Search results

1

Orzecznictwo Sądu Pokoju w Śremie – próba opracowania statystycznego

100%

Pomianowski P.

Miscellanea Historico-Iuridica

|

2023

|

vol. 22

|

issue 1

503-517

EN

The aim of the article is to indicate what the court of the peace in Śrem dealt with during the period of the Duchy of Warsaw, and thus what problems were important for the society of Greater Poland at the beginning of the 19th century, in the initial phase of the transition from feudalism to capitalism. The statistical method was used in the research. The choice of the court in Śrem is dictated by the fact that its files have been preserved to our times in a relatively complete way. The records of courts of this level have usually been completely lost or have been poorly preserved. In addition, the author wishes to answer the question to what extent the judges from Śrem complied with the letter of the laws in force in the Duchy of Warsaw, and to what extent they ruled based on their own sense of justice. It is important that the Napoleonic Code and the Prussian Landrecht of 1794 were in force in the Duchy of Warsaw at the same time, which must have posed numerous challenges to the judges. The Napoleonic Code is a purely capitalist law, while the Landrecht is a transitional era codification with both feudal and capitalist elements. The author tries to assess how well they dealt with this issue.

PL

Celem artykułu jest wskazanie czym zajmował się Sąd Pokoju w Śremie w okresie Księstwa Warszawskiego, i jakie problemy były istotne dla społeczeństwa wielkopolskiego początku XIX w., we wstępnej fazie epoki przechodzenia od feudalizmu do kapitalizmu. W badaniach zastosowano metodę statystyczną. Wybór Sądu Pokoju w Śremie podyktowany jest okolicznością, że jego akta zachowały się do naszych czasów we względnie najpełniejszym stopniu. Spuścizny sądów tego szczebla z reguły zostały całkowicie utracone lub zachowały się w stopniu szczątkowym. Ponadto autor pragnie udzielić odpowiedzi na pytanie na ile sędziowie ze Śremu stosowali się do litery ustaw obowiązujących w Księstwie Warszawskim, a w jakim stopniu orzekali w oparciu o własne poczucie sprawiedliwości. Istotne jest przy tym to, że w Księstwie Warszawskim równolegle pozostawały w mocy Kodeks Napoleona (KN) i Landrecht Pruski z 1794 r., co musiało stawiać przed sędziami liczne wyzwania. Kodeks Napoleona jest ustawą o czysto kapitalistycznym charakterze, podczas gdy Landrecht jest kodyfikacją epoki przejściowej o pierwiastkach zarówno feudalnych, jak i kapitalistycznych. Autor stara się ocenić na ile poprawnie radzili oni sobie z tym problemem.

2

Burzliwe posiedzenie sądu pokoju w Sztabinie na tle okupacji Suwalszczyzny przez Niemców w latach 1915-1919

100%

Ułanowicz M.

Miscellanea Historico-Iuridica

|

2020

|

vol. 19

|

issue 2

81-95

EN

The occupation of the Suwałki Region by the Germans in years 1915-1919 is an often forgotten period in the history of this region. It is all the more amazing that the activities of the occupation forces were aimed at plunder and repression of the local population. In those years, the Polish-Lithuanian conflict also intensified, which resulted in the outbreak of the Sejny Uprising, which was victorious for Poles. When Warsaw, Kraków, or Poznań exulted with regaining their independence - terror was still going on in the Suwałki region. That is why I wrote this article, to revive the memory of those events. The impulse to write the text was that I became acquainted with the minutes of the session of the Peace Court in Sztabin, which was held on 11th June 1919. On that day, German soldiers entered the building where the court was sitting. They started beating the people who were there and they almost took Judge Leopold Zatryb's life. The angry soldiers first wanted to stab him with a bayonet and then smash the judge's head with a metal crucifix. Only the reaction of the German officer prevented more bloodshed. The mentioned minutes is the most important source that I have used. It is in the collection of the State Archives in Suwałki, along with the rest of the documents relating to the activities of German soldiers. Moreover, the memories of Jakób Rółkowski - the parish priest in Sztabin, who was persecuted by the Occupant, were also very helpful. I also used the works of, among others, G. Ryżewski and S. Buchowski.

PL

Okupacja Suwalszczyzny przez Niemców w latach 1915-1919 jest często zapominanym okresem w historii tego regionu. Jest to tym bardziej zdumiewające, że działania wojsk okupacyjnych nastawione były na grabież oraz represjonowanie miejscowej ludności. W tych latach zaognił się również konflikt polsko-litewski, którego efektem był wybuch, zwycięskiego dla Polaków, powstania sejneńskiego. Kiedy Warszawa, Kraków czy Poznań cieszyły się z odzyskanej niepodległości – na Suwalszczyźnie nadal trwał terror. Dlatego też napisałem ten artykuł, aby przybliżyć pamięć o tamtych wydarzeniach. Impulsem do napisania tekstu było zapoznanie się przeze mnie z protokołem z posiedzenia sądu pokoju w Sztabinie z dnia 11 czerwca 1919 r. Tego dnia żołnierze niemieccy wtargnęli do budynku, gdzie obradował sąd. Zaczęli bić przebywających tam ludzi, a sędzia Leopold Zatryb o mały włos nie został pozbawiony życia. Rozzłoszczeni żołdacy najpierw chcieli przebić go bagnetem, a następnie rozbić sędziemu głowę metalowym krucyfiksem. Dopiero reakcja niemieckiego oficera zapobiegła większemu rozlewowi krwi. Wspomniany protokół jest najważniejszym źródłem, z którego korzystałem. Znajduje się w zbiorach Archiwum Państwowego w Suwałkach wraz z resztą dokumentów, dotyczących działań żołnierzy niemieckich. Bardzo pomocne były wspomnienia Jakóba Rółkowskiego – proboszcza sztabińskiej parafii, który był prześladowany przez Niemców. Posłużyłem się również dziełami m.in. G. Ryżewskiego czy S. Buchowskiego.

3

Zamojscy sędziowie pokoju w latach 1917 – 1928

80%

Bereza A.

Res Historica

|

2019

|

issue 48

EN

The article presents the process of building Polish judiciary system of the lowest instance (magistrate courts in Zamość), but also the problems encountered in the staffing of magistrates in the first years of the reborn Polish State. The model of magistrate court, which appeared on 1 September 1917 with the launch of the royal-Polish judiciary system, survived until the court reform in 1929. During this period, the principle of appointing magistrates was maintained, although the March Constitution of 1921 indicated the principle of their election by the population. Initially, the positions of the magistrates of Zamość were held by people who had gained experience in the Russian magistrate judiciary in the Kingdom of Poland, as well as those who had returned from a civil war in Russia. Such staffing was a consequence of the existence of a small group of local lawyers, which, as a result of the Russian national policy pursued by the partitioner, lacked people prepared for judicial work. With time, when the staffing situation improved, inter alia, after the appearance of the first assessed court trainees, the position of magistrate became the first level for further legal career. In the analysed period, 6 Zamość magistrates became district judges in the courts of Lublin courts of appeal. Some of them remained for a short time as magistrates (especially deputies), waiting for a vacancy in the district court. The following presidents of the District Court in Zamość also began their careers as magistrates: Romuald Jaśkiewicz and Władysław Kozłowski. After leaving the service, two magistrates of Zamość were nominated for the positions of notaries, which was (in terms of income) an award of distinction from the Ministry of Justice.

PL

Artykuł przedstawia proces budowy sądownictwa polskiego najniższej instancji (sądów pokoju w Zamościu), ale także problemy z jakimi stykano się przy obsadzie stanowisk sędziów pokoju w pierwszych latach Odrodzonego Państwa Polskiego. Model sądu pokoju, jaki pojawił się od 1 września 1917 r., wraz z uruchomieniem sądownictwa królewsko-polskiego, przetrwał aż do reformy sądowej w 1929 r. W tym okresie utrzymano zasadę nominacji sędziów pokoju, mimo że Konstytucja marcowa z 1921 r. wskazywała na zasadę ich wyboru przez ludność. Na stanowiskach zamojskich sędziów początkowo orzekały osoby, które wyniosły swoje doświadczenie z rosyjskiego sądownictwa pokojowego w Królestwie Polskim, a także ci którzy powracali z ogarniętej wojną domową Rosji. Taka obsada była konsekwencją istnienia nielicznej grupy miejscowych prawników, w której – na skutek prowadzonej przez zaborcę rosyjskiego polityki narodowościowej – brakowało osób przygotowanych do pracy sędziowskiej. Z czasem, gdy sytuacja kadrowa ulegała poprawie m.in. po pojawieniu się pierwszych egzaminowanych aplikantów sądowych, stanowisko sędziego pokoju stawało się pierwszym szczeblem do dalszej kariery prawniczej. W analizowanym okresie 6 zamojskich sędziów pokoju zostało sędziami okręgowymi w sądach apelacji lubelskiej. Niektórzy z nich pozostawali krótko na stanowiskach sędziów pokoju (zwłaszcza zapasowych), oczekując na wakat w sądzie okręgowym. Jako sędziowie pokoju karierę swoją rozpoczęli także prezesi Sądu Okręgowego w Zamościu: Romuald Jaśkiewicz i Władysław Kozłowski. Po zakończeniu służby 2 zamojskich sędziów pokoju otrzymało nominację na stanowisko notariuszy, co stanowiło (z uwagi na osiągane dochody) wyraz wyróżnienia ze strony resortu sprawiedliwości.

4

Legalizacje dzieci w świetle akt Sądu Pokoju Okręgu Radomszczańskiego w latach 1845–1874

80%

Szkutnik P.

Przeszłość Demograficzna Polski

|

2018

|

vol. 40

197-214

PL

Celem artykułu było przedstawienie procedury legalizacji dzieci oraz statystyk, w których uwzględniono płeć, wiek, imiona, zmiany nazwisk, pochodzenie społeczne i terytorialne dzieci naturalnych oraz motywy ich legalizacji. Wykorzystano dane zawarte w 43 protokołach legalizacji zarejestrowanych w aktach Sądu Pokoju Okręgu Radomszczańskiego w latach 1845–1874. W pracy zastosowano metodę statystyczną, która pozwoliła na uchwycenie danych liczbowych dotyczących badanego zjawiska. Spośród 43 legalizowanych dzieci tylko jedno było kobietą, pozostali to chłopcy (2) i mężczyźni (40). Ci ostatni w wieku od 19 do 27 lat stanowili 93% wszystkich legalizowanych. W 30 protokołach stanowiących 69,8% zabiegano o udowodnienie, że syn był jedynakiem. Legalizowanym dzieciom najczęściej (47,5%) nadawano imiona Józef (9) oraz Franciszek i Piotr (5), podobnie jak ówcześnie dzieciom pochodzącym z małżeństw. Nazwisko panieńskie matki po legalizacji utrzymała większość (65,8%) dzieci wywodzących się zwykle z niższych warstw społecznych. Nazwisko ojca nosiło jedynie 31,6%. Byli to w większości synowie żołnierzy i dzieci matek o lepszej pozycji społecznej. Ponadto jeden syn (2,6%) utrzymał nazwisko zmarłego męża matki. W grupie legalizowanych dzieci 38 (88,4%) pochodziło ze związków pozamałżeńskich, a jedynie pięcioro (11,6%) z de facto związków małżeńskich. Większość (61,9%) dzieci rodziła się na obszarze okręgu radomszczańskiego, a na terenie innych okręgów guberni warszawskiej 30,95%. Pozostali, stanowiący 7,15%, pochodzili z sąsiedniej guberni radomskiej. Proporcje te wskazują na lokalną migrację około 1/3 rodziców dzieci pozamałżeńskich. Instytucja uznania dziecka przez rodziców, jak dowodzą tego poddane analizie protokoły, służyła głównie wykazaniu, że syn był jedynakiem, co w świetle ówczesnych przepisów chroniło go przed służbą wojskową.

EN

The aim of the article is to present the procedure for legitimizing children, and the statistics in which sex, age, names, changes in surnames, the social and territorial origin of the children and the motives for their legitimization were taken into account. The data come from 43 records of legitimization made in the Radomsko District Peace Court from 1845 to 1874. The work uses a statistical method that allowed numerical data related to the phenomenon to be captured. Among the 43 legitimized children, forty were men, while there were two boys and only one woman. The men were aged from 19 to 27 and constituted 93 percent of all those legitimized. In 30 records (69.8% of all the records) parents wanted to prove that their son was an only son. The legitimized children (47.5%) were most often named Józef (9), Franciszek (5) and Piotr (5), which was similar to children born in wedlock at that time. After legitimization, the majority (65.8%) of the children, usually from the lower social classes, retained their mother’s maiden name. Only 31.6% of the children took their father’s name. These were mostly the sons of soldiers and children of mothers with a higher social position. One son (2.6%) retained the name of his mother’s deceased husband. In the group of legitimized children, 38 (88.4%) were born out of wedlock with only 5 (11.6%) born in wedlock. Most, i.e., 61.9% of the children, were born in the Radomsko district and 30.95% in the other districts of the Warsaw Governorate. The remaining 7.15% came from the neighboring Radom Governorate. These proportions indicate local migrations of about 1/3 of the parents of illegitimate children. The institution of recognition of a child by his parents, as evidenced by the protocols analyzed, served mainly to show that their son was an only son, which in the light of the then regulations protected him from military service. Due to poorly-preserved archival sources from the peace courts, the phenomenon of legitimizing children has not been subject to wider historical study. The condition of the sources also makes it difficult to determine what percentage of natural children were legitimized by their parents.

5

Dokumentowanie czynności przy opiekach „mniejszych” przez łódzki magistrat w latach 1832–1876

80%

Machut-Kowalczyk J.

|

2022

|

vol. XXV

|

issue 25

159-173

EN

The distinction between “major” and “minor” guardianships appeared with the Civil Code of Kingdom of Poland in 1825. The former was created with participation of the courts of peace (for wealthier pupils) and the latter – with the participation of local magistrates (for less wealthy). Documentation of the „minor” guardianships activities was regulated by administrative regulations. The separated court files were created for every new case. Most of them included document initiating the guardianship, one protocol of the family council’s meeting and the inventory of property. Custodial data rarely documented more activities. The magistrate officials created protocols of the family council’s meetings, and reports about the number of the guardianships establishments based on the forms sent by courts and the governmental commissions. Reports and official correspondence between magistrate and court’s and administrative authorities were documented in the general files.

PL

Z chwilą wprowadzenia Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego (1825 r.) pojawiło się rozróżnienie na opieki „większe” i „mniejsze”. Pierwsze urządzane były przy udziale sądów pokoju (dla bogatszych pupili), drugie – przy udziale urzędów lokalnych (dla uboższych). Dokumentowanie czynności opiek mniejszych było regulowane przepisami administracyjnymi. Dla nowej sprawy zakładane były osobne akta. Większość z nich zawierała pismo inicjujące ustanowienie opieki, jeden protokół posiedzenia rady familijnej i spis inwentarza majątku. Akta pupilarne rzadko dokumentowały więcej czynności. Na podstawie przesłanych wcześniej przez sądy i komisje rządowe wzorów, urzędnicy sporządzali protokoły posiedzeń rad familijnych i raporty o liczbie ustanowionych opiek. Raporty i korespondencja urzędowa między magistratem a organami sądowymi i administracyjnymi była dokumentowana w aktach generalnych.

6

Zmiany organizacji sądów pokoju w Łodzi pod niemiecką okupacją w czasie I wojny światowej

80%

Machut-Kowalczyk J.

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego

|

2018

|

vol. 21

139-155

EN

After Łódź was released from the Russian’s administration the courts of peace were replaced by the policemen’s courts. The next step, was organisation of the recognition reconciliation commissions. On the 1st of April 1915 the occupational courts’ organisation was introduced and due to this change the competences of the courts of peace were given to the Imperial German Courts of Peace. The archival acts and press noticed the moment of overtaking the courts by the occupational authorities. The judges of peace became Germans and the official language in courts was German. Imperial German courts of peace were replaced in the end of 1916 year by “Polish” courts of peace. The judges were Poles and the official language was Polish. However the higher instances were still under German’s control. It wasn’t until the 1st of September 1917 when the Regal Polish Courts were introduced. This commenced the one hundred years history of Polish courts in Łódź.

PL

Po opuszczeniu Łodzi przez władze rosyjskie organem, który zastąpił sądy pokoju, były sądy milicyjne. Następnym krokiem było zorganizowanie komisji rozpoznawczo-pojednawczych. Po wprowadzaniu okupacyjnej organizacji sądowej (1 kwietnia 1915 r.) kompetencje dawnych sądów pokoju powierzone zostały Cesarsko-Niemieckim Sądom Pokoju w Łodzi. Akta archiwalne i prasa dokumentują moment przejęcia sądownictwa przez organy okupacyjne. Sędziami pokoju zostali Niemcy. Językiem sądowym był język niemiecki. Cesarsko-Niemieckie Sądy Pokoju zastąpione zostały pod koniec 1916 r. przez „polskie” sądy pokoju. Sędziami pokoju byli Polacy, a rozprawy toczyły się w języku polskim. Nadal jednak wyższe instancje pozostawały w rękach niemieckich. Dopiero wprowadzenie sądów królewsko-polskich 1 września 1917 r. rozpoczęło stuletnie już dzieje polskiego sądownictwa w Łodzi.

7

Rodzice legalizujący dzieci w świetle akt Sądu Pokoju Okręgu Radomszczańskiego w latach 1845–1874

71%

Szkutnik P.

Przegląd Nauk Historycznych

|

2020

|

vol. 19

|

issue 2

281-296

EN

Protocols of legalisation created in the Peace Court of the Radomsko District in the years 1845–1874 allowed for analyses of persons deciding on this legal act. Based on 43 documents 49 persons legitimatising their children were established. They included 41 mothers and 8 fathers. Couples performed legitimatisation in 6 cases, only fathers in 2 cases, and mothers in 35 cases. The mothers had different marital status. Among them 11 were unmarried women, 16 were married and 14 were widows. Most often, therefore, they were mothers who were not married. The age of 40 parents recognising children was determined. The legitimatising parents were 20 to 61 years old. The age is known for 37 of the 41 mothers. They were women aged 25 to 61 (48.7 years old on average). Middle-aged mothers aged 37–59 dominated (33 cases, i.e. 89.2%). This was due to the fact that they decided to legalise their children only after they reached maturity. Out of the total of 49 legalising persons, the majority (47), i.e. 95.9%, were Catholics; there was also one Jewish woman and one member of the Evangelical Church. The social status of 25 mothers and 4 fathers was determined from amongst those who legalised their children. In most cases (20), i.e. 80%, they were women coming from or representing lower classes of society. Women of a peasant origin (6) were referred to as hard-working, peasants, daughters of a free peasant, farmer or landowner. There were also women working as charwomen (11) and as servants (3). The majority of the legitimatising persons were inhabitants of rural areas (47), i.e. 95.9%; only two legitimatising persons came from a town or city. Most of the people legitimatising children were middle-aged mothers representing lower social classes and living in rural areas.

PL

Protokoły legalizacji powstałe w Sądzie Pokoju Okręgu Radomszczańskiego w latach 1845–1874 pozwoliły na przeprowadzenie analiz dotyczących osób decydujących się na ten akt prawny. Na podstawie 43 dokumentów ustalono 49 osób legalizujących swoje dzieci. Stanowiło je 41 matek i ośmiu ojców. W sześciu przypadkach legalizowały pary, w dwóch tylko ojcowie, w 35 matki. Matki znajdowały się w różnym stanie cywilnym. Wśród nich 11 było pannami, 16 mężatkami, a 14 wdowami. Najczęściej były to zatem matki niebędące w związku małżeńskim. Ustalono jeden przypadek legalizacji dziecka poczętego z niemężem w czasie trwania związku małżeńskiego. Ustalono wiek 40 rodziców uznających dzieci. Legalizujący mieli od 20 do 61 lat. Spośród 41 matek wiek znany jest dla 37 z nich. Są to kobiety w wieku od 25 do 61 lat (przeciętnie liczyły 48,7 lat). Dominują matki w średnim wieku, liczące 37–59 lat, których było 33 (89,2%). Wynikało to z faktu, że decydowały się na legalizację dziecka dopiero, gdy osiągnęło ono dojrzałość. Na ogółem 49 legalizujących większość (47), tj. 95,9%, stanowią katolicy, ponadto wystąpiła jedna Żydówka i jedna ewangeliczka. Spośród legalizujących stan społeczny ustalono dla 25 matek i czterech ojców. W większości (20), tj. 80%, były to kobiety wywodzące się z niższych warstw społeczeństwa bądź je stanowiące. Kobiety pochodzenia chłopskiego (sześć) były określane jako pracowita, włościanka, córka rataja, rolnika, gospodarza. Wystąpiły ponadto kobiety pracujące jako wyrobnice (11) oraz służące (trzy). Legalizującymi byli w większości mieszkańcy wsi (47), tj. 95,9%, tylko dwie legalizujące pochodziły z miasta. Większość legalizujących dzieci stanowiły przede wszystkim matki w średnim wieku, pochodzące z niższych warstw społecznych mieszkających na wsi.

Refine search results

2 Miscellanea Historico-Iuridica

2 Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego

1 Przegląd Nauk Historycznych

1 Przeszłość Demograficzna Polski

1 Res Historica

2 Machut-Kowalczyk J.

2 Szkutnik P.

1 Bereza A.

1 Pomianowski P.

1 Ułanowicz M.

1 2023

1 2022

2 2020

1 2019