym z nich są patrocinia, czyli wezwania świętych patronów kościołów, kaplic, ołtarzy. Datą odniesienia jest dzień kanonizacji św. Stanisława (17 wrzesień 1253 r.), bowiem od tego momentu można mówić o jego patrociniach.

4

Renesansowe medale biskupa krakowskiego Franciszka Krasińskiego herbu Ślepowron

75%

Górczyk W. J.

Łódzkie Studia Teologiczne

|

2022

|

vol. 30

|

issue 4

77-89

PL

Renaissance medals of the Bishop of Cracow Franciszek Krasiński (1574) are extremely rare and can be considered as truly unique. Eight specimens are known to have been preserved until today. Four bronze medals make part of the collection of the National Museum in Warsaw, three silver items are kept at the National Museum in Cracow while one is included in the collection of the Museum of Romanticism in Opinogóra.

5

Cztery świadectwa święceń duchownych z diecezji krakowskiej z XV i XVI wieku

63%

Kaczmarek K.

Folia Historica Cracoviensia

|

2018

|

vol. 24

|

issue 1

EN

There are few records showing the practice of the holy orders taken by local clergy in medieval Krakow diocese. With the exception of two short lists of acolytes ordained by bishop Jan Rzeszowski, we do not have any name lists of clergymen ordained by local ordinaries and suffragans. Consequently, studies on the holy orders of clergy from the diocese should refer to certificates of the holy orders bestowed upon individual clerics identified in studies to date. The archival search, performed in bishops’ files and consistory books from several dioceses belonging to late medieval Polish church organization, led to the retrieval of certificates of three clergymen from the Krakow diocese from the years 1460–1531: Andrzej (probably from MęcinaMała), Grzegorz from Olkusz and Jan from Jakimowice. The content of the certificates is of significance for studies on the prosopography of the Krakow clergy in 15th and mid-16th century.

PL

Z terenu średniowiecznej diecezji krakowskiej posiadamy niewiele materiałów pokazujących praktykę święceń tamtejszego duchowieństwa. Z wyjatkiem dwóch krótkich wykazów akolitów ordynowanych przez bp. Jana Rzeszowskiego nie znamy też żadnych imiennych wykazów duchownych wyświęconych przez tamtejszych ordynariuszy i sufraganów. Z tego względu w badaniach nad święceniami kleru w tej diecezji warto sięgać do zapoznanych w dotychczasowych badaniach świadectw święceń poszczególnych duchownych. Kwerenda przeprowadzona w aktach biskupich i księgach konsystorskich kilku diecezji należących do polskiej organizacji kościelnej późnego średniowiecza pozwoliła na odnalezienie świadectw trzech duchownych z diecezji krakowskiej z lat 1460–1531: Andrzeja (prawdopodobnie z Męciny Małej), Grzegorza z Olkusza oraz Jana z Jakimowic. Zawartość tych materiałów ma znaczenie dla studiów nad prozopografią krakowskiego kleru w XV i pierwszej połowie XVI wieku.

6

Meszne w uposażeniu plebańskim parafii diecezji krakowskiej w świetle tzw. Liber Retaxationum z 1529 roku

63%

Poniewozik L.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

2022

|

vol. 119

347-365

EN

The purpose of the article is to show the role of meszne in the emoluments of the parish vicars of the parish churches operating in the Kraków Diocese in the first half of the 16th century. Meszne was a tribute that appeared in Polish lands with colonization under German law. It was most often paid on St Martin’s Day, i.e. 11 November, in grain, generally in equal amounts of rye and oats. The significance of this tribute to parsonage budgets has been addressed only marginally in the literature to date. It has been pointed out that mieszne may have had a significant impact on the functioning of the parish in some cases, but more often than not it was a rather small element of income and for this reason was downplayed by some authors. A source that allows us to understand the actual role of meszne in the functioning of the parishes of the Kraków Diocese of the first half of the 16th century is the so-called Liber Retaxationum of 1529. It notes the components of the parsonage emoluments of almost all parishes then functioning in the Kraków Diocese. The results collected indicate that meszne was included in the emoluments of 45% of the parishes, and for as many as 30% it was the most important component In this situation, there is no doubt that its revenues had an impact on the functioning of the parishes. Consequently, it can be concluded that meszne contributed significantly to the development of the medieval parish network in the Diocese of Kraków.

PL

Celem artykułu jest ukazanie, jaką rolę odgrywało meszne w uposażeniu plebanów kościołów parafialnych funkcjonujących na terenie diecezji krakowskiej w pierwszej połowie XVI wieku. Meszne było daniną, która na ziemiach polskich pojawiła się wraz z kolonizacją na prawie niemieckim. Najczęściej uiszczane było w dniu św. Marcina, czyli 11 listopada, w ziarnie zbóż, z reguły w równych ilościach żyta i owsa. W dotychczasowej literaturze znaczeniem tej daniny dla budżetów plebańskich zajmowano się marginalnie. Wskazywano, że mogła ona w niektórych przypadkach mieć istotny wpływ na funkcjonowanie parafii, jednak najczęściej stanowiła raczej niewielki element dochodu i z tego powodu była przez niektórych autorów bagatelizowana. Źródłem pozwalającym zorientować się w rzeczywistej rola mesznego w funkcjonowaniu parafii diecezji krakowskiej pierwszej połowy XVI wieki jest tzw. Liber retaxationum z 1529 roku. Odnotowano w niej elementy składowe uposażenia plebańskiego niemal wszystkich parafii funkcjonujących wówczas na terenie diecezji krakowskiej. Zebrane wyniki wskazują, że meszne znajdowało się w uposażeniu 45% parafii, a w przypadku aż 30% stanowiło najważniejszy składnik uposażenia. W tej sytuacji nie ulega wątpliwości, że wpływy z niego warunkowały funkcjonowanie parafii. W konsekwencji można stwierdzić, że meszne w istotnym stopniu przyczyniło się do rozwoju średniowiecznej sieci parafialnej w diecezji krakowskiej.

7

Pluralizm form i rozwiązań przestrzennych w polskiej architekturze sakralnej XX wieku (na przykładzie Archidiecezji Krakowskiej)

63%

Gil-Mastalerczyk J.

MAZOWSZE Studia Regionalne

|

2016

|

issue 19

125-136

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań i analiz, dotyczących przemian stylistycznych architektury sakralnej, na przykładzie katolickich obiektów sakralnych, wzniesionych na terenie Archidiecezji Krakowskiej w latach 70. i 80. XX wieku. Zwrócono uwagę na najważniejsze zagadnienia architektoniczne i kompozycyjne budowli sakralnych, realizowanych w zróżnicowanych sytuacjach przestrzennych oraz na tle zachodzących przemian społeczno-gospodarczo-politycznych. W okresie tym na terenie Archidiecezji Krakowskiej wzniesiono 126 obiektów kościelnych . W związku z powyższym dokonano selektywnego wyboru przykładów, na bazie realizacji najbardziej wartościowych stylistycznie, wyróżniających się pod względem walorów estetycznych oraz najbardziej reprezentatywnych dla danego obszaru – jednostki terytorialnej. Analizy i badania, poparte dodatkowo dokumentacją fotograficzną, archiwalną, bezpośrednią obserwacją w terenie struktury przestrzennej oraz rozwiązań budowlanych i konstrukcyjno-materiałowych, stworzyły podstawę do przedstawienia przeobrażeń struktury przestrzennej obiektów kościelnych, różnorodności rozwiązań architektonicznych, współczesnej architektury sakralnej. Gwałtowny rozwój budownictwa sakralnego po 1975 roku związany był z wielkim zróżnicowaniem kształtów brył oraz rozwiązań sakralnych, opartych na różnorodnych planach. Zasady kształtowania nowych form sztuki sakralnej stały się wynikiem swobody i wolności, jaką pozostawiły twórcom ustalenia posoborowe, zwłaszcza odnowienie liturgii oraz panująca w naszym kraju sytuacja społeczno-gospodarczo-polityczna. Analizując najbardziej reprezentatywne realizacje współczesnych budowli sakralnych z terenu Archidiecezji Krakowskiej, zauważyć można dążenie do kształtowania dynamicznych i kontrastowych brył, stanowiących nową wartość w otaczającej je przestrzeni.

EN

The article presents the results of research and analysis on stylistic transformations religious architecture, the example of Catholic sacred buildings, built in the Archdiocese of Krakow, in the 70s and 80s of the twentieth century. It highlights key issues of architectural and compositional religious buildings, realized in different spatial situations and against ongoing socio-economic and political issues. During this period, the Archdiocese of Cracow 126 church buildings were erected. In connection with the aforementioned embodiments selective scheduling, based on the implementation of the most valuable stylistically distinctive in terms of aesthetic qualities and most representative of the area – subdivision. Studies and research, also supported by photographic documentation, archival, direct observation in the field of spatial structure and building solutions and construction-material, formed the basis for the present transformation of the spatial structure of church buildings, the diversity of architectural solutions, modern church architecture. The rapid development of religious architecture after 1975 years was associated with a great diversity of shapes and solutions religious bodies, based on a variety of plans. Principles of new forms of religious art, have become the result of freedom and liberty we have left developers determine the post-conciliar, especially the renewal of the liturgy, and prevailing in our country's social, economic and political. By analyzing the most representative realizations of modern religious buildings in the Archdiocese of Cracow we can see the desire to shape dynamic and contrasting shapes, representing a new value in the space around them.

8

Zawartość i katalog rubrycel diecezji krakowskiej z lat 1735-1811 znajdujących się w księgozbiorze podręcznym Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie

63%

Szczepaniak J.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

2021

|

vol. 115

471-502

EN

The Archives of the Metropolitan Curia in Krakow hold a significant collection of the Krakow diocese’s liturgical calendars. From the first half of the 18th century, only three copies have survived (1735, 1738, and 1745). Beginning with 1750, the collection is almost complete. Only 9 volumes are missing, from the years: 1753, 1754, 1755, 1756, 1775, 1779, 1781, 1784, 1789, and 8 from the beginning of the 19th century: 1802–1804, 1806, 1808–1810, 1839. Due to the widespread use of the calendar by priests, the following items were added to the directories: information on services and practices peculiar to the diocese, orders of the clergy and secular authorities (especially regarding changes in liturgical and fasting regulations). Until the last decades of the 19th century, there were no rules for editing the appendices to the directories. Some volumes include numerous detailed liturgical regulations, as well as messages, ordinances and short letters to the clergy that have not been published anywhere else. Others do not contain even the new and important regulations and orders for the priests. These appendices are a valuable resource for historians, albeit rarely used due to a small number of preserved copies and the lack of description of the contents, which necessitates a lengthy query. The publication of the catalogue of the Krakow directories is intended to provide help in finding information that may prove useful for a historian.

PL

W zasobach Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie znajduje się znaczny zbiór kalendarzy liturgicznych diecezji krakowskiej. Z pierwszej połowy XVIII wieku zachowały się tylko trzy egzemplarze (1735, 1738 i 1745). Od 1750 r. zbiór jest prawie kompletny. Brakuje tylko dziewięciu roczników z lat: 1753-1756, 1775, 1779, 1781, 1784, 1789 oraz ośmiu z początku XIX wieku: 1802-1804, 1806, 1808-1810, 1839. Ze względu na powszechność korzystania z kalendarza przez księży zaczęto dołączać do rubryceli: informacje o nabożeństwach i praktykach obowiązujących w całej diecezji, zarządzenia władz duchownych i świeckich (szczególnie dotyczące zmian przepisów liturgicznych i postnych). Do ostatnich dekad XIX wieku nie wypracowano reguł redagowania dodatków do rubrycel. W jednych tomach można znaleźć wiele szczegółowych przepisów liturgicznych, nigdzie niepublikowanych poza nimi komunikatów, rozporządzeń i krótkich listów do duchowieństwa. W innych nie umieszczono nawet nowych i ważnych dla księży przepisów i zarządzeń. Te dodatki są cennym, aczkolwiek rzadko wykorzystywanym źródłem dla historyków, ze względu niewielką liczbę zachowanych egzemplarzy oraz brak opisu zawartości, które zmuszają do długotrwałej kwerendy. Publikowany katalog krakowskich rubrycel ma być pomocą w szybkim odszukaniu przydatnych historykowi informacji.

9

Ks. Ignacy Polkowski (1833-1888) w świetle jego spuścizny przechowywanej w Archiwum Kapitulnym na Wawelu

63%

Urban J.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

2022

|

vol. 119

437-457

EN

The life and activities of Rev. Ignacy Polkowski, in light of his personal documents stored in the Wawel Chapter Archives, can be summarised by referring to three places: archives, libraries and church museums. Already as a student, he began accumulating a book collection that eventually numbered about 10,000 works and was rich in incunabula, 16th-century polonica, Copernican works and old prints. Thematically, it had the character of a theological and historical collection. After the January Uprising, when Rev. I. Polkowski settled in the estate of the Counts of Skórzewski family in Lubostroń in Greater Poland, he became a librarian organizing their collections. As a result of Kulturkampf, he had to leave Greater Poland and arrived in Kraków, where he became director of the Wawel Chapter Archives, and began arranging its resources and editing the most valuable documents. His work (1878–1888) left a lasting mark on the institution. Henceforth, the archive has been referred to either before I. Polkowski or after I. Polkowski. While working in Lubostroń, the clergyman took part in archaeological work that provided many objects for archaeological museums. At the same time, he was involved in medal making. The presented biographical note of Rev. I. Polkowski was developed on the basis of archival materials hitherto unavailable to historians, located in the chapter archives in Kraków. These are the personal documents of Rev. I. Polkowski collected by himself, which make the article presented hereunder his most detailed published biography. It outlines the scientific activities of Rev. I. Polkowski, carried out first in Warsaw, then in Poznań, and finally in Kraków. He was also presented as a witness to landmark events in the Polish lands in the 19th century: the January Uprising in Warsaw, Kulturkampf in Greater Poland, the Galician autonomy in Kraków, and the establishment of the Polish Academy of Learning, to mention a few.

PL

Życie i działalność ks. Ignacego Polkowskiego w świetle jego dokumentów osobistych przechowywanych w archiwum kapitulnym na Wawelu można sprowadzić do trzech miejsc: archiwów, bibliotek i muzeów kościelnych. Już jako student zaczął gromadzić księgozbiór, który ostatecznie liczył ok. 10 000 dzieł i był bogaty w inkunabuły, polonika XVI wieku, kopernikana i starodruki. Tematycznie miał charakter zbioru teologicznego i historycznego. Po powstaniu styczniowym, gdy ks. I. Polkowski osiadł w majątku hrabiów Skórzewskich w wielkopolskim Lubostroniu, został bibliotekarzem porządkującym ich zbiory. W wyniku kulturkampfu musiał opuścić Wielkopolskę i przybył do Krakowa, gdzie został dyrektorem archiwum kapitulnego na Wawelu. Rozpoczął wówczas porządkowanie jego zasobu i edytowanie najcenniejszych dokumentów. Jego praca (1878-1888) odcisnęła silne piętno na tej instytucji. Odtąd mówi się o archiwum przed I. Polkowskim i po I. Polkowskim. Duchowny w czasie pracy w Lubostroniu brał udział w pracach archeologicznych, które dostarczyły wielu obiektów dla muzeów archeologicznych. Równocześnie zajmował się medalierstwem. Przedstawiony biogram ks. I. Polkowskiego powstał na podstawie materiałów archiwalnych dotychczas niedostępnych dla historyków, a znajdujących się w archiwum kapitulnym w Krakowie. Są to dokumenty osobiste ks. I. Polkowskiego gromadzone przez niego samego. Dlatego też prezentowany artykuł jest najbardziej szczegółowym opublikowanym biogramem tego kapłana. Przybliżono w nim działalność naukową ks. I. Polkowskiego, realizowaną najpierw w środowisku warszawskim, następnie poznańskim, a na końcu krakowskim. Przedstawiono go również jako świadka przełomowych wydarzeń na ziemiach polskich w XIX wieku: powstania styczniowego w Warszawie, kulturkampfu w Wielkopolsce, a w Krakowie – autonomii galicyjskiej i m.in. powstania Akademii Umiejętności.

10

Our Archbishop. Adam Stefan Sapieha in Light of the Journals and Letters of Matilda Windisch-Graetzów Sapieżyny

63%

Urban J.

Studia Sandomierskie. Teologia-Filozofia-Historia

|

2016

|

vol. 23

61-72

EN

In 1937, the Metropolitan of Krakow Prince Bishop Adam Stefan Sapieha (1867-1951) celebrated the silver jubilee of the bishopric (1912-1937). One form of celebrating the jubilee was the publication: „Twenty-five years of Shepherding by Metropolitan Prince Adam Stefan Sapieha”, which was published that year in Krakow. The book consisted of several memoirs and accounts by friends and associates. Subsequent textsap peared after his death in 1951. In 1967, on the 100th anniversary of his birth, a questionnaire addressed to tho sewho knew the Cardinal A. Sapieha was sent out from Fr. Cardinal Karol Wojtyla's Department of Pastoral Metropolitan Curia in Krakow. The accounts were collected in six volumes and deposited in the archive. The Rev. Prof. Jerzy Wolny published some of the accounts in a companion volume to the „Book of Sapieżyńska” in Cracow in 1986. The inspiration to write this text was the publication of the book „We and Our Habitats”, which was published by Literary Publishing Company in Kraków in 2008. These are the diaries and letters of Princess Matilda of Windisch-Graetzów Sapieżyny. Shecame from anout standing Austrian family. She was the daughter of Louis Joseph zu Windisch-Graetz, a cavalry general and Inspector General of the Austrian army. She was born in Prague in 1873, she married Paweł Sapiehę in Lvov 1893, and died in Krakow in 1968. As Prince Paul Sapieha's wife she became the sister-in-law of Cardinal Adam Sapieha. In his memoirs, repeatedly refers to her husband's brother, first calling him „our bishop”, then „our archbishop”, and finally „our cardinal”. This is a valid account of one of Cardinal Sapieha immediate family member's. The author put together fragments of memories about Cardinal Sapieha from the memories of Matilda Windisch-Graetzów. This is how the text came into existence, which supplements our knowledge about the Cardinal. The occasion for the announcement of the publicationis the 150 Anniversary of the birth of „The Constant Prince” in 2017.

PL

W 1937 r. metropolita krakowski książę biskup Adam Stefan Sapieha (1867-1951) obchodził srebrny jubileusz biskupstwa (1912-1937). Jedną form uczczenia jubilata była publikacja pt. „Dwadzieścia pięć lat pasterzowania Księcia Metropolity Adama Stefana Sapiehy”, która ukazała się tego roku w Krakowie. Książka składa się z kilku wspomnień i relacji przyjaciół i współpracowników. Kolejne teksty pojawiły się po jego śmierci w 1951 r. W roku 1967 na 100-lecie jego urodzin z inicjatywy ks. kard. Karola Wojtyły Wydział Duszpasterski Kurii Metropolitalnej w Krakowie rozpisał ankietę skierowaną do tych, którzy znali kard. A. Sapiehę. Wspomnienia zebrano w sześciu tomach i zdeponowano w archiwum. Ks. prof. Jerzy Wolny w drugim tomie „Księgi Sapieżyńskiej” wydanej w Krakowie w 1986 r. część z nich ogłosił drukiem. Inspiracją do napisania tego tekstu była publikacja książki „My i nasze Siedliska”, która ukazała się w 2008 r. w Wydawnictwie Literackim w Krakowie. Są to dzienniki i listy księżnej Matyldy z Windisch-Graetzów Sapieżyny. Pochodziła ze znakomitej rodziny austriackiej. Była córką Ludwika Józefa zu Windisch-Graetz, generała kawalerii i generalnego inspektora armii austriackiej. Urodziła się w Pradze w 1873 r., za Pawła Sapiehę wyszła we Lwowie 1893 r., a zmarła w Krakowie w 1968 r. Jako żona księcia Pawła Sapiehy stała się bratową kard. Adama Sapiehy. We wspomnieniach wielokrotnie odnosi się do brata męża najpierw nazywając go „nasz biskup”, potem „nasz arcybiskup”, a w końcu „nasz kardynał”. To ważne świadectwo członka najbliższej rodziny kard. Sapiehy. Autor zestawił fragmenty wspomnień o kard. Sapieże zapisane we wspomnieniach Matyldy z Windisch-Graetzów. Tak powstał tekst, który jak sądzę uzupełnia naszą wiedzę o Kardynale. Okazją do jego publikacji jest zapowiedź uroczystości uczczenia 150-lecia urodzin „Księcia Niezłomnego” w roku 2017.

11

Spis ludności Diecezji Krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego z 1787 roku (cd.)

63%

Kumor B.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

1979

|

vol. 39

237-277

EN

-

12

Spis ludności Diecezji Krakowskiej prymasa M. J. Poniatowskiego z 1787 roku

63%

Kumor B.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

1977

|

vol. 35

255-283

EN

-

13

Spis ludności Diecezji Krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego z 1787 roku. Nr 5 (cd.)

63%

Kumor B.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

1979

|

vol. 38

151-188

EN

-

14

Spis ludności Diecezji Krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego z 1787 roku. Nr 5

63%

Kumor B.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

1978

|

vol. 37

361-400

EN

-

15

Pensjonariusze parafii szpitalnych diecezji krakowskiej w wizytacji bp. Kajetana Sołtyka (1781–1785). „W potrzebach życia opatrzenie, a do zbawienia duszy przewodnictwo”

63%

Chromy D.

Analecta Cracoviensia

|

2022

|

vol. 54

177-205

EN

There were 51 hospital parishes in the Polish part of the Diocese of Cracow. Each had its own pastor, church and endowment. An integral part of each foundation was the hospital and the poor living there. At the end of the 18th century, there were about 200 of them, of whom we can recognise by name. In the case of a dozen or so, we know their place of origin, age and condition. The residents’ lives had their own rhythm. It was marked by daily prayers learned by the preceptor, manual work, and almsgiving.

PL

W polskiej części diecezji krakowskiej funkcjonowało 50 parafii szpitalnych. Każda z nich miała swojego proboszcza, swój kościół i uposażenie. Integralną częścią każdej fundacji był szpital i zamieszkujący go ubodzy. Pod koniec XVIII wieku było ich około 200. Kilkudziesięciu spośród nich możemy poznać z imienia i nazwiska. W przypadku kilkunastu znamy miejsce pochodzenia, wiek i stan. Życie pensjonariuszy miało swój rytm. Wyznaczała go codzienna modlitwa wyuczona przez prepozyta, praca ręczna i chodzenie po jałmużnie.

16

Wizytacja parafii Koprzywnica w 1782 roku

63%

Moskal T.

Roczniki Historii Kosciola (Annals of Church History)

|

2009

|

vol. 1(56)

213-231

EN

Koprzywnica, a parish in the Sandomierz Diocese. In the Middle Ages it was owned by the Bogoria family. About 1185 Mikołaj Bogoria granted it to the Cistercian monastery founded on the territory of the town. In the 12th century also the All Saints parish church was built. The Cistercian fathers had the right of patronage over this church. In the medieval documents there are also mentions about the existence of the St Leonard pastorate. It was probably founded after 1185 and abolished in 1527 or 1529. Moreover, in Koprzywnica the Holy Spirit hospital church existed that was built before 1473. The inspection of the Koprzywnica parish took place on 1 June 1782. The source basis of the article was taken from the Inspection Book kept in the Seminary Library in Sandomierz, call number I 1476. The inspection was carried out by Rev. Stanisław Ptaszyński, bom in 1755 and ordained in 1778, a Liwa canon and from 1780 the Nowy Korczyn provost. The text includes a description of the parish church and its furniture, the financial status of the parish, the clergy taking part in the pastorate and the directives resulting from the inspection. The publication shows the way a parish near Sandomierz functioned at the end of the 18th century.

17

Dochody z dóbr stołowych biskupów krakowskich i arcybiskupów gnieźnieńskich w 1545 r.

63%

Kowalski W.

Res Historica

|

2023

|

issue 55

119-135

EN

The article discusses the revenues from the landed estates of Cracow bishops and Gniezno archbishops of 1545. The list of revenues was inserted into an inventory of the personal chattel of those dioceses’ pastor Piotr Gamrat, who had died that year without a last will and testament. Hence, the Cracow cathedral chapter decided to write down the inventory because their responsibility was to settle the archbishop’s debts and to cover the costs of his funeral. The 1545 revenues are confronted with the value of the Cracow bishops’ landed property according to its 1529 taxation, and with the manorial incomes that were documented for a part of the Gniezno archbishopric in 1531. This comparison shows a ca. thirty-percent total income growth in the Cracow bishops’ demesne. In one of the three Gniezno archbishops’ manorial estates that were taken into account, a hundred percent growth took place, while in the two others the incomes’ volume remained almost unchanged.

PL

Artykuł przedstawia dochody kluczy dóbr stołowych biskupów krakowskich i arcybiskupów gnieźnieńskich spisane w 1545 r. Źródło to jest częścią inwentarza mobiliów pasterza tych diecezji, arcybiskupa Piotra Gamrata, który zmarł we wspomnianym roku, nie pozostawiwszy testamentu. Inwentarz sporządziła więc krakowska kapituła katedralna, jako że do niej należało spłacenie długów zmarłego oraz sfinansowanie kosztów jego pogrzebu. Dochody te skonfrontowano z wartością domeny biskupów krakowskich oszacowaną w 1529 r. oraz z dochodami dóbr arcybiskupów gnieźnieńskich zapisanymi w 1531 r. Wynika z tego, że szacunkowy dochód domeny biskupów krakowskich wzrósł między 1529 a 1545 r. o około trzydzieści procent. W jednym z trzech kluczy arcybiskupstwa gnieźnieńskiego dochody wzrosły o około sto procent, zaś dla pozostałych odnotowano tylko niewielkie różnice.

18

Prepozytura kielecka w XVI stuleciu. Wierni i ich duszpasterze

51%

Kowalski W. Z.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

2021

|

vol. 115

197-251

EN

The article discusses the cure of souls in the Kielce Provostry in the sixteenth century. The source-base comprises the 1529 benefice taxation register of the Cracow Diocese, the records of the local consistory court, the Kielce collegiate parish registers, which date back to the 1560s, and the 1590s visitation protocols. There were twenty-nine parishes in the territory under the provost of the Kielce collegiate chapter. It was predominantly a rural area with only seven towns, whose economic and administrational roles were limited to the demesnes in which they were located. With a few exceptions, the local landowners were ecclesiastical institutions, first and foremost the Bishop of Cracow, the Benedictine monastery of the Holy Cross and the Cistercian monastery at Wąchock. Thus Reformation ideas did not spread in the Provostry, in contrast to neighbouring lands, where noble patronage played a key role. The parish benefices in the Provostry of Kielce were among the best endowed in the whole diocese. The majority of pastors employed curates, usually one, though occasionally two. The number of parishes with curates fell from 79 to 62 percent between the 1520s and the 1590s. In 1529, 44 percent of curates enjoyed higher incomes than the Provostry average, but in 1597 parish priests with above-average incomes constituted only 27 percent. There is no straight correlation between the level of parish incomes and the decision to employ a curate. Although the salaries of the lower clergy were usually only around 15 percent of the overall annual parish revenues, there was no move to raise them. Salaries were supplemented with fees for administering sacraments, but all we know about them is that they were on the decrease througho ut the century. The salaries of the Kielce lower chapter that substituted for non-resident canons and prelates constituted only 16 per cent of its total annual income. The curates’ testaments confirm the impression that generally, if their lives were far from luxurious, they were certainly not poor. The majority of rectors and curates in the Provostry were born to burgher or peasant families of the Cracow diocese, and those of noble birth constituted at most 20 percent. The lowest reaches of Polish society completed elementary education at most, hence mass literacy was uncommon. As no more than 15 percent of the Provostry clergy enrolled at Cracow University, training under the guidance of the local parish priest was the only route to ordination for most of them. The lower clergy were aware of the importance of books for the cure of souls, and a breviary, not necessarily the Roman Breviary, was commonly relied upon. Pre-Tridentine liturgical manuals were in use in some parishes down to the end of the sixteenth century. Rarely did visitations list sermon collections, which suggests that the priests must have relied on homilies published as part of diocesan guides (agendæ). Parish and private libraries were usually small, mostly containing only liturgical manuals and books useful on an everyday basis; catechisms are rarely mentioned. There is no straight correlation between the variety of books in the parish library and the quality of the cure of souls, as is demonstrated by the case of the Kielce collegiate parish. From the 1560s through to the end of the century the six to eight local chapter vicars exercised care only over a minority of local parishioners, perhaps some 5,500. In 1597–98, religious brotherhoods were active only in around 20 percent of parishes, and efforts to expand their activities were frequently in vain. It was clearly difficult to engage parishioners beyond Sunday mass attendance, and to do more than persuade them to memorise the rudiments of the faith and contribute to bringing offertories. In the second half of the sixteenth century, religious life in the Kielce Provostry was still to a considerable extent a continuation of the mediaeval world, in which the programme of reform was limited to the strengthening of Church discipline.

PL

W artykule przedstawiono duszpasterstwo parafialne w prepozyturze kieleckiej w XVI wieku. Podstawa źródłowa to przede wszystkim rejestr taksacyjny dochodów kleru diecezji krakowskiej z 1529 r., akta oficjała kieleckiego oraz księgi metrykalne kieleckiej kolegiaty zachowane od lat 60. XVI wieku, a ponadto wizytacje z lat 90. W XVI wieku prepozytura liczyła 29 parafii, w większości wiejskich. Nieliczne na tym obszarze małe miasta miały znaczenie gospodarcze i administracyjne wyłącznie jako centra okolicznych dóbr. Właściciele ziemscy w prepozyturze to z nielicznymi tylko wyjątkami instytucje kościelne, przede wszystkim biskupi krakowscy oraz klasztory: benedyktynów na Świętym Krzyżu i cystersów w Wąchocku. Stąd też, przeciwnie niż na terenach sąsiednich, patronat szlachecki odgrywał marginalną rolę, co skutecznie uniemożliwiało propagowanie idei reformacyjnych. Beneficja parafialne prepozytury kieleckiej należały do najlepiej udotowanych w całej diecezji krakowskiej. Większość plebanów zatrudniała wikariuszy, na ogół jednego, sporadycznie dwu, odsetek zaś parafii z wikariuszami zmniejszył się z 79 do 62% w ciągu stulecia. O ile w 1529 r. wikariusze 44% parafii otrzymywali wynagrodzenie wyższe niż prepozyturalna średnia, to w 1597 r. takich parafii było już tylko 27%. Podejmując decyzję o zatrudnieniu wikariusza, plebani nie kierowali się przede wszystkim wysokością beneficjalnych wpływów. Podobnie też często nie wiedzieli potrzeby zwiększania salariów swych podwładnych, choć stanowiły one tylko nikły procent dochodów. Istotną częścią dochodów wikariuszy były ofiary związane z szafowaniem sakramentów, o których wiadomo tylko tyle, że miały tendencję malejącą. W 1529 r. salaria wikariuszy kolegiaty kieleckiej to tylko 16% szacunkowych dochodów kapituły. Analiza nielicznych zachowanych testamentów niższego kleru pokazuje, że ich autorzy wiedli życie dalekie od luksusu, ale też od permanentnej nędzy. Proboszczowie i wikariusze pochodzili na ogół ze wsi i małych miast położonych w większości na terenie diecezji krakowskiej; duchowni pochodzenia szlacheckiego to, jak się zdaje, najwyżej 20% badanej populacji. W środowiskach tych edukację kończono w najlepszym razie w parafialnej szkole, czytelnictwo zaś było nieczęste. Najwyżej ok. 15% badanej zbiorowości odebrała wykształcenie w krakowskiej akademii. Przygotowanie do posługi kończyło się więc zapewne na przyuczeniu przez własnego plebana. Do pracy duszpasterskiej w małomiasteczkowych i wiejskich parafiach, bardziej niż ponadprzeciętna erudycja książkowa, przydatna była znajomość środowiska, z którego księża pochodzili i w którym pracowali. Duchowni prepozytury kieleckiej świadomi byli wagi ksiąg dla duszpasterstwa, a pierwszorzędną pomocą był tu brewiarz, niekoniecznie rzymski. Jeszcze z końcem stulecia sięgano bowiem po dawne diecezjalne przewodniki liturgiczne. Stosunkowo rzadko wizytatorzy wzmiankują zbiory kazań, gdyż zapewne poprzestawano na wzorcowych kazaniach publikowanych w agendach diecezjalnych. Księgozbiory parafialne, a także nieliczne prywatne wikariuszy i plebanów, rzadko liczyły więcej niż kilka tomów. Były to na ogół dzieła przydatne w liturgii i duszpasterstwie, choć katechizmy pojawiają się rzadko. O tym, że brak jest prostej zależności między liczbą tomów parafialnej biblioteki, tj. możliwością samokształcenia i podnoszenia kwalifikacji, a zaangażowaniem w pracę duszpasterską, informuje przykład kieleckiej parafii. Od lat 60. do schyłku stulecia, 8 wikariuszy tamtejszej kolegiaty obejmowało swą opieką tylko niewielką część z ok. 5500 parafian. W latach 1597-1598 bractwa religijne odnotowano tylko w ok. 20% parafii, ich aktywizacja zaś w kolejnych latach postępowała opornie. Dostępne źródła sugerują, że nie było łatwo zaangażować świeckich w życie religijne parafii ponad niedzielną naukę podstawowych modlitw i ofertoria. Życie religijne, relacje duchownych i świeckich w prepozyturze kieleckiej drugiej połowy XVI wieku to nadal świat prowincji późnego średniowiecza. Tak bowiem jak na przełomie XIV/XV wieku, tak również dwa stulecia później program reformy życia religijnego sprowadzał się do umocnienia dyscypliny świeckich i duchownych.

19

Parafia Targoszyce- Mierzęcice do schyłku XVIII wieku ( w ówczesnej diecezji krakowskiej)

51%

Cichoń K.

Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce

|

2015

|

vol. 124

57-103

PL

Tematem artykułu jest wiejska parafia Targoszyce-Mierzęcice, położona w ziemi siewierskiej, wówczas w diecezji krakowskiej, której początków można upatrywać w XIV stuleciu. W świetle analizy dostępnych przekazów podjęto próbę ustalenia czasu powołania parafii oraz scharakteryzowano wątek początków wsi, od których nazw określano parafię. Omówiono także wszelkie kwestie związane z obszarem i wskazaniem osad należących do parafii. Przedstawiono również temat zamieszkującej w jej obrębie ludności, nie pomijając , administracji i kwestii utrzymania lokalnego kościoła. Skoncentrowano się przy tym na odtworzeniu majątku należącego do miejscowego kościoła, że szczególnym wyeksponowaniem obiektów sakralnych i miejsc temu podobnych. Wydarzenia z początku XVI w. we wsi Targoszyce pogrążyły ją, czego następstwem był upadek rangi parafii i jej reorganizacja, widoczna chociażby w przeniesieniu siedziby parafii do Mierzęcice. Dopiero u schyłku XVIII w., staraniem miejscowego administratora zapoczątkowano próbę odbudowy wsi Targoszyce, zapoczątkowanej budową plebanii w pobliżu kościoła w tejże miejscowości.

EN

This articles touches upon a parish church in Targoszyce-Mięrzecice, a village situated in the region of Siewierszczyzna (Severia), which in XVIII lay within the Archdiocese of Kraków (Cracow). Its beginnings supposedly date back to 14th centu-ry. In the course of analysis of accessible records an attempt was made to determine the date on which the parish church was erected. Furthermore, the article aimed at portraying the villages situated within its scope. Apart from that, the community living under ecclesiastical care of this parish was described, including the administra-tor and the issue of parish’s financial maintenance. Particular attention was paid to determining the asset size (mainly consisting of sacred buildings and architecture of the kind) belonging to the local church. Events which occurred at the outset of 16th century in Targoszyce brought about its ruin. What followed was a huge drop in parish’s value, as well as certain reorganization measures put into effect inter alias by transferring its site to Mierzęcice. It was only at the close of 18th century that owing to the initiative of the local administrator steps were taken to rebuild Targoszyce, the first measure being the construction of a new parish house in the village.

20

Arcybractwo różańca świętego przy kościele pod wezwaniem św. Marii Magdaleny w Wawrzeńczycach

51%

Gruszczak G.

Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce

|

2018

|

vol. 130

127-152

PL

Celem niniejszej pracy jest opisanie historii arcybractwa różańca świętego przy kościele św. Marii Magdaleny w Wawrzeńczycach. W pierwszych częściach pracy autorka kreśli kulturowy i historyczno-geograficzny kontekst jego działalności, opisując rozwój nabożeństwa różańcowego oraz historię parafii Wawrzeńczyce. Następnie w układzie chronologicznym omawia dzieje arcybractwa od jego założenia przez Abrahama Bzowskiego w 1600 r., przez ponowne założenie z inicjatywy biskupa Tomasza Oborskiego w 1630 r. do wygaszenia w 1938 r. W szczególności zostały omówione kwestie zasięgu terytorialnego, liczebności, kondycji społecznej członków, oprawy liturgii, wewnętrznej organizacji oraz majątku arcybractwa. Szczegółowo autorka opracowuje lata 1600-1630, dla których podaje nazwiska osób działających w arcybractwie, inwentarz posiadanych przez arcybractwo sprzętów liturgicznych oraz tekst przysięgi składanej przez wstępujących.

EN

The aim of the present article is to present the history of the Archconfraternity of the Holy Rosary at the church of St. Mary Magdalene in Wawrzeńczyce. In the first parts the author outlines the historical and geographical context of the activities of the Confraternity, by describing the development of the rosary service and the history of the parish of Wawrzeńczyce. Then – in chronological order – the author presents the history of the Archconfraternity from its foundation by Abraham Bzowski in 1600, through repeated foundation in 1630, up to its extinction in 1938. The author focuses on the territorial scope of the Confraternity, the number and social condition of its members, its liturgy, internal organization and estate.

Refine search results

Prace ks. Bolesława Przybyszewskiego dla diecezji krakowskiej

Pogranicze kościelne diecezji krakowskiej i wrocławskiej na Śląsku na przełomie XVIII i XIX wieku

Kult św. Stanisława w diecezji krakowskiej w świetle patrociniów do roku 1529

Renesansowe medale biskupa krakowskiego Franciszka Krasińskiego herbu Ślepowron

Cztery świadectwa święceń duchownych z diecezji krakowskiej z XV i XVI wieku

Meszne w uposażeniu plebańskim parafii diecezji krakowskiej w świetle tzw. Liber Retaxationum z 1529 roku

Pluralizm form i rozwiązań przestrzennych w polskiej architekturze sakralnej XX wieku (na przykładzie Archidiecezji Krakowskiej)

Zawartość i katalog rubrycel diecezji krakowskiej z lat 1735-1811 znajdujących się w księgozbiorze podręcznym Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie

Ks. Ignacy Polkowski (1833-1888) w świetle jego spuścizny przechowywanej w Archiwum Kapitulnym na Wawelu

Our Archbishop. Adam Stefan Sapieha in Light of the Journals and Letters of Matilda Windisch-Graetzów Sapieżyny

Spis ludności Diecezji Krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego z 1787 roku (cd.)

Spis ludności Diecezji Krakowskiej prymasa M. J. Poniatowskiego z 1787 roku

Spis ludności Diecezji Krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego z 1787 roku. Nr 5 (cd.)

Spis ludności Diecezji Krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego z 1787 roku. Nr 5

Pensjonariusze parafii szpitalnych diecezji krakowskiej w wizytacji bp. Kajetana Sołtyka (1781–1785). „W potrzebach życia opatrzenie, a do zbawienia duszy przewodnictwo”

Wizytacja parafii Koprzywnica w 1782 roku

Dochody z dóbr stołowych biskupów krakowskich i arcybiskupów gnieźnieńskich w 1545 r.

Prepozytura kielecka w XVI stuleciu. Wierni i ich duszpasterze

Parafia Targoszyce- Mierzęcice do schyłku XVIII wieku ( w ówczesnej diecezji krakowskiej)

Arcybractwo różańca świętego przy kościele pod wezwaniem św. Marii Magdaleny w Wawrzeńczycach