Books published in mass issues at the break of the nineteen-forties and the nineteen-fi fties were characterised by low quality of production and graphic design. The communist authorities explained this state of affairs with faulty, obsolete planning methods of production and publishing. Actually, the main causes for the low quality of book production lay in technical problems with old and worn out machinery, inadequate supply of typeset matter, poor quality of materials (paper, ink, binding cardboard and cloth), and lack of qualifi ed personnel. Nevertheless, the communist authorities limited their activities aimed at changing this situation chiefl y to endless restructuring of the managing and planning institutions, and to issuing of new directives. Thus, problems with the quality of the graphical side of books and their physical state persisted until the change of the political and economic system in 1989.
PL
Na przełomie lat 40. i 50. XX w. książki wydawane masowo miały niską jakość szaty grafi cznej oraz wykonania. Władze tłumaczyły, że ten stan rzeczy wynika z wadliwego i przestarzałego systemu planowania produkcji poligrafi cznej i wydawniczej. W rzeczywistości najważniejszymi przyczynami złej jakości produkcji wydawniczej były: przestarzały park maszyn poligrafi cznych, ubogie wyposażenie drukarń w materiał zecerski, brak odpowiednich kadr technicznych i naukowych oraz nienajwyższy gatunek materiałów: papieru, farby drukarskiej, artykułów introligatorskich. Działania władz na rzecz poprawy poziomu szaty grafi cznej i wykonania książek polegały głównie na kolejnych przekształceniach organizacyjnych i wydawaniu nowych zarządzeń. Problem jakości szaty grafi cznej i wykonania książek nie został rozwiązany do zmian ustrojowych w 1989 r.
Trade union libraries were supervised by the Trade Unions’ Central Council, defining areas of their activity, together with management boards of the unions of particular economic sectors. Regional councils of trade unions and management boards mentioned above were responsible for tasks’ realisation. Direct supervision belonged to a trade union council and management of particular work places. Trade union libraries did not belong to the official library network. They fulfilled educational and community functions. Referring to the documents from the Archives of Modern Recordings, in 50s particular the acts of the Central Office for Publishing, Printing Industry and Bookselling, the Central Library Management, and the Central Committee of the Polish United Workers’ Party, the author discussed briefly selected issues of the trade union libraries in the 50s of the 20th century.
In accord with her concept of constructing ‘workshops for enlightening and educating the society’ Professor Alodia Kawecka-Gryczowa was very keen on popularizing book history. Little wonder then that she let no opportunity pass to talk on the radio or the television about old prints, the National Library, or about books in general. The bibliography of her works prepared by A. M. Wolińska includes among other eight such programmes for the years 1974–1985, although Wolińska notices that, there must have been more. This statement found substantiation in the ‘Grycz papers’ bequeathed to the National Library – the folder Akc. 17978 holds typescripts of eleven radio and television programmes broadcast between 1950 and 1968, and two other with no dating. Unfortunately, the data provided by these papers does not allow a for more detailed historical description of these programmes, their dates of emission, length and producers. Neither can one find in this folder the screen-plays of the programmes listed by A. M. Wolińska, with the sole exception of the radio broadcast devoted to the printer Wietor, emitted in 1950. All the other materials come from the nineteen-fifties and the nineteen-sixties, which explains why they are not present in the Archives of the Polish Radio and Television – being either never recorded, or the tapes had been destroyed. The aforementioned folder also contains a number of catalogue cards on which one finds titles and shelf-marks of books, which were utilized by Gryczowa in her cooperation with the radio and television, although it is difficult to ascertain that all these books were gathered for programmes, in which Professor Gryczowa took part personally.
Książki kolportowane były na wsi w latach pięćdziesiątych XX w. głównie poprzez sieć sklepów Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” oraz kolporterów społecznych ilistonoszy rozprowadzających ofertę „Ruchu”. Natomiast GS-yzaopatrywane były przez „Dom Książki” za pośrednictwem struktur Centrali Rolniczych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. „Dom Książki” od 1951 r. podlegał powstałemu wtedy Centralnemu Urzędowi Wydawnictw Przemysłu Graficznego i Księgarstwa (CUWPGiK). Urząd ten przejął scentralizowane zarządzanie procesami produkcji idystrybucji książek i przez pięć lat posiadał decydujący wpływ na całość ruchu wydawniczego w Polsce. W aktach CUWPGiK znajdujących się w Archiwum Akt Nowych, zachowały się różnego rodzaju dokumenty mówiące o problemach zaopatrzenia wsi w książki. Początkowo akcja rozpowszechniania książek przez sklepy wiejskie zakończyła się niepowodzeniem, bowiem nie były one przygotowane zarówno lokalowo jak i organizacyjnie do rozprowadzania takiego towaru. Sprzedawcy często nawet nie rozpakowywali przesyłek z „Domu Książki” lub wręcz je odsyłali. W 1951 r. zrealizowano plan sprzedaży na wsi tylko w 32%, w 1952 r. w 46%. Aby zrealizować plan sprzedaży GS-y wymuszały kupno książek razem z towarami deficytowymi lub wydawały je zamiast reszty. Zaopatrzenie sklepów w nowości następowało poprzez rozdzielnik centralny, którego wielkość co do liczby egzemplarzy i tytułów ustalała każdorazowo na dane województwo CRS „SCh”. W rzeczywistości rozdzielniki sporządzano mechanicznie według ustalonego procentu, bez brania pod uwagę zainteresowań ludności. Szkolenie sprzedawców wiejskich odnośnie sprzedaży książek nie przynosiło oczekiwanego efektu, bowiem bardzo często się oni zmieniali. Na początku 1953 r. próbowano zreorganizować dystrybucję książki na wsi, ale podjęte działania ani nie wzmocniły jej organizacyjnie, ani nie usystematyzowały metod pracy z książką. Narastający problem dystrybucji książki na wsi postanowiono rozwiązać ponownie pod koniec 1954 r. Tym razem działania te spowodowały, że w 1955 r. w miastach powiatowych działały często aż trzy księgarnie (punkty sprzedaży książek) – „Domu Książki”, „Ruchu” i GS-u. Wydział Propagandy i Agitacji KC PZPR przyczyn niepowodzeń w upowszechnianiu czytelnictwa na wsi upatrywał m.in. w braku odpowiedniej literatury ideologiczno-propagandowej, skierowanej do chłopów.
The article presents situation of the libraries of municipal and local PUWP committees of Warsaw Voivodship (according to then administrative division of a country) as well as their infl uence on reading behaviour of party members. Presentation is based on different kind of documents of Central Committee of Polish Workers’ Party (kept in Central Archives of Modern Records 295/VII/84, 295/X/35) and Warsaw Voivodship PUWP Committee (kept in State Archives Documentation Personal and Remuneration, 1734). Preserved documents, which are directly connected with discussed libraries are dated from the period 1946-1954. The network of Polish Workers Party’s (PWP) libraries was created from the year 1946 onward. The library of the Central Committee of PWP was established as the fi rst one as soon as in February 1945. After the Polish United Workers’ Party (PUWP) was started PWP’s Central Committee library and local PWP’s libraries were merged into PUWP’s structures. In the year 1949 they were ascribed to the adequate levels of Centres for Party Propaganda. There were 25 such libraries operating in Warsaw Voivodship. According to preserved documents these libraries brought a rather small contribution to upgrading the readership level neither of local party activist nor of ordinary party members. It might be argued that the aversion against libraries and reading, specifi cally on the commune and district levels, derived from low readership level of the party activists could have transformed onto functioning of party and public libraries. The attitude of local party activists caused many ostensible activities of authorities in the field of reading development.
PL
Artykuł przedstawia sytuację bibliotek działających przy miejskich i powiatowych komitetach PZPR woj. warszawskiego (wg podziału administracyjnego obowiązującego w latach 1946-1954), a także wpływ działalności tych placówek na czytelnictwo członków partii. Podstawę źródłową stanowią różnego rodzaju zachowane w Archiwum Akt Nowych dokumenty Komitetu Centralnego PPR (295/VII/84, 295/X/35) oraz akta Warszawskiego Komitetu Wojewódzkiego PZPR (1734) z Archiwum Państwowego Dokumentacji Osobowej i Płacowej. Zachowane dokumenty, które bezpośrednio dotyczą omawianych bibliotek, pochodzą z lat 1946-1954 r. Sieć bibliotek PPR tworzona była od 1946 r. Jako pierwsza powstała już w lutym 1945 r. biblioteka Komitetu Centralnego PPR. Po utworzeniu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej biblioteka KC PPR oraz biblioteki terenowe weszły jej w struktury. W 1949 r. zostały przypisane do Ośrodków Propagandy Partyjnej poszczególnych szczebli. W woj. Warszawskim w 1949 r. działało 25 takich bibliotek. Według zachowanych dokumentów placówki te nie wpłynęły zasadniczo na podniesienie poziomu czytelnictwa ani lokalnego aktywu partyjnego, ani szeregowych działaczy. Można wnioskować, że niechęć do spraw bibliotek i czytelnictwa, szczególnie na szczeblu gmin i gromad, wynikająca z niskiego poziomu czytelnictwa działaczy partyjnych, znajdowała odzwierciedlenie w funkcjonowaniu zarówno sieci bibliotek partyjnych, jak i powszechnych. Postawa lokalnych działaczy partyjnych przekładała się na podejmowanie przez władze wielu doraźnych i pozornych działań w zakresie rozwoju czytelnictwa.