Search results

1

Staropolska leksyka z zakresu górnictwa solnego

100%

Horyń E.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2014

|

issue 9

PL

This paper deals with the lexical material excerpted from Słownik staropolski (Old Polish Dictionary). The author analyzes words with the main morpheme -sól-//-sol-, as well as multiple-root forms, which are connected with salt mining, production and trade in terms of meaning. The collected vocabulary belongs to eight word groups: 1. names of the object of activity – salt and its varieties; 2. names of places – salt depots; 3. names of people who perform the activity – those who mine and produce salt, as well as those who trade in salt; 4. names of salt offices; 5. names of vessels and devices used for salt production; 6. names of taxes and payments made with salt; 7. names of salt measures; 8. other chosen names connected with salt trade. The presented lexicon constitutes interesting material useful in further studies on salt vocabulary.

2

Nazwy miejscowe w małopolskich rotach przysiąg sądowych z lat 1399-1418

88%

Przęczek-Kisielak S., Czekańska K., Gałkowska M., Karpeta P., Milaniak M., Oracz K., Ptak K., Sarnowska-Frank A., Stróżyk M.

Conversatoria Linguistica

|

2018

|

issue 12

195-226

PL

This article is in the form of a dictionary of local names contained in the Małopolska rotary court oaths from 1399-1418, from Bolesław Ulanowski's edition of Rota oath of Cracow from 1399 - 1418, Report of the Language Commission of the Academy of Skills, vol. III, Kraków 1884 (96 rot). This dictionary covers 107 units and is at the same time an attempt to determine the etymology of these names and their semantic classification, with a statistical summary of its results.

3

Астахина Людмила Ю., Слово и его источники : русская историческая лексикология : источниковедческий аспект .- Москва, 2006

75%

Witkowski W.

Rocznik Slawistyczny

|

2007

|

vol. 56

116-118

4

Źródła a typy badań historycznojęzykowych

75%

Janowska A.

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego

|

2018

|

vol. 74

71-80

PL

Artykuł poświęcony został zagadnieniom źródeł językowych, wykorzystywanych przez badaczy historii języka. Zachowana do naszych czasów dokumentacja historycznojęzykowa jest bardzo różnorodna. Pierwszy narzucający się podział dotyczy wiarygodności dokumentów pisanych i pewności faktu językowego. Drugi związany jest z typem tekstów: chodzi o tekst jako źródło materiału językowego i tekst o funkcji metajęzykowej. Językoznawca, przystępując do analizy historycznej, zawsze dokonuje wyboru, jeśli chodzi o ekscerpcję materiału. To kwestia nie tylko liczby źródeł poddanych obserwacji, ale także ich rodzaju. Za każdym razem wybór ten rzutuje na sposób przeprowadzanej analizy i na wysuwane wnioski.

EN

The article discusses the diversity of language data sources which are used in the research work of historical linguists. The extant historical linguistic documentation varies significantly. The first division that seems particularly salient concerns the reliability of written documents and the certainty of a linguistic fact. The second division is based on the different types of text: text as a source of language material and text about language. A researcher who engages in a historical linguistic analysis always makes a choice as far as the excerption of the material is concerned. Decisions concerning the number of sources which are examined and their type influence the manner in which the analysis is conducted as well as the conclusions that are drawn.

5

Od średniowiecznej do współczesnej polszczyzny, czyli o stałości w języku

75%

Walczak B.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2012

|

vol. 11

209-220

EN

The articel consists of an elaboration and support for a thesis that the history of language and its condition can be understood in terms of dialectic action of the change and the constant. the change is what attracts most attention of linguistis, but it is the constant that decides to the largest extent about the language's identity.

6

Problemy metodologiczne z badaniem orientalizmów w języku polskim

75%

Stachowski M.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2018

|

vol. 17

303-314

PL

Od nieomal stu lat znane są trzy podstawowe wymogi metodologiczne, których spełnienie jest konieczne dla poprawnego ustalenia etymonu wyrazu zapożyczonego z języków orientalnych (zwykle chodzi tu o języki turkijskie). W niniejszym artykule do tamtych trzech wymogów dodany jest czwarty, dotyczący nie tyle samego etymonu, ile raczej dróg jego przenikania do języków słowiańskich, a po części i zachodnioeuropejskich. Sytuację badawczą okoliczność ta oczywiście dodatkowo komplikuje. Dla ukazania problemów metodologicznych przykłady leksykalne zostały podzielone na pięć grup: 1) rzeczywiste orientalizmy; 2) turkizmy i turcyzmy; 3) orientalizmy z Europy Zachodniej; 4) rzekome orientalizmy; 5) niespodziewane orientalizmy. W konkluzji podkreśla się fakt, że przyszłość badań nad zapożyczeniami ‒ nie tylko orientalnymi zresztą, i nie tylko w polszczyźnie ‒ będzie się nieuchronnie wiązać ze współpracą etymologów reprezentujących różne filologie.

XX

There are three basic methodological requirements – known for almost a hundred years – which must be fulfilled to properly determine the etymon (Greek: ἔτυμον) of a word borrowed from an oriental language (in most cases a Turkic language). The article presents a fourth requirement concerning not the etymon itself, but rather the ways it has been permeating the Slavonic languages, and partly also the West-European ones, which adds to the complexity of the research situation. In order to show the methodological problems the lexical examples have been divided into five groups: (1) real orientalisms; (2) borrowings from Turkish and other Turkic languages; (3) orientalisms from Western Europe; (4) alleged orientalisms; (5) unexpected orientalisms. The conclusion is that the future of the research into borrowings – not only orientalisms, and not only in the Polish language – will be based on cooperation of etymologists who at the same time are philologists of various languages.

7

O czystość mowy polskiej? Dyskusje o zapożyczeniach na łamach „Języka Polskiego” w latach 1913–1939

75%

Przęczek-Kisielak S.

Język Polski

|

2020

|

vol. 100

|

issue 1

24-46

PL

Artykuł został poświęcony analizie dyskusji o zapożyczeniach, toczonej na łamach „Języka Polskiego” w latach 1913–1939. Autorka dzieli swoje rozważania na trzy zasadnicze części. W pierwszej omawia dzieje czasopisma „Język Polski” w latach 1913–1939 oraz dokonuje skrótowej analizy jego zawartości w tym okresie. W drugiej przygląda się pewnej tendencji w latach po odzyskaniu niepodległości, mianowicie wyrzucaniu wyrazów obcych z języka różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego, jak geografia, geologia, technika, chemia, handel, rzemiosło, film itp., wyrażającej się w wielu artykułach, opracowaniach i słownikach polskich odpowiedników zapożyczeń, zwłaszcza germanizmów i rusycyzmów. Autorka przechodzi następnie do analizy stosunku autorów i redakcji „Języka Polskiego” do wyrazów obcych, wyrażonego w 50 pracach opublikowanych w 24 rocznikach czasopisma w latach 1913–1939. Omawia najważniejsze artykuły z tego zakresu, a następnie przygląda się wyraźnemu propagowaniu zastępowania zapożyczeń wyrazami rodzimymi, o czym świadczy liczba wyrazów obcych, którym zaproponowano na łamach „Języka Polskiego” odpowiednik polski istniejący już w słownikach (152) bądź neologizm, przede wszystkim słowotwórczy (43). Te ostatnie poddaje dokładnemu oglądowi ze względu na mechanizmy tworzenia spolszczeń. W konkluzji jednak zaznacza, że poza dwoma neologizmami notowanymi w Słowniku języka polskiego W. Doroszewskiego (niebotyk zamiast obcego drapacza chmur oraz życian zamiast witaminy) propozycje spolszczeń omawiane na łamach „Języka Polskiego” nie przyjęły się w ogóle w języku ze względów formalnych i znaczeniowych, które również zostały poddane krótkiej analizie.

EN

The article is devoted to the analysis of the discussion on loanwords in the magazine "Język Polski" between 1913–1939. The author divides her views into three basic parts. In the first one she discusses the history of the Język Polski magazine between 1913–1939 and makes an abridged analysis of its contents in that period. In the second part she looks at a certain tendency in the years after regaining independence, namely eliminating foreign words from the language connected with different areas of social, economic and cultural life, such as geography, technology, chemistry, trade, craft, film, etc. which manifests itself in many articles, studies and dictionaries of Polish equivalents of loanwords, especially from German and Russian languages. Next, the author passes to the analysis of the attitude of authors and editing groups of "Język Polski" to foreign words, visible in 50 studies published in 24 annuals of the magazine between 1913–1939. It discusses the most important articles from the area and then observes a clear promotion of substituting the loanwords with native words, the proof of which is the number of foreign words which were offered Polish equivalents in the "Język Polski" magazine, already existing in the dictionaries (152) or neologisms, first of all word-formative ones (43). The latter ones became the subject of close scrutiny due to the mechanisms of creating Polonized words. However, in the conclusion of the article the author emphasizes the fact that apart from two neologisms noted in the "Słownik języka polskiego" by W. Doroszewski (niebotyk instead of drapacz chmur ‘skyscraper’ and życian instead of witamina ‘vitamin’) the proposals of Polonized words discussed in "Język Polski" did not take root at all in the language for formal and semantic reasons, a phenomenon which has also become the topic of a short analysis.

8

Siatkowska Ewa, Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich .- Warszawa, 2004

75%

Mańczak W.

Rocznik Slawistyczny

|

2007

|

vol. 56

111-116

9

Pomiędzy konwencją a żywiołem. Tendencje imiennicze w dawnej Łodzi (XVII–połowa XIX wieku)

71%

Zarębski R.

Onomastica

|

2016

|

vol. 60

91-106

EN

In the article the author discusses the practice associated with name-giving among the residents of Łódź (only Catholics of Polish origin) during the period from the beginning of the seventeenth century to the first half of the nineteenth century. The material was collected from official documents. Habits associated with the first names were treated as a kind of linguistic behaviour that implements a specific communication need of the given community. Observations of these habits show that they oscillate - like any linguistic behaviour - between automatism (and convention) and spontaneity. Conventional measures that should be considered: the use of a limited collection of names that indicate a high degree of stability in subsequent periods and against the background of habits of name-giving in the region and other territories of the former Poland (especially the most popular names of women, e.g. Marianna, Katarzyna, Agnieszka and names of men, e.g. Józef, Jan, Franciszek) and inheritance of names. In contrast, a large number of rare names (names of women, e.g. Idalia, Jokasta, Kasylda, and of men, e.g. Bonawentura, Wit, Witalis) and a visible preference in some families for the usage of rare names, e.g. Damazy, Feliks, Lubomira (including Slavic first names, e.g. Bolesław, Władysław, Bronisław) were included as spontaneous factors. Analysis of the material reveals a tendency to differentiate names depending on the social status of the inhabitants (the representatives of the noble families often used rare names). The author also draws attention to the problem of the diversity of names in Łódź (both in the context of different collections of names and different practices) depending on parameters such as the religion (Catholics, Protestants, Jews) and nationality (Poles, Germans, Czechs) of residents of the city.

10

Styl czy dyskurs naukowy? Perspektywa historyczna

63%

Rejter A.

Forum Lingwistyczne

|

2018

|

issue 5

17-25

EN

The work concerns the usefulness of terms “style” and “discourse” in research of academic Polish evolution. One notices the significant advantages of complementary interpretation of research on the academic Polish evolution. The analysis of style level ensures description of basic and essential – both: stable and changeable – language features, systemic, but stylistically worked. On the other hand the reference to discourse level enables to describe and interpret the phenomena of academic communication in broader aspects, taking into consideration the socio-cultural contexts, which determine the forming of academic Polish in prototype shape, but also its contemporary dissolving in postmodern communication reality. Furthermore, the discourse context opens the research for extralinguistic conditions, previously neglected in analysis of language dynamics.

11

Zróżnicowanie ekstensji tekstowej wariantów graficznych w "Sprawie chędogiej o męce Pańskiej" (kodeks Wawrzyńca z Łaska, 1544)

63%

Osiewicz M.

Język Polski

|

2020

|

vol. 100

|

issue 2

89-101

PL

Celem artykułu jest analiza graficzna Sprawy chędogiej o męce Pańskiej, apokryfu stanowiącego część tzw. kodeksu Wawrzyńca z Łaska. Analiza dowodzi, że w zakresie najliczniej poświadczonych w tekście oboczności graficznych apokryf dokumentuje odmienne stany frekwencyjne, a umowna granica tekstowa między nimi przypada między stronami 42 i 42v kodeksu. Zgromadzone dane skłoniły do sformułowania hipotezy o nieingerowaniu przez Wawrzyńca z Łaska w strukturę graficzną przepisywanego rękopisu.

EN

The aim of the article is a graphic analysis of "Sprawa chędoga o męce Pańskiej", an apocryph forming part of the codex of Wawrzyniec from Łasko. The analysis proves that in the scope of the most numerous apocrypha attested in the text, it attests to different frequency states, and the probable textual border between them falls between pages 42 and 42v of the codex. The collected data led to the formulation of the hypothesis that Wawrzyniec of Łask did not interfere in the graphic structure of the transcribed manuscript.

12

Współczesne zmiany rekcji czasowników jako przejaw stałej tendencji w dziejach polszczyzny (na przykładzie dopełniacza i biernika)

63%

Pastuchowa M., Siuciak M.

Forum Lingwistyczne

|

2014

|

issue 1

77-87

EN

The article takes up the subject of the contemporary variations in the case government of certain Polish verbs which result from the replacement of objects in the genitive with objects in the accusative. Contemporarily, this phenomenon is treated as a deviation from the accepted norm, despite it being observed not only in the spoken language, but also in written texts and in different kinds of mass media (press, TV, the Internet). Nevertheless, language normativists do not allow the variance (acc. // gen.) of the object. As it has been corroborated with the use of historical linguistic analysis, the discussed phenomenon is not new in the Polish language, but stems from a constant tendency to optimize the syntax, which in this case results in the unification of the direct object in the form of the accusative. This process, taking place since the 16th century, has led to the change of the case government (from genitive to accusative) of hundreds of Polish verbs. This process was being restrained in the 20th century by quite vigorous normative actions. The continuous conflict between superior directives and the natural tendencies of language causes, on the one hand, considerable problems for native speakers and, on the other, leads to an even bigger discrepancy between written norm and common usage.

13

O sobie samych – z historii przestępczych nazw złodziei (na materiale z XIX wieku)

63%

Pacuła J.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2023

|

issue 18

281-297

EN

The article concerns the history of Polish criminal jargon. The author presented 68 names of thieves. He extracted linguistic material from 19th‑century texts, but some of the collected units are much older. The author presented the provenance of the names and characterized the material in formal and semantic terms. The author drew attention to the territorial diversity of names – their functioning in the speech of criminals operating in different partitions and their fate after the unification of various parts of Poland. Among the names discussed are, for example: andrus, klawiszarz, pajęczeniarz, szpringer, marwicher, jold.

14

Ciągłość rozwoju języka polskiego

63%

Dubisz S.

Poradnik Językowy

|

2022

|

vol. 790

|

issue 1

15-33

PL

W opisie ewolucji języka podstawowymi kategoriami są: następstwo zdarzeń (czyli dziejów) w czasie i następstwo zdarzeń (czyli zmian) w języku. Obie te kategorie z kolei determinują kategorię ciągłości jako podstawową dla przebiegu przemian ewolucyjnych. Mobilność (moc) języka jest uzależniona od czynników wewnętrznojęzykowych i zewnętrznojęzykowych, których oddziaływanie umożliwia realizację podstawowych funkcji socjolingwistycznych języka w planie systemu i tekstu. Dowodów na ciągłość rozwoju języka dostarczają źródła, a realizuje się ona w formach dyskursu publicznego i przypisanych im rejestrów wypowiedzi oraz w odmianach komunikacyjno-stylowych przekazów. Całość procesów determinujących ciągłość rozwoju języka podporządkowana jest tendencji do jego optymalizacji jako środka porozumiewania się określonej wspólnoty komunikacyjnej.

15

Od „proszę łaski pana” do „proszę pana”

63%

Sikora K.

Język Polski

|

2013

|

issue 4

287-298

PL

W artykule autor przedstawia swój pogląd na pochodzenie we współczesnym języku polskim wykrzykników adresatywnych typu „proszę pana/pani”. Dowodzi, że wywodzą się one z formuły performatywnej prośby o wybaczenie za sprawiany rozmówcy kłopot: „proszę łaski wielmożnego pana/wielmożnej pani” (jak w wypadku niem. entschuldigung /entschuldigen Sie, ang. excuse me itp.). Wywody swoje opiera na analizie źródeł leksykograficznych i przykładów z polskiej literatury pięknej XIX i XX wieku.

EN

In the article the author presents his view on the origin of the forms of address like "proszę pana/pani". He proves they were initially performative utterances to beg pardon for causing the interlocutor some trouble: "proszę łaski wielmożnego pana / wielmożnej pani" (compare German "entschuldigung / entschuldigen Sie", English "excuse me" etc.). The conclusions are based on an analysis of lexical sources and examples from the Polish 19th and 20th century belles-lettres.

16

Hazard i hazardzista w historii języka polskiego

63%

Klimek-Grądzka J.

Język Polski

|

2023

|

vol. 103

|

issue 3

114-125

PL

Przedmiotem oglądu w artykule jest historia leksemu hazard, wyznaczającego centrum pola semantycznego obejmującego nazwy czynności gry, osób grających, typów gier, miejsca gier. W toku badań słownikowych, uzupełnionych analizą z użyciem narzędzi lingwistyki korpusowej, ustalono siatkę leksykalną skupioną aż do XVII wieku wokół słów: igracz, kostarz, kostyra i szuler, nazywających osoby ryzykownie i/lub oszukańczo grające w kości lub karty, w historycznym rozwoju poszerzoną o hazard w prymarnym znaczeniu ‘przypadek, los’ i oparte na nim leksemy hazardzista, hazardowny, hazardować (się), a wreszcie ustabilizowaną w końcu XX wieku wokół sensu ‘gra na pieniądze’. Dopełnieniem rozważań z zakresu historii słownictwa jest analiza kontekstowa hazardu, ujawniająca jego niezmienne w czasie otoczenie semantyczne i społeczne postrzeganie.

EN

Subject to investigations in this article is the historical development of the Polish lexeme hazard, which marks the centre of the semantic field that covers onomastic expressions for names of gambling activities, people engaged in gambling, types of games, and venues where gambling was arranged. Dictionary research supplemented with corpus linguistic study allowed drawing a lexical map that up until the 17th century gravitated around the lexemes igracz, kostarz, kostyra and szuler, all of which were names of players taking risks and cheating in dice or cards. Through historical development this initial network was expanded to cover the word hazard in its primary meaning of ‘incident, fate’, accompanied with related forms such as hazardzista, hazardowny, hazardować (się). Finally, in the late 20th century, the notion of ‘gambling for money’ was institutionalised as another semantic variant. The lexicographic explorations in the article are completed with the context analysis of the phenomenon of gambling, disclosing its temporally unchangeable semantic context and social perception.

17

O tajemniczej staropolskiej potrawie – giejślic (siódma woda po kisielu?)

63%

Przęczek-Kisielak S.

Język Polski

|

2021

|

vol. 101

|

issue 4

60-74

PL

Artykuł jest studium leksykologicznym staropolskiej nazwy potrawy giejślic, jednostki notowanej w Słowniku staropolskim i opatrzonej w kartotece tego słownika komentarzem: „Wyraz być może niemiecki”. Autorka, sięgając głównie do niemieckiej literatury językoznawczej i historyczno-kulturowej (brak w zasadzie opracowań polskojęzycznych na ten temat), stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: czym był giejślic, czy wyraz ten jest rzeczywiście germanizmem, jaka jest w ogóle jego etymologia oraz czy giejślic, żur i kisiel to tożsame potrawy. Efektem tych poszukiwań językoznawczo-historycznych jest prawdopodobnie ogólnosłowiański, a potem również staropolski leksem kisielica, nienotowany w SStp, a zapożyczony przez Niemców w postaci leksemu geislitze z wariantami graficzno-fonetycznymi: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, przejętego następnie przez język polski w postaci leksemu giejślic, oznaczającego potrawę nieco inną jednak niż żur i kisiel. Źródłem zaś frazeologizmu siódma woda po kisielu nie są – jak twierdzi się w wielu opracowaniach – popłuczyny w naczyniu po kisielu, ale fakt, że ów kisiel gotowano kilka razy, dolewając do starego zakwasu wodę, rozrzedzając więc ów kisiel kilkakrotnie.

XX

The article is a lexicological study of an Old Polish dish giejślic, an entry listed in Słownik staropolski with the comment in the dictionary file: “The word may be German”. The author, referring mainly to German linguistic and historical-cultural literature (there are generally no Polish-language studies on this subject), tries to answer three basic questions: what was giejślic, is this word really a Germanism, what is in general its etymology and whether giejślic, sour soup and jelly are identical dishes. The result of this linguistic and historical search is probably the all-Slavic, and later also the Old Polish unit kisielica, not listed in Słownik staropolski, and borrowed by the Germans in the form of the geislitze lexeme with graphic and phonetic variants: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, adopted by Polish later on in the form of the lexeme giejślic, yet meaning a dish slightly different than sour soup and jelly. The source of the idiomatic expression siódma woda po kisielu ‘the seventh water after jelly’ is not – as many sources claim – the slops in a jelly dish, but the fact that the jelly was boiled several times, adding water to the old leaven, so the jelly was thinned several times.

18

O funkcjach, budowie i nazywaniu tchawicy w naukach medycznych, w historii polszczyzny oraz w gwarach

63%

Olma M., Horyń E., Michalik M.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2022

|

issue 17

159-171

EN

This paper is devoted to the lexeme tchawica from a diachronic perspective. The first part is the description of a trachea (its functions and structure) as an anatomical organ, which is followed by the analysis of its etymology. The main focus of investigation is the description of tchawica in the history of the Polish language and dialects. For this purpose, synonyms, derivatives, variant forms (in terms of phonetics and morphology), names based on foreign words (derived from Latin and Greek), as well as hybrid names, have been pointed out. According to the analysis, these names are differentiated both in terms of motivation and form.

19

Z historii polskiego słownictwa erotycznego – nazwy intymnych części ciała w dawnym socjolekcie przestępczym

63%

Pacuła J.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2020

|

issue 15

163-178

EN

The author discussed a few sexualisms – names of sexual body parts. He excerpted lexical material from Polish historical studies from the 19th century and the beginning the 20th century. In the article the author presented the provenance of some expressivisms. He analysed less familiar and forgotten names of breast (bust), vulva (vagina) and male member (penis): i.e.: jabłuszka (‘apples’), bufory (‘buffers’), fujara (‘ninny’), flet (‘flute’), węgorz (‘eel’), mona (from Italian), bilkałe (from Yiddish). Mostly studied words is neo-semantism, less often – borrowings. The author put the analyzed words in the context of linguistic and cultural taboos (he mentioned euphemization and vulgarization). The text is inviting to join a discussion; some observations of the author are provoking to debate. The author presented the etymology of this vocabulary, but he also hypothesized the origin of several lexemes.

20

Nagromadzenia leksemów współfunkcyjnych jako element stylu XVI-wiecznej prozy pamiętnikarskiej (na materiale diariusza Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła)

63%

Zarębski R.

Rozprawy Komisji Językowej ŁTN

|

2015

|

vol. LXI

281-296

PL

W artykule zwrócono uwagę na jedną z ważniejszych cech stylowych dawnej prozy pamiętnikarskiej, jaką jest występowanie ciągów synonimicznych. Kryterium genetyczne pozwoliło wyodrębnić szeregi złożone z: 1) jednostki leksykalnej pochodzenia obcego (łacińskiego, włoskiego, orientalnego itd.) i rodzimego, np. bonaccia – ucichnienie wiatru; 2) dwóch leksemów rodzimych, np. odnoga morska – jezioro; 3) leksemu rodzimego i obcego, np. grosz – majdyn oraz 4) dwóch leksemów obcych, np. caurus – magistro. Typ pierwszy tworzą zazwyczaj wyrazy równoznaczne, natomiast leksemy należące do pozostałych grup są zwykle bliskoznaczne. Omawiane szeregi, objaśniając sens wielu wyrazów nieznanych polszczyźnie końca XVI wieku, pełnią najczęściej funkcję semantyczną. Niekiedy mają także charakter ozdobny, a sporadycznie – ekspresywny. Zwrócono także uwagę na wielość formuł metajęzykowych wprowadzających wyrazy synonimiczne: to jest, po naszemu, po łacinie, po włosku, zową, rozumie się, objaśnienia z łącznikiem wyzerowanym.

EN

The article mentioned one of the most important stylistic feature of the old diarist prose, that is the occurrence of synonymic series. The genetic criterion made it possible to distinguish series composed of: 1) lexemes of foreign origin (Latin, Italian, Oriental etc.) and native, such as: bonaccia – ucichnienie wiatru; 2) two native lexemes, such as: odnoga morska – jezioro; 3) native and foreign lexemes, such as: grosz – majdyn and 4) foreign lexemes, such as: caurus – magistro. The first type of lexemes is characteristic of words of equivalent meaning, whereas lexemes which belong to three other types are usually synonymous. The series discussed, while explaining the meaning of a lot of words not known to 16th-century Polish, usually perform the semantic function. Sometimes they also have the ornamental character and, sporadically, the expressive character. Attention was also devoted to the multiplicity of metalinguistic formulae which introduce synonymic words: jest, po naszemu, po łacinie, po włosku, zową, rozumie się, explanations without the copula.

Refine search results

Staropolska leksyka z zakresu górnictwa solnego

Nazwy miejscowe w małopolskich rotach przysiąg sądowych z lat 1399-1418

Астахина Людмила Ю., Слово и его источники : русская историческая лексикология : источниковедческий аспект .- Москва, 2006

Źródła a typy badań historycznojęzykowych

Od średniowiecznej do współczesnej polszczyzny, czyli o stałości w języku

Problemy metodologiczne z badaniem orientalizmów w języku polskim

O czystość mowy polskiej? Dyskusje o zapożyczeniach na łamach „Języka Polskiego” w latach 1913–1939

Siatkowska Ewa, Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich .- Warszawa, 2004

Pomiędzy konwencją a żywiołem. Tendencje imiennicze w dawnej Łodzi (XVII–połowa XIX wieku)

Styl czy dyskurs naukowy? Perspektywa historyczna

Zróżnicowanie ekstensji tekstowej wariantów graficznych w "Sprawie chędogiej o męce Pańskiej" (kodeks Wawrzyńca z Łaska, 1544)

Współczesne zmiany rekcji czasowników jako przejaw stałej tendencji w dziejach polszczyzny (na przykładzie dopełniacza i biernika)

O sobie samych – z historii przestępczych nazw złodziei (na materiale z XIX wieku)

Ciągłość rozwoju języka polskiego

Od „proszę łaski pana” do „proszę pana”

Hazard i hazardzista w historii języka polskiego

O tajemniczej staropolskiej potrawie – giejślic (siódma woda po kisielu?)

O funkcjach, budowie i nazywaniu tchawicy w naukach medycznych, w historii polszczyzny oraz w gwarach

Z historii polskiego słownictwa erotycznego – nazwy intymnych części ciała w dawnym socjolekcie przestępczym

Nagromadzenia leksemów współfunkcyjnych jako element stylu XVI-wiecznej prozy pamiętnikarskiej (na materiale diariusza Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła)