Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 5

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  przełom XIX i XX w.
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Opowiadanie „naukowe” – gatunek literacki czy popularnonaukowy? Charakterystyka genologiczna

100%
Gajda A.
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
|
2020
|
vol. 54
109-122
EN
The article presents a genological analysis of scientific stories dedicated to young people from the turn of the XIX and XX century whose authors were both eminent scholars and promoters of this period. The author points out features typical for narrative genres and at the same time elements characteristic for scientific texts. She proves that typical elements of artistic literature are subordinated to the cognitive and facilitating function. Moreover, the author attempts to organise/classify texts which popularise scientific knowledge taking into account the theory of family similarity of L. Wittgenstein and including the studied texts of a hybrid nature into the family of genres (next to reading books, stories, tales) of paraliterary texts aimed at popularising science among children and young people. According to the author, this family is related to a group of popular science genres (such as popular science: monograph, article, lecture, talk) intended for people who graduated from primary school and autodidacts.
PL
Artykuł przedstawia analizę genologiczną przeznaczonych dla młodzieży opowiadań naukowych z przełomu XIX i XX w., których autorami byli wybitni uczeni, a zarazem popularyzatorzy tego okresu. Autorka wskazuje na cechy typowe dla gatunków narracyjnych, a jednocześnie elementy charakterystyczne dla tekstów naukowych. Udowadnia, iż elementy typowe dla piśmiennictwa artystycznego są podporządkowane funkcji poznawczej i uprzystępniającej. Dokonuje ponadto próby umiejscowienia badanego gatunku wśród tekstów popularyzujących wiedzę naukową, uwzględniając teorię podobieństwa rodzinnego L. Wittgensteina i zaliczając badane teksty o charakterze hybrydalnym do rodziny gatunków (obok czytanek, bajek, gawęd) paraliterackich, służących popularyzacji nauki wśród dzieci i młodzieży. Rodzina ta - według autorki - jest rodziną pokrewną dla grupy gatunków popularnonaukowych (takich jak: monografia popularnonaukowa, artykuł popularnonaukowy, wykład popularnonaukowy, odczyt popularnonaukowy, pogadanka), przeznaczonych dla osób, które ukończyły szkołę podstawową oraz dla samouków.
2
Publication available in full text mode
Content available

The influence of the foreign invader on the shape of wooden architecture of the end of the 19th and beginning of the 20th century in the Lublin region

89%
Netczul-Pol E.
Architectus
|
2021
|
issue 1(65)
11-20
EN
The aim of the article was to present the influence of the Russian national architecture on the wooden architecture of the Lublin region, created at the turn of the 19th and 20th centuries, which was characterized by great distinctiveness. The subject of the work was to show the importance of increased Russification, which touched not only the spheres of social and cultural life, but also architecture. The article analyzes the preserved wooden architecture from the turn of the century in the present-day Lubelskie Region. The starting material used was the available archival materials and documentation prepared for the needs of the provincial conservator of monuments (the card for the records of architectural and construction monuments) and a local inspection was made to prepare photographic documentation of the current state. Characteristic wooden buildings were used as comparative material, built at the end of the 19th and the beginning of the 20th century in Samara, Russia. The buildings have a well-documented history and are well researched by local scientists. Additionally, they are kept almost intact. During the research, a comparative method was used for the existing wooden buildings in the Lublin region from the turn of the century with the Russian wooden buildings, mainly in terms of detail and façade decoration. It allowed us to notice the similarities between the details used in traditional wooden construction in the Lublin Province. It is especially visible in the details of the window decorations – richly decorated drip and window sills. It is an element characteristic only for the analyzed period, which confirms the thesis about the influence of the foreign invaders on the shape of architecture.
PL
Celem artykułu było przedstawienie wpływu architektury narodowej rosyjskiej na drewnianą architekturę Lubelszczyzny powstałą na przełomie XIX i XX w., która charakteryzowała się dużą odrębnością. Przedmiotem pracy było ukazanie znaczenia wzmożonej rusyfikacji, która dotykała nie tylko sfery życia społecznego, kulturalnego, ale także architektury. W artykule dokonano analizy zachowanej architektury drewnianej powstałej na przełomie wieków na terenie obecnego województwa lubelskiego. Jako materiał wyjściowy wykorzystano dostępne materiały archiwalne oraz dokumentację stworzoną na potrzeby wojewódzkiego konserwatora zabytków (karta ewidencji zabytków architektury i budownictwa) oraz dokonano wizji lokalnej w celu przygotowania dokumentacji fotograficznej stanu aktualnego. Jako materiał porównawczy posłużyła charakterystyczna zabudowa drewniana powstała pod koniec XIX i na początku XX w. w Samarze w Rosji. Zabudowa ta ma dobrze udokumentowaną historię oraz jest dobrze zbadana przez lokalnych naukowców. Dodatkowo przetrwała do dziś w stanie prawie nienaruszonym. Podczas badań porównano istniejącą zabudowę drewnianej Lubelszczyzny z przełomu wieków z zabudową drewnianą rosyjską przede wszystkim pod względem detalu i dekoracji fasady. Pozwoliło to na zauważenie podobieństw między detalami stosowanymi w tradycyjnym budownictwie drewnianym na terenie województwa lubelskiego. Szczególnie jest to widoczne w detalu stolarki okiennej – bogato dekorowane nad- i podokienniki. Jest to element charakterystyczny tylko dla badanego okresu, co potwierdza tezę o wpływie zaborcy na kształt architektury.
3
Publication available in full text mode
Content available

Rola towarzystw kulturalno-społecznych w kultywowaniu przeszłości na przykładzie Krakowa i Warszawy – próba porównania

71%
Sznapik A.
Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych
|
2020
|
vol. 81
EN
The article seeks to present a comparative analysis of three selected associations based in Kraków (Association for the Embellishment of Kraków and Its Environs, Association of Lovers of Kraków’s History and Heritage, and Association for the Care of Polish Cultural and Artistic Heritage) and three selected associations from Warsaw (Association of Lovers of History, Polish Tourist Association, and Association for the Care of Heritage of the Past) active at the turn of the nineteenth and the twentieth century, with emphasis put on their attitudes towards the past and contributions to its cultivation and promotion in both urban centers.
PL
W artykule podjęto próbę porównania działalności trzech wybranych towarzystw krakowskich (Towarzystwo Upiększania Miasta Krakowa i Okolic, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa oraz Towarzystwo Opieki nad Polskimi Zabytkami Kultury i Sztuki) i trzech wybranych towarzystw warszawskich (Towarzystwo Miłośników Historii, Polskie Towarzystw Krajoznawcze i Towarzystw Opieki nad Zabytkami Przeszłości) na przełomie XIX i XX w. pod kątem ich stosunku do przeszłości, udziału w jej kultywowaniu i promowaniu w obydwu ośrodkach miejskich.
4
Publication available in full text mode
Content available

Zagadnienia społeczno-gospodarcze wsi w okolicach Szadku na łamach prasy kaliskiej w drugiej połowie XIX w. i na początku XX w.

71%
Figlus T., Cepil M.
Biuletyn Szadkowski
|
2021
|
issue 21
51-69
EN
The article presents the results of research on the spatial dimension of selected aspects of socio-economic life in the countryside around Szadek in the second half of the 19th century and at the beginning of the 20th century. The analysis was carried out on the basis of a query of articles and notes from two provincial magazines published in the analyzed period: “Kaliszanin” and “Gazeta Kaliska”. It turned out that they contain a lot of valuable data, often unavailable in other types of historical sources. The research allowed to show the main directions of transformations and the variety of problems relating to socio-cultural issues, economic and agrarian activity and ownership relations in the analyzed area, and indirectly gave an opportunity to present the situation in rural areas in the Russian partition in the period after the enfranchisement of peasants.
PL
Artykuł prezentuje wyniki badań dotyczących wymiaru przestrzennego wybranych aspektów życia społeczno-gospodarczego wsi w okolicach Szadku w drugiej połowie XIX w. i na początku XX w. Analizę przeprowadzono na podstawie kwerendy artykułów i notatek zamieszczonych na łamach dwóch czasopism prowincjonalnych wydawanych w badanym okresie: „Kaliszanin” i „Gazeta Kaliska”. Okazało się, że zawierają one wiele wartościowych danych, często nieuchwytnych w świetle innych typów źródeł historycznych. Badania pozwoliły ukazać główne kierunki przeobrażeń oraz różnorodność problemów odnoszących się do kwestii społeczno-kulturowych, działalności gospodarczo-agrarnej oraz stosunków własnościowych na analizowanym obszarze, a pośrednio możliwe było nakreślenie sytuacji panującej na obszarach wiejskich w zaborze rosyjskim w okresie pouwłaszczeniowym.
5
Publication available in full text mode
Content available

Zgony i ich uwarunkowania w parafii farnej w Rzeszowie w latach 1876–1913 w kontekście pierwszego przejścia demograficznego

71%
Rejman S.
Przeszłość Demograficzna Polski
|
2018
|
vol. 40
245-272
PL
Analizie poddano zgony w parafii farnej w Rzeszowie w latach 1876–1913. Do parafii należał Rzeszów i okoliczne wsie (Pobitna, Załęże, Rudki, Ruska Wieś, Staroniwa, Wilkowyja, Zwieńczyca). Celem badania było stwierdzenie, czy miały w niej miejsce zmiany świadczące o dokonującym się procesie pierwszego przejścia demograficznego. Zgony w liczbie 9113 (nie licząc 359 urodzeń martwych) odnotowano w księgach metrykalnych zgonów przechowywanych w Archiwum Państwowym w Rzeszowie. Rozpatrywano te aspekty zgonów, które według literatury przedmiotu przemawiają za dokonującym się przejściem demograficznym. Wyniki pozwoliły na stwierdzenie, że w parafii rzeszowskiej były to: spadek wartości współczynnika zgonów, wzrost odsetka osób starszych wśród zmarłych, wzrost (po wyłączeniu rocznika zerowego) średniej wieku zmarłych oraz zmiany w strukturze przyczyn zgonów (przede wszystkim spadek udziału chorób zakaźnych i wzrost udziału chorób cywilizacyjnych, jak gruźlica, choroby serca, rak). Nie zaobserwowano natomiast typowych dla przejścia demograficznego wzrostu odsetka zmarłych kobiet i spadku odsetka najmłodszych roczników, co może wynikać z małego zaawansowania procesu przejścia demograficznego, jak również z luk w rejestracji rocznika zerowego. Symptomy pierwszego przejścia demograficznego, które na przełomie XIX i XX wieku dokonywało się w Galicji, obserwujemy zatem również w tym czasie i w Rzeszowie.
EN
Deaths in the Rzeszów parish between the years 1876–1913 were analyzed. The parish included Rzeszów and the surrounding villages (Pobitna, Załęże, Rudki, Ruska Wieś, Staroniwa, Wilkowyja, Zwieńczyca). The purpose of the study was to confirm whether or not any changes testified to the first demographic transition that had taken place there. 9,113 deaths (excluding 359 stillbirths) had been recorded in the parish register, stored in the State Archive in Rzeszów. Aspects of those deaths which, according to the literature, testified to the first demographic transition were analyzed. The results allowed it to be stated that in Rzeszów parish the relevant factors were: a decrease in the death rate, an increase in the percentage of elderly people among the dead, an increase (after excluding the first year of life) in the average age of the deceased, and changes in the structure of causes of death (primarily a decrease in the rate of infectious diseases, and an increase in the rate of diseases of affluence, such as tuberculosis, heart diseases, or cancer). On the other hand, there was no increase in the percentage rate of deaths in women, or a decrease in the percentage rates of deaths in the youngest children, which were typical for the demographic transition. This could possibly be the result of the limited progression of the first demographic transition, along with gaps in the register of infants under one year old. Therefore, the signs of the first demographic transition which took place at the turn of the 20th century in Galicja can also be observed at that time in Rzeszów.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.