Search results

1

Boris Jocov a Čechy (Nad první reprezentativní bibliografií popraveného bulharského bohemisty a slavisty)

100%

Černý M.

Studia Ethnologica Pragensia

|

2020

|

issue 2

49-83

EN

The text critically comments publication Boris Yotsov. Biobibliografiya (2018), an annotated list of works by Boris Jocov (1894–1945) and texts written about him. This professor of the university in Sofia, important personage of literary history, Czech studies, Bulgarian studies, and Slavic studies, was, because of his „pro-fascist“ attitudes and involvement in two governments (1942–1944) as Minister of Public Education, executed. After this, Jocov’s name — because of new cultural politics after September the 9th 1944 — was forcefully expelled from both public and academic awareness. His many publications were forbidden to cite in academic texts, although results of his investigations were non-ethically appropriated by several Bulgarian slavists who presented them as their own. Writings of Jocov start to return to general public cultural awareness since 1989, especially after publication of groundbreaking monography Opera Slavica ili Nazad kăm Boris Yotsov (1995) by V. Todorov. Main aim of the presented text is focused on bibliographical additions documenting „Czech trace“ of Jocov in wider meaning of the word; presented are his studies in Prague (1923–1925), his dissertation on poet and translator from Polish O. Mokrý, reception of his texts in Czech newspapers (J. Páta was the one who informed about them most systematically), Jocov’s own texts, which were partly published in the Czech lands and which were not documented in above mentioned bibliography, as well as general incentives of his works which influenced Czech Bulgarian and Slavic studies (V. Bechyňová, M. Černá, D. Hronková, Z. Urban, etc.).

2

Czy potrzebna jest nowa historia literatury rosyjskiej XX wieku?

100%

Fast P.

Przegląd Wschodnioeuropejski

|

2023

|

vol. 2

337-348

EN

This paper consists of an analysis of the newest synthesis of 20th Century Russian literature published in Poland, written by Vasiliy Shchukin, a scholar affiliated with Jagiellonian University in Kraków. The author of the analysis shows how subjective and sometimes unprofessional some parts of the analyzed book are.

3

Zdobyć awangardę [rec. Aleksander Wójtowicz: Nowa Sztuka. Początki (i końce). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017, ss. 280.]

89%

Baron-Milian M.

Śląskie Studia Polonistyczne

|

2017

|

vol. 10

|

issue 2

273-281

EN

The text discusses the most important theses of Aleksander Wójtowicz’s study devoted to the circles of New Art and it subjects them to critical reading. The author focuses primarily on confrontation of various narrative lines, which we encounter outside the mainstream research on the interwar avant-garde. What seems especially interesting is how Wójtowicz captures the history of the literary experiment as a space of oppression and exclusion, and above all, the struggle for discursive domination, in which gradually New Art was superseded by the avant-garde.

4

Edytorstwo jako historia literatury. Rec.: Tomasz Chachulski, Edytorstwo jako historia literatury i inne studia o poezji XVIII wieku. Warszawa 2019

88%

Wdowik A.

Pamiętnik Literacki

|

2020

|

vol. 111

|

issue 1

240-249

PL

Recenzja omawia książkę Tomasza Chachulskiego poświęconą edytorstwu tekstów oświeceniowych. Jest to 14 esejów dotyczących kultury literackiej oraz poezji XVIII wieku. Eseje te pogrupowane zostały w trzy części tematyczne: „Szukanie kształtu”, „Szukanie sensów” oraz „Szukanie źródeł”. Według recenzentki poprzez omawianie historii edycji konkretnych utworów literackich Chachulski dowodzi, że nie tylko w teorii, lecz także w praktyce edytorstwo może być współcześnie rozumiane jako historia literatury.

EN

The review discusses Tomaaz Chachulski’s book on the editing of the texts of the Enlightenment. It consists of 14 essays referring to the 18th century literary culture and poetry and are arranged into three thematic parts, namely “Szukanie kształtu” (“Looking for shape),” “Szukanie sensów” (“Looking for sense),” and “Szukanie źródeł” (“Looking for source).” In the reviewer’s assessment, analysing the history of individual piece editions, Chachulski proves that not only in theory, but also in practice, editing may be presently understood as a literary history.

5

Faszination „Monk“: Richard Voß’ Novelle Der Mönch von Berchtesgaden (1891) in ihren Beziehungen zu Matthew Gregory Lewis’ Roman The Monk (1796) und Ambrose Bierce’ Erzählung The Monk and the Hangman’s Daughter (1892)

75%

Baumann C.

Orbis Linguarum

|

2019

|

issue 53

5-25

EN

Bestselling author Richard Voss was one of the literary pioneers of naturalism in the German Empire. Until the 1880s he wrote numerous naturalistic works. Among those works there is the now forgotten tale Der Mönch von Berchtesgaden which had been translated into English by Ambrose Bierce. Bierce’s version The Monk and the Hangman’s Daughter became successful. The new punch line of the translation indicates that Bierce was familiar with Voss’s most important literary source: Matthew Gregory Lewis’s famous novel The Monk. The essay examines the so far unnoticed connection between those three texts and Lewis’s impact on the naturalistic period.

6

Člověk a stroj v české kultuře 19. století

75%

Piorecký K.

Česká literatura (Czech Literature)

|

2012

|

vol. 60

|

issue 4

637-640

7

Nově o sovětské poezii: k otázce vědecké práce

75%

Machoninová A.

Česká literatura (Czech Literature)

|

2012

|

vol. 60

|

issue 1

111-118

8

Autor „Powrotu posła”. Uwagi o recepcji twórczości Juliana Ursyna Niemcewicza w PRL-u

75%

Dąbrowicz E.

Pamiętnik Literacki

|

2020

|

vol. 111

|

issue 1

199-216

PL

Artykuł ukazuje postać Juliana Ursyna Niemcewicza, jedną z osobistości życia literackiego i politycznego końca XVIII wieku i pierwszej połowy XIX stulecia. Obfita twórczość pisarza dopiero od niedawna interesuje historyków literatury w pełnym wymiarze. Spóźniona naukowa recepcja ma źródło w specyfice podejścia do dzieł Niemcewicza w PRL-u, kiedy to „Powrót posła” wprowadzono na listę lektur szkolnych i wydawano w masowych nakładach, a zarazem większą część dorobku pisarza skazano na zapomnienie. Autora „Powrotu posła” włączono do zastępu pisarzy tzw. postępowych, dobrze widzianych w realiach pojałtańskich. Dzieła późniejsze, które po 1795 roku wyszły spod pióra Niemcewicza, cieszącego się autorytetem społecznym, uprawiającego pisarstwo zaangażowane politycznie (akcenty antyrosyjskie), nie poddawały się tego rodzaju manipulacji. Zainteresowanie całym dorobkiem pisarza wzrosło wtedy, kiedy badacze przywrócili cezuralność daty 1795 roku, co nastąpiło dopiero u schyłku PRL-u.

EN

The article presents Julian Ursyn Niemcewicz, a figure of the literary and political life of the end of the 18th c. and the first half of the 19th c. The writer’s rich creativity in its full form has only recently arisen interest of literary historians. The belated academic reception has its source in the specific approach to the reading of Niemcewicz’s works in the Polish Peopole’s Republic when “Powrót posła” (“Return of the Deputy)” was introduced into the school canon and published in mass edition, thus consigning the remaining pieces to oblivion. Niemcewicz was included into the group of so-called progressive writers, and welcome in the post-Yalta realities. His later works, written after the year 1795 by an authority who produced socially-committed literature (anti-Russian tones), did not undergo such manipulation. Interest in Niemcewicz’s entire creativity increased when researchers restored the year 1795 as a turning point, and that took place at the decline of the Polish People’s Republic.

9

Literární historie jako paměť čtenářské zkušenosti. K pojetí konkretizace u Romana Ingardena a Jana Mukařovského

63%

Grigorov D.

Slovo a smysl - Word & Sense

|

2019

|

vol. 16

|

issue 32

176-183

EN

The article argues that a rethinking of the idea of concretization, which in Roman Ingarden’s book Das literarische Kunstwerk (1931) changes the identity of literary work, is transformed into a subject of structural literary history in Jan Mukařovský’s interpretations of Karel Hynek Mácha’s work (1936). The author describes the act of transformation with reference to a debate on Ingarden’s phenomenological aesthetics in which René Wellek criticizes the philosopher’s non-historical point of view and his whole concept of literature.

10

Teze k literární struktuře takzvaně náboženskyvzdělavatelné

63%

Brückner W., Kvapil J.

Česká literatura (Czech Literature)

|

2013

|

vol. 61

|

issue 6

910-918

11

O szaleństwie edytorów w perspektywie ratio i praxis

63%

Strzyżewski M.

Pamiętnik Literacki

|

2020

|

vol. 111

|

issue 4

45-56

PL

Esej poświęcony jest rozważaniom na temat nieracjonalnych zachowań niektórych edytorów literatury polskiej, które prowadzą do porażek naukowych i wydawniczych. Ich przyczyną jest zazwyczaj niedostateczne uwzględnianie w działalności edytorskiej zmieniających się uwarunkowań technologicznych oraz problemy z właściwą organizacją pracy zespołowej. Sytuacja, w której dziś funkcjonuje humanistyka oraz edytorstwo jako jedna z jej podstawowych dziedzin wymusza na filologach ciągłe doskonalenie warsztatu naukowego, przystosowywanie go do nowego oprogramowania i możliwości technicznych, wymusza też konieczność zaprzestania praktykowania dawnych form organizacji pracy. W eseju podkreślono właśnie praktyczne nastawienie i racjonalność naukową jako warunki powodzenia przedsięwzięć, albowiem edytorstwo to dziś nade wszystko domena konkretu, w której pomysł, często w swojej istocie idealistyczny (szalony), zderza się z rzeczywistością tekstu, z jednej strony, oraz praw ekonomii – z drugiej, a te nie zawsze dostatecznie brane są pod rozwagę i namysł w pracy badawczej.

EN

The essay is devoted to considerations about irrational behaviour of some editors of Polish literature, which lead to academic and publishing failures. The reason of the failures are often insufficient compliance in editorial activities to the changing technological conditions, and problems with proper teamwork organisation. The situation in which the humanities, and editing as its basic domain, extorts from the philologists to constantly master academic workshop, adjust the workshop to new software and technological potential; it also induces the necessity to quit the old forms of work organisation. The essay also highlights the practical attitude and academic rationality as condition for success of the endavours, since editing is presently the domain of the concrete in which the idea, often idealistic (mad) in its nature, crashes with the text’s reality on the one hand, and on the other hand with the laws of economy which are not always considered and reflected in research.

12

Literárněvědná bohemistika a dějiny kulturních zprostředkování (k nedávným příkladům ve Francii)

63%

Servant C.

Slovo a smysl - Word & Sense

|

2015

|

vol. 12

|

issue 23

187-191

EN

The paper offers several remarks on the history of cultural mediation and cultural mediators in connection with the current state of Czech literary studies in France. Within the given field, more and more productive also in the area of Central European Studies, there are several research programs conducted in France, repeatedly including topics from Czech literature.

13

AMERICAN ROMANTICISM AS A LITERARY-HISTORICAL CONSTRUCTION

63%

Wilczyński M.

Świat Tekstów. Rocznik Słupski

|

2020

|

vol. 18

83-90

PL

Chociaż badacze zgodnie przyjmują, że w historii literatury amerykańskiej romantyzm jako prąd ideowy i literacki zaistniał i odegrał nader istotną rolę, zarówno historycznoliterackie syntezy od połowy XX wieku do czasów współczesnych, jak i sami myśliciele i pisarze na ogół kojarzeni z amerykańskim romantyzmem konsekwentnie unikali tego terminu. Bywa on często zastępowany terminem „transcendentalizm”, obejmującym bostońskie środowisko R.W. Emersona, mimo iż skądinąd w opozycji do niego sytuowany jest „czarny romantyzm” E.A. Poego. Artykuł podejmuje problematykę skomplikowanej genezy i trudnych początków amerykańskiej formacji romantycznej od drugiej dekady XIX wieku, a także porusza kwestię zamknięcia romantyzmu w USA, która wydaje się szczególnie enigmatyczna. Tak czy inaczej, używane przez poetów i pisarzy romantycznych z oceanem pojęcia oraz dykcja, jak również ujawniane przez nich inspiracje, bezsprzecznie dowodzą powinowactw z romantykami europejskimi, w tym zwłaszcza W. Wordsworthem i S.T. Coleridge’m.

EN

The paper focuses on the paradoxical absence of the term “romanticism” from the US literary-historical discourse in the 20th and 21st centuries. In the major histories of American literature that have been published since the 1950s “romanticism” is virtually missing, mentioned in passing only a few times in each comprehensive overview of the nineteenth-century US print culture. What makes the situation most unusual is the fact that romanticism definitely occupied a significant place in the evolution of American letters both in its variant described by Rene Wellek (transcendentalism, poetry of William Cullen Bryant, Whitman, and Dickinson), and in its “dark” variety represented by Poe, Hawthorne, Melville, and Richard Henry Dana, Sr.). The paper includes analyses of the early, abortive attempts to introduce romanticism in American culture in the second and third decades of the 19th century, as well as some of its later manifestations.

14

Historická perspektiva v literární kritice — k proměně kritického psaní Arna Nováka v desátých letech

63%

Tichý M.

Slovo a smysl - Word & Sense

|

2017

|

vol. 14

|

issue 27

32-38

EN

The paper focuses on some aspects of Arne Novák’s practice of criticism in the 1910s, especially on the issue of applying a historical perspective while judging contemporary literary production. The transformation of this perspective in the confrontation with newborn avant-garde concepts (completing the vision of a better future with the appraisal of past-time literature, above all the Czech poetry of the second half of the 19th century) is the corner-stone of Novák’s traditionalism. The performed analyses indicate, nevertheless, that the proclaimed program of the return to the tradition does not establish the ‘traditionality’ as a particular demand laid out in the reviewer’s practice; it is rather the foreknowledge that the tradition is just happening in the contemporary Czech literature.

15

„Wtedy przyjdzie ktoś i przerzuci przez Kłodnicę most z papieru”. Górny Śląsk jako mit i utopia w twórczości Horsta Bienka.

63%

Pietrek D. J.

ER(R)GO: Teoria – Literatura – Kultura

|

2018

|

issue 36

EN

Daniel Juliusz PietrekInstitute of German Language and LettersFaculty of PhilologyThe University of OpolePoland Upper Silesia as a Myth and Utopia in the Works of Horst Bienek Abstract: Horst Bienek was a very well known and influential personality in the literary circles in Germany. His works are also important for the history of Silesian literature because of his role in the intraGerman and German-Polish discourse about the homeland, history and identity. In the article the author presents poetical strategies and methodology which Bienek used while creating his mythic representations of Silesia and (at the same time) of himself.Keywords: literary history, German literature, Silesian literature, Horst Bienek, utopia

PL

For an abstract in English, scroll down.Daniel Juliusz PietrekUniwersytet OpolskiWydział FilologicznyInstytut Filologii Germańskiej „Wtedy przyjdzie ktoś i przerzuci przez Kłodnicę most z papieru”. Górny Śląsk jako mit i utopia w twórczości Horsta BienkaAbstrakt: Horst Bienek był osobą bardzo znaną, wpływową i niezwykle cenioną w środowisku literackim RFN. Jest też autorem szczególnie ważnym dla literatury śląskiej ze względu na jego rolę w wewnątrzniemieckim i niemiecko-polskim dyskursie o ojczyźnie, pamięci i tożsamości. W moim tekście pokazuję strategie poetologiczne i „metodykę”, którą posługiwał się gliwicki pisarz, tworząc swoje mityczne wyobrażenia o Śląsku i (co jest nierozerwalne w przypadku jego twórczości) równocześnie o sobie samym.Słowa kluczowe: historia literatury, literatura niemiecka, literatura śląska, Horst Bienek, utopia Upper Silesia as a Myth and Utopia in the works of Horst Bienek Abstract: Horst Bienek was a very well known and influential personality in the literary circles in Germany. His works are also important for the history of Silesian literature because of his role in the intraGerman and German-Polish discourse about the homeland, history and identity. In the article the author presents poetical strategies and methodology which Bienek used while creating his mythic representations of Silesia and (at the same time) of himself.Keywords: literary history, German literature, Silesian literature, Horst Bienek, utopia

16

[Rev.:] Nieukerken Arent, van~, Perspektywiczność sacrum ; szkice o Norwidowskim romantyzmie, Fundacja „Centrum Międzynarodowych Badań Polonistycznych”, Instytut badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa : Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, 2007, s. 395, indeks, summary, seria: Badania Polonistyczne za Granicą. t. 17

63%

Kudyba W.

Religious and Sacred Poetry: An International Quarterly of Religion, Culture and Education

|

2013

|

issue 1(1)

123-128

PL

Arent van Nieukerken od wielu lat uczestniczy w pracach polskiego środowiska norwidologicznego, jest autorem wielu cennych artykułów, i ogłoszonej obszernej rozprawy Perspektywiczność sacrum. Szkice o norwidowskim romantyzmie. (Warszawa 2007). We wstępie do niej natrafiamy na wyjaśnienie: „pojawiło się więc wyzwanie, żeby twórczość Norwida interpretować mniej anachronicznie. Należało w związku z tym po pierwsze ujmować immanentnie świat przedstawiony Norwidowskich utworów, rodzaj podmiotowości cechującej obracających się w nim protagonistów, wreszcie status autora, następnie zaś ów organizujący się wokół pewnej odmiany sacrum świat rozpatrywać w kontekście światoodczucia (polskiego) romantyzmu. Taki właśnie był rodowód niniejszej książki […]” (s.10). Sacrum perspektywiczne. Wydaje się, że kilka uwag wypada poświecić samemu tytułowi rozprawy. Pojawiają się w nim dwie kategorie – kluczowe dla podjętych w pracy decyzji metodologicznych. Od sposobu ich rozumienia uzależniony jest model podjętych analiz. Najpierw zatem „perspektywiczność”. Autor wyjaśnia, że pojęcie to zadomowione jest w epistemologii, a jego źródłem są pisma Friedricha Nietzschego (por. uwagi na s. 31-32) – nie tłumaczy jednak obszerniej filozoficznych kontekstów terminu wydobywanych w pracach poświęconych autorowi Wiedzy radosnej. Pojawia się w nich przede wszystkim problem nietzscheańskiego relatywizmu, a także opinia, że ów relatywizm ma charakter niedogmatyczny, tj. nie odrzuca pojęcia prawdy, akcentując fakt, że nie jesteśmy w stanie poznać jej w sposób absolutny, a każda ludzka próba jej zrozumienia jest nieuchronnie „perspektywiczna”, tzn. pozostaje uwikłana w konteksty. Nie posiadając ostatecznej perspektywy poznawczej, skazani jesteśmy na porównywanie rozmaitych perspektyw ze sobą, tylko w taki sposób jesteśmy bowiem w stanie uwolnić się od poznania stereotypowego, od pokusy absolutyzacji jednego z punktów widzenia, osiągając coraz głębszy wgląd w rzeczywistość. Wiele wskazuje na to, że właśnie tak rozumie perspektywiczność autor omawianej rozprawy. Odnoszę nawet wrażenie, że omijając zagadnienie relatywności poznania, akcentuje przede wszystkim napięcie pomiędzy poznaniem świadomym siebie i siebie nieświadomym, zamkniętym i otwartym-pytającym, stereotypowym i „perspektywicznym”. Tytułowa formuła Perspektywiczność sacrum ma, w moim przekonaniu, charakter eliptyczny. Tok rozważań przyjętych w rozprawie (konsekwentnie eksponujący wątki teoriopoznawcze) pozwala przypuszczać, że chodzi autorowi właśnie o perspektywiczność postrzegania sacrum. Chodzi w dysertacji – tak myślę – o ukazanie, na ile wpisane w utwory Norwida modele poznawania transcendencji różnią się od postrzegania nieperspektywicznego i jaką wizję człowieka i jego egzystencji implikują. Ostatnie spośród wskazanych pytań można by sformułować odwołując się do kategorii heideggerowskich: kim jest byt, którego istotą jest rozumienie perspektywiczne? Nie tylko myśl Heideggera, ale i sposób jej prowadzenia stanowią ważne, choć nie zawsze wyraźnie przywoływane tło podejmowanych w książce rozważań. A sposób rozumienia kategorii sacrum? Jej korzenie tkwią w pracach o nachyleniu kulturoznawczym, uchwytujących transkulturowe cechy doświadczeń religijnych – ich komponentów „podmiotowych” i „przedmiotowych”. Nowoczesną definicję sacrum zawdzięczmy Rogerowi Caillois i jego książce pt. Człowiek i sacrum. Szczególny impet nadał temu terminowi Mircea Eliade. To właśnie dzięki niemu stał się on dobrem wspólnym całej humanistyki, w tym – literaturoznawstwa (w Polsce kategorię tę spopularyzowała tzw. „lubelska szkoła” badań sakrologicznych, której założycielem był Stefan Sawicki). Czy w omawianej rozprawie ma ona jednak takie samo znaczenie, jak w pracach filozofów religii i polskich badaniach literackich? Wydaje się, że nie. Autor nie określa sposobu jej rozumienia, przyjętego w podjętych przez siebie analizach. Ponieważ jednak semantyka pojęcia nieuchronnie obecna jest w nich w sposób implicytny, można pokusić się o próbę wyśledzenia intencji badacza. Brak w rozprawie odniesień do prac religioznawczych, pojawiają się natomiast wyraźne odniesienia do teorii poznania. Pozwala to mniemać, że sacrum jest w pracy dra Nieukerkena uwikłane przede wszystkim w kontekst filozofii, jawi się jako korelat procesów poznawczych, a nie jako komponent religijnego doświadczenia (racjonalizowanego niekiedy w skomplikowanych systemach teologicznych). Jego synonimami są w pracy właśnie kategorie filozoficzne – jak Transcendencja czy Absolut. Nie oznacza to oczywiście, że nie pojawia się w dysertacji kategoria egzystencji. Jest wręcz przeciwnie, wydaje się ona kluczowa. Pojmowana jest jednak – jeśli dobrze odczytuję intencje autora – po heideggerowsku, jako realizacja procesu rozumienia. We wprowadzeniu czytamy: „Rozwiązując sakralną zagadkę swojego bytu poprzez objawienie sakralnej istoty świata, człowiek ujmuje siebie jako istotę pytającą – pyta zaś o istotę bytu pytającego o egzystencję «kapłana bezwiednego i niedojrzałego»” (s. 13). Zasadniczym metodologicznym zapleczem badań dra Nieukerkena jest historia idei. Jeśli dobrze rozumiem zamysł autora, chodzi mu o pokazanie sporu Norwida z jego własną współczesnością – o koncepcję człowieka i jego losu. Ściślej rzecz ujmując – o to, w jaki sposób można bronić transcendentnych podstaw osobowości wobec roszczeń tych spośród nowoczesnych prądów kulturowych, które programowo wykluczają z pola widzenia perspektywę sakralną. W rozległej, trudnej już dziś do ogarnięcia literaturze przedmiotu Norwidową linię obrony przedstawiano dotąd m.in. na tle dziewiętnastowiecznych i współczesnych nurtów teologicznych, wskazywano także na związki koncepcji poety z dawnym i nowoczesnym personalizmem. Omijając najbliższe „środowisko interpretacyjne” badań nad Norwidem, autor rozprawy sytuuje twórczość poety w pobliżu wybranych elementów myśli nietzscheańskiej (i jej ponowoczesnych interpretacji) – a także pośród tych spośród odgłosów współczesnej teologii, które bywają inspirowane aparatem pojęciowym Martina Heideggera (myślę m.in. o poglądach Paula Tillicha, choć jego nazwisko nie pojawia się w rozprawie). Wydaje się, w każdym razie, że podjętej w rozprawie decyzji o rezygnacji z dość klarownego układu odniesienia, jakim jest dorobek norwidologii, towarzyszy także decyzja o „zaszyfrowaniu” kontekstu filozoficznego. Czytelnik odnosi wrażenie, że idea, której obecność próbuje się wytropić w pismach poety, jest co prawda inspirowana pismami filozofów, jawi się jednak przed nami w kształcie tak dalece przetworzonym, że skłonni jesteśmy uznać, iż jej twórcą jest przede wszystkim autor rozprawy. Mamy zatem w książce do czynienia z rozmaitymi mechanizmami autonomizacji dyskursu badawczego z myślą żarliwą, monologową, dyktowaną pasją i właśnie dlatego przechodzącą pospiesznie obok kontekstów ułatwiających jej zrozumienie, ledwo napomykającą o swoich źródłach, rozpędzoną, niepowstrzymaną, przekraczającą granice rozdziałów, aneksową, nieustannie podróżującą, nie tylko dyskursywną, ale i ekskursywną (słusznie rozmaite fragmenty autor nazywa ekskursami). Jej autor nieustannie w zaskakujący sposób przemieszcza się od analiz konkretnych tekstów i fraz do ogólniejszych refleksji – odnosząc pierwsze do drugich, aby się wzajemnie oświetlały. Ciągle także przenosi uwagę z jednego zjawiska na drugie, z fragmentu tekstu na fragment kontekstu, z pewnych ogólnych rozważań nad poznaniem i egzystencją na szczegółowe uwagi dotyczące jednego drobnego fragmentu literackiego dzieła. Nie tylko zatem utrudnia czy nawet – w pewnych momentach – uniemożliwia dialog, ale i stawia czytelnika w niełatwej sytuacji poznawczego fiaska. Zostawiając go daleko za sobą, zmusza do wędrówki mozolnej, bo oświetlanej jedynie ciemnym blaskiem przekonania, że każda próba re-konstrucji jego poglądów musi być próbą autentyczną – to znaczy: nieudaną i nieudolną. Perspektywy uchylenia się od obowiązku zreferowania myśli autora wydają się niezwykle atrakcyjne… Niech będzie mi wolno jednak choć w niewielkim stopniu do niej nawiązać. Z rozmaitych fraz powracających w autorskim dyskursie, z czegoś, co chciałoby się nazwać „problemowymi leitmotivami” wyłania się – tak mi się wydaje – dynamiczna wizja ludzkiego bycia-w-świecie, wizja człowieka przemienianego i przemieniającego (się). Początkiem przemiany jest praca (samo)świadomości. Czas deprywacji jest czasem przygotowującym pytania o sens stereotypowego świata. Stając się kimś pytającym, stajemy się „osobą”, zatem kimś otwartym na nowy projekt bycia, otwartym na objawienie, które jest wówczas w stanie – pośród najbardziej codziennych spraw i rzeczy – rzeczywiście się zrealizować. Objawienie to przemienia zarówno podmiot, jak i postrzegany przezeń świat. Podmiot odkrywa swe zapośredniczenie w Bogu – „rozpoznając i aktualizując swoje istotowe podobieństwo do Chrystusa” (s. 13). Świat, który teraz widzi, jego czas i jego przestrzeń – modelowane są przez ów źródłowy fakt immanentyzacji transcendencji (s. 14). Zdaję sobie sprawę z nieuchronnej niepełności – schematyczności i uproszczonego charakteru powyższych uwag, chodzi mi jedynie o to, by podkreślić, że interpretacyjnym horyzontem dokonywanej przez badacza lektury Norwida jest właśnie taka koncepcja ludzkiego bytowania – to na jej obecność w pismach poety wskazuje interpretator. Ona również, zdaniem autora rozprawy, decyduje o osobności pisarza na mapie polskiego i europejskiego romantyzmu. W kolejnych rozdziałach dysertacji, odwołując się do wybranych utworów autora Vade-mecum, Arent van Nieukerken odsłania rozmaite aspekty nakreślonej wyżej wizji ludzkiego bycia-w-świecie. W rozdziale pierwszym nowela „Stygmat” okazuje się utworem ukazującym perspektywiczność jako ideę rezultatywną wszelkiego poznania, a wiersz Toast-fantazja – „unaocznia samą perspektywiczność każdej konkretnej niepowtarzalnej sytuacji, wyznaczając jej granice, a jednocześnie otwierając jej przestrzeń na to, co jest ze swojej istoty ponad wszelką perspektywę […]” (s. 39). Człowiek zaś ujawnia przesłanie, iż „dzięki wcieleniu transcendentnego pierwowzoru każda partykularna egzystencja ma szansę […], by się uświęcić (s. 45). Niewielki rozdział drugi poświęcony jest Quidamowi, autor szczególną uwagę zwraca na mechanizmy społecznej alienacji i „uanonimowienia”, a zarazem na skłonność Norwida, by właśnie one mogły stać się symbolem ludzkiej przemiany i swoistego „uchrystusowienia” bohatera. Obszerny rozdział trzeci to pasjonująca analiza Assunty. Szkoda, że badacz nie odwołał się do prac innych niż rozprawa Arcimowicza. Myślę zwłaszcza o artykule Krzysztofa Trybusia pt. Assunta jako poemat metafizyczny. O metafizyczność chodzi bowiem też autorowi rozprawy. Poemat jest przezeń czytany jako metafizyczna podróż poznawcza: „Narracja i organizacja świata przedstawionego utworu są podporządkowane spojrzeniu autora, który chce udowodnić (unaocznić), że świat ludzkich konwencji [...] i «prawd realnych» [...] jest tylko jedną, i w dodatku nie najbardziej istotną stroną rzeczywistości. Rzeczywistość jest bowiem brzemienna cudownością” (s. 95). Odkrywając ją[,] protagonista osiąga płaszczyznę „jedności i równoczesności różnorodnych perspektyw w perspektywie perspektyw, która dla mnie (dla protagonisty) nie przestaje być perspektywą” (s. 124-125). Rozdziały czwarty i piąty mają charakter porównawczy. W pierwszym z nich historiozoficzne poglądy Norwida konfrontowane są z myślą Augusta Cieszkowskiego. Drugi to swoista mozaika kontekstów i odniesień. Norwid pojawia się tu jako partner dialogu z Teofilem Lenartowiczem, Adamem Mickiewiczem, Zygmuntem Krasińskim, Bohdanem Zaleskim i pismami Seweryna Goszczyńskiego. Płaszczyznami/tematami rozmowy okazują się zagadnienia mitu miasta i wsi, toposu wygnańca, obrazu nowoczesnej cywilizacji i postępu oraz dziejowej misji Słowian. Choć i w tym rozdziale nie brak ciekawych konceptów badawczych, rozmaitość odniesień z pewnością mocno utrudniła analityczną rzetelność. Właśnie osobliwość odniesień stanowi jednak ważny walor rozprawy. Była dotąd mowa o filozoficznym uwikłaniu podstawowych narzędzi badawczych, spożytkowanych w dysertacji, bywa jednak w niej i tak, że autor zestawia rekonstruowaną, wydobywaną z literackiego tekstu myśl Norwida z poglądami konkretnego filozofa. Myślę zwłaszcza o ważnym, pobudzającym do myślenia aneksie do rozdziału drugiego. W rozważaniach nad Assuntą pojawia się m.in. interesująca kategoria „konkretu-symbolu” – w aneksie, autor przekonuje, że „przypomina [ona] pod pewnymi względami utworzone przez Jaspersa pojęcie «szyfr»” (s. 217). Nieco wcześniej zaś porywająco analizuje zagadnienie symbolizmu Norwida i Baudelaire’a, ukazując, w jaki sposób Norwidowy konkret-symbol przeciwstawia się wizji świata, artysty i sztuki – wpisanej w kategorię Baudelairowskiego symbolu (myślę o uwagach na s. 163-175). W innym miejscu zostawia obok siebie obrazy Chrystusa – te kreślone w twórczości autora Assunty i te, które kreuje w swoich utworach Alfred de Vigny (s. 213-214). Myślę, że istnieje pewna wspólna nić łącząca te i inne komparatystyczne analizy poczynione w rozprawie. Za każdym razem ich efektem jest usytuowanie Norwida blisko naszej współczesności. Wydaje się – była o tym mowa – że nie mamy tu do czynienia z przypadkowością, lecz konsekwentną realizacją drobiazgowo opracowanego projektu. Na okładce książki pojawia się zdanie, że interpretacje Arenta van Nieukerkena prowadzą nas „od wielkich pytań europejskiego romantyzmu do fundamentalnych pytań współczesności”. Myślę że wektor analiz podjętych w dysertacji skierowany jest w stronę przeciwną – od współczesności ku romantyzmowi. Sądzę, że swoją świeżość interpretacyjną rozprawa zawdzięcza właśnie temu, że fundamentalne pytania współczesności (o podmiot, przedmiot, naturę poznania itp.) zadano tu twórczości dawniejszej, pokazując, iż w istocie wciąż należy ona nie tylko do romantycznej, ale i do naszej teraźniejszości.

17

Farai un vers de dreit nien trubadúra Guilhema de Peitieu a literární historie

63%

Prokop J.

Svět literatury – Časopis pro novodobé literatury (World of Literature – Journal for Modern Literatures)

|

2015

|

vol. 52

134-143

EN

This study strives to bring to the attention the context of literary history findings concerning the troubadour song “Farai un vers de dreit nien” and his supposed author. The analysis discusses the scientific debate of the historical identification of the song’s author, its chronological placement and the song’s attribution among other author’s texts. It reexamines parts of the song proposing several considerations derived from the historical and literary context that might offer interesting perspectives for the interpretation of the song.

18

Dlaczego nie wydano „Dzieł wszystkich” Maurycego Mochnackiego? Z archiwum Tadeusza Kozaneckiego

63%

Strzyżewski M.

Pamiętnik Literacki

|

2024

|

vol. 115

|

issue 2

143-153

PL

Niekompletne archiwum historyka Tadeusza Kozaneckiego przechowywane w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Połączonych Bibliotekach Wydziału Filozofii i Socjologii UW, Instytutu Filozofii i Socjologii PAN Polskiego Towarzystwa Filozoficznego daje wgląd w problemy, z jakimi mierzył się ten historyk przy realizacji ambitnego zadania wydania „Dzieł wszystkich” Maurycego Mochnackiego. Co najważniejsze, przedsięwzięcie okazało się zbyt obszerne jak na możliwości jednego badacza bez kompetencji filologicznych. Projekt, zainicjowany w okresie PRL-u, napotkał też określone przeszkody polityczne. Mochnacki wyrażał bowiem w swoich tekstach negatywny stosunek do Rosji carskiej, był uczestnikiem powstania listopadowego, emigrantem zaangażowanym w sprawy narodowe, stąd próba edycji jego wszystkich artykułów publicystycznych i literackich w owym czasie nie mogła skończyć się powodzeniem. Trzeba podkreślić, że przy okazji prac nad edycją Kozanecki jako pierwszy odtworzył genologię rodu Mochnackich, dotarł do licznych nieznanych szczegółów biograficznych, wskazał wiele aspektów politycznych jego działalności. Poszukiwania archiwalne oraz odtwarzanie faktów z życia Mochnackiego pochłonęły jednak zbyt dużo czasu, co uniemożliwiło zamknięcie edycji choćby w okrojonym stanie. Nadto Kozanecki nie powołał kompetentnego zespołu edytorskiego, który sprostałby zadaniu. Rozproszona dokumentacja historyka dobrze unaocznia problemy, z jakimi musi zmierzyć się przyszły edytor Dzieł wszystkich Mochnackiego.

EN

Incomplete archive of Tadeusz Kozanecki, stocked in the University of Warsaw Library and in the Joint Libraries of the Faculty of Philosophy and Sociology of the University of Warsaw, the Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences and the Polish Philosophical Society, offers an insight into the problems that this historian faced when realising an ambitious plan to edit Maurycy Mochnacki’s “Dzieła wszystkie” (“Complete Works”). Most important is the fact that the endeavour proved too complex to be handled by one researcher without philological competence. This project, initiated in the times of the Polish People’s Republic, encountered serious political obstacles since Mochnacki in his texts expressed negative attitude to the Czarist Russia, took part in the November Uprising, and because he was an émigré that involved into national issues. Thus, attempts to publish all his journalistic articles at that time could not have been successful. It must be stressed that while working on this edition, Kozanecki became the first to reconstruct the genealogy of the Mochnacki family, arrived at numerous biographical details, and pointed to many political aspects of his activity. Archive research and Mochnacki’s life facts reconstruction was a time-consuming activity that hindered completing the edition even in an abridged form. Apart from it, Kozanecki failed to form a competent editorial team to manage this task. The historian’s dispersed documentation clearly demonstrates the problems which the future editor of Mochnacki’s “Complete Works” must face.

19

Zbraně slabých? : Představa rolnického odporu v díle a životě Václava Prokůpka

51%

Chitnis R. A.

Česká literatura (Czech Literature)

|

2013

|

vol. 61

|

issue 5

661-696

EN

2_Through the close analysis of Prokůpek´s fiction, his correspondence and preceding interpretations of both the man and his work, this article serves as one model for how this historical polarization might finally be overcome. In his fiction, Prokůpek never strays from the perspective and problems of the struggling Czech farmer, and the central contention of this article is that Prokůpek´s work, his response to the Occupation and to the post-1948 government is best understood as both a defence and an active realization of the farmer´s approach to life.

20

The Beauty of Compacting Human Heads. Metaphors of Writing and the History of Book Destruction in Bohumil Hrabal’s Too Loud a Solitude

51%

Winkel H.

Slovo a smysl - Word & Sense

|

2015

|

vol. 12

|

issue 24

180-195

EN

The article offers an analysis of Bohumil Hrabal’s novel Příliš hlučná samota (Too Loud a Solitude) as a literary reflection of the history of censorship and book destruction in Bohemia. In terms of media theory, this history is a counterpart to the history of letter printing. Haňťa represents an anachronistic reader, resisting book destruction by insisting on a corporealistic, sensual notion of literature, which is inspired most notably by the work of François Rabelais. Thus, Hrabal offers a critique of the decline of reading culture in the Socialist era that is not just a political comment, but also an artistic vision of the beauty of destruction as well as a complex critique of writing and reading.

CS

Článek podává rozbor Hrabalovy Příliš hlučné samoty jakožto literární reflexe historie cenzury a ničení knih v Čechách. Z hlediska teorie médií se jedná o protějšek historie knihtisku. Haňťa je anachronický čtenář, který se vzpírá ničení knih tím, že trvá na tělesném, smyslném chápání literatury, inspirovaném především dílem Françoise Rabelaise. Hrabal tak předkládá kritiku úpadku, kterým za socialismu prošla kultura čtení, přičemž se ale nejedná o čistě politický komentář, ale též o uměleckou vizi krásy ničení a o komplexní kritiku psaní a čtení.

Refine search results

Boris Jocov a Čechy (Nad první reprezentativní bibliografií popraveného bulharského bohemisty a slavisty)

Czy potrzebna jest nowa historia literatury rosyjskiej XX wieku?

Zdobyć awangardę [rec. Aleksander Wójtowicz: Nowa Sztuka. Początki (i końce). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017, ss. 280.]

Edytorstwo jako historia literatury. Rec.: Tomasz Chachulski, Edytorstwo jako historia literatury i inne studia o poezji XVIII wieku. Warszawa 2019

Faszination „Monk“: Richard Voß’ Novelle Der Mönch von Berchtesgaden (1891) in ihren Beziehungen zu Matthew Gregory Lewis’ Roman The Monk (1796) und Ambrose Bierce’ Erzählung The Monk and the Hangman’s Daughter (1892)

Člověk a stroj v české kultuře 19. století

Nově o sovětské poezii: k otázce vědecké práce

Autor „Powrotu posła”. Uwagi o recepcji twórczości Juliana Ursyna Niemcewicza w PRL-u

Literární historie jako paměť čtenářské zkušenosti. K pojetí konkretizace u Romana Ingardena a Jana Mukařovského

Teze k literární struktuře takzvaně náboženskyvzdělavatelné

O szaleństwie edytorów w perspektywie ratio i praxis

Literárněvědná bohemistika a dějiny kulturních zprostředkování (k nedávným příkladům ve Francii)

AMERICAN ROMANTICISM AS A LITERARY-HISTORICAL CONSTRUCTION

Historická perspektiva v literární kritice — k proměně kritického psaní Arna Nováka v desátých letech

„Wtedy przyjdzie ktoś i przerzuci przez Kłodnicę most z papieru”. Górny Śląsk jako mit i utopia w twórczości Horsta Bienka.

Farai un vers de dreit nien trubadúra Guilhema de Peitieu a literární historie

Dlaczego nie wydano „Dzieł wszystkich” Maurycego Mochnackiego? Z archiwum Tadeusza Kozaneckiego

Zbraně slabých? : Představa rolnického odporu v díle a životě Václava Prokůpka

The Beauty of Compacting Human Heads. Metaphors of Writing and the History of Book Destruction in Bohumil Hrabal’s Too Loud a Solitude