Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 7

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  język starobiałoruski
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Ewangelizacja „prostą mową” w XVI wieku

100%
Mironowicz A.
Latopisy Akademii Supraskiej
|
2012
|
vol. Język naszej modlitwy- dawniej i dziś
|
issue 3
9-18
EN
The original Byelorussian text of the funding charter by which hetman Gregory Chodkiewicz provided a livelihood for the priests of the Orthodox parish in his familial township of Zabłudów. The charter also specifies the fees which the priests were allowed to charge their parishioners for religious services rendered. The charter is a vivid testimony of the religious tolerance typical of Great Duchy of Lithuania in the XVI century.
2
Publication available in full text mode
Content available

Асаблiвасцi перадачы дзеяслова ў евангельскiм перакладзе Васiля Цяпiнскага

84%
Клiмаў I.
Białorutenistyka Białostocka
|
2015
|
vol. 7
PL
Artykuł poświęcono strategiom stosowanym przez białoruskiego protestanta, żyjącego w drugiej połowie XVI wieku w tłumaczeniu czasowników z starocerkiewnej ewangelii na język starobiałoruski. Autor artykułu uważa, że Ciapinski zachowałmorfemową strukturę czasowników i dlatego jego tłumaczenie przypomina synonimizację lub wariację oryginału. Tłumaczenie odzwierciedla proces formowania się pisemnej odmiany języka starobiałoruskiego
EN
The article deals with the main procedures and strategy of the Belarusian Protestant of the 2nd half of the 16 century Basil Tyapinsky for the translation into the Old Belarusian language of verbs from the Old Church Slavic Gospel which served to his as the original. It is concluded that Tyapinsky predominately preserved the morphemic structure of verbal lexicon, therefore his translation reminds a sinonimization or a variation of its original. Evidently it reflects a process on formation of written Old Belarusian language.
3
Publication available in full text mode
Content available

Świecka literatura przekładowa XVI wieku – źródło do badań historii języka białoruskiego (na podstawie przekładów romansów rycerskich)

84%
Citko L.
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
|
2018
|
vol. 66
61-77
PL
W artykule analizowane są wybrane zagadnienia z zakresu fonetyki, fleksji i słownictwa w tekście starobiałoruskiego przekładu romansu rycerskiego (tzw. Białoruskiego Tristana), który zachował się w rękopiśmiennym kodeksie Raczyńskich z XVI wieku. Szczególną uwagę zwrócono na leksykę zapożyczoną, omówiono głównie pożyczki przez medium polskie z innych języków (łacina, włoski, niemiecki, czeski). Korzystanie przez tłumacza z tych środków leksykalnych uzasadnione było potrzebami nominacyjnymi związanymi z opisem życia, rzemiosła wojennego, rozrywek stanu rycerskiego, a także pojęć ogólnych. Rodzimy zasób leksyki – wobec braku opisywanych desygnatów – okazał się bowiem niewystarczający do nominacji nowych realiów, zjawisk czy przedmiotów. Scharakteryzowano również słownictwo o proweniencji południowosłowiańskiej, a jego obecność może być argumentem przemawiającym za tezą o istnieniu tzw. redakcji serbskiej Tristana.
EN
In the article selected phonetic, inflexional and lexical questions concerning Old Belarusian translations of chivalric romances (based on the so-called Belarusian Tristan preserved in the 16th century manuscript of the Raczynski Codex) have been analyzed. Special attention has been focused on lexical borrowings. Main loanwords from other languages (Latin, Italian, German, Czech) through the Polish medium have been discussed. The usage of such lexical devices was justified by the nominal needs connected with the description of life, warcraft, knights’ activities as well as general concepts. A native lexical inventory was inadequate to nominate new realities, phenomena or objects. Vocabulary of South Slavonic origin, the presence of which may serve as evidence of the existence of a Serbian version of Tristan has also been described.
4
Publication available in full text mode
Content available

Przekształcenia w obrębie systemu imiesłowów czynnych w języku starobiałoruskim na przykładzie wybranych latopisów białorusko-litewskich

84%
Grabowska K.
Studia Wschodniosłowiańskie
|
2020
|
vol. 20
207-220
EN
This article focuses on 16th-century written monuments of the Grand Duchy of Lithuania, representing the first and second Belarusian-Lithuanian redactions. Their common part – the Chronicle of Grand Dukes of Lithuania – was created in the Grand Duchy of Lithuania. The article analyses the changes occurring in the system of Old Belarusian active participles and compares them with all-Ruthenian state. The analysis has shown that in the participle system, on the one hand, some forms, such as inflectional forms of complex declension of active participles, tended to decline. On the other hand, a new morphological category was emerging, namely, undeclinable adverbial present and past participle.
5
Publication available in full text mode
Content available

O tzw. odwróconym słowniku starobiałoruskim z XVII wieku

67%
Citko L.
Białorutenistyka Białostocka
|
2014
|
vol. 6
PL
"Sinonima Slavyenorosskaya" – to anonimowy zabytek leksykografii zachodnioruskiej, opublikowany w 1889 roku przez ukraińskiego filologa Pawła Żyteckiego i datowany przez niego na koniec XVII w. Słownik stanowi „odwróconą” wersję Leksykonu P. Beryndy z 1627 roku, co oznacza, że językiem wyjściowym źródła jest żywa ruszczyzna, nasycona polonizmami, a rolę metajęzyka pełni cerkiewnosłowiański. W artykule omawia się głównie specyfikę leksykograficzną zabytku, elementy jego makro- i mikrostruktury, zależność od pierwowzoru, w pewnym stopniu również cechy językowe białoruszczyzny oraz charakter wpływów polskich.
RU
"Sinonima Slavyenorosskaya" – ананiмны помнiк заходнерускай лексiкаграфii, апублiкаваны ў 1889 годзе ўкраiнскiм фiлолагам Паўлам Жытэцкiм i датаваны iм канцом XVII стагоддзя. Слоўнiк уяўляе сабой “адваротную” версiю “Лексiкона” П. Бярынды з 1627 года, а гэта азначае, што моваю зыходнай крынiцы з’яўляецца жывая рушчызна, насычаная паланiзмамi, а ролю метамовы выконвае царкоўнаславянская. У артыкуле гаворыцца галоўным чынам пра лексiкаграфiчную спецыфiку помнiка, элементы яго макра- i мiкраструктуры, залежнасць ад першаузору, у пэўнай ступенi таксама моўныя асаблiвасцi беларушчызны i характар польскiх уплываў.
EN
"Sinonima Slavyenorosskaya" is an anonymous relic of West Ruthenian lexicography published in 1889 by an Ukrainian philologist Pavel Zityetzki who dated it to the end of the 17th century. The dictionary is an inverted version of P. Berynda’s Tezaurus of 1627, which means that the Russian language filled with Polonisms was the original language of the source. The role of metalanguage here was performed by the Church Slavonic language. The article discusses the features of lexicographic relic, the elements of its macro- and microstructures, dependence on a prototype as well as characteristics of the Belarusian language and types of influence from Polish.
6
Publication available in full text mode
Content available

Przerwanie czy przetrwanie (staro)białoruskiej tradycji piśmienniczej w XVIII wieku? Przyczynki do dyskusji nad rozwojem literackiego języka białoruskiego na materiale wydań bazyliańskich drukarni z Supraśla i Wilna

67%
Getka J. A.
Studia Białorutenistyczne
|
2020
|
vol. 14
EN
The article presents elements of simple speech, the 18th century Ruthenian language, the testaments to which are the religious texts of that period published by the Basilian printing office in Supraśl (Sobranije pripadkov, 1722, Kratkoje soslovije, 1759, Pouczenije o obrjadach, 1788). The analysis of the Supraśl texts is supplemented by an analysis of a text published by the monastic printing office in Vilnius (Ecphonemata Liturgiey Greckiey 1671) in the Church Slavonic language but using the Latin script. Due to a variety of factors: whether political ones or scholarly stereotypes, religious texts were omitted in language research (on simple speech, Ruthenian language) and the Belarusian writing of the 18th century. The linguistic features recorded therein point to the necessity of revising the axiom, popularised in the 1960s by prominent researchers of the Belarusian language: Arkadz Zhurausky and Ivan Kramko and upheld by other researchers, regarding the disappearance of the Old Belarusian language in the 18th century. Their thesis was constructed on the basis of an analysis of the following factors: graphic, grammatical, orthographical, lexical, and those relating to genre. The crowning argument for the break in the continuity of tradition was an enumeration of specific features of the Old Belarusian writing which are absent in modern literary Belarusian. In accordance with the data obtained from the analysed Basilian publications, one ought to speak of an evolutionary character of the development of the literary Belarusian language.
PL
W niniejszym artykule zaprezentowano elementy prostej mowy, ruskiej mowy XVIII wieku, świadectwem której są teksty o charakterze religijnym z tego okresu wydane w bazyliańskiej drukarni w Supraślu (Sobranije pripadkov, 1722, Kratkoje soslovije, 1759, Pouczenije o obrjadach, 1788). Analiza języka tekstów supraskich została uzupełniona analizą tekstu, wydanego w drukarni zakonnej w Wilnie (Ecphonemata Liturgiey Greckiey 1671), w języku cerkiewnosłowiańskim, jednak z zastosowaniem czcionki łacińskiej. Ze względu na różnego rodzaju czynniki: polityczne czy stereotypy naukowe teksty o charakterze religijnym były pomijane w badaniach nad językiem (prostą mową, ruską mową) i piśmiennictwem białoruskim XVIII wieku. Zarejestrowane w nich cechy językowe świadczą o potrzebie rewizji upowszechnionego w latach 60. XX wieku przez wybitnych badaczy języka białoruskiego: Arkadzia Żurauskiego i Iwana Kramko i podtrzymanego przez innych badaczy, aksjomatu na temat zaniku języka starobiałoruskiego w XVIII wieku. Swoją tezę skonstruowali oni na podstawie analizy czynników: graficznego, gramatycznego, ortograficznego, leksykalnego oraz gatunkowego. Koronnym argumentem za zerwaną ciągłością tradycji było wyliczenie specyficznych cech piśmiennictwa starobiałoruskiego, nieobecnych we współczesnym literackim języku białoruskim. Zgodnie z danymi z analizowanych druków bazyliańskich należy mówić o ewolucyjności procesu rozwoju białoruskiego języka literackiego.
RU
У дадзеным артыкуле прадстаўлены элементы старабеларускай мовы XVIII ст., якія выступаюць у рэлігійных тэкстах гэтага перыяду, выдадзеных у базыльянскіх тыпаграфіях Супрасля (Sobranije pripadkov, 1722, Kratkoje soslovije, 1759, Pouczenije o obrjadach, 1788). Аналіз мовы супрасльскіх тэкстаў быў дапоўнены аналізам тэксту, надрукаванага ў манастырскай друкарні ў Вільні (Ecphonemata Liturgiey Greek 1671) на царкоўнаславянскай мове, аднак з выкарыстаннем лацінскага шрыфта. З-за розных фактараў (палітычных і навуковых стэрэатыпаў) творы рэлігійнага характару ігнараваліся пры вывучэнні беларускай мовы і пісьменнасці XVIII ст. Даследаванне пісьмовай спадчыны гэтага перыяду не былі прадметам актыўнага навуковага зацікаўлення з-за падтрыманага Аркадзем Жураўскім, Іванам Крамко і іншымі мовазнаўцамі тэзіса пра заняпад у XVIII ст. старабеларускай пісьмовай традыцыі. Галоўным аргументам для разрыву пераемнасці традыцыі быў погдяд, што спецыфічныя асаблівасці старабеларускай літаратуры (графічныя, граматычныя, арфаграфічныя, лексічныя і жанравыя) адсутнічаюць у сучаснай беларускай літаратурнай мове. Праведзены аналіз мовы старадрукаў вядзе да змены аксіёмы наконт развіцця беларускай літаратурнай мовы. Тэзіс пра разрыў у моўна-пісьмовай традыцыі прапануецца замяніць тэзісам пра эвалюцыйны характар развіцця беларускай літаратурнай мовы.
7
Publication available in full text mode
Content available

Ewolucja form fleksyjnych przymiotników starobiałoruskich (na podstawie latopisów Wielkiego Księstwa Litewskiego)

67%
Citko L.
Studia Białorutenistyczne
|
2023
|
vol. 17
243-258
EN
The article is devoted to the inflectional forms old Belarusian adjectives. As a source of research material, two monuments of the 16th–18th centuries were used, representing the first (the Chronicle of Suprasl) and the last (the Chronicle of Bychowiec) editions of the Chronicles of the Grand Duchy of Lithuania. Chronicle literature reflects the condition of the living language of that period better than religious works subordinated to the canons of Church Slavonic tradition. The aim of the research is the analysis of the development of inflectional forms of adjectives with particular attention to similarities and differences in reference to the Ruthenian condition. Forms of adjectives have been selected and compared to paradigms of the earlier period. It has been established that inflectional system of adjectives took into consideration both the advanced process of phasing-out of non-complex inflexion (nominal) and the promotion of complex inflection (pronominal). Within its framework, old features referring to the Church Slavonic language have been documented, although at the same time, features of the nature of Belarusian innovations have been very clearly marked. Inflectional system of adjectives (especially The Chronicle of Bychowiec) preserved some regional features which indicate references to the south-western Belarusian dialects. These phenomena may help to establish the location of the monument or the place of origin of its author.
BE
Артыкул прысвечаны характарыстыцы склонавых форм старабеларускіх прыметнікаў. У якасці крыніцы матэрыялу для даследавання выкарыстаны два помнікі XVI–XVIII стст., якія прадстаўляюць першую (Супрасльскі летапіс) і апошнюю (Хроніка Быхаўца) рэдакцыі летапісаў ВКЛ. Летапісная літаратура ў большай ступені адлюстроўвае стан жывой мовы гэтага перыяду, чым рэлігійныя творы, падпарадкаваныя канонам царкоўнаславянскай традыцыі. Мэта даследавання – прааналізаваць развіццё склонавых форм прыметнікаў, звяртаючы асаблівую ўвагу на падабенства і адрозненне з агульнарускім станам. На аснове аналізу прыметнікавых формаў, выдзеленых з тэкстаў, і параўнання іх з парадыгмамі больш ранняга перыяду ўстаноўлена, што для сістэмы прыметніка характэрны, з аднаго боку, інтэнсіўны працэс страты простых (назоўнікавых) форм, а з другога – распаўсюджванне складаных (займеннікавых) форм. У межах складанага скланення ў невялікай ступені фіксyюцца яшчэ старыя з’явы, якія адносяцца да царкоўнаславянскай мовы, але адначасова значна больш выразна прасочваюцца рысы беларускіх флексійных інавацый. Флексійная сістэма прыметніка, асабліва Хронікі Быхаўца, замацавала таксама некаторыя рэгіянальныя асаблівасці, якія паказваюць адносіны да паўднёва-заходніх беларускіх гаворак. Гэтыя моўныя рысы могуць аказацца важнымі для вызначэння месца стварэння помніка або месца паходжання яго аўтара. 
PL
Artykuł jest poświęcony charakterystyce form fleksyjnych przymiotników starobiałoruskich. Jako źródło materiału badawczego posłużyły dwa zabytki XVI–XVIII wieku, reprezentujące pierwszą (Kronika supraska) i ostatnią (Kronika Bychowca) redakcję latopisów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Literatura kronikarska w większym stopniu odzwierciedla stan żywego języka tego okresu niż utwory religijne podporządkowane kanonom tradycji cerkiewnosłowiańskiej. Celem badań była analiza rozwoju form fleksyjnych przymiotników ze zwróceniem szczególnej uwagi na podobieństwa i różnice w stosunku do stanu ogólnoruskiego. Na podstawie analizy wyekscerpowanych z tekstów form przymiotnikowych i porównania ich z paradygmatami okresu wcześniejszego stwierdzono, iż system fleksyjny przymiotnika cechował z jednej strony zaawansowany proces wycofywania form odmiany niezłożonej (rzeczownikowej), z drugiej zaś upowszechnianie się form odmiany złożonej (zaimkowej). W jej obrębie śladowo udokumentowane zostały stare cechy, nawiązujące do języka cerkiewnosłowiańskiego, chociaż równocześnie bardzo wyraźnie zaznaczyły się cechy o charakterze innowacji białoruskich. System fleksyjny przymiotnika, w szczególności Kroniki Bychowca, utrwalił również pewne rysy regionalne, które wykazują nawiązania do zespołu gwar południowo-zachodniobiałoruskich. Zjawiska te mogą być wskazówką pomocną przy ustalaniu lokalizacji zabytku lub miejsca pochodzenia jego autora.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.