Search results

1

Criminal Legislation at the Time of Poland’s Regaining Independence

100%

Świerczewska-Gąsiorowska A.

Internal Security

|

2018

|

vol. Special Issue

31-39

EN

The third partition of Poland, and thus the collapse of the Polish state, spontaneously forced a situation in which the legal orders of the partitioning states came into force almost immediately on Polish lands. In the lands divided between Prussia, Russia and Austria, legal acts of the partitioning states came into force with a strong influence of models derived from French legislation. The Polish lands which came under Austrian rule found themselves in the reality, in which the Austrian legislator conducted codification works on the new penal code, which resulted in the fact that in 1787 the penal code of Joseph II, called Josephine, became binding. As early as 1803, a penal code was introduced in Poland, which was under Austrian rule, under the name of the Book of Laws on Crimes and Serious Police Crimes called Franciscan. In the German annexation there was the Prussian Landrecht, which was characterized by a current far removed from the European science of law. On the territory of the former Duchy of Warsaw a Penal Code for the Kingdom of Poland was introduced. In Russia in 1903, the Tagantsev’s Code came into force, which in its systematics divided crimes according to their gravity into crimes and misdemeanours and clearly separated minor offences. The characteristics of criminal legislation until 1918 made it possible to show the enormity of the work of the Codification Commission, the aim of which, after Poland regained independence, was to create a uniform and coherent Polish legal system, not only in terms of social life standards, but also in the area of the catalogue of its areas.

2

Z dziejów jeździectwa na Lubelszczyźnie. Pierwsze wyścigi konne w Lublinie w 1860 roku

88%

Przegaliński A.

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F – Historia

|

2019

|

vol. 74

PL

The article is an attempt to describe the first equestrian competitions held in Lublin in 1860. The background for the deliberations is the history of horse breeding and races in the Kingdom of Poland, starting from the years of the Polish Constitutional Kingdom to finish on the inter-uprising era. The following text can also be treated as a contribution to the history of the Agricultural Society - after all, the agricultural exhibition held at that time in the capital of the Lublin and accompanied by the number of attractions (including the horse races) was the last such event organized under the patronage of the Society.

3

O cenzurowaniu i poprawianiu Aleksandra Fredry w XIX wieku. Zarys problematyki

88%

Ursel M.

Prace Literackie

|

2018

|

vol. 58

239-247

XX

In the article O cenzurowaniu i poprawianiu Aleksandra Fredry w XIX wieku. Zarys problematyki, a reflection was made on the numerous censorship interventions in the texts of the author of Zemsta (The Vengeance). In order for Fredro’s comedies to be played on stage and possibly later printed in Congress Poland in the nineteenth century, they had to endure and pass censorship carried out by the partitioning authorities. Often it was a multi-stage and multinational censorship, resulting not only from political but also from moral reasons. A separate phenomenon discussed in the article is self-censorship, which Fredro used, among others, in his obscene works, considering the comments made by family and friends.

4

Ewolucja konstrukcji lokalnych „centrum-prowincja”. Transformacja magnackich minipaństw na Ukrainie prawobrzeżnej w latach 1793–1863 (na przykładzie latyfundiów hrabiów Potockich herbu Pilawa)

75%

Kriwoszeja I.

Studia Europaea Gnesnensia

|

2010

|

issue 1-2

347-356

PL

The article discusses the place of magnate estates in the structure of the Republic. It is his aim to demonstrate the changes in the structure and character of the estates after the second and third partitions. The analysis of territorial and qualitative transforma-tions of the estates is carried out on the example of latifundia of the Potocki family.

5

Teofil Nowosielski — dziewiętnastowieczny propagator polskiej historii i postaw patriotycznych w książkach dla dzieci

75%

Gibasiewicz A.

Prace Literackie

|

2018

|

vol. 58

67-75

EN

The goal of the article was to present Teofil Nowosielski’s homeschooling textbooks for teaching historical and patriotic topics. The author also discusses the education system against the historical, political and moral background of 19th-century Poland.

6

O wskrzeszeniu Rzeczypospolitej raz jeszcze. Problem restytucji państwa polskiego z perspektywy prawa międzynarodowego

75%

Wojas J.

Przegląd Sejmowy

|

2022

|

issue 5(172)

175–199

EN

The legal aspects of regaining independence by Poland in 1918 have been analysed many times in the literature on the subject. In the interwar period, the axis of one of the main disputes in the environment of Polish international lawyers was whether the Second Polish Republic could be treated as a new state or a continuation of the pre-partition state. Until today, a uniform position of the doctrine on this topic, which is also taken up in contemporary publications, has not crystallised. Both sides of the dispute, however, overlook many aspects related to the law of nations concerning the collapse and continuity of states, which has changed throughout history. The aim of this article is to re-analyse the partition and regaining independence by Poland against the background of norms of international law of the time. This will help to systematise the knowledge about the history of Poland and this part of Europe, to resolve a weighty dispute in the history of Polish doctrine of international law, and to point out important aspects related to the struggle of nations still trying to regain independence.

7

Naukowe fascynacje profesora Jana Molendy

63%

Wolsza T.

Dzieje Najnowsze

|

2020

|

vol. 52

|

issue 3

7-20

EN

Article is devoted to the scholarly achievement of one of the most outstanding Polish historians specialising in the political and social history of the late nineteenth and early twentieth centuries, with particular emphasis put on the paths leading to the independence of Poland.

PL

Artykuł dotyczy dorobku naukowego jednego z najwybitniejszych polskich badaczy zajmujących się historią polityczną i społeczną przełomu XIX i XX w., ze szczególnym uwzględnieniem dróg wiodących do niepodległości Polski.

8

Strategie komunikacyjne w służbie apoteozy przeszłości w prozie historycznej Zofii Bukowieckiej z okresu zaborów

63%

Hawrysz M.

Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego

|

2019

|

vol. 5

33-44

EN

The aim of the sketch is to identify writing strategies and the repertoires of linguistic means used in the apotheosizing description of the state that emerges from Zofia Bukowiecka’s historical prose. Creation of a laudatory vision of Poland’s past (in accordance with the guidelines of the era) is created by Z. Bukowiecka purposively and is of an educational, comforting, and finally – the most importantly – formative nature, i.e. it aims to awaken patriotic attitudes in a nation which was deprived of the state. A look at Zofia Bukowiecka’s texts from the perspective of linguistic pragmatics allowed us to distinguish several writing strategies that serve to implement the apotheosis of the past vision. These are the idyllic stylization of the landscape, the amelioration of the state, the glorification of the rulers and the magnification of the nation. Particularly frequently used linguistic means (from various levels of language and text organization) implementing particular strategies were: accumulation, hyperbole, contrast, evaluative vocabulary, the topos of becoming silent, brutalization, argumentum ad verecundiam.

PL

Celem szkicu jest identyfikacja strategii pisarskich oraz podporządkowanego im repertuaru środków językowych wykorzystanych w apoteozującym opisie państwa, jaki wyłania się z prozy historycznej Zofii Bukowieckiej. Kreacja laudacyjnej wizji przeszłości Polski (zgodna z wytycznymi epoki) jest tworzona przez Z. Bukowiecką programowo i ma charakter edukacyjny, konsolacyjny, wreszcie – najważniejsze – formacyjny, tzn. ma na celu rozbudzanie patriotycznych postaw w pozbawionym państwa narodzie. Spojrzenie na teksty Zofii Bukowieckiej z perspektywy pragmatyki lingwistycznej pozwoliło wyróżnić kilka strategii pisarskich, które służą realizacji apoteozującej wizji przeszłości. Są to idyllizacja pejzażu, perfektyzacja państwa, splendaryzacja władców i magnifikacja narodu. Szczególnie często wykorzystywanymi środkami językowymi (z różnych poziomów organizacji języka i tekstu) realizującymi poszczególne strategie były: nagromadzenie, hiperbola, kontrast, słownictwo aksjologiczne, topos zamilknięcia, bestializacja, argumentum ad verecundiam.

9

Schematyzmy karmelitów prowincji galicyjskiej

63%

Chomentowska E.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

2022

|

vol. 119

51-64

EN

The Carmelites (Ordo Fratrum Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo) were among the larger orders in the Polish-Lithuanian Commonwealth around 1772: they numbered nearly 1,000 monks living in 59 religious houses. The change in the political situation of the Polish-Lithuanian Commonwealth and the partitions resulted initially in the disintegration of the monastic orders’ provincial structures that had existed until 1772. Subsequently, in accordance with the partitioners’ policy toward Catholics, the Church saw the suppression of religious orders: a significant number of monasteries were abolished and monks were dispersed. The lands annexed to Austria became the only area where Carmelites managed to survive in the Galician Province until Poland regained independence. The historical source presented here, namely directory (also known as elenchus), was usually issued annually as a list of diocesan and/or religious clergy members. For the Carmelite community belonging to the Galician province, (today know) 23 annals of such sources have been published in more than 50 years. They contained information about each monk: their name, surname, functions, possibly degrees, year of birth and – in the case of fathers – the year of ordination. The last information about a particular person was that provided in the list of the deceased community members. Although the basic content of the Carmelite directories was not very rich, it does provide a basis for a preliminary determination of community size and basic personal data.

PL

Około 1772 roku karmelici (Ordo Fratrum Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo) należeli do grupy większych wspólnot zakonnych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów: liczyli prawie 1000 zakonników mieszkających w 59 domach. Zmiana sytuacji politycznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i rozbiory spowodowały, że udziałem zakonów w pierwszej kolejności stał się rozpad struktur prowincjonalnych istniejących do 1772 roku. Następnie, zgodnie z polityką zaborców wobec katolików, w Kościele dokonano kasaty zakonów: zlikwidowano znaczną część klasztorów i rozproszono zakonników. Ziemie przyłączone do Austrii stały się jedynym obszarem, na którym karmelitom udało się przetrwać w prowincji galicyjskiej do odzyskania przez Polskę niepodległości. Prezentowane źródło historyczne, jakim jest schematyzm (zwany też katalogiem lub elenchusem), wydawane było zwykle corocznie jako lista duchowieństwa diecezjalnego i/lub zakonnego. Dla wspólnoty karmelitów należącej do prowincji galicyjskiej w ciągu ponad 50 lat ukazały się (współcześnie znane) 23 roczniki tego rodzaju źródeł. Zawierały informacje o każdym z zakonników: imię, nazwisko, funkcje, ewentualnie stopnie naukowe, rok urodzenia, a w przypadku ojców – rok święceń kapłańskich. Ostatnią wiadomością o konkretnej osobie była ta podawana w wykazie zmarłych członków wspólnoty. Mimo że podstawowa zawartość katalogów karmelitańskich nie była zbyt bogata, to jednak daje ona podstawę do wstępnego określenia liczebności społeczności i podstawowych danych osobowych.

10

Wypisy źródłowe do biografii polskich biskupów i opatów z czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz niewoli narodowej doby zaborów (XVI-XIX W.) (cz. XII)

63%

Prokop K. R.

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

|

2014

|

vol. 101

141-215

EN

The twelfth part, closing the series Source extracts, comprises three sections. The first two, entitled Monastica and Varia, bring another portion of information, taken from the archives and manuscripts, for the biographies of the representatives of the Old Polish hierarchy of the Catholic Church - bishops, abbots and abbesses. The third one is a cumulative index of the included persons, which comprises all the previous parts of Source extracts. It enables researchers to easily explore the rich and diverse material published in 2004-2013, and referring to a total of 683 characters. The index also includes the related editions on this topic, published by the same publisher in the pages of the semi-annual “Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” – it mentions, however, only those persons who appear in the individual parts of Source extracts. A wealth of factual data, introduced into the scientific world thanks to this series, should greatly assist in further prosopographical studies on the Old Polish church elites, particularly in the often postulated development of biographical dictionaries of both bishops and abbots from the time of the Polish-Lithuanian Commonwealth.

11

Szkoły elementarne na Lubelszczyźnie w okresie okupacji austriackiej (1915–1917)

63%

Partyka W.

Przegląd Nauk Historycznych

|

2022

|

vol. 21

|

issue 2

131-158

EN

The main aim of the article is to describe the state of Polish elementary education in the Lublin region during World War I, before Poland regained independence. Elementary education of the described period was based mainly on small one-class schools with one teacher, only in larger urban centers there were multiclass schools. Thanks to the great involvement of many social activists (landowners, clergy), and ordinary citizens, the beginning of the 20th century was characterized by an unprecedented increase in the number of schools that made education available to thousands of children and adolescents. Despite the war damage, the lack of school infrastructure, the shortage of teaching staff, the mobilization of the society and the favorable attitude of the Austrian authorities in this matter, in the years 1915–1917 led to an increase in the number of elementary schools from 426 to 1,345. As a result, the number of students covered by education increased from about 30,000 in 1915 to over 100,000 in 1917. An important achievement was also the transfer by the Austrian authorities of jurisdiction over education to the Polish administration a year before regaining independence. Despite intensified efforts, within a few years it was not possible to catch up with the educational policy of the Russian authorities implemented throughout the 19th century, but it was an extremely important beginning for the revival and organization of Polish education in the following years. The article is based on archival sources and studies from the beginning of the 20th century, showing the state of education not only in urban centers, but also in villages. Thanks to the preserved reports, it gives the opportunity to get to know the detailed network of schools, which may be a contribution to undertaking further research in this matter.

PL

Głównym celem artykułu jest opisanie stanu polskiego szkolnictwa elementarnego na Lubelszczyźnie w czasie I wojny światowej, przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Szkolnictwo elementarne opisywanego okresu opierało się przede wszystkim na małych szkołach jednoklasowych z jednym nauczycielem, jedynie w większych ośrodkach miejskich funkcjonowały szkoły wieloklasowe. Dzięki wielkiemu zaangażowaniu wielu społeczników (np. właścicieli ziemskich, duchowieństwa), ale i zwykłych obywateli, początek XX w. charakteryzował się nienotowanym wcześniej wzrostem liczby szkół, które umożliwiały dostęp do edukacji tysiącom dzieci i młodzieży. Mimo zniszczeń wojennych, braku infrastruktury szkolnej, niedoboru kadry dydaktycznej, mobilizacja społeczeństwa oraz przychylna w tej materii postawa władz austriackich, doprowadziła w latach 1915–1917 do wzrostu liczby szkół elementarnych z 426 do 1345. Dzięki temu liczba uczniów objętych edukacją wzrosła z około 30 tys. w 1915 r. do ponad 100 tys. w 1917 r. Ważnym osiągnięciem było również przekazanie przez władze austriackie jurysdykcji nad szkolnictwem administracji polskiej już na rok przed odzyskaniem niepodległości. Mimo wzmożonych działań, w ciągu kilku lat nie udało się nadrobić zaległości wynikających z polityki edukacyjnej władz rosyjskich realizowanej przez cały wiek XIX, jednak był to niezwykle istotny asumpt do odrodzenia i organizacji polskiego szkolnictwa w kolejnych latach. Artykuł bazuje na źródłach archiwalnych i opracowaniach z początku XX w., ukazując stan szkolnictwa nie tylko w ośrodkach miejskich, ale również na wsiach. Dzięki zachowanym sprawozdaniom, daje możliwość poznania szczegółowej sieci szkół, co może być przyczynkiem do podejmowania kolejnych badań w tej materii.

12

Ewa Korzeniowska jako matka – strażniczka ogniska domowego. Wychowanie w kresowej rodzinie szlacheckiej na ziemiach polskich pod zaborami w okresie międzypowstaniowym

63%

Skolik J.

|

2015

|

vol. XII

|

issue (2/2015)

235-241

EN

The article presents a portrait of Ewa Korzeniowska; Joseph Conrad’s mother and Tadeusz Bobrowski’s sister. Her life was seriously influenced by Russian autocracy persecuting those Poles who even dared to dream about an independent Poland. Her letters and the recollections of other family members present her as a true Polish mother and wife.

PL

W artykule przedstawiam portret Ewy Korzeniowskiej, matki Josepha Conrada oraz siostry Tadeusza Bobrowskiego, na której życie osobiste (podobnie jak na życie wielu kresowych szlachcianek) przemożny wpływ miała historia. Polityka, jaką Rosja carska stosowała wobec Polaków, którzy ośmielili się marzyć o niepodległości w sposób dramatyczny naznaczyła całe jej życie. Z jej korespondencji oraz przekazu bliskich jej osób wyłania się portret prawdziwej matki Polki oddanej swojej rodzinie i ojczyźnie.

13

Sebastian Sierakowski (1743–1824) i mit Krakowa w okresie napoleońskim i pokongresowym

51%

Getka-Kenig M.

Kwartalnik Historyczny

|

2019

|

vol. 126

|

issue 2

EN

Tematem artykułu jest udział Sebastiana Sierakowskiego (krakowskiego prałata, akademika i polityka) w tworzeniu mitu Krakowa jako miasta pomnika historycznej wielkości dawnej Polski w okresie Księstwa Warszawskiego i Wolnego Miasta Krakowa. Autor omawia w nim różne przedsięwzięcia Sierakowskiego o charakterze komemoracyjnym, wydawniczym bądź architektonicznym i artystycznym. The article deals with the contribution of Sebastian Sierakowski (Cracow prelate, academic, and politician) to the formation of the myth of Cracow as the “city-monument” to the historic glory of Poland in the era of Duchy of Warsaw and Free City of Cracow. The author discusses Sierakowski’s various undertakings of a commemorative, editorial or architectural and artistic character.

14

Po zagładzie Rzeczypospolitej

51%

Maciąg K.

Tematy i Konteksty

|

2016

|

issue 6(11)

488-493

EN

In his review Kazimierz Maciąg analyses a three-volume study by Piotr Żbikowski on the Polish language press “for the Poles” published in the three partitions in the period between the loss of independence and the entry of Napoleon’s army on Polish soil (Pod rządami Franciszka Habsburga – cesarza Austrii; W monarchii pruskiej; W imperium carów). The books by this eminent scholar of literature from the end of the 18th to the first decades of the 19th c. depict an extremely interesting panorama of the life of Polish people in the first decade after the partitions. We shall find in them not only an outline of the political situation, but also remarks on economic life, education and cultural changes on Polish soil. The documentary value of Piotr Żbikowski’s study is no less important as we shall find numerous examples illustrating the life of the three monarchs’ new subjects.

15

Polscy duchowni katoliccy przełomu XIX i XX wieku jako promotorzy rodzinnej gospodarki

51%

Tomasiak A.

Roczniki Ekonomii i Zarządzania

|

2014

|

vol. 6(42)

|

issue 2

169-190

PL

Artykuł traktuje o szeroko rozumianych zagadnieniach gospodarczych na tle rzeczywistości niewoli oraz pierwszych lat niepodległości narodu polskiego. Omawia zwłaszcza zagadnienia związane z obszarami rodzimego rzemiosła, przemysłu i handlu. Autorzy wypowiedzi, przedstawiciele polskiego duchowieństwa katolickiego, akcentowali konieczność podnoszenia polskiego stanu posiadania jako condicio sine qua non zarówno dla samowystarczalności narodu w wymiarze ogólnogospodarczym, jak też – pośrednio – dla odzyskania przezeń samostanowienia. W związku z powyższym starano się wykazać, że duchowni apelowali nie tylko o czynne zaangażowanie rodaków w funkcjonowanie różnorakich instytucji o profilu społeczno-gospodarczym. Żywą troską otaczali oni także ludzi młodych, mając na względzie odpowiednią ich edukację w kontekście konieczności stałego rozwijania stanu posiadania narodu polskiego. W nich bowiem dostrzegano potencjał i pokładano nadzieję na lepsze jutro ojczyzny, zachęcając do pracowitości oraz odwagi w podejmowaniu inicjatyw. Analiza wypowiedzi duchowieństwa dotyczących kwestii gospodarczych prowadzi do wniosku, iż odgrywali oni istotną rolę w dziele uświadamiania społecznego rodaków. Zatem, polskich duchownych katolickich przełomu XIX i XX wieku słusznie zaliczyć należy do grona szermierzy sprawy narodowej.

EN

The article deals with widely understood economic issues during the dividing and annexation of Poland and the first years of independence of the Polish nation. It discusses particularly issues related to areas of native crafts, industry and trade. The authors of expression, representatives of the Polish Catholic clergy, stressed the need to improve Polish state ownership as a sine qua non of self – sufficiency of the nation in general economic dimension. Considering the above, there was an attempt to prove that the clergy appealed not only to the active involvement of his countrymen in the functioning of the various institutions of the socio-economic profile. They also gave young people special care with a view to appropriate education in the context of the need to continuously develop the holding of the Polish nation. In fact, the youth are perceived as hopes for a better tomorrow homeland, encouraging diligence and courage in taking initiatives. Analysis of expression of the clergy on economic issues leads to the conclusion that they played an important role in the work of social awareness of countrymen. Thus, the Polish Catholic clergymen turn of the 19th and 20th century are rightly be counted among the champions of the national cause.

16

Obraz społecznika w świetle wypowiedzi kaznodziejów polskich XIX i XX stulecia

51%

Tomasiak A.

|

2015

|

vol. 7(43)

|

issue 1-2

99-128

PL

Tekst stanowi próbę syntezy wypowiedzi polskich mówców kościelnych przełomu XIX i XX wieku, dotyczących działaczy społecznych, zaznaczających swą aktywność na różnorakich płaszczyznach oddziaływania społeczno-gospodarczo-ekonomicznego. W gronie licznych aktywistów przywoływanych przez kaznodziejów odnajdujemy nie tylko osoby świeckie, ale także postaci duchownych, zaangażowanych w dzieło budowania tożsamości społeczeństwa polskiego zwłaszcza doby niewoli narodowej. Na podstawie tekstów źródłowych wyodrębniono kilka wiodących kategorii aktywistów społecznych. Wśród nich prym wiedli zwłaszcza działacze wielkopolscy, propagujący kasy zapomogowo-pożyczkowe, stowarzyszenia czy spółdzielnie o charakterze ekonomicznym. Wyrazicielami inicjatyw o profilu społecznym byli także ci, którzy podejmowali zabiegi zmierzające do rozwijania rodzimego rzemiosła i przemysłu. Równie istotną rolę w dziele podnoszenia polskiej racji stanu odegrali animatorzy kultury oraz przedstawiciele oświaty i szkolnictwa zarówno wyższego, jak też niższych szczebli. Obraz społecznika dopełniają Polacy, angażujący się na gruncie dobroczynnym, stosunkowo licznie rekrutujący się z szeregów przedstawicieli zamożniejszych rodów polskich.

EN

The presented article aims at a synthesis of sermons delivered by Polish ecclesiastical speakers living at the turn of the 20th century on the subject of social activists who had exerted their impact on numerous spheres of social and economic life. The activists mentioned by preachers of that time were not only lay persons but also members of the clergy, who were involved in the work of building the identity of Polish society, especially in the time of national slavery. On the basis of source texts, several categories of social activists were created. Among the most well-known activists were those of the Greater Poland region, who promoted loan and benefit funds, associations or cooperatives of financial character. The promoters of social initiatives were also those who took measures to encourage domestic craft and industry. An equally significant role in the consolidation of the Polish raison d’être was played by culture animators and educators at both school and academic levels. The image of a Polish social activist encompasses also people involved in charity work, who often originated from the wealthier strata of Polish society

17

Polska hierarchia katolicka w czasie wielkiej wojny 1914-1918 i wojny z bolszewicką Rosją

51%

Wysocki W. J.

Teka Komisji Historycznej Towarzystwa Naukowego KUL

|

2023

|

vol. 5

111-163

EN

This short study presents attitudes of the hierarchs of the Catholic Church in the areas of Russian, Prussian and Austrian Partitions at the beginning of the Great War of 1914-1918 and the changes that occurred under the influence of external circumstances and changes in public awareness during the world conflict in relation to the issue of Polish statehood. The vast majority of bishops were in favor of supporting the reborn Polish state and actively participated in this process, expressing this in the public, civic and church life. The year 1920, crowned with Polish military successes, was the finale of the Polish-Bolshevik War, started in 1919, in which the involvement of both Catholic hierarchs and the communities they led was seen on many levels. There are many indications that never before had the Church shown a greater commitment than in 1920.

PL

Szkic prezentuje postawy hierarchów Kościoła katolickiego w zaborze rosyjskim, pruskim i austriackim na początku wielkiej wojny 1914-1918 i zmiany, jakie nastąpiły pod wpływem okoliczności zewnętrznych oraz przemian świadomościowych w trakcie konfliktu światowego wobec kwestii państwowości polskiej. Zdecydowana większość biskupów opowiedziała się za perspektywą wspierania odradzającego się państwa polskiego i aktywnie w tym procesie uczestniczyła, dając temu wyraz zarówno w sferze życia publicznego, obywatelskiego, jak i kościelnego. Rok 1920, uwieńczony polskimi sukcesami militarnymi, był finałem wojny polsko-bolszewickiej, rozpoczętej w 1919 r., w której ujawniło się na wielu płaszczyznach zaangażowanie zarówno hierarchów katolickich, jak i wspólnot, którym przewodzili. Wiele wskazuje na to, że w żadnym wcześniejszym okresie Kościół nie wykazał się większym zaangażowaniem, jak miało to miejsce w 1920 r.

18

Cyprian Norwid’s thoughts on independence

45%

Toruń W.

Perspektywy Kultury

|

2019

|

vol. 24

|

issue 1

9-22

PL

Prezentowany szkic Cypriana Norwida myśli o niepodległości uwzględnia tylko wypowiedzi Cypriana Norwida po 1864 r., po upadku powstania styczniowego. Jako punkt wyjścia rozważań przyjęto najważniejszy dla poruszanej problematyki tekst z 1869 r. rozprawki epistolarnej Walka-polska, skierowanej do Agatona Gillera. Podstawowa teza rozprawki, iż Polacy „umieją bić się”, ale „nie umieją walczyć”, jest jednym z głównych założeń krytycznego poglądu Norwida na temat polskich dróg do niepodległości. Poza rozprawką Walka-polska, powyższy szkic przypomina jeszcze inne teksty Norwida, ważne dla problematyki niepodległości. Chodzi o [Odezwę w sprawie udziału Polaków w wojnie francusko-pruskiej] z 1870 r. oraz Odpowiedź Cypriana Kamila N. niektórym obywatelom o stanie rzeczy narodowej zapytującym z okresu wojny rosyjsko-tureckiej z 1877 r. Wymienione dyskursywne teksty dopełnia wiersz Norwida Co robić?, w którym pada zasadnicze dla problematyki niepodległości pytanie: „Co począć w rozebranym kraju?”. Zamieszczone w szkicu rozważania zamykają uwagi Norwida na temat znaczenia duchowej niepodległości, której waga niekiedy mogła być istotniejsza niż niepodległość rozumiana tylko politycznie.

EN

The presented sketch on Norwid’s thoughts on independence takes into account only the statements of Cyprian Norwid after 1864, following the fall of the January Uprising. As a starting point for discussion, the crucial 1869 text for the discussed issues was used: the epistolary essay Walka-polska, addressed to Agaton Giller. The main thesis of this essay is that Poles “know how to do battle” but “they cannot fight” and it is one of the main objectives of Norwid’s critical view on the Polish road to independence. Besides this essay, the above sketch brings back other texts by Norwid, important for the issues of independence. It discusses Odezwa w sprawie udziału Polaków w wojnie francusko-pruskiej [The call on the participation of Poles in the Franco- Prussian War] of 1870 and Odpowiedź Cypriana Kamila N. niektórym obywatelom o stanie rzeczy narodowej zapytującym [Cyprian Kamil N.’s answer to some citizens asking about the state of national affairs] from the period of Russo-Turkish War in 1877. These discursive texts are completed by a verse from Norwid’s poem Co robić? where the crucial question on the issue of independence is asked: “What to do in the dismembered country.” Norwid’s comments on the meaning of spiritual independence, the importance of which could sometimes be more important than independence understood only politically close the considerations included in this sketch.

19

Przemiany struktury ludności Torunia i powiatu toruńskiego od połowy XIX wieku do drugiej wojny światowej

38%

Zielińska A.

Rocznik Toruński

|

2019

|

issue 46

PL

Artykuł omawia zagadnienie przemian struktur ludności Torunia i powiatu toruńskiego od II połowy XIX wieku do okresu międzywojennego włącznie. Artykuł zawiera analizę materiału statystycznego pozyskanego z różnych typów źródeł. Dla okresu II połowy XIX wieku do 1914 roku wykorzystano zestawienia statystyczne dla poszczególnych powiatów Prus Zachodnich za lata 1871, 1885, 1895, 1905 i 1910. Wykorzystane także zostały informacje ze statystyk pruskich za okres XIX i początku XX wieku. Dla okresu międzywojennego niezwykle pomocne były spisy ludności z 1921 i 1931 roku. Omówiono tutaj sytuację ludnościową, wyznaniową, narodowościową i społeczno-gospodarczą w tym okresie na terenie Torunia i powiatu. Toruń przez cały ten okres był ważnym ośrodkiem przemysłowym, ale był też twierdzą i posiadał garnizon, co miało duży wpływ na rozwój miasta jak i jego charakter już od okresu pruskiego. Gminy wiejskie i obszary dworskie były terenami głównie rolniczymi, zróżnicowanymi pod względem struktury wyznaniowej i narodowościowej. Z krótkiego przeglądu informacji statystyczno-demograficznych wyłania się obraz ogromnych zmian w strukturze wyznaniowej i narodowościowej ludności, gdzie kluczową granicą była I wojna światowa i odzyskanie przez Polskę niepodległości. Był to efekt procesu repolonizacji, który dokonywał się na terenie całego powiatu w latach dwudziestych XX wieku. Zwiększenie liczby ludności polskiej i katolickiej, oraz wyraźny spadek liczby ludności niemieckiej i ewangelickiej (choć wyznania i narodowości nie można wprost utożsamiać) odzwierciedlał zmiany polityczne i tworzenie państwa polskiego na nowo po ponad stu latach.

DE

Der Artikel behandelt die Veränderungen in der Bevölkerungsstruktur Thorns und des Landkreises Thorn von der 2. Hälfte des 19. Jahrhunderts bis einschließlich zur Zwischenkriegszeit. Er enthält eine Analyse von statistischem Material, das aus verschiedenen Arten von Quellen gewonnen wurde. Für den Zeitraum von der 2. Hälfte des 19. Jahrhunderts bis zum Jahr 1914 wurden statistische Zusammenstellungen für einzelne Landkreise Westpreußens aus den Jahren 1871, 1885, 1895, 1905 und 1910 ausgewertet. Ebenfalls ausgewertet wurden Informationen aus preußischen Statistiken für den Zeitraum des 19. und den Beginn des 20. Jahrhunderts. Für die Zwischenkriegszeit waren die Bevölkerungsregister von 1921 und 1931 sehr hilfreich. Darin geht es um die Situation der Bevölkerung, der Konfessionen, der Nationalitäten und der sozialen und wirtschaftlichen Verhältnisse in diesem Zeitraum auf dem Gebiet von Thorn und des Landkreises. Thorn war während dieses gesamten Zeitraums ein wichtiges Industriezentrum, aber es war auch eine Festung und besaß eine Garnison, was schon seit der preußischen Zeit großen Einfluss auf die Entwicklung der Stadt und ihren Charakter hatte. Die Landgemeinden und die Gutsbezirke waren hauptsächlich landwirtschaftliches Terrain, das in seiner konfessionellen und nationalen Struktur differenziert war. Eine kurze Betrachtung der statistisch-demografischen Informationen ergibt ein Bild von enormen Veränderungen in der konfessionellen und nationalen Struktur der Bevölkerung, wobei der 1. Weltkrieg und die Wiedererlangung der Unabhängigkeit durch Polen eine Schlüsselgrenze bilden. Dies war eine Folge des Prozesses der Repolonisierung, der in den zwanziger Jahren des 20. Jahrhunderts auf dem Gebiet des gesamten Landkreises stattfand. Die zahlenmäßige Vergrößerung der katholischen Bevölkerung und der deutliche Abfall der deutschen und evangelischen Bevölkerung (auch wenn Bekenntnis und Nationalität nicht einfach identifiziert werden dürfen) spiegelten die politischen Veränderungen und die Neuschöpfung des polnischen Staats nach über 100 Jahren wider.

EN

The article discusses the issue of changes in the structure of the population of Toruń and the Toruń county from the second half of the 19th century to the interwar period. The article contains an analysis of statistical material obtained from various types of sources. For the period of the second half of the 19th century to 1914, statistical summaries were used for individual counties of West Prussia for the years 1871, 1885, 1895, 1905 and 1910. Information from Prussian statistics for the period of the 19th and early 20th centuries was also used. For the interwar period the censuses of 1921 and 1931 were extremely helpful. The population, denomination, nationality and socio-economic situation in this period in Toruń and the county were discussed here. Throughout this period Toruń was not only an important industrial centre, but it was also a fortress and it had a garrison, which had affected the development of the city and its character since the Prussian period. Rural communes and court territories were mainly agricultural areas, diversified in terms of religious and national structure. From the short review of statistical and demographic information, there emerges a picture of huge changes in the denominational and national structure of the population, where the key chronological boundaries were World War I and the time when Poland regained independence. It was the result of the repolonization process that took place throughout the county in the 1920s. The increase in the number of Polish and Catholic inhabitants, along with a clear decrease in the number of the German and Evangelical populations (although denominations and nationalities cannot be directly identified) reflected political changes and the creation of the Polish state again after more than a hundred years.

Refine search results

Criminal Legislation at the Time of Poland’s Regaining Independence

Z dziejów jeździectwa na Lubelszczyźnie. Pierwsze wyścigi konne w Lublinie w 1860 roku

O cenzurowaniu i poprawianiu Aleksandra Fredry w XIX wieku. Zarys problematyki

Ewolucja konstrukcji lokalnych „centrum-prowincja”. Transformacja magnackich minipaństw na Ukrainie prawobrzeżnej w latach 1793–1863 (na przykładzie latyfundiów hrabiów Potockich herbu Pilawa)

Teofil Nowosielski — dziewiętnastowieczny propagator polskiej historii i postaw patriotycznych w książkach dla dzieci

O wskrzeszeniu Rzeczypospolitej raz jeszcze. Problem restytucji państwa polskiego z perspektywy prawa międzynarodowego

Naukowe fascynacje profesora Jana Molendy

Strategie komunikacyjne w służbie apoteozy przeszłości w prozie historycznej Zofii Bukowieckiej z okresu zaborów

Schematyzmy karmelitów prowincji galicyjskiej

Wypisy źródłowe do biografii polskich biskupów i opatów z czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz niewoli narodowej doby zaborów (XVI-XIX W.) (cz. XII)

Szkoły elementarne na Lubelszczyźnie w okresie okupacji austriackiej (1915–1917)

Ewa Korzeniowska jako matka – strażniczka ogniska domowego. Wychowanie w kresowej rodzinie szlacheckiej na ziemiach polskich pod zaborami w okresie międzypowstaniowym

Sebastian Sierakowski (1743–1824) i mit Krakowa w okresie napoleońskim i pokongresowym

Po zagładzie Rzeczypospolitej

Polscy duchowni katoliccy przełomu XIX i XX wieku jako promotorzy rodzinnej gospodarki

Obraz społecznika w świetle wypowiedzi kaznodziejów polskich XIX i XX stulecia

Polska hierarchia katolicka w czasie wielkiej wojny 1914-1918 i wojny z bolszewicką Rosją

Cyprian Norwid’s thoughts on independence

Przemiany struktury ludności Torunia i powiatu toruńskiego od połowy XIX wieku do drugiej wojny światowej