Search results

1

Morskie i zamorskie podróże idei antropologii

100%

Ulicka D.

Slavia Meridionalis

|

2014

|

vol. 14

EN

The maritime and overseas journeys of the idea of anthropologyThis article discusses the very concept of anthropology, which was born at the end of 19th century, termed the “history of ideas”, and still exists in contemporary literary theory, especially as part of what is referred to as “spatial turn”. As with the similar concept proposed earlier by Ernst Curtius, it is focused on topics treated as the autonomous component of an anonymous, unpersonal, and in fact unhistorical discourse. On the contrary, the article tends to prove that travelling theories were always strongly connected with travelling theorists. In contrast, the author attempts to consider the interrelations between the two conceptions of anthropology: the philosophical and the linguistic, taking into account the material left in texts connected with the journey from Göteborg to New York by Roman Jakobson and Ernst Cassirer. The reconstruction of their possible discussions on board proves that the boundary between their projects, usually drawn in the history of culture, is weaker than could be supposed. Morskie i zamorskie podróże idei antropologiiArtykuł podejmuje dyskusję z koncepcją antropologii kulturowej wyłonioną po tzw. zwrocie spacjalnym i skupioną na wędrówkach pojęć. Ze względu na depersonalizację rozważanego materiału wciąż mieści się ona w modelu XIX-wiecznej jeszcze proweniencji, bliska historii idei i topice. Dyskusja została przeprowadzona na materiale nielicznych świadectw wiążących się z podróżą morską z Europy do USA, a w istocie ucieczką przed kolejną falą nazizmu, podczas której doszło do przypadkowego spotkania Romana Jakobsona i Ernsta Cassirera. Rekonstrukcja ich możliwych dialogów podczas piętnastu dni rejsu, wsparta na metodologicznej propozycji historii domyślnej wyprowadzonej z praktyki filologicznej Tadeusza Zielińskiego, pozwala odkryć silne związki między ich projektami, a tym samym między koncepcjami antropologii filozoficznej i antropologii lingwistycznej. Wyłaniające się ze świadectw tekstowych konwergencje podważają rozgraniczanie obu tych modernistycznych projektów, zwykle dokonywane w historii dyscypliny. Pozwalają także na reinterpretację rozpowszechnionych ujęć postawy profesjonalizmu uznawanej za typową dla uczonego nowoczesnego i utożsamianej z politycznym i społecznym niezaangażowaniem.

2

Metahistory: Vicissitudes and Humanistic Capacity of the Concept

86%

Michalski Ł. M.

ER(R)GO: Teoria – Literatura – Kultura

|

2023

|

issue 47

123-139

PL

Czy termin metahistoria jest powtórzeniem arystotelesowskiego gestu nazwania metafizyki? W 2023 roku mija pół wieku od pierwszego wydania słynnej książki Haydena White’a pt. Metahistory. The Historical Imagination In Nineteenth-Century Europe. Jednakże to klasyczne, dość powszechnie znane dzieło – a także jego krytyka – nie dały terminowi metahistoria życia, którym w horyzoncie terminów badawczych cieszy się choćby metafizyka. W niniejszych rozważaniach nie chodzi mi o sentymentalne upominanie się o termin, który miałby być dziś cenny z samego tylko powodu, że niegdyś zaistniał. Raczej o próbę myślenia o ścieżce wzbogacania (prze)myślenia o wyobraźni historycznej – ta ostatnia, jak sądzę, jest kluczem dla oporu wobec współczesnych kryzysów i impasów dzisiejszej humanistyki.

EN

Is the term metahistory a repetition of the Aristotelian gesture of naming metaphysics? In 2023, half a century passes since the first publication of Hayden White’s famous book Metahistory. The Historical Imagination in Nineteenth-Century Europe. However, this classic, fairly well-known work – as well as its criticism – did not give life to the term metahistory, which in the horizon of research terms is enjoyed, for example, by metaphysics. In these considerations, I do not mean sentimental reminding about a term that would be valuable today for the sole reason that it once existed. Rather, it is an attempt to think about the path of enriching (re)thinking of the historical imagination – the latter, I believe, is the key to resisting the contemporary crises and impasses of today’s humanities.

3

Wędrująca idea tolerancji

86%

Burszta W.

Slavia Meridionalis

|

2014

|

vol. 14

EN

The travelling idea of toleranceAs an idea, “tolerance” belongs to a category of notions that can be seen as a subjective phenomenon in the sense that the underlying semantics of its assumptions are greatly varied and variable. Tolerance is a travelling idea exactly because of this primary reason, for which the practice of verbalising tolerance influences the way it is being understood. Tolerance always forms a relation with a wide palette of similar notions, which decide on its particular semantic understanding. These include for example the notions of universality, relativity and cosmopolitism. Against this background, the difference between tolerance in theory (subjective) and tolerance in practice (objective, pragmatic) also becomes evident.The paper presents several important episodes from the specific journey of tolerance-as-an-idea in the history of European culture – beginning with the Ottoman Empire and ending with modern disputes on the status of tolerance in liberal democracies. Wędrująca idea tolerancjiTolerancja należy do tych idei, które można traktować jako zjawisko podmiotowe w tym sensie, że semantyka założeń, leżąca u podstaw jego rozumienia, jest bardzo zróżnicowana i zmienna. Tolerancja jest ideą podróżującą w czasie i przestrzeni właśnie z tego podstawowego powodu, że sposób jej werbalizacji decyduje każdorazowo o sposobie, w jaki rozumie się to pojęcie. Tolerancja zawsze wchodzi w związki z całą paletą pokrewnych pojęć, w ramach których tworzy się konkretna semantyka tej idei. To m.in. pojęcia uniwersalności, relatywności i kosmopolityzmu. Na tym tle dobrze widać także różnicę między tolerancją w sensie teoretycznym (podmiotową) a tolerancją praktyczną (przedmiotową, pragmatyczną).Artykuł przedstawia kilka najważniejszych epizodów wędrówki tolerancji-jako-idei w historii kultury europejskiej – począwszy od Imperium Osmańskiego, a skończywszy na dzisiejszych sporach o status tolerancji w demokracjach liberalnych.

4

Wędrujące pojęcia czy zjawiska? O podróżach pojęć na przykładzie „intelektualisty”

72%

Peciakowski T.

Stan Rzeczy

|

2016

|

issue 1(10)

258-282

PL

Artykuł przedstawia specyficzną wędrówkę pojęcia „intelektualisty”, która dokonuje się zarówno między językami i kulturami narodowymi, jak i między dyscyplinami naukowymi (filozofią – historią – socjologią), ale także między językiem potocznym a językiem nauki. Pojęcie to przeżywało w różnych etapach swojej podróży swój czas popularności i chwały, ale także banicji i dewaluacji, gdy stawało się upolitycznioną etykietą, przyjmując niejednokrotnie konsekrujące szaty społecznego uznania. Przykład „intelektualisty” pokazuje, że przyjęcie się pojęcia w danym kontekście uzależnione jest od recepcji społecznej i warunków społeczno-politycznych – nie da się więc analizować wędrówki pojęć bez analizy zjawisk społecznych. Dlatego też autor artykułu, odnosząc się do koncepcji „wędrujacych pojęć” Mieke Bal, postuluje, by w naukach społecznych odczytywać ją z perspektywy socjologii historyczno-interpretacyjnej.

EN

This article introduces how the concept of “the intellectual” travels among languages and national cultures, disciplines (philosophy – history – sociology), and also between everyday language and scholarly language. In various stages of this travel, the concept experienced periods of popularity and glory but also exile and devaluation when it became a politicised label. The example of the concept of “the intellectual” shows that the adoption of concepts in a given local context depends on social reception and socio-political conditions. Consequently, it is impossible to analyse the travel of concepts without an analysis of social phenomena. Therefore, the author of the article suggests reading Travelling Concepts in the Humanities by Mieke Bal from the perspective of historical and interpretative sociology.

5

Kontrrewolucyjne pojęcie. „Polityka historyczna” w Polsce

58%

Łuczewski M.

Stan Rzeczy

|

2016

|

issue 1(10)

221-257

PL

Tekst podejmuje analizę semantyczną pojęcia polityki historycznej, które stanowi ważny klucz do zrozumienia przemian społecznych III RP i nowoczesności w ogóle. Pojęcie polityki historycznej zostało spopularyzowane pod koniec lat 90. przez intelektualistów związanych z Warszawskim Klubem Krytyki Politycznej (WKKP) i uzyskało rezonans jako jeden z filarów rewolucji semantycznej Prawa i Sprawiedliwości z lat 2003–2005. Przejawem instytucjonalizacji tego pojęcia jest otwarte w 2004 roku Muzeum Powstania Warszawskiego, którego współtwórcami byli członkowie WKKP. Pojęcie polityki historycznej pojawiło się w kontekście krytyki nowoczesności i charakterystycznego dla niej zerwania z przeszłością na rzecz wyboru przyszłości. Miało ono zarazem wymiar nowoczesny: dążąc do rewolucyjnej przemiany rzeczywistości, wybierało przyszłość, nie zrywając z przeszłością, lecz do niej powracając. Artykuł odwołuje się także do prehistorii tego pojęcia w filozofii dziejów Bronisława Trentowskiego i Augusta Cieszkowskiego, wskazuje na głębokie warstwy znaczeniowe polityki i historii.

EN

This paper undertakes a semantic analysis of the concept of historical politics, which is key to understanding the social transformations of the Third Republic and modernity in general. The idea of historical politics was popularized by the end of the 1990s by intellectuals associated with the Warsaw Club of Political Criticism (WKKP) and gained resonance as one of the cornerstones of the semantic revolution of the Law and Justice Party in the years 2003–2005. The institutionalization of this concept was the opening in 2004 of the Warsaw Rising Museum, whose co-creators were members of WKKP. The concept of historical politics appeared in the context of a critique of modernity and its characteristic break with the past to choose the future. At the same time, the concept of historical politics had a modern dimension: in the pursuit of a revolutionary transformation of reality, it chose a future that was not a break from the past, but a return to it. This article also references the prehistory of the concept in Bronisław Trentowski’s and August Cieszkowski’s philosophy of history, showing the deep layers of meaning of politics and history.

Refine search results

2 Slavia Meridionalis

2 Stan Rzeczy

1 ER(R)GO: Teoria – Literatura – Kultura

1 Burszta W.

1 Michalski Ł. M.

1 Peciakowski T.

1 Ulicka D.

1 Łuczewski M.

1 2023

2 2016

2 2014

Morskie i zamorskie podróże idei antropologii

Metahistory: Vicissitudes and Humanistic Capacity of the Concept

Wędrująca idea tolerancji

Wędrujące pojęcia czy zjawiska? O podróżach pojęć na przykładzie „intelektualisty”

Kontrrewolucyjne pojęcie. „Polityka historyczna” w Polsce