Search results

1

Od przysłówka do przedrostka (na przykładzie polskiego współ-)

100%

Janowska A.

Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej

|

2019

|

vol. 54

EN

From an Adverb to a Prefix: The Case of the Polish współ-In the modern Polish language, it is difficult to determine in an unambiguous manner the word-formative status of formations which feature the element współ-. Such elements are treated as compounds or, more frequently, as prefixal forms. Historically, these elements, along with the constructions spół-, społu, constituted a class of compounds which were synonymous. The first attestations of the structures which are discussed in this article date back to as early as the Old Polish period (cf. społupomoc, społudziedzic), although their expansion occurred only in the nineteenth century (e.g. współdryblas, współdziałać, współinteresowany). The development of this derivative group is clearly associated with the evolution of adverbs of the type społu, pospołu, wespół, współ, wspołek; it mainly consists in the expansion of the forms which feature współ on the one hand, and in the slow process of disassociation of the relationship in question on the other. Owing to specialisation of the forms współ, spół in the derivational function (a process relatively discernible since the sixteenth century), we may speak about a slow process of their transformation into a prefix, which intensified along with the process of the obsolescence of the adverb wespół.Od przysłówka do przedrostka (na przykładzie polskiego współ-)We współczesnej polszczyźnie trudno jednoznacznie określić status słowotwórczy formacji z cząstką współ-. Są traktowane bądź jako złożenia, bądź – częściej – jako formy prefiksalne. W historii tworzyły razem z konstrukcjami ze spół-, społu klasę synonimicznych względem siebie złożeń. Pierwsze poświadczenia opisywanych struktur pochodzą już z czasów staropolskich (por. społupomoc, społudziedzic), jednak ich ekspansja następuje dopiero około XIX wieku (np. współdryblas, współdziałać, współinteresowany). Rozwój tej grupy derywacyjnej wyraźnie powiązany jest z ewolucją przysłówków typu społu, pospołu, wespół, współ, wspołek i polega przede wszystkim z jednej strony na ekspansji form z współ, z drugiej, na powolnym odrywaniu się od wspomnianego związku. Ze względu na dość wyraźną już od XVI wieku specjalizację form współ, spół w funkcji derywacyjnej, możemy mówić o powolnym ich przekształcaniu się w prefiks. Wraz z wycofywaniem się z języka przysłówka wespół proces ten nasilił się.

2

The problem of the motivation relations of Old Polish derivatives

88%

Kleszczowa K.

Rocznik Slawistyczny

|

2022

|

issue LXXI

3

Kształtowanie się w polszczyźnie formacji feminatywnych o nacechowaniu pejoratywnym (na przykładzie derywatów formowanych od męskich podstaw na -nik i -arz)

75%

Tomala K.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica

|

2021

|

vol. 55

89-104

EN

The article raises the issue of historical fate of groups of female derivatives devoid of the morphological element -k-, and thus femnative forms created with the use of the -nica and -ara formants. In the text, these units were analyzed against semantically related, but stylistically divergent, lexemes containing the morphological element -k- (ending with - (nicz)ka a nd - (ar)ka, respectively). Both the historical formative motivation of feminative forms without the morphological element -k- (morphological truncation, suffixal derivation), and the mutual influence of lexical units of each group on each other, are the subject of observation. It turns out that between the derivatives formed in the groups mentioned above, there is an analogy of the relationship between feminatives with the morphological element -k- and lexical units without this element. This feature becomes characteristic in Polish language mainly for female names with a negative emotional tinge. The analysis showed that the historical dependencies of lexical units belonging to the discussed groups of derivatives clearly affect the modern Polish language and many tendencies are also reflected in the latest lexis.

PL

Artykuł porusza problematykę historycznych losów grup derywatów żeńskich pozbawionych morfologicznego elementu -k-, a zatem form feminatywnych utworzonych za pomocą formantów -nica i -ara. W tekście jednostki te poddane zostały analizie wobec bliskich im semantycznie, lecz rozbieżnych stylistycznie, leksemów zawierających morfologiczny element -k- (zakończonych odpowiednio na -(nicz)ka i -(ar) ka). Przedmiot obserwacji stanowią zarówno historyczna motywacja słowotwórcza form feminatywnych bez elementu morfologicznego -k- (ucięcie morfologiczne, derywacja sufiksalna), jak i wzajemny wpływ na siebie jednostek leksykalnych każdej z grup. Okazuje się, że między derywatami powstałymi we wspomnianych grupach zachodzi analogia zależności między feminatywami z elementem morfologicznym -k- oraz jednostkami leksykalnymi pozbawionymi tego elementu. Cecha ta staje się w polszczyźnie charakterystyczna głównie dla nazw żeńskich o ujemnym odcieniu emocjonalnym. Analiza wykazała, że historyczne zależności jednostek leksykalnych zaliczających się do omawianych grup derywatów rzutują wyraźnie na polszczyznę współczesną, a wiele tendencji ma swoje odbicie także w leksyce najnowszej.

4

Dawne i gwarowe polskie nazwy źrenicy motywowane odbijającym się w niej wizerunkiem człowieka

71%

Piotrowska A. E., Zawadzka M.

Polonica

|

2016

|

vol. 36

275-302

EN

In the paper eight names for ‘pupil of the eye’ that comes from local dialects or cants of Polish language, namely: pupilla, puppa, pupka, panienka, lalka, babka, człowieczek, mężyk, and their cognate names are lexically and semantically described. All such nouns refer to the concept of the human being that can be supposedly observed in the “pupil of the eye”. The wide belief in such a concept give the naming of this part of the eye in the Polish language. Such mechanism has been observed in all considered nouns. As discussed nouns have been confirmed in various, not always overlapping areas of Poland and periods of time, we refer to their historical and local dialects’ sources. As some among such nouns have local Polish, others – foreign background, we put special attention to their etymology, word-formative processes and the source language. The noun commonly used in the literature for ‘pupil of the eye’ derive from the verb źrzeć (see Piotrowska, Zawadzka in press) and points at the function of this part of the eye. The fact that in Polish local dialects and in Polish literature so distinct concepts for the source of the name of ‘pupil-of-the-eye’ occurred may indicate the contradiction between the local and foreign sources that affected dialects and literary language in different ways.

5

Kim były szesnastowieczne malarki, murarki i mydlarki?

63%

Luto-Kamińska A.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica

|

2021

|

vol. 55

11-35

EN

The article describes difficulties connected with interpreting 16th century names of women created out of men’s profession names. The analyzed lexical material was limited to feminine formations created with the use of the -ka suffix out of masculine names ending with -arz. Due to such a clear formal restriction, I analyzed all feminatives in this class found in SPXVI as well as additional occurrences excerpted by me, which constituted over 60% of textual usages analyzed herein. I focused on two functions of the -ka suffix creating nomina feminativa of the time – the names of wives and the “simple” feminatives, that is those in which the formant provides the formative base only with the meaning of femininity. Over 60 lexemes were analyzed. In the first place, I examined all registered appearances of every word in Renaissance texts, with a particular emphasis of uses in non-literary sources providing authentic historical data about the people described. I confronted thus obtained information with 1) the findings of historians, demographics scholars or sociologists researching the role of women in Renaissance society and the opportunities available for women regarding taking up paid work and performing specific professions; 2) lexicographic descriptions of particular entries in SPXVI, broadening lexicographic analysis with the earlier lexis as registered in SStp and the later lexis found in source dictionary (Cn). The final stage of research involved a formal historical word formation analysis of the described feminatives and its dependencies with lexicographic descriptions of particular items.

PL

Artykuł opisuje trudności związane z interpretacją szesnastowiecznych nazw kobiet utworzonych od męskich nazw zawodowych. Badany materiał leksykalny ograniczono do żeńskich formacji utworzonych za pomocą przyrostka -ka od męskich nazw na -arz. Dzięki takiemu wyraźnemu zawężeniu formalnemu poddano analizie wszystkie feminatywa z tej klasy odnotowane w SPXVI oraz dodatkowe wystąpienia pochodzące z ekscerpcji własnej, które stanowiły ponad 60% przeanalizowanych tu użyć tekstowych. Skupiono się na dwu produktywnych wówczas funkcjach przyrostka -ka tworzącego nomina feminativa – nazwy żon oraz feminatywa „proste”, czyli takie, w których formant wnosi do znaczenia podstawy słowotwórczej jedynie znaczenie żeńskości. Analizie poddano ponad 60 leksemów. W pierwszej kolejności zbadano wszystkie zarejestrowane wystąpienia każdego wyrazu w renesansowych tekstach, ze szczególnym uwzględnieniem użyć w źródłach nieliterackich, dostarczających autentycznych danych historycznych o opisywanych osobach. Uzyskane informacje skonfrontowano z: 1) ustaleniami historyków, demografów czy socjologów badających rolę kobiety w renesansowym społeczeństwie oraz możliwości podejmowania przez nią pracy zarobkowej i wykonywania konkretnych zawodów; 2) opisami leksykograficznymi poszczególnych haseł w SPXVI, poszerzając analizę leksykograficzną o leksykę wcześniejszą zarejestrowaną w SStp oraz późniejszą w słowniku źródłowym (Cn). Ostatni etap badań obejmował formalną historyczną analizę słowotwórczą opisywanych feminatywów i jej zależności z opisami leksykograficznymi poszczególnych jednostek.

6

O łakomstwie słów parę. Polskie leksemy o rdzeniu łacz-/łak-

63%

Krótki Z., Śląski U., Zuzanna Krótki. Doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa. Interesuje się historią języka polskiego ze szczególnym uwzględnieniem semantyki historycznej f. i. e., zuzanna_krotki@interia.pl

Acta Universitatis Lodziensis. Studia Indogermanica Lodziensia. Supplementary Series

|

2015

|

vol. 4

EN

The paper presents the word family of the łacz-/łak- root. The material included 51 word forms, gathered from all accessible lexicographical sources of the entire history of the Polish language, and were presented in the form of a word formation nest. The aim of the analyses was to show the internal structure of the motivating relations between the center of the nest –*olkati, olčǫ, and a group of words of different levels of derivation. The studies tried to answer the question of how the word forms of the łacz-/łak- root were built. The (re)construction of the nest was used to discuss the discerned transformations and aided in defining the character of the changes in meaning of the examined units. The patterns of suffixal connections presented in the paper allowed tracing the paths of word formative development of individual formations. They have also enabled pointing out the transformations which were most important for the changes in the nest of the root łacz-/łak-.

PL

W artykule zaprezentowana została rodzina leksykalna o rdzeń łacz-/łak-. Materiał liczący pięćdziesiąt jeden słowoform, wyekscerpowany ze wszystkich dostępnych źródeł leksykograficznych rejestrujących słownictwo historyczne, zaprezentowany został w postaci gniazda słowotwórczego. Celem analiz było pokazanie wewnętrznej struktury relacji motywujących pomiędzy centrum gniazda –*olkati, olčǫ a grupą wyrazów o różnym stopniu pochodności. Analizy stanowią próbę odpowiedzi na pytanie, jak były budowane formacje o rdzeniu łacz-/łak-. (Re)konstrukcja gniazda posłużyła omówieniu dostrzeżonych przeobrażeń, jak również określeniu charakteru zmian w znaczeniach badanych jednostek. Zaprezentowane w artykule wzory połączeń sufiksów pozwoliły prześledzić drogi słowotwórczego rozwoju poszczególnych formacji, umożliwiły również wskazanie najważniejszych przeobrażeń dla gniazda o rdzeniu łacz-/łak- procesów.

7

Kształtowanie się znaczenia parametrycznego przymiotnika ogromny – ogląd diachroniczny

63%

Pastuch M., Mitrenga B.

Język Polski

|

2021

|

vol. 101

|

issue 4

32-44

PL

Celem artykułu jest przedstawienie procesu kształtowania się współczesnego znaczenia parametrycznego przymiotnika ogromny. Badania mają charakter historycznojęzykowy, to znaczy punktem wyjścia są dla autorek dane etymologiczne oraz materiał pozyskany ze źródeł dokumentujących dawną polszczyznę. Analizy wykorzystują zarówno metody semantycznohistoryczne, jak i słowotwórczohistoryczne. Dopełnieniem są informacje odnoszące się do użycia analizowanej jednostki w tekstach historycznych oraz jej obecności w innych językach słowiańskich. Przeprowadzone analizy doprowadziły między innymi do następujących konkluzji: wartość parametryczna przymiotnika ogromny jest wtórna – ukształtowała się w trakcie rozwoju polszczyzny; dominującym mechanizmem, który doprowadził do powstania znaczenia parametrycznego jest leksykalizacja, a wyznacznikiem w tym przypadku jest blaknięcie znaczenia pierwotnego oraz zatarcie się granic morfologicznych.

EN

The article concentrates on the development of the Polish adjective ogromny which, in contemporary Polish, has a parametric meaning only. The research is conducted in a historical frame which means that the starting point were the etymological and historical word formation data. We treat the information referring to the use of this adjective in the old texts and its presence in other Slavonic languages as complementary. Our analyses led, inter alia, to the following conclusions: the parametric value of the adjective ogromny is secondary – it took shape during the history of Polish language; the main mechanism in the development of parametric value of ogromny is lexicalization. Its determinant is, in that case, the semantic fading and blurring of morphological boundaries.

Refine search results

2 Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica

1 Acta Universitatis Lodziensis. Studia Indogermanica Lodziensia. Supplementary Series

1 Język Polski

1 Polonica

1 Rocznik Slawistyczny

1 Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej

1 Janowska A.

1 Kleszczowa K.

1 Krótki Z.

1 Luto-Kamińska A.

1 Mitrenga B.

1 Pastuch M.

1 Piotrowska A. E.

1 Tomala K.

1 Zawadzka M.

1 Zuzanna Krótki. Doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa. Interesuje się historią języka polskiego ze szczególnym uwzględnieniem semantyki historycznej f. i. e.

1 zuzanna_krotki@interia.pl

1 Śląski U.

1 2022

3 2021

1 2019

1 2016

1 2015

Od przysłówka do przedrostka (na przykładzie polskiego współ-)

The problem of the motivation relations of Old Polish derivatives

Kształtowanie się w polszczyźnie formacji feminatywnych o nacechowaniu pejoratywnym (na przykładzie derywatów formowanych od męskich podstaw na -nik i -arz)

Dawne i gwarowe polskie nazwy źrenicy motywowane odbijającym się w niej wizerunkiem człowieka

Kim były szesnastowieczne malarki, murarki i mydlarki?

O łakomstwie słów parę. Polskie leksemy o rdzeniu łacz-/łak-

Kształtowanie się znaczenia parametrycznego przymiotnika ogromny – ogląd diachroniczny