Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 17

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  language history
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Cechy języka Hieronima Floriana Radziwiłła (na podstawie wybranych rękopisów)

100%
Zawilska K.
Acta Polono-Ruthenica
|
2015
|
issue 20
257-264
EN
Hieronim Florian Radziwiłł (1715-1760) was one of the most powerful magnates of Polish- Lithuanian Commonwealth, the owner of residencies in Biała (now Biała Podlaska) and Słuck. Historians point out on the one hand his achievements as a patron of art, founder of a ballet school and a supporter of a few theatres but on the other hand they describe him as an eccentric and cruel person for his serfs. The prince left rich written heritage (diaries, messages, letters) which is an invaluable source for study on the author’s idiolect. The aim of the paper is to show the most important features of Radziwił’s writing with the emphasis on eastern elements of the language on the basis of chosen manuscripts kept in Czartoryscy Library in Kraków.
2
Publication available in full text mode
Content available

Zmiany językowe i tekstowe w kopiowanych dokumentach cechowych jako przejaw świadomości językowej pisarzy na przykładzie ordynacji z 1661 r.

100%
Pałucka-Czerniak I.
Świat i Słowo
|
2022
|
vol. 39
|
issue 2
118-136
EN
Linguistic and textual changes in copied guild documents as a manifestation of the linguistic awareness of writers based on the ordinance of 1661 This article is devoted to a specific textual phenomenon present in Polish law and legal documents, namely the linguistic changes resulting from the creation of copies. This phenomenon is presented with the example of the guild ordinance of 1661, compiled for the guild of Krakow brewers. The aim of the presented study is also to supplement the knowledge on the use of language in a small, specialized communicative community. The two texts dated 1661, which became the basis for a comparative analysis, are most likely copies of an earlier document from the 18th century. Their copyists fairly faithfully reproduced the content, which they intentionally modified when they noticed the need to adapt the records to the life of the community. Random and misleading changes occurred, but they were sporadic. The copyist made corrections by condensing the content and omitting unnecessary words. The existing grammatical and graphic discrepancies between the texts, as well as the different approach to the form of the Latin text, usually did not change the meaning of the message. Sometimes contradictory tendencies emerged: to shorten the content and condense information, to preserve the signals of the old age of the text, to modernize the linguistic form, and to adjust it to the changed realities. All of them are a manifestation of the writers’ linguistic, stylistic and functional awareness. It can be concluded that the copying strategy, i.e. duplication of the model text of the guild ordinance genre, included permission to make textual, linguistic and stylistic modifications within a strictly defined scope.
3
Content available remote

Diccionario de Catalina la Grande (1787-1789). Análisis del material español

88%
Stala E.
Studia Iberystyczne
|
2011
|
vol. 10
151-163
EN
This article presents the Spanish material from an unknown 19th century dictionary published in S. Petersburg by P.S. Pallas. After a brief biographical note, followed by the presentation of the lexicographic material, its analysis in terms of its transliteration, phonetics, morphology and lexical features is presented. As usual, it turns out that the study of any unknown material reveals new linguistic surprises and is an infallible way to increase the knowledge, even to a limited extent, of the history of any language. Keywords: historical lexicography, language history, phonetics, m
4

Tekstid 16. ja 17. sajandi ratas- ja Malta ristidel

88%
Arnek P.
Mäetagused
|
2014
|
vol. 57
29-52
EN
The earliest grave markers on the territory of Estonia are trapezium-shaped grave plates from the 13th-14th centuries – they show different symbols but usually no text. Gravestones in churches mostly date back to the 14th-17th centuries, but usually no Estonian names appear on them. The oldest partly preserved grave monuments bearing Estonian names are wheel crosses in churchyards in Northern Estonia, mainly originating from the late 16th century and 17th century. These are masterful monuments with fine finishing, bearing fragments of texts from the early period of written Estonian language. Regarding the frequency of their occurrence, wheel crosses are rather rare grave monuments which could not have been afforded by just any peasant. The texts on them were in German or Estonian, also some in Latin. In addition to names and dates, the text include information about the family, their trade and parentage, village names and other facts. Texts on these crosses gives information how literate were the masters who made them. In order to understand wheel crosses more fully, their art historical, ethnographic and religious background must be considered in addition to their linguistic aspects.
5
Publication available in full text mode
Content available

Słownictwo związane z kradzieżą drobiu w polskim socjolekcie przestępczym z przełomu XIX i XX wieku

88%
Pacuła J.
Heteroglossia. Studia Kulturoznawczo-Filologiczne
|
2020
|
issue 10
115-131
EN
The author discussed the etymology of few words used in Polish criminal jargon, from the 19th century until the interwar period. These words belong to the category „theft of poultry”. In this text the author pesented the lexemes listed in the oldest Polish sociolectical dictionaries, e.g.: artyleria, huzar, ślepucha, mróz, pejsak, kurarz, piechociarz. Mainly presented words didn’t survive, today they aren’t appearing in non-standard dialect. This article filled the gap in the research on the origin some jargon words. The text is inviting to join a discussion; some observations of the author are provoking to debate.
6
Publication available in full text mode
Content available

„Und sollte jemand nach mir fragen, sag’, dass ich ihn herzlich grüsse!”

88%
Nehring G.-D.
Slavia Meridionalis
|
2015
|
vol. 15
EN
“And if anyone would ask for me, say I greet him cordially“The paper overviews as obituary the professional career and work of the known scientist in Albanian and Balkan studies Oda Buchholz (21.01.1940-02.01.2014). It focuses particularly on her publications in the Albanian-German lexicography and grammar drafting as well as on her activities as professor and her cooperation in Germany and abroad. The obit also draws attention to important translations by this scientist and friend of South Eastern Europe. „Jeśli ktokolwiek spyta o mnie, pozdrówcie go serdecznie”Tekst nekrologu przedstawia drogę naukową i dorobek wybitnej albanolożki i bałkanolożki Ody Buchholz (21.01.1940-2.01.2014). 
7
Content available remote

Źródła a typy badań historycznojęzykowych

75%
Janowska A.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
|
2018
|
vol. 74
71-80
PL
Artykuł poświęcony został zagadnieniom źródeł językowych, wykorzystywanych przez badaczy historii języka. Zachowana do naszych czasów dokumentacja historycznojęzykowa jest bardzo różnorodna. Pierwszy narzucający się podział dotyczy wiarygodności dokumentów pisanych i pewności faktu językowego. Drugi związany jest z typem tekstów: chodzi o tekst jako źródło materiału językowego i tekst o funkcji metajęzykowej. Językoznawca, przystępując do analizy historycznej, zawsze dokonuje wyboru, jeśli chodzi o ekscerpcję materiału. To kwestia nie tylko liczby źródeł poddanych obserwacji, ale także ich rodzaju. Za każdym razem wybór ten rzutuje na sposób przeprowadzanej analizy i na wysuwane wnioski.
EN
The article discusses the diversity of language data sources which are used in the research work of historical linguists. The extant historical linguistic documentation varies significantly. The first division that seems particularly salient concerns the reliability of written documents and the certainty of a linguistic fact. The second division is based on the different types of text: text as a source of language material and text about language. A researcher who engages in a historical linguistic analysis always makes a choice as far as the excerption of the material is concerned. Decisions concerning the number of sources which are examined and their type influence the manner in which the analysis is conducted as well as the conclusions that are drawn.
8
Publication available in full text mode
Content available

O rozwoju semantycznym socjolektalnej amby

71%
Pacuła J.
Polonica
|
2019
|
vol. 39
205-217
EN
The article deals with the presence of the word amba in the Polish language. Apparently, in contemporary Polish the noun functions in numerous new meanings. Referring to contemporary tendencies and phenomena, the author proves that word amba, of jargon origin, was spread and became a tool of communication between social and ethnic groups. The lexeme amba was well-known in the 19th century, but only became a fashionable word in its final years. The author discusses two paths of the word’s development: „Russian”, associated with Russian partition of Poland, which comprised a few of its regions including Mazowsze (amba is a word borrowed from Russian criminal dialects and Polish argot or jargon is an intermediary); and „German”, connected with the linguistic situation in the Prussian partition (various meanings of word amba are the result of neo-semantization of German loanwords). Today’s semantics of the word depends on the source of the loan, since the word was present both in the Russian and German languages.
PL
Artykuł dotyka sprawy obecności słowa amba w polszczyźnie. Okazuje się bowiem, że we współczesnym języku polskim rzeczownik ten funkcjonuje w licznych nowych znaczeniach. Odnosząc się do współczesnych tendencji komunikacyjnych, autor dowodzi, że mające socjolektalną historię słowo amba stało się bardzo popularne w komunikacji różnych grup społecznych i narodowych. Leksem amba znany był w XIX w., ale w ostatnich latach stał się szczególnie modny. Autor zaprezentował dwie drogi rozwoju semantycznego słowa amba – „rosyjską” – związaną ze znajdowaniem się części polskich ziem (w tym Mazowsza) w zaborze rosyjskim (amba jest słowem zapożyczonym z rosyjskich gwar przestępczych, a pośrednikiem jest polski żargon więzienny [grypsera]) i „niemiecką” – związaną z kontaktem językowym polsko-niemieckim w będącej pod zaborem pruskim Wielkopolsce (znaczenia słowa amba są wynikiem z neosemantyzacji germanizmów). Dzisiejsza semantyka słowa jest uzależniona od źródła pożyczki, wszak leksem był obecny i w ruszczyźnie, i języku niemieckim.
9

Od „proszę łaski pana” do „proszę pana”

63%
Sikora K.
Język Polski
|
2013
|
issue 4
287-298
PL
W artykule autor przedstawia swój pogląd na pochodzenie we współczesnym języku polskim wykrzykników adresatywnych typu „proszę pana/pani”. Dowodzi, że wywodzą się one z formuły performatywnej prośby o wybaczenie za sprawiany rozmówcy kłopot: „proszę łaski wielmożnego pana/wielmożnej pani” (jak w wypadku niem. entschuldigung /entschuldigen Sie, ang. excuse me itp.). Wywody swoje opiera na analizie źródeł leksykograficznych i przykładów z polskiej literatury pięknej XIX i XX wieku.
EN
In the article the author presents his view on the origin of the forms of address like "proszę pana/pani". He proves they were initially performative utterances to beg pardon for causing the interlocutor some trouble: "proszę łaski wielmożnego pana / wielmożnej pani" (compare German "entschuldigung / entschuldigen Sie", English "excuse me" etc.). The conclusions are based on an analysis of lexical sources and examples from the Polish 19th and 20th century belles-lettres.
10

O tajemniczej staropolskiej potrawie – giejślic (siódma woda po kisielu?)

63%
Przęczek-Kisielak S.
Język Polski
|
2021
|
vol. 101
|
issue 4
60-74
PL
Artykuł jest studium leksykologicznym staropolskiej nazwy potrawy giejślic, jednostki notowanej w Słowniku staropolskim i opatrzonej w kartotece tego słownika komentarzem: „Wyraz być może niemiecki”. Autorka, sięgając głównie do niemieckiej literatury językoznawczej i historyczno-kulturowej (brak w zasadzie opracowań polskojęzycznych na ten temat), stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: czym był giejślic, czy wyraz ten jest rzeczywiście germanizmem, jaka jest w ogóle jego etymologia oraz czy giejślic, żur i kisiel to tożsame potrawy. Efektem tych poszukiwań językoznawczo-historycznych jest prawdopodobnie ogólnosłowiański, a potem również staropolski leksem kisielica, nienotowany w SStp, a zapożyczony przez Niemców w postaci leksemu geislitze z wariantami graficzno-fonetycznymi: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, przejętego następnie przez język polski w postaci leksemu giejślic, oznaczającego potrawę nieco inną jednak niż żur i kisiel. Źródłem zaś frazeologizmu siódma woda po kisielu nie są – jak twierdzi się w wielu opracowaniach – popłuczyny w naczyniu po kisielu, ale fakt, że ów kisiel gotowano kilka razy, dolewając do starego zakwasu wodę, rozrzedzając więc ów kisiel kilkakrotnie.
XX
The article is a lexicological study of an Old Polish dish giejślic, an entry listed in Słownik staropolski with the comment in the dictionary file: “The word may be German”. The author, referring mainly to German linguistic and historical-cultural literature (there are generally no Polish-language studies on this subject), tries to answer three basic questions: what was giejślic, is this word really a Germanism, what is in general its etymology and whether giejślic, sour soup and jelly are identical dishes. The result of this linguistic and historical search is probably the all-Slavic, and later also the Old Polish unit kisielica, not listed in Słownik staropolski, and borrowed by the Germans in the form of the geislitze lexeme with graphic and phonetic variants: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, adopted by Polish later on in the form of the lexeme giejślic, yet meaning a dish slightly different than sour soup and jelly. The source of the idiomatic expression siódma woda po kisielu ‘the seventh water after jelly’ is not – as many sources claim – the slops in a jelly dish, but the fact that the jelly was boiled several times, adding water to the old leaven, so the jelly was thinned several times.
11
Publication available in full text mode
Content available

Gramatykalizacja francuskich i bułgarskich konstrukcji kauzatywnych. Niektóre aspekty diachroniczne i rozwojowe

63%
Bezinska Y., Novakova I., Chevrot J.-P.
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia
|
2018
|
vol. 36
|
issue 1
EN
The present article deals with the processes of grammaticalization from a diachronic and developmental point of view. To compare grammatical changes in history and acquisition, we fo­cus on the French and Bulgarian causative constructions (e.g. Fr. faire travailler qn vs. Blg. karam njakogo da raboti – ‘to make someone work’). A total of 113 French speakers (71 children and 42 adults) and 96 Bulgarian speakers (56 children and 40 adults) took part in this cross-linguistic study. Children were aged 3 to 6 years at the time of the study. Results show that historically, the French causative construction evolves from analytic devices to synthetic forms. As a compact structure, the faire + Vinf complex predicate requires argument rearrangement and clitic raising. These specifici­ties explain why its acquisition is difficult and occurs at a late stage in French-speaking children. The Bulgarian causative construction evolves in the opposite direction, from synthetic devices to less grammaticalized structures. As an analytic form including two predicates followed by their own arguments, the karam NP da + Vpres periphrastic causative seems easier to acquire and its full command by children is achieved earlier. Finally, we suggest that there are some similarities between language history and language acquisition with regard to the stages of competition between two causative mechanisms and the stabilization of the new construction.
PL
Niniejszy artykuł zajmuje się procesami gramatykalizacji z diachronicznego i rozwojowego punktu widzenia. Aby porównać zmiany gramatyczne w historii i nabywaniu języka, koncentru­jemy się na francuskich i bułgarskich strukturach kauzatywnych (np. fr. faire travailler qn vs błg. karam njakogo da raboti – ‘aby ktoś pracował’). W tym międzyjęzykowym badaniu wzięło udział 113 mówiących po francusku (71 dzieci i 42 dorosłych) i 96 mówiących po bułgarsku (56 dzieci i 40 dorosłych). Dzieci były w wieku od 3 do 6 lat w momencie badania. Wyniki badań pokazują, że historycznie francuskie konstrukcje przyczynowe ewoluują od struktur analitycznych do syn­tetycznych form. Złożony predykat fr. faire + Vinf wymaga przestawienia argumentów i powstania klityk. To wyjaśnia, dlaczego jego przyswojenie jest trudne i występuje na późnym etapie u dzieci francuskojęzycznych. Bułgarska konstrukcja kauzatywna ewoluuje w przeciwnym kierunku, od form syntetycznych do struktur mniej gramatycznych. Jako forma analityczna zawierająca dwa predykaty, którym towarzyszą ich własne argumenty, peryfrastyczna konstrukcja kauzatywna błg. karam NP da + Vpres wydaje się łatwiejsza do nauczenia, a jej pełne opanowanie przez dzieci osiągane jest wcześniej. Na koniec sugerujemy, że istnieją pewne podobieństwa między historią języka a nabywaniem języka w związku z okresem konkurowania między dwoma mechanizmami kauzatywnymi i stabilizacją nowej konstrukcji.
12

Dephraseologische Derivate oder sog. Einwortphraseologismen? Historisch-etymologische Analysen von verbalen Einheiten

63%
Komenda-Earle B.
Germanica Wratislaviensia
|
2018
|
vol. 143
209 - 223
DE
Der Beitrag thematisiert die Problematik der dephraseologischen Derivation und die Frage der sog. Einwortphraseologismen. Unter Anwendung von etymologischen Kriterien werden diachrone Analysen von verbalen Einheiten des Typs sich (k)einen abbrechen, es jdm. angetan haben, jdm. etwas aufbinden, jdm. einheizen durchgeführt. Aus sprachhistorischer Perspektive wird der gegenwärtige Status solcher Einheiten festgelegt. Soweit die verbalen Ausdrücke Ergebnisse von regulären Metaphorisierungsprozessen darstellen und syntaktisch keine elliptischen Bildungen sind, werden sie als monolexeme Einheiten angesehen. Die metaphorischen und zugleich elliptischen Einwortausdrücke können mit dem Terminus Einwortphraseologismen im engeren (etymologischen) Sinne erfasst werden.
EN
The paper deals with the issue of dephraseological derivation and the question of the so-called one--word phrases (German term Einwortphraseologismen). Using etymological criteria, diachronic analyses of German verbal units of the type sich (k)einen abbrechen, es jdm. angetan haben, jdm. etwas aufbinden, jdm. einheizen were carried out. The current status of such units was determined in the historical context of the language. To the extent that the verbal expressions represent the results of regular metaphorical processes and are not syntactically elliptical formations, they were regarded as mono-lexical units. The metaphoric and at the same time elliptical one-word expressions can be described with the term one-word- phrases on etymologic grounds (German term Einwortphraseologismen im engeren (etymologischen) Sinne).
13
Publication available in full text mode
Content available

O kilku judaikach w polskim socjolekcie przestępczym

63%
Pacuła J.
Linguistica Copernicana
|
2019
|
vol. 16
EN
The author discussed the etymology of few Yiddishisms – the words used in Polish criminal jargon, from the 19th century until the interwar period. In this text the author presented the lexemes listed in the oldest Polish sociolectical dictionaries, e.g.: bałmelchume, musor, meszures, chatrak, tatajłemnyk (the publishing rules forced the author to limit the description – he dealt with the names of police officers and prison guards). Mainly presented words did not survive, today they are not appearing in non-standard dialect. This article filled the gap in the research on the origins of some jargon words.
PL
W artykule omówiono etymologię kilku jidyszyzmów występujących w polskim socjolekcie przestępczym od dziewiętnastego wieku do dwudziestolecia międzywojennego. Autor tekstu odniósł się do jednostek słownikowych notowanych w najstarszych opracowaniach poświęconych żargonowi, przy czym z uwagi na ograniczenia wydawnicze opis zawęził do nazw funkcjonariuszy policji i strażników więziennych: bałmelchume, musor, meszures, chatrak, tatajłemnyk. Obecnie słowa te nie funkcjonują w socjolekcie przestępczym; artykuł uzupełnia więc lukę w badaniach nad historią słownictwa żargonowego.
14
Publication available in full text mode
Content available

Liczebniki złożone w gwarach polskich a wpływy germańskie

63%
Sikora K.
Gwary Dziś
|
2015
|
vol. 7
155-167
EN
Composite numerals in Polish dialects and German linguistic influence
15

Polszczyzna XX wieku w perspektywie diachronicznej – propozycja badawcza

63%
Siuciak M.
Język Polski
|
2019
|
vol. 99
|
issue 2
118-127
PL
Artykuł przedstawia propozycję badań nad polszczyzną XX wieku, która należy już do zasobów historycznych. Projekt wpisuje się w tradycję opisu polszczyzny stuleci: XVII, XVIII i XIX, ugruntowaną i rozwijaną w katowickim ośrodku historycznojęzykowym. Dla autorki podstawowym celem badawczym jest przedstawienie najistotniejszych zmian językowych w perspektywie stuletniej, ze szczególnym uwzględnieniem zmian fonetycznych, fleksyjnych i leksykalnych. Zjawiska te były już częściowo przedmiotem rozważań lingwistycznych, jednak nigdy nie zostały w pełni udokumentowane materiałem badawczym. Dlatego autorka proponuje, aby analizę zmian językowych oprzeć na szerokiej bazie materiałowej, pochodzącej z prasy ukazującej się w XX wieku.
EN
The article offers an approach to studying the Polish language of the 20th century which can be now classified as a historical resource. The project fits into the tradition of examining the Polish language from the 17th, 18th, and 19th centuries that has been established and developed in the Katowice centre for historical linguistics. For the author, the key research goal is to show the most significant changes within the 100-year period, focusing predominantly on phonetic, inflective and lexical changes. To some extent, these phenomena have already been the subject of linguistic research, but they have never been fully documented using empirical data. Thus, the author proposes to base the analysis of linguistic changes on a wide range of empirical material coming from the 19th-century press.
16
Content available remote

Zur Integration einiger interdisziplinärer Dimensionen der Phraseologie: Etymologie, Sprachgeschichte, Kultursemiotik

51%
Komenda-Earle B.
Colloquia Germanica Stetinensia
|
2015
|
issue 24
149-170
DE
Der Beitrag enthält einen theoretischen und methodologischen Umriss der interdisziplinären Untersuchungen der Phraseologie, in dem wissenschaftliche Erkenntnisse der Etymologie und Kultursemiotik integriert werden. Das angebotene Modell platziert Phraseologismen in den Kontext der sprachhistorischen Recherche, die eins der größten Defizite der aktuellen Phraseologieforschung bildet. Die dargestellte Methodologie umfasst auch komparative interlinguale Forschungsaspekte.
EN
The paper contains a theoretical and methodological outline of research into phraseology which integrates evaluations of etymology and the semiotics of culture. The research model presented places the phraseological units in the context of the historical research of language which is one of the most remarkable deficits in the contemporary research into phraseology. The methodology presented covers also some comparative interlingual aspects.
PL
Artykuł zawiera zarys teoretyczny i metodologiczny badań interdyscyplinarnych nad frazeologią integrujący rozpoznania naukowe etymologii i semiotyki kultury. Opisywany model plasuje frazeologizmy w kontekście badań historycznojęzykowych, które stanowią jeden z najdotkliwszych deficytów współczesnej frazeologii. Przedstawiona metodologia obejmuje także komparatywne aspekty interlingualne.
17
Publication available in full text mode
Content available

Najnowsze dzieje języka polskiego (1918–2018)

51%
Dubisz S.
Poradnik Językowy
|
2022
|
vol. 799
|
issue 10
11-26
EN
The latest history of the Polish language (1918–2018) consists of four phases (1918–1939, 1939–1945, 1945–1990, after 1990). In the area of extra-linguistic phenomena and sociolinguistic trends, the Polish language has evolved from the status of an elite language to a democratised code and from the double division of communication varieties (common language : dialects) to the triple division (common language : folk dialects : mixed codes). In the area of intra-linguistic phenomena, the trends of economisation and completion of linguistic devices dominated throughout the history, while preserving the uniform dynamics of other trends (unification, repartition, nobilitation). These processes and specific language changes have affected all structural layers of the Polish language system in a proportional manner, which proves the effectiveness of optimisation processes.
PL
Najnowsze dzieje języka polskiego (1918–2018) przebiegały w czterech fazach (1918–1939, 1939–1945, 1945–1990, po 1990). W sferze zjawisk zewnętrznojęzykowych i tendencji socjolingwistycznych polszczyzna ewoluowała od statusu języka elitarnego do kodu zdemokratyzowanego oraz od dwudzielnego podziału odmian komunikacyjnych (język ogólny : dialekty) do podziału trójdzielnego (język ogólny : dialekty ludowe : kody mieszane). W sferze zjawisk wewnętrznojęzykowych dominowały tendencje do ekonomizacji i do kompletacji środków językowych w całym przebiegu dziejów przy zachowaniu równomiernej dynamiki pozostałych tendencji (unifikacja, repartycja, nobilitacja). Procesy te i szczegółowe zmiany językowe w sposób proporcjonalny objęły wszystkie warstwy strukturalne systemu polszczyzny, co świadczy o efektywności procesów optymalizacyjnych.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.