Search results

1

Filozofia Kazimierza Hoffmana? Refleksje na marginesie książki Poznawanie Kazimierza Hoffmana

100%

Czerniak S.

Filo-Sofija

|

2011

|

vol. 11

|

issue 4(15)

1038-1046

EN

The article shows the philosophical background of Kazimierz Hoffman’s poetry. The author points to Hoffman’s idea of the Divine, which creates all possible objects in the world and incessantly sustains their existence, treating it as the crucial point of his philosophical stance. Another question is devoted to a possible relationship between Hoffman’s philosophical views and the traditions of the philosophy of life and phenomenology. Worth examining are also some similarities between Hoffman’s concept of donation and the ethical standpoint of E. Lévinas. In conclusion to those considerations one could claim that in Hoffman’s poetry we experience an interesting kind of mysticism uniting the contemplation of the absolute order with the aesthetic, perfectionist attempts to write the “ideal poem” and to connect the metaphysical insight with the experimental form. In the article the author quotes extensively the most important hermeneutic conclusions contained in the book Poznawanie Kazimierza Hoffmana (“The Understanding of Kazimierz Hoffman”).

2

Antropologia filozoficzna Arnolda Gehlena jako model krytyki społeczeństwa

100%

Czerniak S.

Filozofia i Nauka

|

2015

|

vol. 3

57-75

EN

The author distinguishes three notions of philosophical anthropology and at the same time three developmental streams of this domain. He considers the relations linking philosophical anthropology with critical social philosophy. Next, he explicates the main assumptions of Arnold Gehlen’s philosophical anthropology, and searches for an answer to the following question: how those assumptions influence the categorical specificity of Gehlen’s critique of the postmodern society embraced in the notion of contemporary institutions crisis. The author elaborates those analyses by referring to Gehlen’s work Die Seele im technischen Zeitalter and to the carried out there analyses of the so called new subjectivism. The article is concluded by critical investigations on some ideational inconsistencies of Gehlen’s philosophical position.

PL

Autor wyróżnia trzy różne wykładnie pojęcia i zarazem nurty rozwojowe antropologii filozoficznej oraz zastanawia się nad relacjami łączącymi je z krytyczną filozofią społeczną. Przechodzi następnie do eksplikacji głównych założeń antropologii filozoficznej Arnolda Gehlena i szuka odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób rzutowały one na kategorialną swoistość jego krytyki społeczeństwa ponowożytnego pod pojęciowym szyldem współczesnego „kryzysu instytucji”. Autor uszczegóławia te analizy odwołując się do pracy Gehlena Die Seele im technischen Zeitalter oraz do przeprowadzonych w niej analiz tzw. nowego subiektywizmu. Artykuł kończy krytyczna konkluzja, w której rozważane są pewne ideowe niespójności stanowiska filozoficznego Gehlena.

3

Wokół kategorialnych powiązań teorii postaci z klasyczną antropologią filozoficzną XX wieku

100%

Czerniak S.

Filozofia i Nauka

|

2016

|

vol. 4

315-325

EN

In his paper the author reconstructs the categorial relations between Gestalt psychology and theory and classical 20th-century philosophical anthropology (Max Scheler, Helmuth Plessner). In the first part, entitled Inspirations, it is analysed how the views of a key 20th–century Gestalt theorist Wolfgang Köhler influenced Scheler, the author of The Human Place in the Cosmos. In part two, Parallels, the author investigates the categorial similarities between Plessner’s philosophical anthropology with its category of “eccentric position” and Gestalt theory.

PL

Pytanie, jakie pragnę postawić, odnosi się do relacji: klasyczna antropologia filozoficzna XX wieku, za której twórców uznaje się powszechnie zwłaszcza Maxa Schelera i Helmutha Plessnera, oraz teoria postaci w rozumieniu a) historycznym, jako źródło poznawczych inspiracji antropologii filozoficznej (przypadek Schelera), oraz b) strukturalnym jako pole analiz posiadające teoretyczno–filozoficzne punkty styczne z „modelami człowieczeństwa” rozwijanymi na gruncie klasycznej antropologii filozoficznej(porównanie ze stanowiskiem Plessnera).

4

Hans-Jörg Rheinberger o naturze i kulturze

100%

Czerniak S.

Filozofia i Nauka

|

2016

|

vol. 4

361-368

EN

The author focuses on the leading themes of H-J. Rheinberger’s 2015 published book Natur und Kultur im Spiegel des Wissens (Nature and Culture in the Mirror of Knowledge). He mainly concentrates on the German science philosopher’s views regarding the status of contemporary natural sciences and the humanities, the fading of to-date boundaries between both fields, and especially the role the culture concept is beginning to play in today's experimental biology.

PL

W tekście omawiane są główne wątki wydanej w 2015 roku książki Hansa-Jörga Rheinbergera Natur und Kultur im Spiegel des Wissens. Autor eseju skupia się na poglądach niemieckiego filozofa nauki dotyczących statusu współczesnych nauk przyrodniczych i humanistycznych, zacierania się granic ich warsztatów badawczych, zwłaszcza zaś roli, jaką pojęcie kultury zaczyna odgrywać, jego zdaniem, we współczesnej biologii eksperymentalnej.

5

Gernota Böhmego idea końca ery baconiańskiej

100%

Czerniak S.

Filozofia i Nauka

|

2013

|

vol. 1

35-52

EN

The essay aims to reconstruct Gernot Böhme’s “end of the Baconian age” concept in the context of the main theses of the “finalization in science” idea which he developed in the 1970s and 80s. Böhme has since retreated from some parts of his theorem, arguing their invalidity in light of the “twilight” of the Baconian era in science begun by Francis Bacon’s methodological and philosophical program. Böhme polemizes with Bacon’s claim that the evolution of empirical science automatically enhances civilizational progress, and lists some contemporary negative sides of scientific progress which he criticizes from the position of philosophy of science by suggesting its cognitive “alternatives”.

PL

Przedmiotem artykułu jest rekonstrukcja zawartości idei „końca ery baconiańskiej” Gernota Böhmego na tle rozwijanej przez niego w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych koncepcji „finalizacji” nauki. Autor przypomina główne założenia tej koncepcji sytuujące Böhmego na pozycjach polemicznych wobec K.R. Poppera i T. Kuhna. Jak pokazuje, idea „końca ery baconiańskiej” stanowi znaczącą rewizję wielu jej założeń, a jednocześnie punkt wyjścia krytyki tradycji baconiańskiej w filozofii nauki, zakładającej ścisły związek ewolucji nauk empirycznych z postępem cywilizacyjnym i powszechnym dobrostanem. Böhme wylicza negatywne społeczne strony i skutki przeobrażeń w nauce w dobie współczesnej, odnosząc je do zapoznanych, jego zdaniem, w przeszłości teoretycznych „alternatyw” w rozwoju nauki.

6

Jürgen Mittelstrass: nauki humanistyczne w świetle idei jedności nauki

100%

Czerniak S.

Filozofia i Nauka

|

2018

|

vol. 6

27-51

EN

The author recounts the main threads of Jürgen Mittelstrass’s philosophy of the humanities. In it, the German philosopher starts out with the critique of J. Ritter’s and O. Maquard’s so-called functionalistic and dualistic conception of the human sciences, stating preference for methodological monism, which sees all sciences united by the universal rules of rationality. Mittelstrass seeks this unity both in the trans-disciplinary trends in contemporary science, as well as in certain epistemological similarities and similarities in research praxis between scientific disciplines. The author also points to Mittelstrass’s Kantian inspirations, and his clever adaptation of the “power of judgement” concept for the purposes of his own argumentation. In a final resume, he passes a generally positive opinion about the discussed conception with some critical comments.

PL

Autor rekonstruuje w tekście główne wątki filozofii nauk humanistycznych Jürgena Mittelstrassa. Niemiecki filozof wychodząc od krytyki tzw. funkcjonalistycznej, dualistycznej koncepcji humanistyki autorstwa J. Rittera-O. Marquarda, staje na stanowisku metodologicznego monizmu zakładającego jedność wszystkich nauk na gruncie uniwersalnych reguł racjonalności. Szuka przy tym symptomów tej jedności zarówno w tendencjach transdyscyplinarnych współczesnej nauki, jak i w pewnych wspólnych założeniach epistemologicznych oraz podobieństwach praktyk badawczych nauk. Autor zwraca uwagę na inspiracje kantowskie Mittelstrassa, który adaptuje interesująco dla potrzeb swej argumentacji kategorię „władzy sądzenia”. W podsumowaniu rozważań pojawiają się obok pozytywnej ogólnej oceny omawianej koncepcji także pewne uwagi krytyczne autora pod jej adresem.

7

Filozofia techniki Gernota Böhmego

100%

Czerniak S.

Filozofia i Nauka

|

2014

|

vol. 2

135-153

EN

The article reconstructs the main threads of Gernot Böhme’s philosophy of technology. In his writings on the subject in the volume Invasive Technification: Critical Essays in the Philosophy of Technology (2008) Böhme abandons his earlier “finalisation of science” theory (which the author expounds in detail in the first part of the article) and situates philosophy of technology between philosophical anthropology and social philosophy. In this context, he reflects on the effects of technification for the identity of contemporary humans and changing social integration models (the social role of IT networks and technostructures). Böhme’s position is par excellence critical. Referring to the philosophical traditions of the Frankfurt School, he argues against the social philosophy of Jürgen Habermas and asks about the criteria which determine the “rationality” of technology. Böhme also reviews the cultural sources of resistance to “invasive technification”, not only in Western, but also in Far Eastern cultures. Finally, he discusses those anthropological horizons of technological progress which he considers to be ethically neutral and capable of opening new areas of self-knowledge and expression to humankind. The author closes his paper with a set of questions which in his opinion point to some still open issues in Böhme’s philosophy of technology.

PL

Przedmiotem artykułu jest rekonstrukcja głównych wątków filozofii techniki Gernota Böhmego. W swych pracach z tego zakresu zawartych w tomie Invasive Technisierung. Technikphilosophie und Technikkritik (2008) Böhme odchodzi od założeń swej rozwijanej wcześniej koncepcji „finalizacji nauki” (kwestię tę autor omawia szczegółowo w pierwszej części tekstu) i sytuuje filozofię techniki na pograniczu antropologii filozoficznej oraz filozofii społecznej, pytając o skutki procesów technicyzacji zarówno dla tożsamości człowieka współczesnego, jak i przeobrażeń wzorów integracji społecznej (społeczna rola sieci informatycznych i technostruktur). Jego stanowisko ma charakter par excellence krytyczny. Böhme odwołuje się do filozoficznej tradycji Szkoły Frankfurckiej i w polemicznym nawiązaniu do filozofii społecznej Jürgena Habermasa pyta o kryteria „racjonalności” techniki. Omawia także kulturowe źródła oporu przed „inwazyjną technicyzacją” nie tylko w kulturze Zachodu, lecz także w kulturach Dalekiego Wschodu. Zastanawia się wreszcie nad tymi horyzontami antropologicznymi postępu technicznego, które uważa za neutralne etycznie i które odsłaniać mają przed człowiekiem nowe możliwości samowiedzy i ekspresji. Analizy autora kończy zestawienie kilku pytań, które wskazują jego zdaniem na kwestie otwarte w filozofii techniki Böhmego.

8

Maxa Schelera pluralistyczna koncepcja wiedzy

100%

Czerniak S.

Filozofia i Nauka

|

2020

|

vol. 8

|

issue 2

35-46

EN

This article aims to reconstruct Max Scheler’s conception of three types of knowledge, outlined in his late work Philosophical Perspectives (1928). Scheler distinguished three kinds of knowledge: empirical, used to exercise control over nature, eidetic (essential) and metaphysical. I review the epistemological criteria that underlie this distinction, and its functionalistic assumptions. In the article’s polemic part I accuse Scheler of a) crypto-dualism in his theory of knowledge, which draws insufficient distinctions between metaphysical and eidetic knowledge; b) totally omitting the status of the humanities in his classification of knowledge types; c) consistently developing a philosophy of knowledge without resort to the research tools offered by the philosophy of science, which takes such analyses out of their social and historical context (i.e., how knowledge is created in today’s scientific communities).

PL

Celem artykułu jest rekonstrukcja koncepcji trzech typów wiedzy, którą Max Scheler przedstawił w swej późnej pracy Światopogląd filozoficzny (1928). Scheler wyróżnił trzy rodzaje wiedzy: empiryczną wiedzę służącą panowaniu nad przyrodą, wiedzę ejdetyczną/esencjalną oraz wiedzę metafizyczną. Autor rozważa kryteria epistemologiczne tego podziału oraz zastanawia się nad jego założeniami funkcjonalistycznymi. W części polemicznej zarzuca Schelerowi: a) krypto-dualizm w koncepcji wiedzy, która niedostatecznie wyraźnie odróżnia od siebie wiedzę metafizyczną od ejdetycznej; b) całkowite pominięcie w klasyfikacji typów wiedzy statusu humanistyki; c) programowe rozwijanie filozofii wiedzy niezależnie od warsztatu badawczego filozofii nauki, co odrywa tego rodzaju analizę od kontekstu społeczno-historycznego (tzn. od tego, jak się tworzy wiedzę we współczesnych wspólnotach naukowych).

9

Koncepcja kapitalizmu akademickiego Richarda Müncha. Rekonstrukcja i filozoficzny komentarz

100%

Czerniak S.

Filozofia i Nauka

|

2019

|

vol. 7

|

issue 2

227-246

EN

The author reviews the main elements of Richard Münch’s academic capitalism theory. By introducing categories like “audit university” or “entrepreneurial university,” the German sociologist critically sets the present academic management model against the earlier, modern-era conception of academic research as an “exchange of gifts.” In the sociological and psychological sense, the latter is a social communication structure rooted in traditional social lore, for instance the potlatch ceremonies celebrated by some North-American Indian tribes which Marcel Mauss described. Münch shows the similarities between that old “gift exchanging” model and the contemporary one with its focus on the psychosocial fundamentals of scientific praxis, and from this gradually derives the academic capitalism conception. His conclusion is the critical claim that science possesses its own, inalienable axiological autonomy and anthropological dimension, which degenerate in result of capitalism’s “colonisation” of science by means of state authority and money (here Münch refers to Jürgen Habermas’s philosophical argumentation). The author also offers many of his own reflections on the problem, which allows Münch’s analyses to be viewed in a somewhat broader context.

PL

Autor rekonstruuje w tekście główne wątki koncepcji kapitalizmu akademickiego Richarda Müncha. Odwołując się do takich kategorii jak „uniwersytet audytowy” czy „uniwersytet jako przedsiębiorstwo” niemiecki socjolog przeciwstawia w krytycznym duchu aktualny model zarządzania nauką dawnemu nowożytnemu modelowi pracy badawczej pojmowanej jako „wymiana darów”. W sensie socjo-psychologicznym mamy tu do czynienia ze strukturą komunikacji społecznej, której rodowód sięga takich instytucji społecznych jak potlacz u indiańskich plemion Północnej Ameryki opisywany przez Marcela Maussa. Münch pokazuje podobieństwa pomiędzy tym archaicznym i współczesnym, odnoszącym się do psychospołecznych fundamentów praxis naukowej, modelem wymiany darów i na tym tle rozwija szczegółowo swą koncepcję kapitalizmu naukowego. Konkluzję tych rozważań stanowi krytyczna teza, że nauka posiada własną, niezbywalną autonomię aksjologiczną i wymiar antropologiczny, które ulegają degeneracji w toku kapitalistycznej „kolonizacji” nauki przez systemy władzy państwowej i pieniądza (Münch odwołuje się tu do filozoficznej argumentacji Jürgena Habermasa). Tekst zawiera także liczne refleksje autora poszerzające filozoficzny horyzont analiz Müncha.

Refine search results

8 Filozofia i Nauka

1 Filo-Sofija

9 Czerniak S.

1 2020

1 2019

1 2018

2 2016

1 2015

1 2014

1 2013

1 2011

Filozofia Kazimierza Hoffmana? Refleksje na marginesie książki Poznawanie Kazimierza Hoffmana

Antropologia filozoficzna Arnolda Gehlena jako model krytyki społeczeństwa

Wokół kategorialnych powiązań teorii postaci z klasyczną antropologią filozoficzną XX wieku

Hans-Jörg Rheinberger o naturze i kulturze

Gernota Böhmego idea końca ery baconiańskiej

Jürgen Mittelstrass: nauki humanistyczne w świetle idei jedności nauki

Filozofia techniki Gernota Böhmego

Maxa Schelera pluralistyczna koncepcja wiedzy

Koncepcja kapitalizmu akademickiego Richarda Müncha. Rekonstrukcja i filozoficzny komentarz