Search results

1

Nazwy wsi źródłem wiedzy o przeszłości na przykładzie toponimów z Doliny Olszynki na Pogórzu Ciężkowickim

100%

Solarz M. W.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica

|

2016

|

issue 25

63-81

EN

The Olszynka valley is located in the Ciężkowicke Foothills on the border of the Lesser Poland voivodeship (district of Tarnów) and Subcarpathian voivodeship (district of Jasło). In the early Middle Ages this area was located on the borders of the Kingdom of Poland and only since the mid-14th century with the seizure of Red Ruthenia by king Casimir the Great t became the subject of intense settlement colonization. In the Olszynka valley there are located several villages with names very meaningful in the context of the past of the local environment and local communities. The names of villages concentrated at the mouth of the valley are rather related to human activity and culture (Siepietnica, Święcany), while in the upper part of the valley they generally refer to the characteristics of the natural environment existing there in 14th century (Szerzyny, Ołpiny, Olszyny, Żurowa, Czermna). This situation could be explained by the chronology of the settlement processes. Especially intriguing in this area are such toponyms as Siepietnica (name derived from the profession performed by the local population in the days preceding the 14th-century colonization), Ołpiny and Żurowa (indicating certain features of the natural environment in the 14th century and at the same time presence of some German settlers) and Czermna (related not only to some features of the local environment but also to the Ruthenian origin of its owners in the 2nd half of the 14th century).

PL

Dolina Olszynki położona jest w granicach Pogórza Ciężkowickiego na pograniczu województwa małopolskiego (powiat tarnowski) i podkarpackiego (powiat jasielski). We wczesnym średniowieczu obszar ten znajdował się na rubieżach państwach polskiego i dopiero od połowy wieku XIV wraz z przyłączeniem do Królestwa Polskiego Rusi Czerwonej stał się miejscem intensywnej akcji osadniczej. W granicach doliny Olszynki (dopływ Ropy) znajduje się kilka wsi o nazwach wiele mówiących o przeszłości miejscowego środowiska przyrodniczego i społeczności lokalnych. Nazwy miejscowości w dolnym biegu rzeki związane są raczej z człowiekiem, z jego działalnością i kulturą (Siepietnica, Święcany), podczas gdy w średnim i górnym z reguły odwołują się do cech środowiska przyrodniczego istniejących w chwili lokacji osad (Szerzyny, Ołpiny, Olszyny, Żurowa, Czermna). Sytuację tę można tłumaczyć chronologią procesów osadniczych. Szczególnie intrygujące na tym obszarze są m.in. takie toponimy, jak Siepietnica (nazwa pochodząca od zawodu wykonywanego przez miejscową ludność w czasach poprzedzających XIV-wieczną kolonizację), Ołpiny i Żurowa (wskazujące na określone cechy środowiska przyrodniczego w XIV wieku i jednocześnie na osadnictwo z udziałem ludności niemieckiej) oraz Czermna (toponim wskazujący na motywację przyrodniczą nazwy i związki właścicieli wsi za Kazimierza Wielkiego z Rusią Czerwoną).

2

Obraz księdza w etymologiach ludowych nazw polskich miejscowości

85%

Rogowska-Cybulska E.

Studia Gdańskie

|

2018

|

issue 42

209-230

PL

Artkuł poświęcony jest wizerunkowi kapłanów zawartemu w etymologiach ludowych nazw miast, miasteczek, osad i wsi, czyli w błędnych z naukowego punktu widzenia objaśnieniach pochodzenia jakiegoś wyrazu, opartych na podobieństwie jego formy do innych wyrazów lub na innych swobodnych skojarzeniach. Okazuje się, że obraz księdza odtworzony na podstawie wtórnych wykładni semantycznych wybranych nazw miejscowych nie jest zbyt bogaty, nie zawiera bowiem wielu istotnych cech składających się na ogólne wyobrażenie kapłana katolickiego, takich jak odprawianie mszy świętych, udzielanie sakramentów świętych innych niż chrzest, głoszenie kazań, prowadzenie katechezy, troska o sprawy finansowe parafii, mimo że motywy te można często spotkać w podaniach historycznych nieodnoszących się do pochodzenia nazwy miejscowej. Jednak z drugiej strony, twórcy podań etymologicznych stosunkowo dokładnie scharakteryzowali kapłanów w zakresie innych cech. W świetle poddanych analizie etymologii ludowych do zadań księży należą: udzielanie sakramentu chrztu świętego, krzewienie i obrona wiary, osobista pobożność, autorytet moralny, inicjowanie założenia i rozwoju danej miejscowości. Ponadto podania etymologiczne zwracają uwagę na pewne charakterystyczne materialne aspekty życia dawnych kapłanów: strój (komża), miejsce zamieszkania (plebania), sposób podróżowania (bryczka) oraz rozrywki (uczty i polowania).

EN

The article describes the image of priests presented in folk etymologies of the names of the cities, towns and villages, that is in explanations of the origins of words which are incorrect from the scholarly point of view, being based on the similarity of their form to other words. It turns out that the image of the priest which is created on the grounds of secondary semantic interpretations of selected places is not especially rich, since it does not refer to many of the essential activities which constitute the general image of a Catholic priest, such as saying mass, administering other sacraments such as baptism, preaching, giving religious instruction, looking after the financial issues of the parish. However, all these motifs can often be found in historical legends which do not refer to the origins of the place names. On the other hand, the makers of legends described priests relatively precisely in terms of other features. In the light of the analysed folk etymologies, priests are responsible for giving the sacrament of baptism, propagating and defending the faith, setting an example of personal piety and moral authority, initiating the creation and development of the place and its surroundings. Furthermore, the legends focus attention on certain characteristic material aspects of priests’ lives, such as vestments (surplice), place of residence (presbytery), means of transport (britzka) and entertainment (feasts and hunting).

3

The Return of Names in the Context of Language Universals: Ancient and Contemporary Local Names with an International Character

80%

Rutkiewicz-Hanczewska M.

Onomastica

|

2019

|

vol. 63

31-50

EN

The Return of Names in the Context of Language Universals: Ancient and Contemporary Local Names with an International Character The article concerns the history and unique nature of local names derived from exonyms, such as Alexandria, Spain and Lisbon. It describes both past and contemporary onyms, i.e. the names of housing estates, such as Little Tuscany, and apartment buildings, such as Rome, London and Mont Blanc, which are the continuations of the toponymic model launched in the past. The author embeds this model of names in a broader cultural context by referring to language universals. In addition to the rich collection of the oldest biblical names that have been transferred to present names, transfers of old names can be observed among contemporary names. In the past (in the early nineteenth and twentieth centuries), these were mainly the names of countries and, less frequently, those of cities, lands and geographic objects. Today, toponyms are usually based on the names of European cities, attractive geographic objects (lakes, rivers, islands, mountains, volcanoes) and, more rarely, states. While the names of biblical lands were fascinating and attractive in the past, they are almost absent in contemporary names, and if they are present, they concern culturally fixed images such as that of Eden. Both formerly and today, the creators of this kind of names show a longing for the creation of a new world which is no longer inhabited by God in a strictly religious dimension, but a secular one where happiness, peace and joy are sought. In both characterised spaces, the names transferred serve commemorative functions and also imitate coveted spaces which cannot be physically inhabited but can at least be imitated by their names. Formerly, they were real imago mundi representing sacred places (e.g. names such as Calvary). Today, they are created as part of the contemporary architectural tendency for coherence in planning space, names and design.

4

Określenia dni tygodnia w nazwach miejscowych Polski: historia, pochodzenie, zmiany

71%

Rutkiewicz-Hanczewska M.

Język Polski

|

2019

|

vol. 99

|

issue 4

16-29

PL

Przedmiotem artykułu jest omówienie specyfiki jednej z grup motywacyjnych toponimów, a dokładnie określeń pochodzących od nazw dni tygodnia z uwzględnieniem ich chronologii, lokalizacji i tradycji nazywania. Analizowane nazwy są świadectwem związku danego obszaru kraju z tradycją odbywania jarmarków w określonych dniach tygodnia. W średniowieczu występowały one na całym obszarze Polski. Były to nieukształtowane specyficznie miejsca, o luźnej zabudowie, drewnianej i nieobwarowanej. Z takich osad i wsi targowych często wyrastały późniejsze miasta lokacyjne. Toponimy od nazw dni targowych określają osady o charakterystycznym rozmieszczeniu. Znajdują się one przede wszystkim na ziemi poznańskiej, kaliskiej, pozostałe odnajdujemy na terenie Śląska oraz ziemi łęczycko-sieradzkiej. Nieliczne spotkać można w okolicy ziemi sandomierskiej. W nazwach tych znajdujemy nazwy takich dni, jak: wtorek (wtórek), środa, czwartek, piątek i sobota. Najliczniej reprezentowane są nazwy z leksemem sobota w podstawie. Ten bowiem dzień, jako przedświąteczny, uznawano zapewne za najlepszy do odbywania targów.

EN

The article discusses the specificity of one of the motivational groups of toponyms, and more precisely, terms derived from the names of the days of the week, including their chronology, location and naming tradition. The analysed names show a relationship between a given area of the country and the tradition of holding fairs on strictly defined days of the week. In the Middle Ages, fairs were organised all over Poland. The places were not specifically shaped and were characterised by dispersed wooden and unfortified buildings. Chartered towns often emerged from such settlements and market villages. Characteristically dispersed settlements have toponyms derived from the names of market days. They are found mainly in the Poznań and Kalisz regions, and others are found in Silesia and the areas of Łęczyca-Sieradz. A few can be found in the area of today’s Sandomierz . These names include the names of days such as: Tuesday, Wednesday, Thursday, Friday and Saturday. Names that include Saturday are the most common. This day was probably considered the best for holding fairs as it preceded Sunday.

5

Onomastykon dla każdego - o modułowej strukturze artykułów hasłowych w serwisie Dolnoserbske mjenja | Niedersorbische Namen

71%

Zschieschang C.

Onomastica

|

2022

|

vol. 66

341-353

EN

A large, diverse database on the Lower Sorbian language comprising several dictionaries, corpora etc. has already existed for several years. This database (www.dolnoserbski.de) is compiled, managed, and supplemented by the Sorbian Institute. It also includes proper names. After establishing detailed, practical information about the grammar of the names (declination), the goal of the next step was to include etymological information. Instead of a scholarly repository of the entire onomastic knowledge about Sorbian names, the aim was to create a bilingual (Lower Sorbian and German) information service for a broader public. However, this requires much more basic information than would be necessary for an onomastician. When, how, and why Sorbian names were coined has to be explained not just in general, but also in connection with individual names. This includes information about the reasons for names, the role of the various suffixes the names were created with, and so on. To compile this extensive information, which not only presents the etymology of the basic morphemes but also full explanations of names, specific text modules were developed for all phenomena and aspects concerning multiple names. For example, an article about one name consists of a specific text about this name along with several of the text modules dealing with, for instance, the suffix and the semantic group to which the name belongs. Furthermore, Lower Sorbian broadcasting contains a series featuring short explanations of Sorbian settlement names and surnames which runs partly in parallel with the above-mentioned database project.

6

Nazwy miejscowe w strukturze inskrypcji nagrobnych na wiejskich nekropoliach historycznego Podola

71%

Havryliuk O.

Zeszyty Wiejskie

|

2021

|

vol. 27

193-208

EN

The subject of this article are local names in tombstone inscriptions that have survived in the rural Catholic cemeteries of historical Podolia. The aim is to analyze tchem through the prism of the classification proposed by Kazimierz Długosz. Tombstone inscriptions, treated as “texts of culture”, show the social relations of the former Podolia as a border area, identity issues, as well as cultural and economic changes.

PL

Przedmiotem niniejszego artykułu są nazwy miejscowe w inskrypcjach nagrobnych, które zachowały się na wiejskich cmentarzach katolickich historycznego Podola. Celem jest ich analiza przez pryzmat klasyfikacji zaproponowanej przez Kazimierza Długosza. Inskrypcje nagrobne, traktowane jako „teksty kultury”, ukazują relacje społeczne dawnego Podola jako terenu pogranicza, kwestie tożsamościowe, a także przemiany kulturowe i gospodarcze.

7

Z historii ustalania nazw miejscowości na pograniczu polsko-ukraińskim po 1945 roku

71%

Rieger J.

TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych

|

2020

|

vol. 6

|

issue Numer Specjalny

31-37

UK

Адміністративні зміни українських і таких, що вважалися українськими, назв населених пунктів у Південно-Східній Польщі в 1977 році, пізніші заходи, що мали на меті скасування цих змін і повернення назв у 1981 році, вже були обговорені. У статті подано кілька нових подробиць, а також обговорено більш ранні зміни, запроваджені після 1945 року.

EN

In 1977 Polish government renamed 122 places names in southeasth Poland, replacing place names of Ukrainian origin (in fact part of them were actually of Polish origin) with new, Polish ones. Thanks in part to the efforts of the Solidarity movement the changes were reverteded in 1981. The paper presents some new details concerning the efforts made for the restitution of the old place names and discusses earlier changes to place names of Ukrainian origin made after 1945.

PL

Administracyjne zmiany ukraińskich i uważanych za ukraińskie nazw miejscowości w Polsce południowo-wschodniej w 1977 roku, późniejsze zabiegi o uchylenie zmian i przywrócenie nazw w 1981 roku były już omawiane. W artykule podano kilka nowych szczegółów oraz omówiono wcześniejsze zmiany przeprowadzone po 1945 roku.

8

Bałtyckie nazewnictwo Mazowsza

71%

Bednarczuk L.

Onomastica

|

2021

|

vol. 65

|

issue 1

137-144

EN

As one could expect, the greatest number of the Baltic hydronyms and toponyms are featured in the northeastern part of the Mazovia region in the area of the confluence of the entire Narew and lower Bug. These are mainly names of rivers (35), less numerous are place names (24). The majority of these names is motivated by names featured in the area of historical Prussia and Yatvingia. Moreover, some of them even have direct equivalents in that region; references to the Lithuanian language are less common. This enables us to surmise that the prehistorical Mazovia region was inhabited by West Baltic people, and the Slavic colonizers reached this area in the late prehistorical period.

9

Nazwy miejscowe jako artefakty instytucji prawno-społecznych monarchii wczesnopiastowskiej

71%

Wójcik U.

Onomastica

|

2021

|

vol. 65

|

issue 1

145-159

EN

The article focuses on toponyms genetically related to the princely law in the Piast monarchy. Historical terms (opole, przesieka, brona, stróża, stróże, dziesiętne, ujazd, lgota) have been recorded in them. The correct explanation of these names implies the use of historical knowledge and appropriate research methodology. The extension of the linguistic perspective of description with the know ledge of the historical context and the reconstructed onyms enables a new interpretation and explains the relations between the form, original meaning and function of the described proper names.

PL

Przedmiotem artykułu są nazwy miejscowe będące artefaktami wybranych instytucji prawno–społecznych monarchii piastowskiej. W opisywanych toponimach zostały utrwalone terminy związane z prawem książęcym. Odnosiło się ono do szerokich uprawnień monarchii patrymonialnej, obejmujących takie obszary jak władza sądownicza, administracyjna i gospodarka – pobieranie danin, świadczenie posług i korzystanie z regaliów. W polu zainteresowania znalazły nazwy miejscowe, które bezpośrednio były motywowane nazwami instytucji prawa książęcego. Część z nich została oddziedziczona z ustroju plemiennego i została tylko zaadaptowana na potrzeby monarchii patrymonialnej. W nazwach miejscowych Polski zostały utrwalone określenia archaicznych powinności, które później zostały zastąpione daninami o takiej samej nazwie. Poprawne objaśnienie tych onimów implikuje wykorzystanie wiedzy historycznej i odpowiedniej metodologii badawczej. Rozszerzenie językoznawczej perspektywy opisu o znajomość kontekstu historycznego i odtwarzanej konsytuacji nazewniczej umożliwia nową interpretację i wyjaśnia związki między formą, pierwotnym znaczeniem i funkcją opisywanych nazw własnych. Interesujące nas toponimy wraz osadami, które denotują są jedyną materialną pozostałością instytucji prawno-społecznych monarchii wczesnopiastowskiej.

10

Etymologia nazwy Wschowa w świetle kontaktów językowych polsko-niemieckich

71%

Sochacka S.

Gwary Dziś

|

2016

|

vol. 8

79-86

EN

The goal of this article is to look at the origin of the name Wschowa from a new perspective, taking into consideration the town’s history. Wschowa used to be a gord located on a very significant trade route that connected its lands with Saxony. From the 13th century, most of the residents were immigrants, with a predominance of Germans. Evidence for that can be found in the German name of the city – Frauenstadt (Lady’s Town) which refers to the Virgin Mary. This article consists of three parts: a historical and topographical background, a source material presentation in the form of Polish and German notations and an analysis of the name’s development in a linguistically complex environment. There are many variations of the name Wschowa(e. g. Veschow, Wyschow, Szowa, Uschowa) that differ both in writing and pronunciation. They reflect the fact that Wschowa is a very distorted version of its first form – Wyszów. The name *Wyszów(from the word wyszny‘taller’) refers to the name of the gord that was located on wetlands in the Barycz Valley and situated on an artificial hill with a brick castle

PL

Celem pracy jest przedstawienie nowego spojrzenia na pochodzenie nazwy Wschowa w kontekście dziejów miasta jako grodu obronnego, położonego na ważnym szlaku handlowym, łączącym ziemię wschowską z Saksonią. Już od XIII wieku wìększość mieszkańców była obcego pochodzenia, z liczebną przewagą Niemców, o czym świadczy niemiecka nazwa miasta Frauenstadt (miasto Pani), nawiązująca do patronki kościoła pod wezwaniem Najśwìętszej Marii Panny. Praca składa sìę z trzech części: tła historyczno-topograficznego, prezentacji materiału źródłowego w formie zapisów polskich i niemieckich oraz analizy rozwoju nazwy w środowisku językowo mieszanym. Nazwa Wschowa jest formą zniekształconą, co odzwierciedlają silne wahania nazwy, np Veschow, Wyschow, Szowa, Uschowa w zakresie pisowni i wymowy. była to stara nazwa *Wyszów od wyrazu wyszny ‚wyższy’ odnosząca się do nazwy grodu połoźonego na bagnach w dolinie baryczy, usytuowanego na sztucznie usypanym wzgórzu, z zamkiem murowanym.

11

MIKROTOPONIMIA I OJKONIMIA GMINY UNIEJÓW

71%

Prugar J.

Biuletyn Uniejowski

|

2014

|

vol. 3

111-134

EN

This article examines the linguistic aspect of names of places, both inhabited and uninhabited, within Uniejów commune. In total, 350 objects have been described. Information was obtained mainly through direct interviews with residents of the localities and from written sources. The article begins with explanations concerning proper names, toponyms and their classification model. It then presents a lexicon of all collected place names (oikonyms and microtoponyms) and discusses it, and provides a linguistic characterization of all the names according to the chosen classification model. The presented material can be useful in dialectological studies as many of the names have retained phonetic features specific to the local dialect. Names of geographical locations contained in this study are usually limited in range to single villages, in which they were created and transmitted from generation to generation or modified.

12

Kulturowe aspekty nazw własnych

57%

Szulowska W.

Prace Językoznawcze

|

2021

|

vol. XXIII/2

43–54

PL

W przyczynku omawiane są niektóre aspekty kulturowe i wydarzenia polityczne, jakie niewątpliwie mają wpływ na formę nazw własnych różnych kategorii. W przypadku imion zwraca się uwagę na różne motywacje, jakimi kierowano się przy ich wyborze w okresie przed i po przyjęciu chrześcijaństwa. W kategorii nazwisk wskazano na dominującą w Polsce pozycję nazwisk z suf. -ski, na co niewątpliwie wpływ miała uważana za wyższą kultura szlachecka. Natomiast status osobowych nazw własnych kobiet powiązano z ich sytuacją prawną w ówczesnej rzeczywistości. Omówiono też późniejszy wpływ wydarzeń politycznych na wszystkie kategorie nazw własnych.

EN

The article discusses some cultural aspects and political developments that doubtlessly influence forms of proper names belonging to various name categories. In the case of first names the focus is put on various motivations for name choices made in the periods before and after Christianization. As far as the category of surnames is concerned, it is emphasized that surnames ending with the suffix -ski enjoy a dominant position in Poland, which was certainly caused by the nobility culture perceived as superior. On the other hand, the status of feminine personal names is discussed in connection with women’s legal situation in those times. The influence of later political developments on all categories of proper names is addressed as well. The article aims to draw readers’ attention to how political and social changes, as well as tradition impact the structure of the onymic system in the Polish language

13

Z badań nad nazwami miejscowymi na pograniczu Puszczy Białej

57%

Samsonowicz H.

Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego

|

2010

|

vol. Zeszyt

|

issue XXIV

9-18

EN

The article concerns names of localities (towns and villages) along the edge of Puszcza Biała (Biała Wood), and specifically within the territory of present Długosiodło Commune. The Author analyses over 50 names of places categorised according to period of their founding, as well as the origin of names (e.g. local vegetation, inhabitants or craftsmanship). The names convey interesting information on their origin. As the Author states in the conclusion, in period I mainly names derived from human activities were given, in period II, names related to biological conditions predominated, while in the modern times, names were created in connection with individuals, national, legal or professional groups. The work comprises interesting new data on the studied area and sharp observations that may also apply to other areas in Poland.

PL

Artykuł dotyczy nazw miejscowych, używanych na pograniczu Puszczy Białej, a konkretnie znajdujących się na obszarze dzisiejszej gminy Długosiodło. Autor analizuje ponad 50 nazw miejscowości, które dzieli na okresy chronologiczne według czasu, kiedy powstały, oraz według pochodzenia (np. od szaty roślinnej, nazwisk mieszkańców czy też warsztatów rzemieślniczych). Zestawienie nazw stanowi interesującą informację dotyczącą ich pochodzenia, przy czym, jak to w konkluzji swego artykułu stwierdza Autor, w pierwszym okresie występują przede wszystkim nazwy wywodzące się od działalności człowieka, w drugim głównie od warunków biologicznych, a w dobie nowożytnej nazwy odosobowe, związane z jednostkami, grupami rodowymi, prawnymi bądź zawodowymi. Publikacja zawiera interesujące, nowe informacje dotyczące omawianego obszaru, ale niejednokrotnie mogące odnosić się do innych terenów.

14

Językowo-kulturowy obraz ziemi bocheńskiej utrwalony w mikrotoponimii gminy Żegocina

57%

Wróbel-Kącka K.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2020

|

issue 15

324-332

EN

The subject of the article is the reconstruction of the image of the Bochnia land based on the analysis of toponyms collected in the commune of Żegocina. Toponymic linguistic material was examined in the context of cultural linguistics, which allowed it to reflect the image of the former village and its inhabitants, as well as to indicate the characteristic dialectal features present in this area.

Refine search results

Nazwy wsi źródłem wiedzy o przeszłości na przykładzie toponimów z Doliny Olszynki na Pogórzu Ciężkowickim

Obraz księdza w etymologiach ludowych nazw polskich miejscowości

The Return of Names in the Context of Language Universals: Ancient and Contemporary Local Names with an International Character

Określenia dni tygodnia w nazwach miejscowych Polski: historia, pochodzenie, zmiany

Onomastykon dla każdego - o modułowej strukturze artykułów hasłowych w serwisie Dolnoserbske mjenja | Niedersorbische Namen

Nazwy miejscowe w strukturze inskrypcji nagrobnych na wiejskich nekropoliach historycznego Podola

Z historii ustalania nazw miejscowości na pograniczu polsko-ukraińskim po 1945 roku

Bałtyckie nazewnictwo Mazowsza

Nazwy miejscowe jako artefakty instytucji prawno-społecznych monarchii wczesnopiastowskiej

Etymologia nazwy Wschowa w świetle kontaktów językowych polsko-niemieckich

MIKROTOPONIMIA I OJKONIMIA GMINY UNIEJÓW

Kulturowe aspekty nazw własnych

Z badań nad nazwami miejscowymi na pograniczu Puszczy Białej

Językowo-kulturowy obraz ziemi bocheńskiej utrwalony w mikrotoponimii gminy Żegocina