Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 13

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  socjologia krytyczna
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Content available remote

Przemiany polskiej socjologii a perspektywy socjologii krytycznej

100%
Kolasa-Nowak A.
Stan Rzeczy
|
2014
|
issue 2(7)
238-257
PL
Główną tezą tekstu jest przekonanie o rosnącej popularności ujęcia krytycznego we współczesnej socjologii polskiej. Po zarysowaniu głównych wątków socjologicznych analiz dotyczących transformacji systemowej przedstawiam zmiany, które stopniowo doprowadziły do narastania podejścia krytycznego i do dyskusji nad problemem neutralności i zaangażowania. W przypadku polskim szczególnie ożywione są te części teorii krytycznej, w których postuluje się ujawnianie ukrytych strukturalnych determinant w rozwoju wiedzy. Polskie doświadczenie peryferyjności ułatwia problematyzowanie tej kwestii w dużo większym stopniu niż sytuacja socjologa wywodzącego się z centrum. Socjologia krytyczna sprzyja też refleksji nad publicznymi funkcjami nauki i pozwala rozważać różne odcienie zaangażowania w polskiej socjologii.
EN
The main thesis is about growing popularity of critical theory in contemporary Polish sociology. After outlining the main themes of sociological analysis on the post-communist transformation I describe changes that gradually led to the development of a critical approach and to wider discussion on the problem of neutrality and commitment. In Poland the most popular are those aspects of critical theory which propose studying the hidden structural determinants in the development of sociological knowledge. It is due to Polish experience as a semi-periphery in the world system. Critical sociology also promotes reflection on public sociology and allows to consider the problem of involvement in Polish social science.
2
Content available remote

Ograniczenia rozwoju socjologii krytycznej. Próba alternatywnego wyjaśnienia

88%
Pawlak M.
Stan Rzeczy
|
2015
|
issue 1(8)
307-327
PL
"Do zrozumienia stanu socjologii krytycznej konieczna jest rekonstrukcja pola socjologicznego, w którym jest ona wytwarzana, oraz jej relacji z socjologią akademicką, praktyczną i publiczną. W artykule przedstawiona jest alternatywna wobec zaproponowanej przez T. Warczoka i T. Zaryckiego rekonstrukcja pola socjologicznego w Polsce, a ich wystąpienie interpretowane jest jako działanie strategicznych aktorów. Ograniczenia socjologii krytycznej upatrywane są w słabościach socjologii akademickiej, która – często korzystając z gatunku eseju – wiedzę o polskim społeczeństwie przedstawia w sposób silnie udramatyzowany."
EN
"In order to understand how matters currently stand in critical sociology, the field of sociology, in which this critical discourse is produced, as well as its relations to professional, policy and public sociologies should be reconstructed. This article presents an alternative perspective to the one proposed by T. Warczok and T. Zarycki’s reconstruction of the field of sociology in Poland, their paper being interpreted as an action by strategic actors. This paper traces the limitations of critical sociology to the weaknesses of professional sociology, which often uses an essayistic genre and presents the knowledge on Polish society in a highly dramatized manner."
3
Content available remote

(Ukryte) zaangażowanie i (pozorna) neutralność: Strukturalne ograniczenia rozwoju socjologii krytycznej w warunkach półperyferyjnych

88%
Warczok T., Zarycki T.
Stan Rzeczy
|
2014
|
issue 1(6)
129-158
PL
Artykuł rysuje szerszy kontekst społeczny funkcjonowania socjologii w Polsce. Autorzy odwołują się w tym celu w pierwszej kolejności do metodologii Pierre’a Bourdieu, rekonstruując w ogólnych zarysach pozycję pola socjologicznego w szerszym polu władzy, a także specyficzne cechy tego ostatniego. Należy do nich w ich przekonaniu dominacja kapitału kulturowego nad ekonomicznym i związana z tym hegemonia szeroko rozumianej inteligencji. Ważną cechą polskiego pola władzy jest też jego charakterystyczny dla krajów peryferyjnych podział na część zorientowaną na integrację z globalnym centrum i część stawiającą mu względny, głównie kulturowy, opór. Podział ten przenosi się również wyraźnie na pole socjologiczne, co jest związane z ograniczoną autonomią tego ostatniego i owocuje między innymi znaczącą w Polsce przewagą nurtu socjologii publicznej nad nurtem socjologii krytycznej.
EN
The paper draws a picture of a wider social context of functioning of sociology in Poland. Authors rely primarily on the methodology of Pierre Bourdieu to achieve this aim. In particular they reconstruct the general position of the sociological field in relation to the wider field of power and the specific characteristic of the later. They include, as the authors see them, domination of the cultural capital over the economic capital and the resulting hegemony of the intelligentsia in the field of power. Another important characteristic of the Polish field of power, which seems typical for most peripheral societies, is its division on to one part orientated towards the integration with the global core and its other part challenging the global domination, though, mostly in the cultural sphere. This division is also clearly transmitted into the structure of the sociological field, given its relatively restricted autonomy and results in a strong superiority of public sociology over the weakly developed critical sociology.
4
Content available remote

Socjologia krytyczna a obietnica emancypacji

88%
Nowicka M.
Stan Rzeczy
|
2014
|
issue 1(6)
235-254
PL
Artykuł dotyczy współczesnego przyrostu obietnic emancypacji w dyskursach socjologii krytycznej. Wiązane z emancypacją stymulowanie refleksyjności i sprawczej podmiotowości (agency) jest generalnie i często w sposób bezkrytyczny traktowane jako warunek rozwoju społecznego. W efekcie „boomu na emancypację” następuje rozmycie znaczenia pojęcia emancypacji i stępienie krytycznego ostrza tych nurtów, które problem władzy i podmiotowości mają na sztandarze. Z jednej strony, skutkiem tych procesów jest redukcja idei emancypacji do aktywistycznej społecznej praxis i do technologii uwłasnowolnienia. Z drugiej, idea emancypacji staje się represyjnym instrumentem oceny działań indywiduów. Problemy te zostaną omówione na przykładzie teorii postkolonialnej i społecznie zaangażowanej performatyki. Warto dziś przeciwstawić socjologii krytycznej socjologię krytyki i wrócić do krytyki samego pojęcia krytyki. Punktem wyjścia do metarefleksji mogłaby być koncepcja krytyki Michela Foucaulta.
EN
The paper discusses the proliferation of the emancipatory promises in discourses of critical sociology. The stimulation of reflexivity and agency, that is commonly associated with emancipation, is usually uncritically regarded as sine qua non of social development. As a consequence of “the emancipation boom” the notion of emancipation is becoming blurred and vaguely comprehensive, and critical analyses of power and subjectivity are losing their rebellious potential. On the one hand, the idea of emancipation is being reduced to an activist social praxis and to a technology of empowerment. On the other hand, the idea of emancipation serves as a repressive measure of evaluating human activities. These problems are illustrated with an example of post colonialism and socially involved performance studies. Today it seems necessary to juxtapose critical sociology and sociology of critique – and return to the critique of the notion of critique itself. Michel Foucault’s concept of critique could be a starting point for a metareflection.
5
Publication available in full text mode
Content available

Neutrality or commitment? A review of the journal issue

63%
Raczyński M.
Avant
|
2017
|
vol. 8
|
issue 3
PL
Autor poddaje recenzji i krótko komentuje szósty numer antydyscyplinarnego czasopisma Stan Rzeczy, który poświęcony jest roli naukowców jak i socjologii jako nauki krytycznej. Punktem odniesienia dla publikowanych w periodyku tekstów są postacie Witolda Gombrowicza i Pierre’a Bourdieu, jako egzemplifikacje socjologii zaangażowanej oraz uprawianej z akademickiego dystansu. 
EN
The author reviews and briefly comments on the sixth issue of the antidisciplinary journal Stan Rzeczy (State of Affairs) which is devoted to the role of scientists and sociology as a critical science. Figures of Witold Gombrowicz and Pierre Bourdieu are used as benchmarks for texts published in the journal; they exemplify engaged sociology and sociology practiced from an academic distance.
6
Publication available in full text mode
Content available

W kierunku krytycznej socjologii transformacji? Nastawienia poznawcze w autoportrecie polskich socjologów

63%
Kolasa-Nowak A.
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Studia Sociologica
|
2011
|
issue 21
47-65
PL
Dwadzieścia lat przemian systemowych znalazło odbicie w rozległym dorobku analiz socjologicznych, który w ostatnich czasach stał się także przedmiotem autorefleksji w środowisku socjologów. Dyskusje i komentarze dotyczą stosunku socjologów do społeczeństwa. Poza odmiennymi podejściami teoretycznymi chodzi także o sposoby widzenia roli badacza społecznego, jego relacji wobec przedmiotu analiz i ocen temu towarzyszących. Te kwestie wpisują się w debatę publiczną nad kształtem nowej rzeczywistości i wynikami transformacji, bowiem obrazy, jakie wyłaniają się z interpretacji socjologów oddziaływają na opinię publiczną i znajdują wyraz w sporach ideologicznych i programach politycznych. Socjologiczny dyskurs o transformacji, wraz z autorefleksją badaczy społecznych nad pełnionymi przez nich rolami społecznymi, można więc potraktować jako głos w politycznej ze swej natury dyskusji nad kształtem rzeczywistości społecznej oraz perspektywami rozwoju Polski. Socjologowie uczestniczą w krytycznym przezwyciężaniu ideologicznych ograniczeń, charakteryzujących dotychczasowy język opisu zmiany systemowej. Zjawisko to wiąże się z uświadomieniem roli światopoglądów politycznych i ich uwarunkowań w dyskursie socjologicznym. Ta tendencja zdaje się narastać w ostatnich latach, prowadząc ku poszukiwaniu takich narzędzi naukowego opisu, które umożliwią postawienie i zinterpretowanie problemów, uznawanych w dyskusjach politycznych za istotne dla naszego regionu w obecnej, globalnej fazie przemian.
EN
Sociological analyses of Polish systemic transformation have changed during the last twenty years. There are various theoretical inspirations and interpretations. The differences also concern cognitive approaches and the roles of a social scientist in coping with this new challenge. These issues could be seen as a part of a public debate in Poland. Sociological interpretations of systemic change have been affecting public opinion and vice versa – have been influenced by ideological and political viewpoints. Recently sociological discourse about transformation has been accompanied by a growing stream of critical reflection. Polish social scientists have begun to reconstruct the most common cognitive approaches, which were the bases of interpretations. In the first years after the fall of communism, a simple model of imitative modernization was the most popular. During following years the criticism has increased. The technocratic and utopian point of view of many sociological analyses has been revealed. The critical sociology of transformation seems to be the new way of thinking. It is based on the concept of multiple modernities and the notion of a core-periphery division. The Polish systemic change is seen as a particular, history-based modernization of a relatively underdeveloped and backward peripheral society. At the same time sociologists are becoming more concerned about the conditions of constructing scientific knowledge in the situation of deep, radical social change. They are more interested in a constructivist approach and categories taken from contemporary sociology of science.
7
Publication available in full text mode
Content available

Poszerzając kontekst: ku krytycznej socjologii językoznawstwa

63%
Zarycki T.
Studia Socjologiczne
|
2012
|
issue 1(204)
57-73
EN
The paper argues that modern linguistics, despite having developed its own critical and reflexive branches such as the critical discourse analysis (CDA), has not been able to apply a critical perspective towards its own field yet. While the contextual character of its key notions (e.g. meaning or text structures) has been already widely accepted, the contextual nature of linguistics itself with all its tools has not been fully recognized. The paper argues that linguistics, including contemporary schools of discourse analysis, may be seen as strongly entangled in power relations. Several discourse analytical concepts are deconstructed by means of demonstrating their potential role in power structures reproduction. The latter may take shape of introducing or perpetuating textual hierarchies in academia and other social fields. The notions put under critical scrutiny context itself (social nature of which is not yet fully recognized) as well as textuality and its criteria (coherence, language competences, emotions, politicization, meta-discourse and reflexivity).
PL
W artykule przedstawiono wizję rozwoju językoznawstwa rozumianego jako wzrost jego refleksyjności i kontekstowości. Pomimo powstania takich subdyscyplin, jak Krytyczna Analiza Dyskursu, językoznawstwo nie zdołało w pełni zwrócić narzędzi krytycznej analizy ku sobie. Choć kontekstowa natura takich pojęć, jak „znaczenie” czy „struktura” tekstu została już powszechnie zaakceptowana, kontekstowy charakter samego językoznawstwa i większości jego fundamentalnych pojęć nie został jeszcze w pełni uznany. W artykule przedstawiono spojrzenie na językoznawstwo, wraz z analizą dyskursu, jako na narzędzia władzy czy też dziedziny nauki silnie uwikłane w relacje władzy. Na przykładzie analizy szeregu pojęć, głównie z zakresu teorii dyskursu, pokazano, jaką rolę w reprodukcji stosunków władzy oraz budowaniu hierarchii tekstów, w tym naukowych, mogą odgrywać narzędzia językoznawcze. Analizie poddano między innymi rolę pojęć takich jak: kontekst, kryteria tekstowości (w szczególności spójność), kompetencja językowa, emocjonalność, metadyskurs i polityzacja.
8
Publication available in full text mode
Content available

System medyczny w Polsce wobec wyzwań XXI w. Perspektywa krytycznej socjologii zdrowia i choroby

63%
Piątkowski W., Nowakowska L.
Przegląd Socjologiczny
|
2012
|
vol. 61
|
issue 2
11-29
PL
Celem rozważań jest ocena wybranych aspektów funkcjonowania polskiego systemu ochrony zdrowia w zakresie możliwości reagowania na współczesne dynamiczne przemiany społeczne, ekonomiczne oraz epidemiologiczne (m.in. upowszechnianie się chorób przewlekłych, starzenie się populacji czy kryzys rodziny w zakresie pełnienia funkcji opiekuńczych i pielęgnacyjnych wobec osób chorych). Analiza tak sformułowanego problemu została dokonana w oparciu o krytycznie zorientowaną perspektywę rozwijaną w ramach socjologii zdrowia i choroby. W tekście zwrócono szczególną uwagę na problem pogłębiających się nierówności społecznych, które można uznać za jeden z najważniejszych czynników utrudniających dostęp do świadczeń medycznych oraz warunkujących gorszy stan zdrowia. Wskazano w tym kontekście m.in. na mechanizm „oszczędzania na zdrowiu” oraz zadłużania się w celu zaspokajania potrzeb zdrowotnych. Dokonano także próby oceny efektywności programów promujących zdrowie w naszym kraju, potencjalnie najskuteczniejszego sposobu podnoszenia poziomu zdrowia społecznego. Podjęto także problem społecznego zaufania do instytucji służby zdrowia oraz aprobaty kierunku podejmowanych prób reformowania systemu medycznego w naszym kraju. Osobna część rozważań została poświęcona krytyce idei redukowania roli państwa w sektorze zdrowia
EN
The purpose of the discussion is to evaluate certain aspects of the Polish health care system – its ability to respond to contemporary dynamic social, economic and epidemiological changes (including the spread of chronic diseases, aging population or family crisis – its possibilities for providing care of the sick). The analysis of such a problem was based on a critically-oriented perspective that is developed in the field of the sociology of health and illness. The text pays particular attention to the problem of deepening social inequalities, which can be considered as one of the major factors that hinder access to health care and influence poorer health condition. In this context the mechanism of “saving health” and borrowing in order to satisfy the health needs in the face of financial difficulties was mentioned. Moreover, the text includes the attempt to evaluate the effectiveness of health promotion programs in our country as potentially the most effective way of raising the level of public health. There is also the issue of public confidence in health care institutions and the approval of attempts towards reforming the medical system in our country. A separate part of the discussion was devoted to criticism of the idea of reducing the role of the state in the health care sector.
9
Content available remote

Weberowska zasada wolności od sądów wartościujących. Interpretacja

63%
Kaczmarczyk M.
Stan Rzeczy
|
2014
|
issue 1(6)
24-86
PL
Sformułowany przez Maxa Webera, słynny postulat wolności od sądów wartościujących jest do dziś ważnym wyzwaniem dla socjologii, która zarazem pragnie zachować epistemiczną obiektywność oraz nie tracić swego krytycznego ostrza pozwalającego jej odgrywać inspirującą i mediującą rolę w debacie publicznej. W prezentowanym tekście autor proponuje interpretację tekstów Webera poświęconych temu problemowi i opowiada się za interpretacją, zgodnie z którą koncepcji Werturteilsfreiheit oraz Wertbeziehung nie należy traktować odrębnie czy też jako sprzecznych ze sobą, lecz raczej postrzegać postulat wolności od sądów wartościujących jako wynikający z idei odniesienia do wartości. Wedle propozycji autora Weber przedstawia w swych tekstach obraz ludzkiej drogi poznania, która stanowi odpowiedź na dylematy perspektyw wartościujących.
EN
Max Webers’ idea of value neutrality has been an important challenge for sociology. As a science of practical aspirations sociology has aimed to maintan a balance between epistemic objectivity and social criticism. The latter was hoped to provide public debate with inspiration and mediating social discourse. The author of the paper is advocating for an interpretation of Webers’ relevant texts that would deny the apparent contadiction between the concepts of Wertfreiheit and Wertbeziehung, and view them as logically interrelated. He suggests that the idea of value neutrality, as formulated by Weber, follows from his concept of value reference. As claimed in the paper, in his texts Weber outlined a picture of the human way of cognition that may be interpreted as a response to the dilemmas of value-oriented points of view.
10
Publication available in full text mode
Content available

Polska historiografia po roku 1989: spojrzenie socjologa nauki

63%
Zarycki T.
Kwartalnik Historyczny
|
2021
|
vol. 128
|
issue 1
491-502
EN
The text presents an overview of the state of Polish historiography after 1989 seen from the perspective of the sociology of science, in particular the so-called critical sociology. It points, firstly, to the main achievements, weaknesses, and potential directions for the development of disciplines, especially global history; secondly, to the history of empires, closely related to global history; and thirdly, to the study of the history of modernity in its various understandings and forms.
PL
W tekście przedstawiono ogląd stanu polskiej historiografii po 1989 r. z puntu widzenia socjologii nauki, w szczególności tzw. socjologii krytycznej. Wskazano, po pierwsze, na główne osiągnięcia, słabości, a także potencjalne kierunki rozwoju dyscyplin, w szczególności tzw. historię globalną, po drugie na związaną z nią blisko historię imperiów, po trzecie na studia nad historią nowoczesności w jej różnych rozumieniach i obliczach.
11
Publication available in full text mode
Content available

Neutrality or commitment? A review of the journal issue

63%
Raczyński M.
Avant
|
2017
|
vol. 8
|
issue 3
EN
The author reviews and briefly comments on the sixth issue of the antidisciplinary journal Stan Rzeczy (State of Affairs) which is devoted to the role of scientists and sociology as a critical science. Figures of Witold Gombrowicz and Pierre Bourdieu are used as benchmarks for texts published in the journal; they exemplify engaged sociology and sociology practiced from an academic distance.
PL
Autor poddaje recenzji i krótko komentuje szósty numer antydyscyplinarnego czasopisma Stan Rzeczy, który poświęcony jest roli naukowców jak i socjologii jako nauki krytycznej. Punktem odniesienia dla publikowanych w periodyku tekstów są postacie Witolda Gombrowicza i Pierre’a Bourdieu, jako egzemplifikacje socjologii zaangażowanej oraz uprawianej z akademickiego dystansu. 
12
Publication available in full text mode
Content available

Rola socjologii i socjologów we współczesnym społeczeństwie

63%
Mucha J.
Studia Socjologiczne
|
2017
|
issue 1(224)
331-338
PL
Ten tekst odnosi się tylko do społecznych ról socjologów akademickich. Krytyczna analiza popularnych ideologii („mitów”), nowych ruchów i inicjatyw społecznych, problemów i trosk w skalach mikro i makro, sposobów rozwiązywania ich i kosztów tych rozwiązań, powinny być głównymi zadaniami socjologii akademickiej. Elementarny kształt demokracji liberalnej wydaje się najważniejszym warunkiem zewnętrznym wypełniania tej roli.
EN
This talk refers only to the roles of academic sociologists. Critical analysis of popular ideologies („myths”), new social movements and initiatives, social problems and troubles on the micro and macro scales, ways of resolving them and social costs of such resolution, should be the basic tasks of sociologists. Elementary forms of liberal democracy seem to be an external precondition of playing such a role.
13
Publication available in full text mode
Content available

O potrzebie krytycznej teorii społeczeństwa

51%
BARANOWSKI M.
Przegląd Krytyczny
|
2019
|
vol. 1
|
issue 1
8-16
EN
The main aim of the article is to draw attention to the need for critical approaches to the broadly understood social reality in social sciences and humanities, especially in the times of “parameterization” and “bibliometrization” of the latter. A critical discourse that operates „across” well-instituted schools, approaches or paradigms is also of value to – let’s use Thomas Kuhn’s term – “normal science”, which when confronted with alternative concepts must be able to respond to them and/or reform its foundations. A critical concept of society is therefore a value not only from the perspective of an alternative vision of “social order”, but also from the purely pragmatic points of view of dominated social actors.
PL
Zasadniczym celem tekstu jest zwrócenie uwagi na potrzebę krytycznych ujęć szeroko rozumianej rzeczywistości społecznej w naukach społecznych i humanistycznych, szczególnie w czasach „parametryzacji” i „bibliometryzacji” tych ostatnich. Dyskurs krytyczny operujący „w poprzek” dobrze zinstytucjonalizowanych szkół, podejść czy paradygmatów stanowi wartość także dla – użyjmy określenia Thomasa Kuhna – „nauki normalnej”, która konfrontowana z alternatywnymi koncepcjami musi być w stanie na nie odpowiedzieć i/lub zreformować swoje podstawy. Krytyczna koncepcja społeczeństwa stanowi zatem wartość nie tylko z perspektywy alternatywnej wizji „ładu społecznego”, ale także z czysto pragmatycznych punktów widzenia zdominowanych aktorów życia społecznego.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.