Search results

1

O etymologii „pracy" inaczej

100%

Jakubowicz M.

Język Polski

|

2012

|

vol. 92

|

issue 1

37–42

PL

W artykule przedstawiam nie całkiem nową, ale zapomnianą, a w polskich publikacjach dotąd nie przedstawioną, propozycję objaśnienia ważnego leksemu „praca". Propozycja jest oparta na podstawach semantycznych przy jednoczesnym zachowaniu poprawności formalnej. To właśnie przesłanki semantyczne decydują o jej wyższości względem innego objaśnienia, bardziej znanego i dominującego w najnowszych słownikach etymologicznych.

EN

In the current paper I present an etymological explanation of the Polish word "praca" ‘work’. This proposition is not new but seems to have been almost forgotten. What is more, it has not yet been presented in Polish scientific literature. Formally correct etymology is based on the semantic motivation of words denoting the work. The semantic aspect makes it more credible than the other (more popular) solution presented in etymological dictionaries.

2

Zmiany semantyki morfemu rdzeniowego *myš- a zmiany motywacji zachodniosłowiańskich fitonimów dialektalnych

75%

Padporynava L.

Rozprawy Komisji Językowej ŁTN

|

2017

|

vol. LXIV

217-232

EN

Contraction of the concept of the animal Mus L. leads to changes in semantics of the root morpheme *myš- and accordingly in motivation of West Slavic dialectal phytonyms. The changes in semantics are based on specialization of meaning. As a result, the emotional associations, which was accompanied to the phytonyms at earlier stages, turn up at the periphery of the semantics. This fact leads to gradual loss of connection between the plant properties and the semantics of the roots of their names. The motivational mechanisms of phytonyms adapt to the changes of the semantics. As a result, the phytonyms, which were motivated by covering the ground with their leaves and stalks, are gradually becoming motivated by their similarity with the mice. The reason of these changes is that now the seme ‘groundcover’ is not realized by native speakers as a component of actual semantics of the root *myš-, so the motivation of the phytonyms has changed and become to embody in the seme ‘mousy’.

PL

Zawężenie wyobrażeń rdzennych użytkowników języka o zwierzęciu Mus L. powoduje zmiany w semantyce morfemu rdzeniowego *myš- i odpowiednio w motywacji zachodniosłowiańskich fitonimów dialektalnych o tym rdzeniu. Zmiany semantyczne polegają na specjalizacji znaczenia, kiedy to towarzyszące od początków istnienia słowa wyobrażenia i skojarzenia emocjonalne zostają wypchnięte na peryferia semantyki. Prowadzi to do stopniowego zacierania się więzi motywacyjnych pomiędzy fitonimami a ich nazwami. Jednym ze sposobów na zachowanie fitonimów dialektalnych jest adaptacja mechanizmów motywacyjnych do opisanych wyżej zmian semantycznych. W przypadku omawianych w artykule nazw roślin fitonimy, pierwotnie motywowane okrywowością roślin, stopniowo zmieniły swoją motywację na korzyść podobieństwa do myszy. Przyczyny danych zmian upatrujemy w tym, że sem ‘pełznący’ nie jest już odbierany przez rdzennych użytkowników języka jako składnik semantyki rdzenia *myš-, a więc motywacja fitonimów uległa zmianie i obecnie realizowana jest przez aktualnie uświadamiany sem ‘mysi’.

3

Motywacja semantyczna przymiotników wartościujących

75%

Pajdzińska A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1995

|

vol. 7

5–20

PL

Wartościowanie, towarzyszące ludzkiemu oglądowi i przeżywaniu świata, znajduje wyraz nie tylko w ogromnej liczbie językowych wykładników ocen, lecz również głębiej, na poziomie utrwalonych w języku sądów. Analiza różnorodnych faktów językowych pozwala dotrzeć do swoistego dla danej społeczności widzenia świata, pozwala odtworzyć organizację owego świata, panujące w nim hierarchie i akceptowane wartości. Wychodząc z tego założenia autorka w swojej pracy dokładniej przygląda się semantycznej motywacji przymiotników wartościujących i próbuje odpowiedzieć na pytanie, jakie względy zadecydowały, że pewne wyrazy zyskały taki, a nie inny charakter wartościujący. Swoją analizę opiera na następujących przykładach grup przymiotników: (1) jednostki z motywacją przestrzenną (opozycja góra/dół, przód/tył, prawo/lewo; (2) będące w opozycji swój/obcy (wewnątrz czegoś – na zewnątrz czegoś); (3) których wartościujący charakter jest pochodną chrześcijańskich wyobrażeń o świecie (sfera dobra i zła, Boga i diabła); (4) motywowane przez konotacje nazw zwierzęcych (np. pieski, psi; słoniowaty; orli; kobylasty).

EN

Valuation that accompanies human perception and experience of the world is expressed not only in an enormous number of linguistic expressions of judgements, but also at a deeper level of evaluation perpetuated in language. The analysis of various linguistic facts allows for reaching a particular perception of the world in a given society. It allows to recreate the organization of the said world, hierarchies and accepted values that dominates it. Beginning with such an assumption, the author, in her analysis, takes a closer look at the motivation of evaluative adjectives and attempts to answer the question of what reasons were that some words gained their specific evaluative character. Her analysis is based on the following examples of sets of adjectives: (1) lexical units with spatial motivation (the oppositions up-down, front-back, left-right); (2) lexical units that express the opposition one of us-stranger (inside-outside); (3) lexical units whose evaluative character is a consequence of Christian belief about the world (the sphere of good and evil, God and devil); (4) lexical units motivated by the connotations of animal names (e.g. pieski, psi [ dog-like/beastly]; słoniowaty [elephant-like]; orli [eagle-like]; kobylasty [mare-like, bulky/enormous].

4

Przezwiska uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych w Działdowie. Analiza formalna i znaczeniowa

75%

Burchacka K.

Prace Językoznawcze

|

2012

|

issue 14

31-41

EN

The analysis of the collected anthroponyms of students’ nicknames indicates that their motivational- nominational mechanisms are quite varied. Proper nouns have the greatest influence on the process of nickname formation. Definitely, the biggest group of all collected unofficial anthroponyms are nicknames derived from surnames (about 40%) and first names (about 20%). They have been formed as a result of various transformations. Among unofficial anthroponyms motivated in an appellative way the largest group are nicknames referring to appearance (about 9%), next are nicknames derived from internal features (personality), also those referring to mental features, likes, abilities and behaviour (about 8%). Compound nicknames are rarely formed. Only three examples of unofficial anthroponyms of this type have been singled out. The reason for a big and varied number of nicknames among students is their expressiveness. That is why they are so popular among teenagers.

5

Piętnastowieczne „hejstać” a współczesne „hejtować” – o agresji werbalnej w polszczyźnie

75%

Duska J., Mika D.

Język Polski

|

2017

|

vol. 97

|

issue 1

118-126

PL

W tytule artykułu umieszczono dwa wyrazy z zakresu agresji werbalnej: unikatowy (w świetle zachowanych materiałów) datowany na XV wiek czasownik „hejstać” oraz cieszące się dużą popularnością współczesne „hejtować” zapożyczone z języka angielskiego. Autorki doprecyzowują ich znaczenie, docierają do ich wspólnego praindoeuropejskiego rdzenia i sytuują je pod kątem motywacji semantycznej na tle innych wyrazów z tego zakresu.

EN

The title of the article contains two words in the field of verbal aggression: the Old Polish verb “hejstać” – unique in the light of preserved materials, dating back to the fifteenth century – and the contemporary Polish verb “hejtować” – a very popular borrowing from English. The authors clarify their meanings, refer to their etymology and identify their common origin from *hatjan. Finally, authors compare them with other words in this field, based on their semantic motivation.

6

Nazwiska w nazwach roślin

71%

Waniak J.

Onomastica

|

2017

|

vol. 61

|

issue 2

401-412

EN

The article offers an insight into the plant names connected with surnames. There are four general groups of such plant names: 1) Latin scientific names with abbreviations of botanists’ surnames, 2) L L atin scientific names containing references to surnames, 3) names of plants containing surnames, 4) plant names derived from surnames. The last group is particularly interesting because it is the most variegated. What is more, these names do not “betray” the surnames at first glance. The plant names and their analysis show that scientific botanical names are often motivated by surnames. Such names become a peculiar monument to certain individuals, in the great majority of botanists who are well-deserved in research on particular species of plants. The names of people outside of the sphere of botanic research are quite rarely the motivation of plant names. It can also be stated that the plant names connected with surnames usually refer to genera and species that are relatively late-discovered and described (often also newly-grown ornamental plants), so they are usually exotic, and native to sparsely populated areas.

7

Odolan – zagadkowa polska gwarowa nazwa kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis L.)

63%

Waniakowa J.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2023

|

issue 18

313-325

EN

The aim of the article is to investigate the origin of the Polish dialectal name odolan, which refers to valerian (Valeriana officinalis L.). On the basis of historical‑comparative analysis of the Slavic language material, it can be concluded that the name odolan is probably a late borrowing from Ukrainian dialects. It is related to the Proto‑Slavic form *odolěn, which is a derivative of the verb *odolěti ‘to defeat, to win’, derived from the Proto‑Slavic *dolja ‘success or failure, good or bad fate, destiny’. The Proto‑Slavic form *odolěn is motivated by the widely known healing and magical properties of valerian, but it is not a calque of Med. Lat. valeriana, because this Latin name is unlikely to be related to the verb valēre ‘to be strong, powerful; have an advantage, dominate’, and is most likely an adjectival derivative from the name of the Roman province of Valeria.

8

Etymology and ethnolinguistics: Different methodologies with a common goal

63%

Waniakowa J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2020

|

vol. 32

EN

The article focuses on the relationship between etymology and ethnolinguistics. The two fields come to foreground in analyses of dialectal plant names, especially of their origin. It is concluded that both fields should function in symbiosis and use each other’s achievements. Therefore, etymologists make ample use of ethnolinguistic findings in their semantic analyses. Those findings help determine the historical semantic motivation of the words being studied. Ethnolinguists, in turn, on the basis of etymological findings, arrive at the original senses of words, helpful in analysing their subjective meanings.

PL

Autorka skupia uwagę na relacjach między etymologią a etnolingwistyką, które uwidoczniają się przy analizie gwarowych nazw roślin, zwłaszcza przy ustalaniu ich pochodzenia. Ostatecznie dochodzi do wniosku, że obie dziedziny powinny pozostawać w symbiozie i wzajemnie korzystać ze swoich osiągnięć. W związku z tym etymolodzy podczas analiz semantycznych mogą korzystać obficie z wyników pracy etnolingwistów. Analizy etnolingwistyczne pomagają etymologom ustalić historyczną motywację semantyczną badanych wyrazów. Etnolingwiści z kolei, opierając się na ustaleniach etymologów, mogą docierać do pierwotnych sensów form wyrazowych, które są pomocne przy analizie subiektywnego znaczenia słów.

9

Semantyczna historia obieżyświata

63%

Waniakowa J.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2019

|

issue 14

262-267

EN

The article concerns the semantic development of the compositum obieżyświat ‘a person who likes to travel a lot’. It is interesting that the first attestation of the word in Old Polish (from the 15 th century) had a botanical meaning ‘Bupleurum rotundifolium L.’. The form obieżyświat was then the translation of the Old Latin plant names garowaga and girambula meaning ‘something that moves around’. The contemporary meaning of the compositum obieżyświat appeared only in the second half of the 19 th century.

10

Rola etymologii w kształtowaniu językowego obrazu świata

63%

Popowska-Taborska H.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2012

|

vol. 24

155-171

PL

W artykule na bogatym słowiańskim materiale egzemplifikacyjnym rozpatrywane są różne zakresy zadań i pola dociekań współczesnego etymologa oraz badacza językowego obrazu świata. Wnioski końcowe prowadzą do stwierdzenia, iż badania etymologiczne mają zdecydowanie diachroniczny charakter. Rekonstrukcja, do której dążą etymolodzy, dotyczy czasów możliwie jak najbardziej odległych, zaś wykryta (bądź suponowana) motywacja semantyczna sprowadza się najczęściej do jednej cechy kojarzonej z nazywanym obiektem. Rekonstrukcja językowego obrazu świata w najpełniejszy sposób dokonuje się natomiast na płaszczyźnie synchronicznej (poprzez ankiety i badania współczesnych tekstów, a także w oparciu o fakty językowe znane badaczowi z jego własnego języka). Przy rekonstrukcji faktów dotyczących przeszłości badacz językowego obrazu świata powinien jednakże zdawać sobie sprawę z tajników warsztatu etymologa i historyka języka, a tym samym: wnikać w genezę i historię wyrazu, brać pod uwagę czas powstania wyrazu oraz środowisko, w którym zrodziła się konieczność jego utworzenia. Te dwie różne – choć w szczególny sposób sobie bliskie – dyscypliny naukowe, winny się wzajemnie wspierać, lecz niezależnie budować swój warsztat badawczy.

EN

The paper draws on abundant exemplifying material and deals with various areas of investigation of the modern etymologist who inquires into the nature of the linguistic worldview. The following conclusions are reached. Etymological research is of diachronic nature. Etymological reconstruction pertains to the earliest possible point in time and the uncovered (or alleged) semantic motivation is usually limited to one feature associated with the object being named. A reconstruction of the linguistic worldview is best carried out on the synchronic plane (through questionnaires, analysis of current texts, as well as by considering the researcher’s knowledge of his or her own language). While reconstructing facts relating to the past, the researcher should have mastered the craft of the etymologist and that of the language historian, which means that the origin and history of a word should be investigated against the context in which the need for its emergence arose. These two distinct, though also related disciplines, should contribute to each other’s findings and thus facilitate an emergence of a new quality in linguistic inquiry.

11

Nieoficjalne nazwy sklepów w środowisku wiejskim (na przykładzie gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim)

63%

Jelonek T.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2022

|

issue 17

102-112

EN

The main purpose of the article is the attempt of description of the informal names of shops in oral Polish of contemporary village inhabitants (on the example of Wręczyca Wielka community near Klobuck). The first part of the text is devoted to the basic methodological solutions and previous researches. The second part of this article contains the characteristic of the onimic material – e.g. description of semantic motivations and data concerning specific of mentioned group of names.

12

Uwagi o żeby-zdaniach w języku polskim w kontekście pochodzenia i dziejów operatora "żeby"

63%

Sobotka P.

Linguistica Copernicana

|

2023

|

vol. 19

185-200

EN

This paper aims at generalized functional characteristic of the so-called żeby-phrases and an answer to the question of their semantic motivation. It discusses the relation between the etymological meaning of the operator żeby, its functional and semantic reflexes, and the present-day grammaticalized uses in the sentences starting with the expression żeby.

PL

Przedmiotem artykułu jest próba uogólnionej charakterystyki funkcjonalnej polskich żeby-zdań oraz odpowiedź na pytanie o ich motywację semantyczną. W szczególny sposób podejmuje on refleksję nad relacją między znaczeniem etymologicznym operatora żeby i sensów z niego derywowanych a znaczeniami utrwalonymi we współczesnych przykładach zdań rozpoczynających się od zgramatykalizowanego wyrażenia żeby.

13

Polskie słownictwo gwarowe w kontekście etymologicznym (na przykładzie nazw roślin)

51%

Waniakowa J.

Gwary Dziś

|

2020

|

vol. 12

247-255

EN

The article presents the issues of dialectal vocabulary from the etymological point of view. Attention has been drawn to the need of studying dialectal vocabulary with regard to the etymology, pointing to the multi-faceted requirements in this respect. All the presented issues have been discussed by using the example of dialectal plant names. Emphasis has been placed on the fact that one should know all the botanical features of individual species in order to determine the proper semantic motivation behind the names. It has been stressed that in the etymology of dialectal names of plants, not only their forms but also the semantic motivation and history are of extreme importance. After examining them (using the historical-comparative method), etymological conclusions can be drawn whether a given dialectal name of a plant is authentically dialectal, inherited or borrowed. Moreover, it has been found out that the methodology of etymological dialectal research, in addition to the typical principles used in etymological surveys, must take into account the influence of rural life, beliefs, customs, etc. In other words, the entire rural culture of the semantic motivation of the dialectal vocabulary needs to be considered. Hence, etymological research into dialectal vocabulary requires more sophisticated etymological techniques and additional knowledge of dialectology, history of rural culture and ethnology.

PL

W artykule przedstawiono problematykę słownictwa gwarowego z etymologicznego punktu widzenia. Zwrócono uwagę na konieczność badania leksyki gwarowej pod względem etymologicznym, wskazując na wieloaspektowe potrzeby w tym zakresie. Wszystkie prezentowane zagadnienia omówiono na przykładzie gwarowych nazw roślin, uwypuklając konieczność znajomości wszelkich cech botanicznych poszczególnych gatunków w celu ustalenia właściwej motywacji semantycznej nazw. Podkreślono, że w sferze etymologii gwarowych nazw roślin ogromnie ważne są nie tylko ich formy, ale też motywacja semantyczna i historia. To po ich zbadaniu (za pomocą metody historyczno-porównawczej) można wywodzić wnioski etymologiczne, gdzie kluczową rolę odgrywa końcowe stwierdzenie, czy dana nazwa gwarowa rośliny jest autentycznie gwarowa, czy jest odziedziczona lub zapożyczona. Stwierdzono ponadto, że metodologia etymologicznych badań gwarowych, oprócz zwykłych zasad stosowanych w dociekaniach etymologicznych, musi także brać pod uwagę wpływrealiów wiejskich, wierzeń, zwyczajów itd., innymi słowy, całokształtu kultury wiejskiej na motywację semantyczną słownictwa gwarowego. Stąd badania etymologiczne nad słownictwem gwarowym wymagają dużo bogatszego niż zazwyczaj warsztatu etymologicznego i dodatkowej wiedzy z zakresu dialektologii, historii kultury wiejskiej oraz etnologii.

Refine search results

O etymologii „pracy" inaczej

Zmiany semantyki morfemu rdzeniowego *myš- a zmiany motywacji zachodniosłowiańskich fitonimów dialektalnych

Motywacja semantyczna przymiotników wartościujących

Przezwiska uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych w Działdowie. Analiza formalna i znaczeniowa

Piętnastowieczne „hejstać” a współczesne „hejtować” – o agresji werbalnej w polszczyźnie

Nazwiska w nazwach roślin

Odolan – zagadkowa polska gwarowa nazwa kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis L.)

Etymology and ethnolinguistics: Different methodologies with a common goal

Semantyczna historia obieżyświata

Rola etymologii w kształtowaniu językowego obrazu świata

Nieoficjalne nazwy sklepów w środowisku wiejskim (na przykładzie gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim)

Uwagi o żeby-zdaniach w języku polskim w kontekście pochodzenia i dziejów operatora "żeby"

Polskie słownictwo gwarowe w kontekście etymologicznym (na przykładzie nazw roślin)