Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 10

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  polszczyzna historyczna
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Łacińskie i greckie nienormatywne zapożyczenia w polszczyźnie XIX wieku a ich żywot w polszczyźnie drugiej połowy XX wieku

100%
Kupidura D.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2016
|
vol. 15
195-210
PL
Celem niniejszego artykułu była analiza i interpretacja zapożyczeń łacińskich i greckich, uznanych za nienormatywne na przełomie XIX i XX wieku, a reaktywowanych do polszczyzny w wieku XX. Wyekscerpowane ze Słownika warszawskiego słownictwo, nieakceptowane przez ówczesną normę językową, zostało porównane z zasobem Słownika języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka. W ten sposób wykazano, że spośród 696 wyrazów na litery A-N, oznaczonych w Słowniku warszawskim p arakwalifikatorem w postaci ostrzegawczego wykrzyknika, 136 zostało reaktywowanych do polszczyzny współczesnej, z czego aż 76 stanowią pożyczki łacińskie i greckie. Większość z nich to terminy specjalistyczne z zakresu medycyny, nauki i techniki. Przeprowadzona analiza wykazała, że obecność licznych zapożyczeń w polszczyźnie tamtego okresu znacząco wpływała na zasób słownikowy języka. Niekiedy był to wpływ ujemny, gdyż powodował nadmierną wariantywność w języku, innym razem były to wpływy dodatnie, ponieważ rozbudowywały system leksykalny języka polskiego, pozwalając, by formy zapożyczone i swojskie różnicowały się pod względem odcienia semantycznego czy przynależności do różnych rejestrów języka. Dzięki reaktywowaniu wielu zapożyczeń, zanegowanych przez XIX-wiecznych kodyfikatorów, zasób XX-wiecznej polszczyzny stał się bogatszy o wiele form, które mają odmienne nacechowania emocjonalne lub wyrażają bardzo precyzyjne treści.
EN
The objective of the article has been to analyse and interpret the borrowings from Latin and Greek, which at the turn of the 19th and 20th centuries were defined as non-prescriptive (nonstandard), and which were reactivated in the 20th century. Excerpted from Słownik warszawski [Warsaw Dictionary] the vocabulary not accepted by the linguistic norm of the time has been compared to the contents of Słownik języka polskiego [Dictionary of the Polish Language] edited by Mieczysław Szymczak. The research has revealed that 696 words in Słownik warszawski – in its part from letter A to N – were marked with an admonitory exclamation sign, but 136 out of those 696 have been reactivated to the present-day Polish language; the 76 reactivated words are borrowings from Latin and Greek. Most of them are terms from the sphere of medicine, science and technology. According to the analysis the presence of numerous borrowings in the Polish language of that time significantly affected the vocabulary of the language. In some cases it had a negative effect, as it caused excessive variableness of the language, in other cases it had a positive effect, because thanks to it the lexical system was extended as the borrowings and the native forms kept diversifying semantically or stylistically. To sum up, the reactivation of many borrowings, rejected in the 19th century, made the Polish lexis become wealthier, and thanks to it there appeared forms which are emotionally different or have a very precise meaning.
2
Publication available in full text mode
Content available

Pismo Święte wybrane z ksiąg Starego i Nowego Zakonu… Klementyny z Tańskich Hoffmanowej – uwagi językoznawcy

100%
Kozaryn D.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2017
|
vol. 16
163-174
PL
Przedstawiany artykuł zawiera porównanie fragmentów Starego Testamentu Biblii Wujka z tymi przygotowanymi przez Klementynę z Tańskich Hoffmanową i opublikowanymi w tekście pt. Pismo Święte wybrane z ksiąg Starego i Nowego Zakonu, objaśnione uwagami pobożnych uczonych i ofiarowane matkom i dzieciom polskim (1846). Przeprowadzone analizy ukazują, że dokonane przez Hoffmanową przesunięcia kolejności wersetów biblijnych, zmiany gramatyczne, leksykalne, kondensacje, opuszczenia i różnorodne w swym charakterze dodatki dowodzą, że w przypadku omawianego utworu mamy do czynienia z parafrazą a nie tłumaczeniem. Omawiany utwór to przedstawienie treści biblijnych w sposób, który pozwolił XIX- -wiecznym czytelnikom, a przede wszystkim czytelniczkom, je poznać, zrozumieć, wyciągnąć z nich wnioski i nimi żyć.
EN
The article presents the comparison of the fragments of the Old Testament translated by Jakub Wujek and those elaborated by Klementyna Hoffmanowa born Tańska, published in her work The Holy Scripture selected from the Books of the Old and New Testament, furnished with the comments of the pious scholars and offered to the Polish mothers and children (1846). The performed analysis has demonstrated that the modifications introduced into the biblical text by Hoffmanowa, including the shifts in the sequence of verses, grammatical and lexical changes, condensations and omissions, as well as various additions prove that the work is a paraphrase and not a translation. The work by Hoffmanowa presents the biblical content in a way that made it accessible to the 19th century readers, especially the female readers, who wished to know it, understand it, infer from it, and live according to it.
3
Content available remote

Animizacyjna kreacja księżyca w poezji Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego

100%
Walczak B.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2011
|
vol. 10
307-321
EN
The moon is one of the basic motives in the output of K.I. Gałczyński and a designation animated by him the most frequently – in the poet’s lyrics appeared 97 animisations of the moon. Using them the moon is created as a human being: it has a human appearance, it behaviours like a man, it has a human psyche and human interests, it plays various social roles. The type of animation used the most frequently is the anthropomorphisation and the considerably rarer are anthropopateis, animisations and animalisations. The density degree of the moon animisations in the poems is low (41,9), same as the degree of their frequency (45,3). The majority of samples of the stylistic figure plays the poetic function or dynamism to the lyric picture, the other are used for the expressive and humoristic purpose.
4
Content available remote

Nazwy naczyń do napojów w polszczyźnie ogólnej XVI wieku

100%
Klóska K.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2014
|
vol. 13
91-113
EN
The article Linguistically-cultural registrations of names of utensils for beverages in sixteenth century written Polish language presents 30 names of utensils for beverages (such as wine, beer, honey, water) appeared in sixteenth century written Polish language. Whole material selected from Słownik polszczyzny XVI wieku was divided into three groups: a) utensils assigned to ladle fluids; b) utensils assigned to keep and serve fluids; c) utensils assigned to consume fluids. Moreover the article describes cultural context, etymology of words, number and examples of use.
5
Content available remote

„Biały jak paulin”, „czarny jak miód prastary” – o konkretyzacji prototypowej barwy białej i czarnej w historii języka polskiego

100%
Czachorowska M.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2009
|
vol. 8
47-58
EN
The article describes conceptual patterns for blackness and whiteness that were formed as the polish language evolved. The author analyzes constructions, which can be found in the early lexicographic works. She also presents us with stabilizing tendencies, the gain of formation and describes primary – being the essence of the meaning of the colour – and secondary prototype references. Additionally material taken from contemporary vocabularies, providing for comparisons – prototypes is being presented.
6
Publication available in full text mode
Content available

Słownictwo „pospolite” w "Słowniku warszawskim" wobec rozstrzygnięć normatywnych w polszczyźnie przełomu XIX i XX wieku (litery A–N)

100%
Kupidura D.
Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
|
2015
|
vol. 14
93-110
EN
The purpose of this paper was presentation and interpretation of words for letters A–N, which in "Słownik warszawski" (“Warsaw Dictionary”) bear common qualifier. Words were compared with the standard language of the late nineteenth and early twentieth century. It was assumed that common vocabulary is synonymous with colloquial vocabulary and is an unofficial, characterized by familiarly. The analysis allow to reveal that the collected vocabulary shows features that are assigned to colloquial vocabulary: characterized by emotional, negative valuation, anthropocentrism, the dominance of nouns, a grouping of lexemes in a few meaning scope and expressive word formation. High emotionality of vocabulary, many variants of words characterized by dialect and numerous marked alternations of word formation resulted that the vocabulary could not be considered to be correct. Due to the fact that is was not neutral, it can not be used for official business, and thus be considered as exemplary. The analysis shows that the nineteenth century standard language indicated not only incorrect forms, but also indicated the scope of usage of particular words. Language was differentiated in terms of usage possibility.
7
Publication available in full text mode
Content available

Nazwy miejscowe Kresów Wschodnich w zapomnianej polskiej frazeologii

84%
Piela A.
Język Polski
|
2023
|
vol. 103
|
issue 3
101-113
PL
Artykuł wpisuje się w nurt badań nad frazeologią i onomastyką. Przedmiotem opisu są występujące w dawnej polszczyźnie związki, które mieszczą w swoim składzie komponent ojkonimiczny dotyczący obecnie Ukrainy. Analizie poddane zostały połączenia z rzeczownikami proprialnymi będącymi nazwami dużych lub znanych miast oraz mniejszych miejscowości i wiosek oraz z derywowanymi od nich przymiotnikami, np.: Berdyczów (Pisuj na Berdyczów), Brusiłów (brusiłowska biblioteka), Humań (humański dureń), Kamieniec Podolski (Kamieniec do Polski klucz). Celem rozważań jest bliższe spojrzenie na występujące w przeszłości frazeologizmy i przysłowia stanowiące świadectwo wiekowych powiązań historyczno-kulturowych między Polską i Ukrainą oraz wskazanie przyczyn zaniku opisywanych konstrukcji słownych. Omawiane połączenia stanowią ciekawy dokument językowy życia w odległych epokach. Zapisane w nich minione realia odzwierciedlają niegdysiejsze polsko-ukraińskie kontakty językowe.
EN
The article represents a trend of research in phraseology and onomastics. It describes obsolete phraseological combinations which contain an oikonymical component which currently refers to Ukraine and it analyses combinations which feature proper names which refer to major or well-known cities as well as other places and villages along with adjectives which are derived from them, e.g.: Berdyczów (Pisuj na Berdyczów [lit. trans. Write to Berdyczów]), Brusiłów (brusiłowska biblioteka [lit. trans. Library of Brusiłów]), Humań (humański dureń [lit. trans. a fool from Humań]), Kamieniec Podolski (Kamieniec do Polski klucz [lit. trans. Kamieniec – a key to Poland]). The purpose of these considerations is to closely examine phraseologisms and proverbs which were used earlier and which constitute testimony to many centuries of historical and cultural links between Poland and Ukraine as well as to indicate the reason why the lexical constructions became obsolete. The lexical combinations which were described constitute a worthwhile linguistic account of the life in remote periods of history. The realia of the past documented in this account reflect former Polish‑Ukrainian linguistic contact.
8
Publication available in full text mode
Content available

Czasowniki onomatopeiczne w gwarach Śląska na tle słowiańskim. I. Leksemy opisujące głosy i zachowania ptaków

84%
Muszyńska M.
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
|
2013
|
vol. LIX
165-187
PL
Artykuł stanowi opracowanie z zakresu czasowników onomatopeicznych w gwarach Śląska, a konkretnie dotyczy leksemów opisujących głosy i zachowania ptaków. Zagadnienie zostało zaprezentowane na tle słowiańskim i w kontekście polszczyzny ogólnej, z uwzględnieniem polszczyzny historycznej (zwłaszcza doby staro- i średniopolskiej). Przytoczone przykłady opowiadają się za tezą o więzi między budową głoskową wyrazu a jego znaczeniem. Zwraca się uwagę na istotną w wypadku onomatopei opozycję u–i (samogłoskom tylnym: u, o, a odpowiada wyobrażenie dużych przedmiotów, a samogłoskom przednim: i, y, e – wyobrażenie małych obiektów). Ważny wydaje się sam fakt odnotowania interesującego zbioru „ptasich” onomatopei, gdyż w polskiej literaturze omawianej tematyce poświęca się stosunkowo niewiele miejsca (przeważają publikacje obcojęzyczne).
EN
This paper is a study dedicated to onomatopoeic verbs in the Silesian dialect, and specifically, lexemes describing bird sounds and behaviours. The subject has been discussed compared to Slavic languages and in the context of the common Polish language, as well as taking into consideration historical Polish (in particular that in the Old- and Middle Polish era). The provided examples support the thesis that there exists a link between the word’s sound formation and its meaning. There is emphasized the opposition between ‘u’ and ‘i’ which is essential in the case of onomatopoeia (back vowels ‘u’, ‘o’ and ‘a’ are used with reference to large objects, while front vowels ‘i’, ‘y’ and ‘e’ – small objects). Noticing an interesting set of ‘bird-type’ onomatopoeia also seems important, since there is relatively little mention of this phenomena in the Polish literature (foreign studies prevail).
9
Publication available in full text mode
Content available

Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą

84%
Marciniak-Firadza R.
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
|
2017
|
vol. 51
|
issue 2
11-25
EN
The purpose of the article is to track the etymology of the word onion and its meanings in the history of the Polish language, contemporary Polish and local dialects, paying attention to verbal, phraseological connections which it creates, proverbs and sayings, as well as derivatives of both common, as well as proper names. The purpose is also to show connections of the common name of onion and proper name Cybulski. The source material for analysis was excerpted from dictionaries of the Polish language: etymological, phraseological, onomastic, dialectal and general (explanatory). Exceptionally in case of environmental variants of the Polish language, date comes from websites.
PL
-
10
Publication available in full text mode
Content available

Przerywnik leksykalny w historycznojęzykowych badaniach socjopragmatycznych (na materiale Korpusu dawnych polskich tekstów dramatycznych (1772–1939))

84%
Pastuch M., Mitrenga B., Wąsińska K.
Język Polski
|
2024
|
vol. 104
|
issue 1
93-110
PL
Celem artykułu jest opis oraz analiza frekwencyjna i statystyczna jednego z wykładników potoczności – przerywnika leksykalnego. Badania mają charakter historyczny i zostały przeprowadzone na podstawie Korpusu dawnych polskich tekstów dramatycznych (1772–1939). Analiza zorientowana jest socjopragmatycznie, to znaczy pokazuje zależność pomiędzy używaniem wyodrębnionych przerywników (560 użyć) a wiekiem, płcią i statusem nadawców. Wyróżniono trzy podstawowe funkcje pragmatyczne, jakie te wyrażenia mogą pełnić w wypowiedzi (ekspresywna, retardacyjna, fatyczna).
EN
The article aims to describe and analyze one of the exponents of colloquialism – the filler words, both when it comes to frequency and statistics. The historical linguistics research is based on the Corpus of Polish Dramatic Texts (1772–1939). The analysis is sociopragmatically oriented, i.e. it shows the relationship between the use of the filler words (560 uses) and the age, sex, and social status of the users. There are three essential pragmatic functions that these expressions can perform in an utterance (expressive, retardative, phatic).
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.