Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 9

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Content available remote

Urban names and etymological reinterpretation

100%
Walkowiak J. B.
Národopisný věstník
|
2022
|
vol. 63
|
issue 2
483-496
EN
Etymological reinterpretation, less aptly referred to as folk etymology, is a cognitive process by which less familiar (”weak”) lexical units are ‒ on various levels of consciousness ‒ reassigned to other semantic, syntactic or inflectional categories under the influence of “stronger” words or patterns, more familiar to language users. This phenomenon can be observed not only in common nouns but also among proper names, though the latter are less often subjected to scholarly analysis in that respect. Moreover, while there exist studies of folk etymology in settlement names and microtoponyms, usually analysing legends of how names of towns, villages or landscape features originated, not as much attention has been so far devoted to this phenomenon in relation to urban naming in Poland. This article studies the etymological reinterpretation of Polish urban names (mostly those of streets). Drawing on Witold Cienkowski’s 1972 classic model of classifying the phenomena of folk etymology, it offers its adaptation to fit the specificity of hodonyms by replacing the category of meaning with that of motivation and by the inclusion of inflection as an additional factor. The proposed classification is illustrated with examples from Polish cities.
2
Content available remote

Names as covert affirmation of identity : on some propagandistic urbanonyms of the post-war western borderlands in Poland

100%
Walkowiak J. B.
Acta onomastica
|
2019
|
vol. 60
|
issue 1
138-149
EN
While considerable space has been devoted by Polish scholars to the politically motivated street name changes at turning points in Polish history, especially after WW2 or after the fall of Communism in 1989, not as much attention has been paid to certain less obvious manifestations of politicizing urban toponymy. Among these, one may invoke some Polish post-war street names referring to the Piast dynasty, to Slavic heritage, or to the 1410 victory of the joint Polish-Lithuanian forces over the Teutonic Knights in the battle of Grunwald. The article discusses such street names: specific onyms, their motivation, history and statistics, stressing their prevalence in the so-called ‘Recovered Territories’, i.e. pre-war German areas incorporated into Poland after WW2. Less numerous onyms are motivated by West Slavic tribes and by Slavic versions of some eastern German toponyms. In contrast with the streets named after Communist party leaders, where the element of propaganda is easily discernible, the ideological implications of the hodonymy discussed here are covert; consequently, after 1989 these names usually did not undergo de-Communisation. Yet at the time of their bestowal, such names carried a very specific ideological load.
CS
Zatímco polští vědci věnovali významný prostor politicky motivovaným změnám uličních názvů v meznících polské historie, zvláště po 2. světové válce a po pádu komunismu v roce 1989, mnohem méně pozornosti bylo věnováno méně zřetelné manifestaci politizace urbanonymie. Mezi těmito případy jsou poválečná uliční pojmenování odkazující k dynastii Piastovců, ke slovanskému dědictví nebo k roku 1410, kdy spojené polsko-litevsko-ruské síly zvítězily nad německými rytíři v bitvě u Grunwaldu. Text se zabývá takovýmito specifickými uličními názvy, jejich motivací, historií, a zastoupením, s důrazem na jejich převahu v tzv. Zemích znovuzískaných, tedy v předválečných německých územích připojených k Polsku po 2. světové válce. Méně častá byla pojmenování motivovaná jmény západoslovanských kmenů a slovanskými variantami některých východoněmeckých toponym. Na rozdíl od ulic pojmenovaných po komunistických vůdcích, kde je propagandistický prvek snadno rozpoznatelný, ideologické pozadí hodonym, jimiž se zde zabýváme, je skryté; po roce 1989 tato jména nebyla zasažena dekomunizací. Ještě v době jejich vzniku měla taková jména velmi specifický obsah.
3
Content available remote

Odprzymiotnikowe nazwiska żeńskie w Polsce

100%
Walkowiak J. B.
Acta onomastica
|
2016
|
vol. 57
127-140
EN
The article is concerned with adjectival-type female surnames in Polish (other than those ending in -ski/-cki/-dzki), which since the end of WWII can generally be used by women in their masculine or feminine form. Its main goal is to analyse the choices that the female bearers of these surnames make regarding their form. The legal regulations pertaining to these surnames are presented in historical overview, and the varied attitudes of normative reference works towards the acceptability of masculine forms for women are outlined. Much space has also been devoted to the discussion of various problems encountered when trying to determine, on the basis of actual use, which surnames can indeed be treated as adjectival. It has been found that despite the seventy years that have elapsed since male forms of such surnames were made legally acceptable for women, most women concerned apparently still prefer the traditional feminine forms. Moreover, there is little relationship between the percentage of female users of a particular surname in its masculine form, and its appellative meaning or connotations. The surnames that are more popular in their male form are not necessarily those with the most potentially offensive semantic meaning.
4
Content available remote

Adjectival vs. nominal: surnames with ambiguous declension paradigm in the Polish onymy

100%
Walkowiak J. B.
Acta onomastica
|
2021
|
vol. 62
|
issue 2
435-453
EN
The gender-marked -ski or -cki/-dzki ending surnames of adjectival origin are usually perceived, especially by foreigners, as the archetypal Polish surname type. Yet there also exists a numerically modest surname category, which includes such names as Załuska or Nędzka, and which was admittedly overlooked by prof. Kazimierz Rymut in his seminal surname dictionary Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych (1992‒94). This type is characterised by a mixed declension: some part of the name bearers decline their surname within the adjectival paradigm (with the masculine form Załuski, Nędzki, and the respective feminine form Załuska, Nędzka), while others ‒ within the nominal paradigm (featuring the same form Załuska, Nędzka for both genders, with identical declension). The present paper seeks to answer several questions connected with this surname type: how many such surnames of this kind there are in current use in Poland, how they differ in the degree of their nominality, and ‒ where possible ‒ also to outline their etymology, which might help decide which form, adjectival or nominal, may have been historically first.
CS
Příjmení zakončená na -ski nebo -cki/-dzki, která jsou adjektivního původu, jsou vnímána, a to obzvláště cizinci, jako typicky polský typ příjmení. Existuje však ještě další kategorie, která není tak početná a která zahrnuje příjmení jako Załuska nebo Nędzka. Tato kategorie byla ve slovníku polských příjmení Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych (1992‒94) vytvořeném prof. K. Rymutem nedopatřením opominuta. Pro tento typ je charakteristická dvojí deklinace: část nositelů své příjmení skloňuje jako adjektiva (mužská podoba Załuski, Nędzki a ženská podoba Załuska, Nędzka), další část pak svá příjmení skloňuje jako substantiva (Załuska, Nędzka pro nositele obou pohlaví). Tato studie se snaží zodpovědět několik otázek, které jsou s tímto typem příjmení spojeny: kolik příjmení tohoto typu se v současné době v Polsku vyskytuje, jak se liší v míře své “nominálnosti”, a (pokud je to možné) jaká je jejich etymologie, což by mohlo pomoci určit, který typ skloňování (adjektivní či substantivní typ) se objevil dříve.
5
Publication available in full text mode
Content available

Imiona mniejszości litewskiej w Polsce

100%
Walkowiak J. B.
Acta Baltico-Slavica
|
2019
|
vol. 43
EN
The given names used by the Lithuanian minority in PolandThis article analyses the given names of members of the Lithuanian minority in Poland. It is based on a Lithuanian telephone directory issued in Puńsk in 1997, in which a significant number of personal names are recorded in the Lithuanian form. Their comparison with the corresponding data in two Polish telephone directories from a similar period revealed over two hundred “given name + surname” pairs in two language versions: Lithuanian and Polish. About eighty pairs in which the names differed in spelling and morphology have been extracted for analysis.In the analysis of given names, also Kazimierz Rymut’s name dictionary (1995) has been used to establish the frequency of selected names in the Suwalki region and beyond. The statistically significant higher turnout of names of Lithuanian origin in the Suwalki region than in the rest of Poland was confirmed in almost all cases. It was also established that the occurrence of Lithuanian given names in unassimilated form is more frequent there. The frequency of the given names which appear in the aforementioned Lithuanian telephone directory and on the lists of high school graduates in Puńsk from 1959–1995 was compared to the ranking lists of given names used in Poland and Lithuania. This enabled some observations concerning the choice of names by Polish Lithuanians.It appears that Lithuanian anthroponymy plays an important role in consolidating the Lithuanian minority in Poland, and that it can be viewed in terms of an in-group code. At the same time, the parallel use of two language versions of given names – Polish and Lithuanian – allows for the selection of the form depending on the communicative situation. Imiona mniejszości litewskiej w Polsce W artykule podjęto próbę analizy imion członków mniejszości litewskiej w Polsce. Bazą materiałową pracy jest wydana w 1997 roku w Puńsku litewska książka telefoniczna, w której antroponimy znacznej części abonentów zapisane zostały w postaci litewskiej. Porównując je z odpowiadającymi im danymi w dwóch polskich książkach telefonicznych ze zbliżonego okresu, uzyskano ponad dwieście par imię + nazwisko w dwóch wersjach językowych: litewskiej i polskiej, z których wyekscerpowano ok. 80 par imion różniących się grafią i morfologią.W analizie imion posłużono się też słownikiem imion K. Rymuta (1995), badając frekwencję wybranych imion na Suwalszczyźnie i poza nią. Potwierdzono istotną statystycznie wyższą frekwencję na Suwalszczyźnie prawie wszystkich imion pochodzenia litewskiego, a także częstsze występowanie tam imion litewskich w postaci niezasymilowanej do polszczyzny. Wykorzystując wspomnianą litewską książkę telefoniczną, spisy absolwentów liceum w Puńsku z lat 1959–1995 i listy rangowe frekwencji imion w Polsce i na Litwie, porównano też wybory imiennicze Litwinów mieszkających w Polsce, odnotowując podobieństwa do listy litewskiej.Jak stwierdzono, antroponimia litewska pełni istotną rolę konsolidującą mniejszość litewską w Polsce i stanowi swego rodzaju kod dla wtajemniczonych. Jednocześnie równoległe funkcjonowanie dwóch postaci językowych imienia – polskiej i litewskiej – pozwala na wybór postaci antroponimu zależnie od sytuacji komunikacyjnej.
6
Publication available in full text mode
Content available

Jeszcze o apelatywizacji imienia „Janusz”

100%
Walkowiak J. B.
Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej
|
2020
|
vol. 55
PL
Apelatywizacja imienia, zwłaszcza wiążąca się z jego stygmatyzacją, nie zdarza się w języku polskim często. Tym bardziej zadziwia błyskawiczna kariera imienia Janusz jako apelatywu. Po raz pierwszy o januszach plaży czy januszach polskiej gospodarki można było przeczytać w internecie i prasie tradycyjnej bodaj na początku drugiej dekady tego wieku, przy czym wyraźny szczyt popularności tego typu frazeologizmów przypadł na rok 2015. Żona Janusza Grażyna czy syn Seba nie doczekali się jeszcze apelatywizacji swych imion, ale też kreują wizerunek typowych Polaków, odgradzających swój grajdołek plażowy parawanem, noszących skarpetki do sandałów, kradnących ołówki z Ikei czy za wszelką cenę starających się zaimponować sąsiadom. W artykule – w oparciu o analizę danych o charakterze korpusowym – podjęta zostanie próba wyjaśnienia, dlaczego akurat to imię stało się symbolem wstydliwych cech Polaków, jakie budzi skojarzenia i w jakim stopniu uległo apelatywizacji.
EN
The appellativisation of a given name, especially when related to its stigmatisation, is not frequent in Polish. All the more amazing is the rapid career of the name Janusz as an appellative. The phenomenon was first apparent in such phrases as janusze plaży or janusze polskiej gospodarki, used on the Internet and in the print media in the early 2010s, with a clear peak of the popularity of this type of phraseology observed in 2015. The names of Janusz’s wife Grażyna or of his son Seba (Sebastian) have not yet been appellativised, but they also create an image of “typical Poles”, overusing beach windscreens, wearing socks with sandals, stealing pencils from Ikea or trying to impress their neighbours at all costs. Based on an analysis of corpus-type data, this article attempts to explain why this name has become a symbol of the shameful traits of Poles, what associations it evokes, and to what degree it has been subject to appellativisation.
7
Publication available in full text mode
Content available

Women in the Contemporary Polish Streetscape. Memory Wars

63%
Walkowiak J. B., Rutkiewicz-Hanczewska M.
Acta Poloniae Historica
|
2023
|
vol. 128
205-228
EN
As diversity, equity and inclusion policies gain momentum in the Global North, the strikingly low visibility of women in Polish public space is being addressed not only via bottom-to-top activism but also through initiatives by local governments. This, in turn, results in controversies over the very need for gender equality in urban naming, as well as over the commemoration-worthiness of particular personages. The present paper aims to assess the changes that have taken place in Poland since the beginning of 2018, when an analysis of the 12 biggest cities revealed a persistent under-representation of women as namesakes in street naming. We offer a quantitative analysis and then focus on four selected case studies, each exemplifying one type of situation: open conflict, covert tactics, and two combinations of surface vs core values relationship.
8
Publication available in full text mode
Content available

Nazwiska nieurzędowe mniejszości litewskiej w Polsce – dziedzictwo językowo-kulturowe pogranicza polsko-litewskiego

63%
Walkowiak J. B., Niewulis-Grablunas J.
Acta Baltico-Slavica
|
2019
|
vol. 43
EN
Unofficial surnames used by the Lithuanian minority in Poland: The linguistic and cultural heritage of the Polish-Lithuanian borderlandUnofficial surnames are rare because surnames today are generally official in character. However, in the case of Polish citizens who are Lithuanians, they are a phenomenon that has long been present, although visible mostly – and until the entry into force of the Act on National Minorities (2005) predominantly – in intra-group communication. Considering that until recently it was not possible to register the Lithuanian forms of surnames and use them officially, this anthroponymic cultural heritage has long been transmitted between generations only informally.On the basis of the analysis of approximately 330 pairs of surnames extracted from telephone directories covering the area of compact residence of the Lithuanian minority (two of them in Polish, and one – in Lithuanian), the article discusses from the socioonomastic point of view (cf. Ainiala, 2016) the phenomenon of parallel functioning among the members of the Lithuanian minority in Poland of two surname forms: an official Polish one and an unofficial Lithuanian one. The latter differs from the former graphically and morphonologically, and in almost 30 per cent of cases their match is not unambiguous (i.e. one Polish form corresponds to more than one Lithuanian form, and, conversely, one Lithuanian form – to two or even more forms in Polish). It should be emphasised that the presence of formal exponents of Lithuanianness (Lithuanian diacritics, inflectional endings, feminine suffixes) does not necessarily imply the Lithuanian etymology of the surname. The situation is additionally complicated by the fact that in everyday intra-group communication members of the Lithuanian minority in our country use not literary Lithuanian, in which they write their surnames in minority documents (such as Lithuanian minority periodicals Aušra, Suvalkietis, Šaltinis, Terra Jatwezenorum, or bilingual yearly school reports in the schools with Lithuanian as the language of instruction), but the dialect of the Dzuks, in which their surnames are pronounced.The picture is complemented by interviews conducted in early 2018 with about 40 members of this minority, and by contributions on the Internet forum of Lithuanians in Poland regarding their attitude to the official (re-)Lithuanisation of surnames. The former revealed the opinions of older respondents (over 40 years of age), and the latter – the views of younger people. Nazwiska nieurzędowe mniejszości litewskiej w Polsce – dziedzictwo językowo-kulturowe pogranicza polsko-litewskiegoNazwiska nieurzędowe spotyka się rzadko; nazwiska zwykle mają bowiem obecnie charakter oficjalny. W przypadku obywateli polskich narodowości litewskiej są one jednak zjawiskiem występującym od dawna, choć ujawniającym się głównie – a do czasu wejścia w życie „Ustawy o Mniejszościach Narodowych” (2005) przede wszystkim – w komunikacji wewnątrzgrupowej. Wobec braku (do niedawna) możliwości zalegalizowania formy litewskiej, to antroponimiczne dziedzictwo kulturowe jest zwykle przekazywane międzypokoleniowo jedynie nieformalnie.Na podstawie analizy ok. 330 par nazwisk, wyekscerpowanych z obejmujących obszar zwartego zamieszkania mniejszości litewskiej książek telefonicznych (dwóch polskich i jednej litewskojęzycznej), artykuł omawia pod kątem socjoonomastycznym (por. Ainiala, 2016) zjawisko równoległego funkcjonowania wśród członków mniejszości litewskiej w Polsce nazwisk w dwu postaciach: oficjalnej polskiej i nieoficjalnej litewskiej. Te ostatnie różnią się od oficjalnych graficznie oraz morfonologicznie, a w przypadku blisko 30% wzajemne przyporządkowanie obu grup nie jest jednoznaczne (tzn. jednej formie polskiej odpowiada więcej niż jedna litewska, bądź odwrotnie, jednej litewskiej dwie lub nawet więcej polskich). Należy podkreślić, że obecność formalnych wykładników litewskości (litewskie diakrytyki, końcówki fleksyjne, sufiksy żeńskie) nie musi implikować litewskiej etymologii nazwiska. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że zamieszkujący północno-wschodni kraniec Polski członkowie mniejszości litewskiej w naszym kraju na co dzień posługują się nie literackim językiem litewskim, którym zapisują swe nazwiska w dokumentach mniejszościowych (takimi jak czasopisma mniejszości litewskiej „Aušra”, „Suvalkietis”, „Šaltinis”, „Terra Jatwezenorum”, czy dwujęzyczne świadectwa szkolne w szkołach z litewskim językiem nauczania), a gwarą dzukowską, i z reguły taką też ich nazwiska mają postać mówioną.Obrazu dopełniają przeprowadzone na początku 2018 roku wywiady z około 40 przedstawicielami tej mniejszości oraz wypowiedzi na forum Litwinów w Polsce, dotyczące ich stosunku do oficjalnej (re)lituanizacji nazwisk. Wywiady umożliwiły poznanie zdania respondentów starszych (powyżej 40. roku życia), zaś posty w Internecie – opinii osób młodszych.
9
Content available remote

Anthroponomastic research in Hungary, Poland, Czechia and Slovakia

51%
Dvořáková Ž., Farkas T., Walkowiak J. B., Bauko J.
Acta onomastica
|
2024
|
vol. 65
|
issue 1
191-226
EN
The article summarizes the current development in the field of anthroponomastics in the countries of the Visegrad Group (i.e. Hungary, Poland, Czechia and Slovakia). It presents basic monographs and dictionaries dealing with personal names in these countries as well as bibliography of onomastic studies. The paper introduces onomastic journals which are published there, onomastic conferences which take place in these countries, etc.
CS
Článek shrnuje dosavadní výzkum v oblasti antroponymie v zemích Visegrádské čtyřky (tj. Maďarsko, Polsko, Česko a Slovensko). Představuje základní monografie a slovníky zabývající se osobními jmény v těchto zemích, stejně tak i soupisy onomastické bibliografie atd. Dále informuje o vydávaných časopisech a o konferencích, které se tu pravidelně konají.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.