Search results

1

Lingwistyczny relatywizm względny. Anny Wierzbickiej rozwiązanie problemu różnorodności języków

100%

Bogusławski A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1991

|

vol. 4

41–49

PL

Twórczość światowej sławy lingwistki Anny Wierzbickiej niesie w sobie znaczny potencjał nowych idei, a zarazem dotyka konkretnego materiału wielu różnych języków. Do języków, które analizuje Wierzbicka, należy również język polski. Idee zawarte w jej pracach odnoszą się bezpośrednio do kontrowersji wokół tzw. hipotezy Sapira–Whorfa. Poza przedstawieniem zasadniczego stanowiska Wierzbickiej wobec tej hipotezy, autor artykułu wskazuje na jej różne prace istotne z tego punktu widzenia. Na koniec proponuje własną ocenę ujęcia Wierzbickiej oraz uzasadnienie tej oceny. Według autora Wierzbicka nawiązując do obserwacji i myśli z różnorakich tradycji refleksji nad językami w ich stosunku do umysłu i kultury uchwyciła zasadnicze rysy owych relacji. Po pierwsze to, że mówiąc tak, jak nakazują różne konkretne wspólnoty, żyjemy w sposób bardziej różny niż wynikałoby to li tylko z różnic dźwiękowych oraz różnic linearnego uporządkowania wykładników pojęć. Po drugie zaś, honoruje to, że każdy człowiek może się nauczyć dowolnego języka. Bo każdy język w ostateczności opiera się na identycznym zestawie wciąż powracających pojęć nieredukowalnych, wszędzie znajdujących swe proste wykładniki. Takie podejście autor nazywa „lingwistycznym relatywizmem względnym”, tzn. „relatywizmem w określonej ramie absolutystycznej”. Ważnym składnikiem koncepcji Wierzbickiej jest kategoryczne odrzucenie whorfianizmu w jego skrajnej wersji, a więc rewindykacja uniwersalizmu ludzkiego umysłu.

EN

The work of the world-renowned linguist Anna Wierzbicka bears a great potential for new ideas, and – at the same time – pertains to concrete examples in many different languages. Polish is also one of the languages that are examined by Wierzbicka. The ideas contained in her work refer directly to the controversy around the so-called Sapir-Whorf hypothesis. Apart from the presentation of Wierzbicka’s stance on the hypothesis in question, the author of the present article points to her various texts that are significant from the point of view of this principle. As a conclusion of this article, the author suggests his own assessment of Wierzbicka’s perspective and provides the justification for this assessment. According to the author, Wierzbicka, when alluding to observations and ideas that come from various traditions of thought concerning languages in relation to mind and culture, captures the underlying features of these relations. First of all, she notices the fact that although we speak in a way it is dictated by various concrete communities, our lives are far more diversified than it might follow from phonological differences or differences in the linear structuring of the markers of notions only. Secondly, she accepts the fact that every man can learn any language. This is because every language is based ultimately on ever-recurring semantic primitives that are universally expressed in every language. The author calls such an approach ‘qualified linguistic relativity’ [lingwistyczny relatywizm względny, lit. relative linguistic relativity], that is ‘relativity within a specified absolute framework’. A categorical rejection of Whorfianism in its strong form is an important element of Wierzbicka’s idea, which constitutes a return to the idea of universality of human mind.

2

[recenzja] Wnioski z lektury Semiotycznych posłań Andrieja N. Kołmogorowa

84%

Urban R.

Socjolingwistyka

|

2018

|

issue 32

287–295

PL

Andriej N. Kołmogorow – jeden z największych matematyków XX wieku – włożył ogromny wkład w rozwój nauk humanistycznych: historii, teorii wiersza i lingwistyki. Postać Kołmogorowa i wyniki prowadzonych przez niego badań nie są jednak dobrze znane lingwistom. Celem tej pracy jest omówienie Semioticzeskich posłanij Kołmogorowa (Kołmogorow 1997) i pokazanie wniosków, do których doprowadziła mnie ich lektura. Zauważyłem, że podejście Kołmogorowa do zagadnień kultury, sztuki i języka jest w duchu hipotezy Sapira-Whorfa oraz że pewna naturalna modyfikacja idei Kołmogorowa na temat tzw. języka kultury daje nowy argument na rzecz prawdziwości hipotezy Sapira-Whorfa. Ponadto w rozważaniach Kołmogorowa o semiotyce kultury i sztuki znalazłem związki z psychoanalizą Freuda.

EN

Andrey N. Kolmogorov – one of the greatest mathematicians of the 20th century – made a huge contribution to the humanities: history, poem theory and linguistics. Kolmogorov’s results, however, are not well known among linguists. The aim of my work is to discuss Kolmogorov’s Semiotic Messages and to present the conclusions of my reading. I noticed that Kolmogorov’s approach to culture, art, and language is in the spirit of Sapir-Whorf’s hypothesis. I show that a natural modification of Kolmogorov’s idea about the so-called language of culture gives a new argument for the truthfulness of Sapir-Whorf’s hypothesis. Moreover, in Kolmogorov’s reflections on the semiotics of culture and art I found links with Freud’s psychoanalysis.

3

Językowe poznawanie rzeczywistości w świetle hipotezy Sapira-Whorfa i jego implikacje logopedyczne

84%

Michalik J.

|

2022

|

vol. 4

|

issue 1

65-77

EN

The starting point for the reflection on the linguistic cognizance of reality in the light of hypotheses of Sapiro-Whorf is the selected philosophical concepts, starting with the ancient Greeks and their understanding of cognition, entities and ideas, through the Aristotelian approach towards cognition demonstrated by St. Thomas of Aquinas up to the modern philosophy of Descartes and Immanuel Kant. Reflections on cognizance on the grounds of linguistics stem from structuralism and F. de Saussure distinguishing the la langue – la parole opposition. Further theories on the relations between cognition and language are related to the generative-transformative movement which assumed existence of an inherent and genetically conditioned language competence and simultaneous separation between language and cognition processes. Cognitivism which assumed strict and direct relation between cognition and language formed in opposition to generativism. The Sapiro-Whorf hypothesis interpreted in the paper in terms of logopaedics distinguishes between two primary oppositions: determinism – relativism and perceptual objectivism – subjectivism. The first opposition refers to differences between a stronger and more radical opinion of determinism which assumes that perception of reality is fully dependent on language which a person commands and relativism which considers influence of language on perception of the world.

PL

Punktem wyjścia dla rozważań o językowym poznawaniu rzeczywistości w świetle hipotezy Sapira-Whorfa są wybrane koncepcje filozoficzne, począwszy od starożytnych Greków i ich rozumienia poznania, bytów i idei, przez Arystotelesowskie ujęcie poznania św. Tomasza z Akwinu i nowożytną myśl filozoficzną Kartezjusza i Immanuela Kanta. Rozważania o poznaniu na gruncie lingwistyki zapoczątkowane zostały przez strukturalizm i wyróżnienie przez Ferdinanda de Saussure’a opozycji la langue – la parole. Dalsze teorie o związku poznania z językiem związane są z nurtem generatywno-transformacyjnym, który zakładał istnienie wrodzonej i uwarunkowanej genetycznie kompetencji językowej przy jednoczesnym rozdzieleniu języka i procesów poznawczych. W opozycji do generatywizmu ukształtował się kognitywizm, który zakładał ścisły związek poznania i języka. Hipoteza Sapira-Whorfa, interpretowana w artykule logopedycznie, wyróżnia dwie zasadnicze opozycje: determinizm – relatywizm i obiektywizm – subiektywizm postrzeżeniowy. Pierwsza z nich odnosi się do różnic między silniejszym i bardziej radykalnym stanowiskiem determinizmu, zakładającym, że postrzeganie rzeczywistości jest w pełni zależne od języka, jakim włada człowiek, a relatywizmem uwzględniającym wpływ języka na sposób spostrzegania świata.

4

Język a kultura – rozwijanie świadomości interkulturowej u uczniów dorosłych: optymalne warunki dydaktyczne

67%

Król W.

Neofilolog

|

2011

|

issue 37

101-107

EN

Since language is an integral part of culture, we may say that language is its carrier. Consequently, in order to fully participate in the social life it is not enough to be a proficient language speaker. What we need is the knowledge of particular customs which, to certain extent, can be acquired during inter-cultural communication classes. Therefore, FL teachers should try to devel-op intercultural awareness in their students, so that they could avoid stress-ful situations and misunderstandings in communication. It is particularly important in the case of adult learners who have already developed routine models of behaviour expected in their motherland.

5

Humboldt’s challenge to Cognitive Linguistics: A few brief reflections on the linguistic patterning of truth in Czech, French, English and German

67%

Underhill J. W.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2011

|

vol. 23

99-119

PL

Artykuł dotyczy w głównej mierze kwestii metodologicznych; autor skupia się na problemach związanych ze stosowaniem pojęcia obrazu świata w badaniach naukowych, w szczególności lingwistycznych. Wskazuje na nieostrość tego terminu, odnoszonego zarówno do indywidualnego sposobu postrzegania świata, jak i do sądów utrwalonych w kulturze. Stwierdza, iż znajomość bliskiej mu myśli Wilhelma von Humboldta jest niewystarczająca w Wielkiej Brytanii i Ameryce. Tym, co – zdaniem autora – często umyka badaczom powołującym się na Humboldtowskie rozumienie obrazu świata, jest opozycja: Ergon vs. Energeia. Mimo iż te terminy są przytaczane w pracach naukowych, językoznawstwo angielskie i amerykańskie nie wykorzystuje owego rozróżnienia, toteż lingwiści traktują przedmiot swych badań zwykle jako „obiekt”, nie zaś jako wymianę zachodzącą między komunikującymi się podmiotami, podczas gdy – w teorii Humboldta – język bardziej niż „rzeczą” był zdolnością, z której korzysta człowiek, by zrozumieć świat. W tej koncepcji język jest w tym jedynie sensie „obiektywny”, że ma charakter ponadjednostkowy – rozmówcy podzielają znaczenia i negocjują je. Tekst odnosi się również do dyskusji nad hipotezą Sapira-Whorfa, w której w ostatnich dekadach ukształtowały się dwa opozycyjne stanowiska: „obrońców różnorodności” oraz „obrońców psychicznej jedności gatunku ludzkiego”. Przedstawicielem tych drugich jest Steven Pinker. Autor odnosi się bardzo krytycznie do przyjętych przez niego założeń metodologicznych, zarzucając mu zwłaszcza aprioryczne uznawanie za uniwersalne pojęć swoistych dla języka angielskiego oraz brak zainteresowania badaniami porównawczymi. Źródeł takiej postawy upatruje w „transcendentalnym naukowym idealizmie” gramatyki generatywnej Noama Chomsky’ego. Wyraża natomiast aprobatę dla empirycznych studiów porównawczych nad uniwersaliami, prowadzonych przez Annę Wierzbicką. Autor porusza także problem, wpisującej się w hipotezę Sapira-Whorfa, koncepcji determinizmu językowego i jej funkcjonowania w lingwistyce. Wskazuje na ograniczoną rolę tego zjawiska w teorii Humboldta, akcentującego twórczą zdolność użytkownika języka, który – dzięki pracy umysłu (Geist) – zdolny jest wytyczać nowe szlaki konceptualne. Ubolewa również nad niedostateczną recepcją myśli Edwarda Sapira – w dzisiejszej dobie renesansu antropologii lingwistycznej, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, przeoczono Sapirowskie rozważania o kreatywności w języku, o podmiotowości i indywidualnym kształtowaniu systemu językowego przez jego użytkowników. Podczas gdy anglojęzyczni językoznawcy rzadko odnoszą się w sposób szczegółowy do dzieła Sapira, żyje ono w polskiej szkole etnolingwistycznej (Bartmiński, Wierzbicka). Autor zajmuje także stanowisko wobec współczesnej lingwistyki kognitywnej, zwracając uwagę na to, że drugie pokolenie językoznawców stosujących tę metodologię często wpada w pułapkę nowego „językoznawstwa bez języka”, gdyż obowiązujący dziś paradygmat zachęca do praktykowania złego zwyczaju badania relacji między słowami i myślami w obrębie anglojęzycznego obrazu świata oraz do apriorycznego przyjmowania założeń o uniwersalnym charakterze konceptualizacji wpisanych we własny język, co dotyczy głównie języka angielskiego. Podkreśla jednak wartość inspirowanych kognitywizmem badań porównawczych, w szczególności dotyczących metafor (wymienia takie ośrodki badawcze, jak Praga i Lublin); zauważa przy tym, iż zadziwiająco mało tego typu studiów przeprowadza się w krajach angielskiego obszaru językowego. W analitycznej części artykułu autor zawarł uwagi dotyczące pojęcia PRAWDY w języku czeskim, francuskim, angielskim i niemieckim, skupiając się na różnicach językowych konceptualizacji tego zjawiska. Zasygnalizował odmienności angielskiego truth od czeskiego pravda, uwidaczniające się w – zaskakujących dla użytkowników języka angielskiego – semantycznych, morfologicznych i fonetycznych związkach czeskiej jednostki leksykalnej z wyrazami opravdový, spravedlivý, právo, czyli ze słowami odnoszącymi się do sprawiedliwości, prawodawstwa i uczciwości. Wskazał też na różnice użycia angielskiego truth i niemieckiego Wahr, a także na odmienność relacji etymologicznych, w jakie wchodzi truth w porównaniu z francuskim vrai, które dało początek vraisemblable ‘prawdopodobny’, tłumaczonemu na angielski jako likely. Poruszył także problem semantycznego wymiaru gramatycznej kategorii rodzaju, zadając pytanie, dlaczego francuskie vérité, niemieckie Wahrheit i czeskie pravda są rodzaju żeńskiego. W rozważaniach nad wpływem gender na nasze życie umysłowe powołał się na Voltaire’a i Simone de Beauvoir, jak również na twórczość literacką Fénélona, rzucającą nowe światło na kwestię „żeńskości” francuskiej vérité; przywołał także poezję Františka Halasa, stosującego łacińskie słowo luna z tego powodu, że jego czeski odpowiednik mesíc jest rodzaju męskiego – w tym zabiegu dostrzec można znamiona romantycznej feminizacji twórczości oraz natury. Uwidaczniający się w literaturze kreatywny wymiar komunikacji nie ogranicza się, zdaniem autora, do jednego tylko stylu, przeciwnie – porozumiewanie się w języku zakłada negocjacje między tradycją a innowacją, między kulturą a tym, co indywidualne i wreszcie między umysłami interlokutorów, co stawia lingwistów wobec wyzwania, w jaki sposób zdać sprawę z tych mechanizmów.

EN

The article is mainly concerned with methodological issues; the author concentrates on problems relating to the notion of worldview, especially when applied to linguistic research, pointing to the term’s vagueness, as it denotes both an individual conceptualization of the world and judgments entrenched in culture. He claims that in Great Britain and in America the familiarity with Wilhelm von Humboldt’s conception is insufficient. What frequently escapes the attention of researchers referring to Humboldt is the opposition Ergon – Energeia. Despite the fact that the terms are used in various publications, British and American linguistics does not capitalize on them and as a result studies language as an “object” rather than an exchange between communicating subjects. For Humboldt, language is not so much a “thing” as a faculty used by humans to understand the world. It is “objective” only in the sense of being super-individual: speakers share and negotiate meanings. The article also relates to the discussion on the so called Sapir-Whorf hypothesis, which has recently seen the emergence of two opposing camps: “the defenders of diversity” and “the defenders of the psychic unity of humankind”. A representative of the latter is Steven Pinker, whose ideas are criticized here as based on wrong assumptions of universal concepts (which in fact are typical of English) and omitting comparative research. The origin of this approach is sought in Noam Chomsky’s “transcendental scientific idealism”. On the other hand, empirical comparative research on universals conducted by Anna Wierzbicka is appreciated. The article also deals with the conception of linguistic determinism and its place in linguistics. The conception plays a limited role in Humboldt’s theory, who stresses the creativity of speakers and for whom language, thanks to the workings of the mind (Geist), can blaze new conceptual trails. The article also points to the insufficient reception of the thought of Edward Sapir: in today’s renaissance of linguistic anthropology, especially in the USA, Sapir’s views on creativity, subjectivity and individuality in shaping the language system by its users have largely been overlooked. If American and many other English-speaking linguists rarely relate to Sapir’s work in any detailed manner, it is very much alive in Polish ethnolinguistics (Bartmiński, Wierzbicka). The article also deals with contemporary cognitive linguistics, pointing out that the second generation of cognitive linguists often falls into the trap of “linguistics without language”, for the now predominant paradigm incites one to practice the bad method of studying relations between words and concepts in the English-based linguistic worldview and to accept a priori the universal nature of the conceptualizations within it. However, cognitive-inspired comparative research is noted as valuable, especially in the domain of metaphorization (in Prague or Lublin) – but such research is surprisingly infrequent in English-speaking countries. In the analytical part, the author comments on the concept of TRUTH in Czech, French, English and German, with special attention to the differences between them. He notes the distinction between the English truth and the Czech pravda, identifiable in semantic, morphological and phonetic links between this Czech word and other words, such as opravdový, spravedlivý, právo, i.e. lexemes relating to justice, the legal system and integrity. He also points to the differences between the English truth and the German Wahr, as well as different etymological relations of truth in comparison with the French vrai (from which vraisemblable is derived), translated into English as likely. Another problem is that of the semantics of grammatical gender: the author asks why French vérité, German Wahrheit and Czech pravda are feminine. In his divagations on the influence of gender on our intellectual life he refers to Voltaire and Simone de Beauvoir, as well as the literary output of Fénélon, with the light it casts on the femininity of vérité. He also invokes the poetry of František Halas, who uses the Latin word luna because its Czech counterpart, mesíc, is masculine – a manifestation of the Romantic feminization of nature. The creative dimension of communication, visible in literature, is not restricted, in the author’s opinion, to one style; on the contrary, communicating in language involves negotiations between tradition and innovation, between culture and individuality, and finally between the minds of interlocutors. How to account for these mechanisms is a challenge for linguists.

Refine search results

2 Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

1 Eruditio et Ars

1 Neofilolog

1 Socjolingwistyka

1 Bogusławski A.

1 Król W.

1 Michalik J.

1 Underhill J. W.

1 Urban R.

1 2022

1 2018

2 2011

1 1991

Lingwistyczny relatywizm względny. Anny Wierzbickiej rozwiązanie problemu różnorodności języków

[recenzja] Wnioski z lektury Semiotycznych posłań Andrieja N. Kołmogorowa

Językowe poznawanie rzeczywistości w świetle hipotezy Sapira-Whorfa i jego implikacje logopedyczne

Język a kultura – rozwijanie świadomości interkulturowej u uczniów dorosłych: optymalne warunki dydaktyczne

Humboldt’s challenge to Cognitive Linguistics: A few brief reflections on the linguistic patterning of truth in Czech, French, English and German