Search results

1

Najmniejsza powszechność. O Norwidowskiej skali aktywizmu

100%

Zehnder C.

Pamiętnik Literacki

|

2021

|

vol. 112

|

issue 3

143-162

PL

W tekście poddano ponownej ocenie stosunek Cypriana Norwida do romantycznego aktywizmu. Model zaproponowany przez samego poetę  „praca” zajmująca miejsce „czynu”  okazuje się wadliwy, gdyż zakłada istnienie wieloznacznego pojęcia pracy, które w ostatecznym rozrachunku nadal odnosi się do czynu. Autor artykułu powołuje się na zaproponowany przez Harolda Blooma termin „internalizacji” rewolucyjnego prometeizmu w późnym romantyzmie, aby pokazać – na zasadzie kontrastu – to, jak Norwid formalnie pomniejsza skalę aktywizmu. Skupienie uwagi na „małym” umożliwia na poziomie ogólniejszym zestawienie z biedermeierem (formacją charakterystyczną dla ówczesnej Europy Środkowej), a na poziomie szczegółowym – z „łagodnym prawem” Adalberta Stiftera. Wreszcie autor przygląda się trzem przykładom „pomniejszenia” w dziełach Norwida: modelowaniu akcji jako okręgu i koła w „Promethidionie” (1851) i innych utworach, paradoksalnej demonstracji, dlaczego wszechmoc Boga objawia się w sferze „małego” w „Białych kwiatach” (1856–1857), a także serii mikrointerwencji głównie w listach poety, które mają pokazać, że konwencjonalny aktywizm romantyczny to myślenie magiczne.

EN

This article attempts a reassessment of Cyprian Norwid’s response to Romantic activism. The model promoted by Norwid himself—the replacement of action (czyn) by labor (praca)—has the disadvantage that it presupposes a vague concept of labor that ultimately refers back to action. This article uses Harold Bloom’s concept of an “internalization” of revolutionary prometheism in late Romanticism to show, by contrast, how Norwid formally downsizes activism. The focus on the “small” allows for a new juxtaposition with the Biedermeier, a distinctive Central European current of the time, in general and Adalbert Stifter’s “gentle law” (das sanfte Gesetz) in particular. This article then takes a closer look at three cases of downscaling in Norwid’s writings: the modeling of action as circle and wheel (koło) in Promethidion (1851) and other writings, the paradoxical demonstration of why God’s omnipotence reveals itself within the realm of the “small” in “Białe kwiaty” (“White Flowers,” 1856–1857) as well as a series of ironic micro-simulations of the “deed from the word” (czyn ze słowa), which are meant to expose conventional Romantic activism as magical thinking.

2

LYRICISM AS A POLEMICAL CONCEPT IN NORWID, BRZOZOWSKI, AND SZTUKA I NAROD

100%

Zehnder C.

Świat Tekstów. Rocznik Słupski

|

2020

|

vol. 18

179-185

EN

The concept of “lyricism” (lyrisme) was coined in France in the late 1820s to declare a particularly exalted, “singing” poetic mode. It can be understood as a way of codifying Romantic self-empowerment. However, in the context of late Romanticism, the term soon became ambivalent. It now often described a conventionalized Romantic literary manner and, moreover, an exaggeratedly sentimental behavior. This paper presents a series of examples from Polish literature where lyricism (liryzm/liryczność) undergoes not only such a partial but, as it were, complete devaluation and functions instead as a universally applicable pejorative polemical concept in Reinhard Koselleck’s sense. In the late Romantic poet Cyprian Norwid (1821–1883), “lyricism” describes specific rhetorical moves that compensate for the lack of civic courage and self-reflection among Polish intellectuals. The fin de siècle philosopher, critic, and writer Stanisław Brzozowski (1878–1911), dwelling on the same notion, criticizes the “decadent” insistence on artistic autonomy as a pretext to avoid both facing modernity and acknowledging technical progress. The young right-wing poets gathered around the underground magazine Art and Nation (Sztuka i Naród, Warsaw, 1942–44) – obviously referring to Norwid’s and Brzozowski’s strategies – used “lyricism” as a discursive weapon against some of the “defeatist” representatives of prewar literature and as a negative foil for the constant reworking of their own stance in the field of clandestine literature during the Occupation. These polemical appropriations of “lyricism”, the paper argues, instantiate a mode of contestation that contributed to a controversial tradition of Romantic subjectivity, rather than to abandon it.

PL

Pojęcie liryzmu (lyrisme) weszło w obieg we Francji w latach 20. XIX wieku i posłużyło do określenia szczególnie wyegzaltowanego, „śpiewnego” trybu wypowiedzi poetyckiej. Można go ponadto oddać jako narzędzie samoutwierdzania się romantyzmu. Tymczasem w kontekście późnego romantyzmu określenie to niedługo przybrało zabarwienie ambiwalentne, gdyż opisywało coraz częściej konwencjonalizowany styl romantyczny, i to nie tylko w piśmienności, lecz także w zachowaniu. W artykule tym omawiam szereg przykładów z literatury polskiej, w których liryzm/liryczność przechodzi nie tylko taką częściową, lecz – jak się wydaje – zupełną dewaluację. Funkcjonuje wówczas jako koncept polemiczny o pejoratywnym wydźwięku i uniwersalnym zakresie zastosowania – zgodnie z koncepcją Reinharda Kosellecka. U późnego romantyka Cypriana Norwida „liryzm” opisuje specyficzne zabiegi retoryczne rozpowszechnione wśród polskiej elity, które mają kompensować brak odwagi cywilnej i autorefleksji. Filozof, krytyk i pisarz Młodej Polski Stanisław Brzozowski, używając tego samego określenia, krytykuje „dekadenckie” upieranie się przy autonomii sztuki jako pretekstu do uniknięcia nowoczesności i akceptacji rozwoju technicznego. Wreszcie młodzi poeci konspiracyjnego czasopisma „Sztuka i Naród” (Warszawa 1942–44) – wyraźnie nawiązując do strategii Norwida i Brzozowskiego – eksploatowali koncept „liryzmu” jako dyskursywną broń przeciw „defetystycznym” reprezentantom literatury dwudziestolecia międzywojennego oraz jako pole odniesienia przy ciągłym przepracowywaniu własnej postawy w konspiracyjnym polu literackim okresu okupacji. Te polemiczne zawłaszczania „liryzmu” – oto teza artykułu – ujawniają taki tryb kontestacji, który przyczynił się do kontrowersyjnego przekazywania miast odrzucenia podmiotowości romantycznej.

3

Nowi Grecy, czyli polski romantyzm z niemieckim akcentem. Rec.: Maciej Junkiert, Nowi Grecy. Historyzm polskich romantyków wobec narodzin Altertumswissenschaft. Poznań 2017. „Filologia Polska”. Nr 188

100%

Zehnder C.

Pamiętnik Literacki

|

2020

|

vol. 111

|

issue 3

193-204

PL

W recenzji omówiono książkę Macieja Junkierta „Nowi Grecy. Historyzm polskich romantyków wobec narodzin Altertumswissenschaft” (2017), poświęconą postrzeganiu niemieckiej filologii klasycznej i grekomanii przez Gotfryda Ernesta Groddecka, Joachima Lelewela i Adama Mickiewicza. Przeprowadzone w ostatnich latach badania nad recepcją starożytności w polskim romantyzmie dowiodły, że paradygmat rzymski – latinitas jako system symboliczny – skompromitował się w wyniku klęski I Rzeczypospolitej i że na początku XIX stulecia doszło na polskim gruncie do „zwrotu hellenistycznego”. Śledząc ten zwrot w oryginalnych pracach niemieckiej Altertumswissenschaft, Junkiert zwraca uwagę na to, że polski historyzm charakteryzował się głęboką ambiwalencją: grecki mit był już zajęty przez (pruskich) kolonizatorów, a polscy „nowi Grecy” musieli się zmagać z niemieckim pochodzeniem swojej tożsamości symbolicznej. Książka znakomicie pokazuje splot nacjonalizmu i historyzmu na przykładzie polskiego romantyzmu uniwersyteckiego. Dzięki wnikliwemu badaniu intertekstualności filologicznej – jak można określić podejście autora – wyróżnia się także nowatorstwem metodologicznym, wysoce obiecującym dla badań polonistycznych z pogranicza filologii i historii intelektualnej.

EN

This review discusses Maciej Junkiert’s book “Nowi Grecy. Historyzm polskich romantyków wobec narodzin Altertumswissenschaft” (“The New Greeks: Historicism of Polish Romantics in the Face of the Birth of Altertumswissenschaft”, 2017) on Gotfryd Ernest Groddeck’s, Joachim Lelewel’s, and Adam Mickiewicz’s reception of German classicism and philhellenism. Recent research into the reception of antiquity within Polish Romanticism has shown how the Roman paradigm—the symbolic system of latinitas—collapsed in the wake of the Partitions of Poland and how, from around 1800 onwards, a “Hellenistic turn” took place in Polish culture. Tracing this turn back to the original works of German Altertumswissenschaft, Junkiert argues, however, that Polish historicism was characterized by a deep ambivalence: the Greek myth had already been adopted by the Prussian colonizers and the Polish “new Greeks” had to struggle with the German origin of their new symbolic identity. This book compellingly shows the intertwinement of nationalism and historicism as exemplified by the case of the Polish “academic Romanticism.” Because of careful readings in philological intertextuality—as Junkiert’s outlook might be labelled—this study provides a methodologically innovative contribution to a practice of Polish studies between philology and intellectual history.

Refine search results

2 Pamiętnik Literacki

1 Świat Tekstów. Rocznik Słupski

3 Zehnder C.

1 2021

2 2020

Najmniejsza powszechność. O Norwidowskiej skali aktywizmu

LYRICISM AS A POLEMICAL CONCEPT IN NORWID, BRZOZOWSKI, AND SZTUKA I NAROD

Nowi Grecy, czyli polski romantyzm z niemieckim akcentem. Rec.: Maciej Junkiert, Nowi Grecy. Historyzm polskich romantyków wobec narodzin Altertumswissenschaft. Poznań 2017. „Filologia Polska”. Nr 188