Search results

1

War Reporting in 18th Century Polish Handwritten Newssheets

100%

Popiołek B.

Rocznik Historii Prasy Polskiej

|

2014

|

vol. 17

|

issue 3

EN

Polish newssheets of the 18th century not only had a great infl uence on the attitudes and patterns of behaviour of their readers but also imprinted the stereotypes they peddled into the social consciousness of the Poles. A number of the newssheet editors had a considerable knowledge of both national and international politics, which they saw primarily in terms of waging wars and diplomatic gamesmanship. They tested their own opinions against the views of their readers thus helping to spread perceptions and attitudes that were already functioning in some sections of the public opinion or, alternately, popularizing new patterns of behaviour (funded on the ideas of pacifi sm and toleration). In either case, they helped to wake up in their readers an interest in the wider world

2

Filozofia przyrody w alchemii. Zarys związków

86%

Kazibut R.

Studia Philosophiae Christianae

|

2020

|

vol. 56

|

issue 4

113-131

EN

The aim of my discussion is to present the relationship between the research of natural philosophers and the development of the alchemical tradition. I refer to specific concepts formulated in the history of alchemy to argue that research in this field took the form of complex systems delineating coherent pictures of the natural world and, therefore, that alchemy presupposes certain types of natural philosophy.

PL

Celem moich rozważań jest przedstawienie związków pomiędzy dociekaniami filozofów przyrody a rozwojem tradycji alchemicznej. Odwołam się do wybranych koncepcji ukształtowanych w dziejach alchemii. Będę argumentował na rzecz tezy, że dociekania alchemików przybierały postać rozbudowanych systemów tworzących koherentne obrazy świata przyrody, które implikowały określone typy filozofii przyrody.

3

Obraz świata zakładany w pytaniach filozoficznych – na przykładzie fenomenologii (Ingarden) i tomizmu egzystencjalnego (Krąpiec)

86%

Duchliński P.

Logos i Ethos

|

2016

|

issue 2(42)

7-31

4

Obraz świata w polskiej i ukraińskiej frazeologii

72%

Kononenko I.

Przegląd Środkowo-Wschodni

|

2017

|

vol. 2

119-134

EN

Picture of the world in polish and ukrainian phraseology

5

Rodzina i dom jako elementy obrazu świata dzieci z rodzin pełnych i niepełnych

72%

Baruk-Dzięcioł E.

Społeczeństwo i Rodzina

|

2014

|

issue 4(41)

18-28

PL

Rodzina i dom rodzinny odgrywają niezwykle istotną rolę w życiu każdego dziecka. Są przestrzenią, w której najpełniej dokonuje się jego rozwój osobowy. Stąd pojawia się pytanie, czy typ rodziny, z której dziecko pochodzi, może być czynnikiem warunkującym profil jego obrazu świata. Jakie są płaszczyzny i zakresy, na których ewentualna zależność mogłaby się zarysować? Odpowiedzi na to pytanie można szukać w oparciu o wyniki przeprowadzonego eksperymentu asocjacyjnego, który jest metodą umożliwiającą diagnozowanie – poprzez pryzmat języka – obrazu świata dziecka. Uzyskany tą drogą materiał badawczy pozwala dostrzec istotne różnice w obrazie Rodziny i Domu dzieci z rodzin pełnych i niepełnych, zarówno w aspekcie ilościowym, jak i jakościowym.

EN

The family and the family home play an extremely important role in every child’s life. They are the space in which his or her personal development takes place most fully. Hence, the question emerges whether the type of family from which a child comes can be a factor conditioning the profile of his or her image of the world. What are the areas and scopes in which the possible relationship could show? The answer to this question can be sought based on the results of the conducted associative experiment, which is a method enabling the diagnosis – through the prism of language – of a child’s image of the world. The research material obtained in this way indicates significant differences in the image of the Family and Home of children from complete and single-parent families, in both the quantitative and qualitative aspects.

6

„To jest wojna!”. Medialne narracje o protestach kobiet

72%

Sobczak B.

Res Rhetorica

|

2022

|

vol. 9

|

issue 1

69-87

EN

The subject of the rhetoric analysis is the media narratives of four weeklies: the liberal “Newsweek” and “Polityka”, and the conservative “Sieci” and “Do rzeczy”, about women’s protests that took place in Poland from October 22, 2020 to the beginning of March under the umbrella of the All-Poland Women’s Strike. The purpose of the analysis is to show how the various media construct a system of notions about the causes of the protests and how they describe their course. The main focus is, above all else, on such rhetoric narration issues as: the tools for building the world order and the types of characters and how they were constructed (motivations, relationships between them, values and intentions attributed to them). In the case of each weekly, the narrative is consistent at both micro level, i.e. within individual articles, and macro level. This consistency is based on the compatibility of opinions used by authors of individual texts, the construction of a specific image of the world and the language used by each weekly.

PL

Przedmiotem analizy retorycznej są medialne narracje czterech tygodników: liberalnych „Newsweeka” i „Polityki” oraz konserwatywnych „Sieci” i „Do rzeczy”, o protestach kobiet, które odbywały się w Polsce od 22 października 2020 roku do początku marca pod szyldem Ogólnopolskiego Strajku Kobiet. Celem analizy jest pokazanie, w jaki sposób różne media konstruują system wyobrażeń na temat przyczyn protestów i jak opisują ich przebieg. W centrum zainteresowania znalazły się przede wszystkim takie zagadnienia retoryki narracji, jak: narzędzia budowania porządku świata oraz typy bohaterów i sposoby ich konstruowania (motywacje, relacje między nimi, przypisywane im wartości i intencje działania). W przypadku każdego z tygodników można mówić o spójności narracji zarówno na poziomie mikro, a więc pojedynczych artykułów, jak i na poziomie makro. Spójność ta opiera się na zgodności sądów, którymi posługują się autorzy poszczególnych tekstów, konstruowaniu określonego obrazu świata i języku, jakiego używa każdy z tygodników.

7

Heidegger wobec kartezjańskiej koncepcji nauki nowożytnej

72%

Jesic M., Andreansky E.

IDEA. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych

|

2011

|

vol. 23

101-113

EN

Heidegger's analysis of modern science and especially Descartes' philosophy drawn in 1930s represents a significant shift contrary to the theoretical research in his work called Being and Time. While the main problem in the most significant Heidegger's work is the analysis of res extensa in Descartes' philosophy, later in Modern Mathematical Natural Science and in Age of the World Picture the main problem turns to be a picture of Descartes as a methodologist. By this theoretical research Heidegger tends to lead us to the knowledge that only by deep immersion into the problems of The principle of Reason we can gain the knowledge or the intuition of what happens in modern science. Here we also can reach the turning-point of the history of human thinking - the unity of modern science and modern philosophy. Heidegger's analysis of the famous Descartes' quote cogito ergo sum leads to the conclusion that sum is not a result of thinking but vice versa it is a fundament, fundamentum. According to him this sentence includes the fact that it is I who put. I am the one who puts and thinks. This sentense is special because what it talks about - subiectum - is the one who puts. According to Heidegger the utterance expresses not only the fact that I, the one who puts, am but also that my putting decides about the reality of everyone putting, which means of his/her Being as being.

8

Henryk Elzenberg w sprawie granic etyki niezależnej

72%

Wiśniewski R.

Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria

|

2017

|

issue 4

9

Czas na nową teo(kosmo)logię?

58%

Gałecki S., Szufa K.

Logos i Ethos

|

2015

|

issue 2(39)

201–229

PL

Balázs Mezei w eseju zatytułowanym Demythologizing Christian philosophy: an outline podejmuje krytykę stanowiska, które określa mianem „kosmoteologii”. Rozumie on przez to taki filozoficzny namysł nad światem, który jest silnie uwarunkowany przedkopernikańską koncepcją wszechświata. Jego zdaniem jedynym rozwiązaniem problemu „kosmoteologii” jest „zdemitologizowanie” filozofii, uwolnienie jej od wszelkich uwarunkowań kosmologicznych, które stanowią wyłącznie zbędny balast. Michał Heller prezentuje postawę odmienną. Twierdzi on bowiem, że teologia – czyli racjonalny namysł nad chrześcijańskim Objawieniem – musi uwzględniać to, co w wielu publikacjach nazywa „aktualnym obrazem świata”. Nauka ma być swoistym locus theologicus: źródłem refleksji i argumentacji teologicznej. Teolog nie może obracać się plecami do tak istotnych dla współczesnej nauki kwestii jak teoria Wielkiego Wybuchu, wieczność i nieskończoność wszechświata, fine tuning warunków początkowych wszechświata. Te dane pochodzące z nauk przyrodniczych mogą nie tylko inspirować, ale również wskazywać nowe sposoby rozumienia klasycznych teorii teologicznych. Właśnie pojęcie „inspiracji” wydaje się być kluczowe dla podejścia, które określiliśmy „nową teo(kosmo)logią”. Na kilku wybranych przykładach chcemy pokazać, jak w oparciu o najnowsze dane kosmologiczne Heller kształtuje „nową teologię”, twórczo przemyśliwując pytania o stworzenie świata, jego wieczność, Opatrzność troskliwie podtrzymującą istnienie wszechświata.

10

Wiarygodny obraz Boga a relacje między wiarą i nauką

58%

Królikowski P.

Resovia Sacra : Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej

|

2019

|

issue 26

203-223

EN

The article takes the issue of the image of God in the perspective of the relationships between faith and science. The structure of the article determines the three kinds of relationships between them. The first two are relations of conflict resulting on the one hand from the supremacy of faith over science, on the other - the reduction of faith by science. The third group of relations is the positions of dialogue and integration. Each relationship casts on the image of God. The consequence of the supremacy of faith over the science is the understanding of God as a distant, unknownable, inaccessible to man, and on the other as a tyrant who does not respect the autonomy, freedom and dignity of his creation. In the reduction of faith by science the image of God is twofold. On the one hand, God is reduced to the role of physics premise and assumption of the mechanics of the universe or to the Newtonian Watchmaker, and on the other is by science rejected as an unnecessary assumption. These claims of science are, however, included in the materialistic and atheistical position and going beyond their competences. The positions of dialogue and integration show that not only is no conflict between faith and science, but also that the results of science are the basis for a credible understanding of God’s image, which is consistent with his biblical image.

11

Этнокультурные наименования одежды в русскоязычном художественном тексте Казахстана

58%

Razbiekowa M.

humanistica 21

|

2018

|

vol. 2

189-208

PL

Artykuł prezentuje etnokulturowe nazwy ubrań narodu kazachskiego, wyrażone przy pomocy tzn. kazachizmów, czyli słów, które zachowują treściowe i formalne plany języka kazachskiego jako języka źródła w rosyjskojęzycznym tekście artystycznym. Autorka podkreśla się, że kazachskie ubrania zawierają w sobie sens symboliczny. Uzycie kazachskich słów w tego rodzaju tekstach jest nośnikiem kulturowej tożsamości narodu kazachskiego, jego dawnych tradycji, świata pracy. Symbolika elementów ubrania kazachskiego polega na tym, że one wskazują na społeczny status człowieka, jego rodową przynależność, poziom materialny. Artykuł jest zbudowany na podstawie analizy tłumaczenia na język rosyjski tekstu powieści słynnego kazachskiego pisarza I. Esinberlina Koczownicy. Dla wygody analizy materiału artykuł wprowadza pojęciowy aparat pozwalający przeanalizować takie dominujące pojęcia, jak bilingwizm, bilingwizm artystyczny, literacka dwujęzyczność, pisarz bilingwa, kazachizm. Dokładnie są prezentowane przez autora artykułu różne sposoby wprowadzenia nazw etnokul-turowych do rosyjskojęzycznego tekstu artystycznego, które wa-runkują się miarą ich znaczności w rosyjskim systemie językowym. Słowa kluczowe: nominacja, bilingwizm, bilingwizm artystyczny, leksyka narodowa, mentalność, obraz świata

EN

The article considers ethnocultural names of Kazakh people’s clothes and their use in Russian literary texts. It also explains the names of clothes. Peculiarities of translation from Kazakh into Russian are discussed in the article in terms of artistic bilingualism, types of artistic bilingualism, literary bilingualism. The cultural originality of Kazakh people is explained by the names of clothes: ancient traditions, labour activity, social status, family affiliation. The article analyzes the translation or well-known Kazakh writer I. Esenberlins novel Nomads into the Russian language. The author of the article introduces various ways of introducing namings into Russian literary text which are quite significant in Russian-speaking system.

12

Этические эмоциональные концепты в русской, польской и чешской картинах мира

58%

Стефанский Е.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2012

|

vol. 24

95-120

PL

Autor podejmuje próbę analizy kontrastywnej etycznych konceptów emocjonalnych ze znaczeniem ‘szkoda’, ‘obraza’, ‘zawiść’, ‘zazdrość’ w trzech językach słowiańskich. Wszystkie te koncepty mają trzy wspólne cechy: 1) komponent semantyczny ‘żal, litość’; 2) przejście tych emocji w jedną z form agresji; 3) stereoskopowy ogląd sytuacji, która wywołała tę emocję. Autor stwierdza, że taka analiza daje możliwość badania tożsamości narodowej i cech dominujących mentalności rosyjskiej, polskiej i czeskiej. W rezultacie dochodzi do wniosku, że rosyjski użytkownik języka odczuwa takie emocje jako kolektywne, zaś polski i czeski jako osobiste. Na przykład, ros. обида ‘obraza’ jest nie tylko emocją wewnętrzną, ale gniewną apelacją do tego, kto obraził. W językach polskim i czeskim występuje dużo leksemów o znaczeniu ‘obraza’, co świadczy o tym, że obydwie kultury lingwistyczne eksponują różne aspekty obrazy, odczuwane przez użytkownika języka.

EN

The author provides a contrastive analysis of ethical emotional concepts meaning ‘annoyance’, ‘offence’, ‘envy’ and ‘jealousy’ in three Slavonic languages. All these concepts have three general features: 1) the semantic component ‘pity’; 2) a development of these emotions to a form of aggression; 3) a stereoscopic view of the situation that led to the emergence of the emotion. The analysis facilitates an investigation of the specifics of national identity and of certain dominant features of Russian, Polish and Czech mentality. The author concludes that Russian speakers experience many emotions as collective, whereas Polish and Czech speakers as personal. For example, the Russian word обида ‘offence’ is not only an internal emotion, but also an angry appeal to those who caused the offence. The Polish and Czech languages contain many lexemes with the meaning of ‘offence’: the linguistic cultures emphasize different aspects of offence experienced by their respective speakers.

13

Prawda a wiarygodność fotografii – epistemologiczne i etyczne aspekty rozumienia obrazów

58%

Wojewoda M.

ER(R)GO: Teoria – Literatura – Kultura

|

2020

|

issue 41

145-160

EN

The article is devoted to the analysis of the problem of truth and credibility in the context of communication with photographic images in the public space. The ubiquity of the new media allows for the claim that all aspects of internet communication should be treated as a public message. According to the author of the article, the issue of truth in the epistemological sense (when it comes to the rules of perception), and truth and credibility in the ethical sense (when it comes to the attitude and assessment of photography), constitute an important element of reflection on contemporary visual communication. The article is written from a philosophical perspective, the author prefers the hermeneutic method. In the analytical part, the author refers primarily to philosopher Hans-Georg Gadamer and the visual culture theorist William J. T. Michell.

PL

Artykuł poświęcony jest analizie problemu prawdy i wiarygodności w kontekście komunikacji obrazami fotograficznymi w przestrzeni publicznej. Użytkowanie nowych mediów sprawia, że wszystkie aspekty komunikacji internetowej powinny być traktowane jako przekaz publiczny. W przekonaniu autora artykułu, zagadnienie prawdy w rozumieniu epistemologicznym (gdy chodzi o reguły postrzegania), oraz prawdy i wiarygodności w rozumieniu etycznym (mając na myśli postawę i ocenę fotografii), stanowi ważny element refleksji nad współczesną komunikacją wizualną. Artykuł napisany jest z perspektywy filozoficznej, autor artykułu preferuje metodę hermeneutyczną. W części analitycznej autor odwołuje się przede wszystkim do filozofa Hansa-Georga Gadamera oraz teoretyka kultury wizualnej Williama J. T. Mitchella.

14

Filozofia Chrześcijańska a obraz świata. Uwagi z perspektywy socjologii filozofii

58%

DUCHLIŃSKI P.

Filozofia Chrześcijańska

|

2021

|

vol. 18

79-110

EN

In this article, I present a proposal to study Christian philosophy understood as a research tradition from the perspective of the sociology of philosophy. For a sociologist of philosophy, Christian philosophy is a specific empirical phenomenon that we can learn by discovering the mechanisms of its functioning. The article focuses on the issue of accepting the image of the world that defines the identity of Christian philosophy. The task of the sociology of philosophy is to discover the mechanisms that influence the context of acceptance of this image of the world. The sociology of philosophy distances itself from assessing the truth or falsehood of the content of theses advocated by individual philosophers. Although each philosophy develops according to the principles of the so-called immanent logic, it is, however, certain social and psychological factors that influence what a given philosopher accepts as obvious and beyond discussion. In the article, I showed that the acceptance of the image of the world is a consequence of upbringing that takes place in a specific social group (e.g. family, school) which shares certain axiological ideas and descriptive beliefs. Thanks to the upbringing, in the future student of philosophy, who always remains a child of his time and culture, the mental and emotional ground is prepared for the acceptance of an already more speculative image of the world, which the adept gets acquainted with during professional university studies (philosophy or theology) under the supervision of recognized by him authorities. The mind, shaped by specific educational processes, is able to carry out a personal and holistic act of epistemic faith in a specific picture of the world that is given to it through theories and educational practice. Acceptance and involvement in the image of the world enables the formulation of specific argumentation strategies within it, the task of which is (i) explication, (ii) explanation and (iii) justification of the objective consequences of the image of the world. We adopt argumentative practices through training, we learn them both orally and in writing, of course under the supervision of those who have practically tried these arguments themselves. The student simply believes teachers and textbooks. Up to a certain point, this belief is rational. The image of the world as a whole, consisting of content-descriptive and normative beliefs, is not subject to any final rational justification. The accepted theses are assigned a different epistemological status; from theses endowed with unconditional obviousness, the correlate of which is not only subjective experience, but also objective reality, to those that can be subjected to a more or less creative revision by means of various kinds of interpretative procedures. No picture of the world is ultimately captivating. It is always possible to change the image of the world to a different one that better suits our intellectual needs and emotional sensitivity. This change takes the form of a specific conversion in certain situations.

PL

W artykule przedstawiam propozycję badania filozofii chrześcijańskiej rozumianej jako tradycja badawcza z perspektywy socjologii filozofii. Dla socjologa filozofii, filozofia chrześcijańska to określone zjawisko empiryczne, które możemy poznać odkrywając mechanizmy jego funkcjonowania. W artykule koncentruję się na zagadnieniu akceptacji obrazu świata, który określa tożsamość filozofii chrześcijańskiej. Zadaniem socjologii filozofii jest odkrycie mechanizmów, które wpływają na kontekst akceptacji tego obrazu świata. Socjologia filozofii dystansuje się od oceny prawdziwości czy fałszywości treściowej tez głoszonych przez poszczególnych filozofów. Choć każda filozofia rozwija się według zasad tzw. immanentnej logiki, to jednak określone czynniki społeczne i psychologiczne mają wpływ na to, co dany filozof akceptuje jako oczywiste i nie podlegające żadnej dyskusji. W artykule wykazałem, że akceptacja obrazu świata jest konsekwencją wychowania, które dokonuje się w określonej grupie społecznej (np. rodzina, szkoła) wyznającej określone idee aksjologiczne i przekonania deskryptywne. Dzięki wychowaniu w przyszłym adepcie filozofii, który zawsze pozostaje dzieckiem swojego czasu i kultury, zostaje przygotowany umysłowy i emocjonalny grunt pod akceptację już bardziej spekulatywnego obrazu świata, z którym adept zapoznaje się podczas fachowych studiów uniwersyteckich (filozoficznych lub teologicznych) pod okiem uznawanych przez niego autorytetów. Ukształtowany za pomocą określonych procesów wychowawczych umysł, jest w stanie dokonać osobistego, i całościowo angażującego aktu wiary epistemicznej w określony obraz świata, który jest mu podawany poprzez teorie i praktykę edukacyjna. Akceptacja i zaangażowanie w obraz świata umożliwia formułowanie w jego ramach określonych strategii argumentacyjnych, których zadaniem jest (i) eksplikacja, (ii) objaśnienie i (iii) uzasadnienie przedmiotowych konsekwencji obrazu świata. Praktyki argumentacyjne przejmujemy poprzez trening, uczymy się ich w mowie i piśmie, oczywiście pod okiem tych, którzy sami wcześniej te argumenty praktycznie wypróbowali. Uczeń po prostu wierzy nauczycielom i podręcznikom. Do pewnego etapu wiara ta jest racjonalna. Obraz świata jako pewna całość, na którą składają się treściowe przekonania deskryptywne i normatywne nie podlega żadnemu ostatecznemu racjonalnemu uzasadnieniu. Zaakceptowanym tezom przedmiotowym przypisuje się różny status epistemologiczny; od tez obdarzonych bezwarunkową oczywistością, których korelatem jest nie tylko subiektywne przeżycie, ale obiektywna rzeczywistość, do takich, które mogą być poddane mniej lub bardziej twórczej rewizji za pomocą różnych rodzajów zabiegów interpretacyjnych. Żaden obraz świata nie zniewala w sposób ostateczny. Zawsze możliwa jest zmiana obrazu świata na inny, który bardziej odpowiada naszych potrzebom intelektualnym i wrażliwości emocjonalnej. Zmiana ta przybiera w niektórych sytuacjach formę szczególnej konwersji

15

Funkcje obrazu człowieka w ekonomii

58%

Horodecka A.

Prace i Materiały Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH

|

2012

|

vol. 88: Pomiędzy polityką stabilizacyjną i polityką rozwoju

9-39

PL

Tematem opracowania jest problematyka obrazu człowieka w ekonomii. Celem jest zrozumienie tego terminu, a więc znalezienie jego możliwie pełnej definicji. W tym celu postawiono pytanie o funkcje jakie spełnia obraz człowieka w ekonomii i wyróżniono funkcje: deskryptywną, pozytywną i normatywną. Następnie podjęto próbę zdefiniowania obrazu człowieka jak też wskazania jego najważniejszych komponentów i cech charakterystycznych. Wykazano, od czego obraz człowieka zależy (nie tylko od zmian otoczenia, ale także od obrazu świata) oraz na co wpływa - faktyczne zachowania podmiotów gospodarczych (wynikające z ich zakorzenienia systemowego), jak też teorie ekonomiczne, poprzez wpływ na teorie zachowania.

EN

The subject of the research paper concerns a image of a man in economics. The paper aims at understanding this concept and funding its complete definition. Therefore, a question concerning functions of a image of a man in economics has been put forward and descriptive, positive and normative functions have been distinguished. The attempt to define the image of homo oeconomicus has been also made along with indicating its major components and characteristic features. The paper points out the factors determining the image of a man (these are not only changes within the surrounding, but also the image of the world) and what these factors influence – actual behavioural patterns of entities (resulting from the system they are rooted in) as well as economic theories through their impact on theories of behavioural patterns.

16

Konsekwencje metafizyczne ujęć materii i ruchu we współczesnej fizyce

58%

Pociej J.

Rocznik Tomistyczny

|

2018

|

vol. 7

287-312

EN

Both ancient and medieval world picture in philosophy reflected the world picture in natural sciences of the time. Consequently, our contemporary metaphysical world picture should correspond to that in modern science. In the article Albert Mitterer’s and Tadeusz Wojciechowski’s Concepts of the Interdependence of Matter and Motion there has been an outline presented of such picture, based on the ideas of the title scholars. In this article an attempt has been made to draw metaphysical consequences from their concepts of constitutional motion and particle act in reference to inanimate mattter, vegetative, sensitive and rational beings as well as The Prime Being.

17

Humboldt’s challenge to Cognitive Linguistics: A few brief reflections on the linguistic patterning of truth in Czech, French, English and German

58%

Underhill J. W.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2011

|

vol. 23

99-119

PL

Artykuł dotyczy w głównej mierze kwestii metodologicznych; autor skupia się na problemach związanych ze stosowaniem pojęcia obrazu świata w badaniach naukowych, w szczególności lingwistycznych. Wskazuje na nieostrość tego terminu, odnoszonego zarówno do indywidualnego sposobu postrzegania świata, jak i do sądów utrwalonych w kulturze. Stwierdza, iż znajomość bliskiej mu myśli Wilhelma von Humboldta jest niewystarczająca w Wielkiej Brytanii i Ameryce. Tym, co – zdaniem autora – często umyka badaczom powołującym się na Humboldtowskie rozumienie obrazu świata, jest opozycja: Ergon vs. Energeia. Mimo iż te terminy są przytaczane w pracach naukowych, językoznawstwo angielskie i amerykańskie nie wykorzystuje owego rozróżnienia, toteż lingwiści traktują przedmiot swych badań zwykle jako „obiekt”, nie zaś jako wymianę zachodzącą między komunikującymi się podmiotami, podczas gdy – w teorii Humboldta – język bardziej niż „rzeczą” był zdolnością, z której korzysta człowiek, by zrozumieć świat. W tej koncepcji język jest w tym jedynie sensie „obiektywny”, że ma charakter ponadjednostkowy – rozmówcy podzielają znaczenia i negocjują je. Tekst odnosi się również do dyskusji nad hipotezą Sapira-Whorfa, w której w ostatnich dekadach ukształtowały się dwa opozycyjne stanowiska: „obrońców różnorodności” oraz „obrońców psychicznej jedności gatunku ludzkiego”. Przedstawicielem tych drugich jest Steven Pinker. Autor odnosi się bardzo krytycznie do przyjętych przez niego założeń metodologicznych, zarzucając mu zwłaszcza aprioryczne uznawanie za uniwersalne pojęć swoistych dla języka angielskiego oraz brak zainteresowania badaniami porównawczymi. Źródeł takiej postawy upatruje w „transcendentalnym naukowym idealizmie” gramatyki generatywnej Noama Chomsky’ego. Wyraża natomiast aprobatę dla empirycznych studiów porównawczych nad uniwersaliami, prowadzonych przez Annę Wierzbicką. Autor porusza także problem, wpisującej się w hipotezę Sapira-Whorfa, koncepcji determinizmu językowego i jej funkcjonowania w lingwistyce. Wskazuje na ograniczoną rolę tego zjawiska w teorii Humboldta, akcentującego twórczą zdolność użytkownika języka, który – dzięki pracy umysłu (Geist) – zdolny jest wytyczać nowe szlaki konceptualne. Ubolewa również nad niedostateczną recepcją myśli Edwarda Sapira – w dzisiejszej dobie renesansu antropologii lingwistycznej, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, przeoczono Sapirowskie rozważania o kreatywności w języku, o podmiotowości i indywidualnym kształtowaniu systemu językowego przez jego użytkowników. Podczas gdy anglojęzyczni językoznawcy rzadko odnoszą się w sposób szczegółowy do dzieła Sapira, żyje ono w polskiej szkole etnolingwistycznej (Bartmiński, Wierzbicka). Autor zajmuje także stanowisko wobec współczesnej lingwistyki kognitywnej, zwracając uwagę na to, że drugie pokolenie językoznawców stosujących tę metodologię często wpada w pułapkę nowego „językoznawstwa bez języka”, gdyż obowiązujący dziś paradygmat zachęca do praktykowania złego zwyczaju badania relacji między słowami i myślami w obrębie anglojęzycznego obrazu świata oraz do apriorycznego przyjmowania założeń o uniwersalnym charakterze konceptualizacji wpisanych we własny język, co dotyczy głównie języka angielskiego. Podkreśla jednak wartość inspirowanych kognitywizmem badań porównawczych, w szczególności dotyczących metafor (wymienia takie ośrodki badawcze, jak Praga i Lublin); zauważa przy tym, iż zadziwiająco mało tego typu studiów przeprowadza się w krajach angielskiego obszaru językowego. W analitycznej części artykułu autor zawarł uwagi dotyczące pojęcia PRAWDY w języku czeskim, francuskim, angielskim i niemieckim, skupiając się na różnicach językowych konceptualizacji tego zjawiska. Zasygnalizował odmienności angielskiego truth od czeskiego pravda, uwidaczniające się w – zaskakujących dla użytkowników języka angielskiego – semantycznych, morfologicznych i fonetycznych związkach czeskiej jednostki leksykalnej z wyrazami opravdový, spravedlivý, právo, czyli ze słowami odnoszącymi się do sprawiedliwości, prawodawstwa i uczciwości. Wskazał też na różnice użycia angielskiego truth i niemieckiego Wahr, a także na odmienność relacji etymologicznych, w jakie wchodzi truth w porównaniu z francuskim vrai, które dało początek vraisemblable ‘prawdopodobny’, tłumaczonemu na angielski jako likely. Poruszył także problem semantycznego wymiaru gramatycznej kategorii rodzaju, zadając pytanie, dlaczego francuskie vérité, niemieckie Wahrheit i czeskie pravda są rodzaju żeńskiego. W rozważaniach nad wpływem gender na nasze życie umysłowe powołał się na Voltaire’a i Simone de Beauvoir, jak również na twórczość literacką Fénélona, rzucającą nowe światło na kwestię „żeńskości” francuskiej vérité; przywołał także poezję Františka Halasa, stosującego łacińskie słowo luna z tego powodu, że jego czeski odpowiednik mesíc jest rodzaju męskiego – w tym zabiegu dostrzec można znamiona romantycznej feminizacji twórczości oraz natury. Uwidaczniający się w literaturze kreatywny wymiar komunikacji nie ogranicza się, zdaniem autora, do jednego tylko stylu, przeciwnie – porozumiewanie się w języku zakłada negocjacje między tradycją a innowacją, między kulturą a tym, co indywidualne i wreszcie między umysłami interlokutorów, co stawia lingwistów wobec wyzwania, w jaki sposób zdać sprawę z tych mechanizmów.

EN

The article is mainly concerned with methodological issues; the author concentrates on problems relating to the notion of worldview, especially when applied to linguistic research, pointing to the term’s vagueness, as it denotes both an individual conceptualization of the world and judgments entrenched in culture. He claims that in Great Britain and in America the familiarity with Wilhelm von Humboldt’s conception is insufficient. What frequently escapes the attention of researchers referring to Humboldt is the opposition Ergon – Energeia. Despite the fact that the terms are used in various publications, British and American linguistics does not capitalize on them and as a result studies language as an “object” rather than an exchange between communicating subjects. For Humboldt, language is not so much a “thing” as a faculty used by humans to understand the world. It is “objective” only in the sense of being super-individual: speakers share and negotiate meanings. The article also relates to the discussion on the so called Sapir-Whorf hypothesis, which has recently seen the emergence of two opposing camps: “the defenders of diversity” and “the defenders of the psychic unity of humankind”. A representative of the latter is Steven Pinker, whose ideas are criticized here as based on wrong assumptions of universal concepts (which in fact are typical of English) and omitting comparative research. The origin of this approach is sought in Noam Chomsky’s “transcendental scientific idealism”. On the other hand, empirical comparative research on universals conducted by Anna Wierzbicka is appreciated. The article also deals with the conception of linguistic determinism and its place in linguistics. The conception plays a limited role in Humboldt’s theory, who stresses the creativity of speakers and for whom language, thanks to the workings of the mind (Geist), can blaze new conceptual trails. The article also points to the insufficient reception of the thought of Edward Sapir: in today’s renaissance of linguistic anthropology, especially in the USA, Sapir’s views on creativity, subjectivity and individuality in shaping the language system by its users have largely been overlooked. If American and many other English-speaking linguists rarely relate to Sapir’s work in any detailed manner, it is very much alive in Polish ethnolinguistics (Bartmiński, Wierzbicka). The article also deals with contemporary cognitive linguistics, pointing out that the second generation of cognitive linguists often falls into the trap of “linguistics without language”, for the now predominant paradigm incites one to practice the bad method of studying relations between words and concepts in the English-based linguistic worldview and to accept a priori the universal nature of the conceptualizations within it. However, cognitive-inspired comparative research is noted as valuable, especially in the domain of metaphorization (in Prague or Lublin) – but such research is surprisingly infrequent in English-speaking countries. In the analytical part, the author comments on the concept of TRUTH in Czech, French, English and German, with special attention to the differences between them. He notes the distinction between the English truth and the Czech pravda, identifiable in semantic, morphological and phonetic links between this Czech word and other words, such as opravdový, spravedlivý, právo, i.e. lexemes relating to justice, the legal system and integrity. He also points to the differences between the English truth and the German Wahr, as well as different etymological relations of truth in comparison with the French vrai (from which vraisemblable is derived), translated into English as likely. Another problem is that of the semantics of grammatical gender: the author asks why French vérité, German Wahrheit and Czech pravda are feminine. In his divagations on the influence of gender on our intellectual life he refers to Voltaire and Simone de Beauvoir, as well as the literary output of Fénélon, with the light it casts on the femininity of vérité. He also invokes the poetry of František Halas, who uses the Latin word luna because its Czech counterpart, mesíc, is masculine – a manifestation of the Romantic feminization of nature. The creative dimension of communication, visible in literature, is not restricted, in the author’s opinion, to one style; on the contrary, communicating in language involves negotiations between tradition and innovation, between culture and individuality, and finally between the minds of interlocutors. How to account for these mechanisms is a challenge for linguists.

18

Działania społeczne a proces profilowania świata społecznego. Casus prawicowej i liberalnej interpretacji sytuacji na polsko-białoruskiej granicy

58%

Lewartowska-Zychowicz M.

Edukacja Międzykulturowa

|

2024

|

vol. 24

|

issue 1

162-172

PL

Gdy w drugiej połowie 2021 roku sytuacja na polsko-białoruskiej granicy uległa gwałtownemu zaognieniu, stała się przedmiotem licznych artykułów, publikowanych w głównych tygodnikach opinii o różnych orientacjach ideologicznych. Ich analiza z wykorzystaniem koncepcji profilowania Jerzego Bartmińskiego, pozwoliła na odsłonięcie dwóch alternatywnych profili osób usiłujących przedostać się do Polski z terenu Białorusi (nielegalny imigrant versus uchodźca) i skrywających się za nimi odmiennych obrazów świata społecznego manifestujących się w ideologicznych (prawicowych i liberalnych) kodach językowych. Zgodnie z koncepcją J. Bartmińskiego zabieg profilowania jest możliwy do zrekonstruowania w każdym tekście kultury, a rekonstrukcja zabiegu profilowania umożliwia uzyskanie definicji kognitywnej, czyli takiej, która pozwala na przedstawienie sposobu pojmowania przez mówiących wydarzeń świata społecznego, sposobów ich porządkowania, kategoryzowania i wartościowania. Zrekonstruowane profile zostały użyte w analizowanych tekstach do wygenerowania odmiennych wzorców działaniowych (obrona suwerenności versus pomoc ludziom w kryzysie humanitarnym), które okazały się mieć wspólny obszar, jakim jest identyfikowanie figury zewnętrznego wroga i wewnętrznego zdrajcy.

EN

When in the second half of 2021 the situation on the Polish-Belarusian border rapidly inflamed, it became a subject of numerous articles published in major opinion weeklies of different ideological orientations. Their analysis using the profiling concept developed by Jerzy Bartmiński allowed to reveal two alternative profiles of people trying to cross Polish border from Belarus (illegal immigrant versus refugee) and different images of the social world hidden behind them, manifested in ideological (right-wing and liberal) language codes. According to J. Bartmiński’s concept, profiling is reconstructable practically in every text of culture, and the reconstruction of profiling makes it possible to obtain a cognitive definition, i.e. one that allows to present the way the speakers understand the events of the social world, the ways of ordering, categorizing and evaluating them. The reconstructed profiles were used in the analysed texts to generate different action patterns (defense of sovereignty versus helping people in a humanitarian crisis), which, however, have a common area, which is identifying the figure of external enemy and inner traitor.

19

Relacja materii i ruchu w ujęciu Tadeusza Wojciechowskiego i Alberta Mitterera

51%

Pociej J.

Rocznik Tomistyczny

|

2017

|

vol. 6

189-206

EN

In the middle of the twentieth century a major controversy arose in Polish philosophy over the problem of the actuality of the cosmological proof of God’s existence. Tadeusz Wojciechowski, a young priest and freshly graduated Ph.D. in philosophy, pointed out that it was the mutual relation of philosophy and physics which played the crucial role in the proper assessment of the question. In his opinion, the traditional version of the proof was no longer valid due to the discoveries of modern physics which proved that motion is an inherent attribute of matter. Consequently, he insisted on introducing a third element – a particle act – into the Aristotelian concept of potency and act. Surprisingly, none of the scholars involved in the controversy have ever mentioned the works of an Austrian philosopher and theologian Albert Mitterer, who discussed the same topic twenty years earlier. Since his views seem to be complementary to Wojciechowski’s concept, they were also included in the article. Finally, a brief review was added of how contemporary physics confirms the theories of the two philosophers.

20

In search of understanding: Can science and theology both contribute to a coherent worldview?

51%

Bugajak G.

Studia Philosophiae Christianae

|

2014

|

vol. 50

|

issue 2

47-67

EN

The paper, drawing on ancient ideals of knowledge: pure versus practical, argues that natural sciences cannot provide a real worldview by themselves. This is because they have features such as ambiguity of the scientific description of reality, meaninglessness of mathematical models employed, and non-referential character of many important scientific notions. This would leave the human desire to understand the world unfulfilled, if other sources of knowledge are excluded. But if they are allowed, then a proper way of reconciling independent or even seemingly divergent views has to be found. Among complementary sources of a worldview, many accept religion, or rather the rational reconstruction of religious beliefs – theology. This paper suggests that some important concepts found in the contemporary philosophy of science – among them underdetermination and incommensurability – point to ways which may allow for the provision of methodologically acceptable constructs, based on the two pillars – science and theology; constructs, which could go beyond vague metaphors towards a consistent worldview.

Refine search results

War Reporting in 18th Century Polish Handwritten Newssheets

Filozofia przyrody w alchemii. Zarys związków

Obraz świata zakładany w pytaniach filozoficznych – na przykładzie fenomenologii (Ingarden) i tomizmu egzystencjalnego (Krąpiec)

Obraz świata w polskiej i ukraińskiej frazeologii

Rodzina i dom jako elementy obrazu świata dzieci z rodzin pełnych i niepełnych

„To jest wojna!”. Medialne narracje o protestach kobiet

Heidegger wobec kartezjańskiej koncepcji nauki nowożytnej

Henryk Elzenberg w sprawie granic etyki niezależnej

Czas na nową teo(kosmo)logię?

Wiarygodny obraz Boga a relacje między wiarą i nauką

Этнокультурные наименования одежды в русскоязычном художественном тексте Казахстана

Этические эмоциональные концепты в русской, польской и чешской картинах мира

Prawda a wiarygodność fotografii – epistemologiczne i etyczne aspekty rozumienia obrazów

Filozofia Chrześcijańska a obraz świata. Uwagi z perspektywy socjologii filozofii

Funkcje obrazu człowieka w ekonomii

Konsekwencje metafizyczne ujęć materii i ruchu we współczesnej fizyce

Humboldt’s challenge to Cognitive Linguistics: A few brief reflections on the linguistic patterning of truth in Czech, French, English and German

Działania społeczne a proces profilowania świata społecznego. Casus prawicowej i liberalnej interpretacji sytuacji na polsko-białoruskiej granicy

Relacja materii i ruchu w ujęciu Tadeusza Wojciechowskiego i Alberta Mitterera

In search of understanding: Can science and theology both contribute to a coherent worldview?