Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 11

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Content available remote

Kiedy swój staje się obcym

100%
Chlebda W.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
89-98
PL
W teorii stereotypów „obcy” z reguły wiązany jest z przeciwstawieniami międzyetnicznymi, ale obcość może się pojawiać także w ramach jednej i tej samej grupy etnicznej. Polactwo pochodzący z gwary rzeczownik zbiorowy upowszechniany był w latach 30. przez Edmunda Osmańczyka jako nazwa „wspólnoty walczącej o jedną sprawę gromady”. Kilkadziesiąt lat później za sprawą książki Rafała Ziemkiewicza ten sam wyraz rozpowszechnił się w polszczyźnie jako pogardliwa nazwa biernej, nieufnej, wstecznej części polskiego społeczeństwa postpeerelowskiego. Wyraz Polactwo stał się więc przykładem enantiosemii: semantyczno-funkcjonalnego rozszczepienia jednego i tego samego wyrazu na dwa przeciwstawne sobie warianty leksykalno-semantyczne i aksjologiczne. Analiza innych pochodnych od onimów Polska, Polak (polskość, polackość, polskojęzyczny), pokazuje, że cecha enantiosemiczności zdaje się przenikać cały dzisiejszy dyskurs polski, ujawniając głębokie podziały w tożsamości Polaków.
EN
In the theory of stereotypes, the “us-them” opposition is usually associated with inter-ethnic relations, but the conception of foreignness may also appear within a single ethnic group. The peasant-dialectal collective noun Polactwo ‘Polishness’ was in the 1930’s popularized by Edmund Osmańczyk as the name of a “community fighting for a single cause”. Several decades later, through a book by Rafał Ziemkiewicz, the same word gained currency as a contemptuous term for a passive, distrustful, backward portion of the Polish post-socialist society. The word thus became an example of enantosemy: a semanticfunctional split of one and the same word into two opposite lexicalsemantic and axiological variants. The analysis of other words derived from Polska ‘Poland’, Polak ‘Pole’ (polskość, polackość ‘Polishness’, polskojęzyczny ‘Polish-speaking’) shows that the enantosemy seems to infiltrate the whole contemporary Polish discourse, revealing deep divisions in the identity of Poles.
2

Wielojęzyczny słownik biblizmów: czy potrzebny? Czy możliwy?

100%
Chlebda W.
Prace Językoznawcze
|
2020
|
issue XXII/3
5–24
PL
Biblia jest wspólnym dobrem kultury europejskiej, ale w każdym języku narodowym zostawiła nieco odmienny ślad. Autor stawia tezę, że wielojęzyczny słownik frazeologii pochodzenia biblijnego mógłby pomóc w określaniu części wspólnej tego dziedzictwa i jego narodowych części odmiennych. W związku z tym autor charakteryzuje trzy pojęcia: korpus biblizmów, kanon biblizmów oraz leksykograficzny kanon biblizmów. Wykorzystując wiele przykładów z różnych języków (głównie polskiego, rosyjskiego i niemieckiego) autor analizuje trzy drogi dochodzenia do wielojęzycznego słownika biblizmów: rozszerzanie obecnych słowników dwujęzycznych, zestawianie narodowych leksykograficznych kanonów biblizmów oraz słownik ideograficzny, budowany według zasady: od wspólnych dla różnych języków postaci, miejsc, obrazów i motywów biblijnych do ich zróżnicowanych językowo pochodnych frazeologicznych.
EN
The Bible is a common good of European culture but it has left a slightly different trace in every national language. In the article it is argued that a multilingual dictionary of phraseology of biblical origin could help define the common part of this heritage and its different national parts. Thus the author characterizes three concepts: the corpus of biblical phraseolgosms, the canon of biblical phraseologisms and the lexicographical canon of biblical phraseologisms. Using a number of examples from different languages (mainly from Polish, Russian and German), the author analyses three ways of establishing a multilingual dictionary of the analysed units: expanding current bilingual dictionaries, compiling national lexicographic canons of biblical phraseologisms, and an ideographic dictionary built on the principle: from some common characters, places, images and biblical motives to their different phraseological derivates in the different languages.
3
Content available remote

Nad kartami prac Profesora Witolda Mańczaka. Notatki z marginesów

100%
Chlebda W.
LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa
|
2017
|
issue Numer Specjalny 2
7-17
EN
In the works written in the last period of his life, Professor Witold Mańczak often emphasized the need to formulate a criterion of truth in linguistics. He pursued it in textual reality (in “what is written and what is said”) and in statistical, frequentative and quantitative data which describe it. On the margin of this search, this author shares his own experiences in the field of ethnolinguistics, related to attempts to determine the actual (and, in this sense, true) ontological status of analyzed objects. He postulates that the diversification of the objects of analysis should be complemented by an adequate diversification of how their names are recorded in the narration, i.e. by a precise and consistent descriptive metalanguage.
4
Publication available in full text mode
Content available

Versprachlichtes Gedächtnis

100%
Chlebda W.
tekst i dyskurs - text und diskurs
|
2020
|
issue 13
101–122
EN
The mnemonic turn in the humanities has placed memory in the centre of interest. This includes linguistics as well. It turns out that memory, both individual and communal / ceollecktive, is strongly linked to language, that is, it participates both in the forming of memory content and in its material expression: its externalizing in verbal narrations (and, more broadly, semiotic narrations). Both processes – the shaping of memory and its externalizing – take place in the forms available to hu- mans through their ethnic language (phonetic, morphological, lexical, syntactical, genological, and discursive forms), which allows memory to exist. It also has an influence, oftentimes a deforming one, on the very shape (content) of memory and the ways its content is conveyed. This highly complex range of problems has given rise, in the humanities, to a new research subdiscipline known as memory linguistics or linguistic memory science whose goals and tasks have precisely delineated in this paper.
5

Komparacja systemów i funkcjonowania współczesnych języków słowiańskich. Tom 3: Frazeologia, redakcja naukowa Walerij Mokijenko, Harry Walter, Universitat Greifswald – Institut fur Slawistik, Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej, Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Opole 2008.

100%
Chlebda W.
Rocznik Slawistyczny
|
2009
|
vol. 58
163-169
6
Publication available in full text mode
Content available

Polak przed mentalną mapą świata

100%
Chlebda W.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2002
|
vol. 14
9–26
PL
Analiza tekstów polskiego dyskursu publicznego ujawnia, że występujące w nim geograficzne nazwy własne i ich derywaty służą nie tylko lokalizowaniu (identyfikowaniu) miejsc i obiektów, ale i etykietowaniu stereotypowych wyobrażeń Europy i Azji, Morza Śródziemnego i Mount Everestu, Bizancjum i Atlantydy, Pcimia i Mławy, ulicy Woronicza i placu Pigalle. Sieć tych wyobrażeń tworzy swoistą „mapę mentalną” nadbudowaną nad mapami geograficznymi i politycznymi i stosunkowo od nich niezależną. Mapa mentalna ma charakter wybiórczy (pomija większość obiektów realnych) i narodowo nacechowany, a do dwóch podstawowych wymiarów – długości i szerokości – dodaje trzeci: pion, który służy wartościowaniu obiektów. Wskutek tego obiekty na mapach mentalnych – w przeciwieństwie do map tradycyjnych – łączą się w grupy na zasadzie podobieństwa lub przeciwieństwa ich cech i wartości. Mapy mentalne są zmienne w czasie, historycznie zmienna jest także umiejętność ich odczytywania, przy czym w dyskursie społecznym funkcjonuje równocześnie wiele krzyżujących się ze sobą map mentalnych (narodowe, grupowe, środowiskowe, światopoglądowe, pokoleniowe itp.); stanowią one istotny, ale wciąż słabo poznany składnik kodu kulturowego danej wspólnoty komunikacyjnej w danym czasie. Bliższemu poznaniu map mentalnych wciąż jeszcze nie służy dzisiejsza leksykografia, programowo pomijająca definiowanie nazw własnych. Autor formułuje postulat wykorzystania definicji kognitywnej do opisu stereotypów tworzących polską mapę mentalną, a opis ten traktuje jako istotny czynnik społecznej i narodowej autorefleksji Polaków.
EN
The analysis of the Polish public discourse reveals that geographical proper names and their derivatives are used not only to identify places and buildings or structures, but also to label stereotyped images of Europe and Asia, the Mediterranean Sea and Mount Everest, Byzantium and Atlantis, Pcim and Mława, Woronicza street and Place Pigalle. A networks of these images constitutes a „mental map”, superimposed over and relatively independent of geographical and political maps. A mental map is selective, i.e. it disregards the majority of real places and structures, and marked in the national sense. To two basic dimensions — longitude and latitude — it adds a third one: that of verticality, which is used to valuate the entities under consideration. Therefore objects on mental maps, in contrast to traditional maps, are grouped according to the similarity or discrepancy of their features and values. Mental maps change in time, as does the ability to read them. In social discourse there exist a number of crisscrossing mental maps (national, based on social groups, on particular social environments, worldviews, typical of a given generation, etc.), which constitute an important though still poorly known component of the cultural code of a given linguistic community at a particular time. By omitting to define proper names, contemporary lexicography does not contribute to a greater understanding of mental maps. In the present article the author proposes to use the cognitive definition to describe the stereotypes which constitute the Polish mental map, which description is treated as an important factor of the social and national reflection of Poles on themselves.
7
Content available remote

W stronę językowego obrazu Europy. Analiza słownikowotekstowa

100%
Chlebda W.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2010
|
vol. 22
85-104
PL
W poszukiwaniu metod rekonstrukcji językowego obrazu Europy autor analizuje przydatność definicji leksykograficznych wyrazów Europa, Europejczyk, europejski, europejskość w słownikach języka polskiego oraz w kolejności tekstów dzisiejszego polskiego dyskursu politycznego. Stwierdza niewystarczalność definicji słownikowych, które są tautologiczne i metonimiczne, „doskonale nic niemówiące”, bo nie odpowiadają na pytanie, jakie mianowicie treści i wartości są z tymi wyrazami wiązane. Z kolei analiza werbalnych eksponentów europejskości w prasie centrowo-liberalnej i prawicowej pokazała, że te same wyrazy (Europa, Europejczyk, europejski, europejskość) używane są w skrajnie przeciwstawnych subdyskursach (pro- i antyeuropejskim), diametralnie się w tych subdykursach różnią. Autor postuluje zastosowanie „wieloaspektowych definicji syntetycznych”, łączących elementy definicji klasycznej, kontekstowej i kognitywnej, które są w stanie nie tylko oddać pełnię cech i wartości wiązanych z odnośnymi wyrazami, ale i pokazać, że nawet cechy i wartości przeciwstawne należą do tego samego dyskursu.
EN
In a search of the method of reconstruction of the linguistic worldview of Europe, the author analyzes the usability of lexicographic definitions of the words Europa, Europejczyk ‘European-N’, europejski ‘European-ADJ’, europejskość ‘the quality of being European’ in dictionaries of Polish and in texts of contemporary Polish political discourse. He concludes that dictionary definitions are inadequate, tautological and metonymic, “perfectly uninformative”, because they do not answer the question of what content and values are associated with the words under consideration. An analysis of the verbal exponents of being European in centre and right-wing press has revealed, in turn, that the same words (Europa, Europejczyk, europejski, europejskość), used in radically opposing subdiscourses (pro- and anti-European), are also diametrically opposed to each other in these subdiscourses. The author postulates that “multiaspectual synthetic definitions” be used, linking elements of the classical, contextual and cognitive definition, thanks to which one may not only represent the fulness of the characteristics and values associated with these words, but also show that even contradictory characteristics and values belong to the same discourse.
8
Content available remote

Szkice do językowego obrazu pamięci. Pamięć jako wartość

100%
Chlebda W.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2011
|
vol. 23
83-98
PL
W ostatnich latach w wielu sferach polskiego dyskursu publicznego sposób mówienia o pamięci radykalnie się zmienił. Z artykułów prasowych minionego 10-lecia oraz szeregu monografii poświęconych pamięci zbiorowej wyekscerpowano 300 kolokacji z komponentem pamięć, odnotowując m.in., że wyraz pamięć regularnie przybiera postać liczby mnogiej i zdecydowanie zwiększył zakres swojej łączliwości o wyrazy, z którymi nigdy wcześniej w polszczyźnie się nie łączył. Zmiana sposobu mówienia wywołana jest zmianą sposobu myślenia o pamięci i sposobu jej postrzegania. Pozostając niezmiennie wartością, w polskim językowym obrazie świata pamięć jest już nie tylko dyspozycją umysłu, pojemnikiem i przenośnikiem obrazów i wrażeń, ale także materią służącą tworzeniu i podlegającą przetwarzaniu, obiektem świadomych działań i zabiegów. Zmiana ta, związana bezpośrednio z debatą toczoną wokół polskiej pamięci i niepamięci zbiorowej oraz reguł prowadzenia polityki historycznej, jest istotnym czynnikiem kształtowania polskiego dyskursu tożsamościowego.
EN
In recent years, the way of speaking about memory in many spheres of Polish discourse has changed dramatically. Three hundred collocations with the word pamięć ‘memory’ have been excerpted from press articles of the last decade and several monographs on collective memory. It has been noticed that the word is regularly pluralized now and has extended its collocability onto new lexical areas. These changes result from those in how memory is thought about and perceived. While still a value, in the Polish linguistic worldview memory is no longer a mere disposition of the mind, a receptacle for and carrier of images and sensations, but also a matter which both effects and is subject to changes, an object of conscious acts. The change, directly connected with the debate concerning Polish collective memory and non-memory, as well as the rules of historical policy, is an important factor which shapes the discourse of Polish identity.
9

STANISLAW KOCHMAN (7 VI 1935 - 3 IV 2010)

88%
Chlebda W.
Rocznik Slawistyczny
|
2010
|
vol. 59
3-7
EN
Stanislaw Kochman in memoriam
10
Content available remote

Jak badać językowo-kulturowy obraz świata Słowian i ich sąsiadów?

63%
Bartmiński J., Chlebda W.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
11-27
PL
Autorzy artykułu wychodzą z założenia, że badania etnolingwistyczne ze swojej istoty zmierzają do odkrycia i opisania tożsamości wspólnotowej, przede wszystkim narodowej, i rozważają przydatność do tego celu koncepcji językowego obrazu świata. Koncepcja ta otwiera nowe perspektywy dla badań porównawczych w skali słowiańskiej i szerzej europejskiej, dlatego została wpisana do programu pracy komisji etnolingwistycznej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów. Po omówieniu językowych i kulturowych sposobów manifestowania się tożsamości zbiorowej (znaki werbalne i niewerbalne) autorzy przedstawiają możliwości rekonstrukcji poczucia tożsamości wspólnotowej poprzez badanie struktur języka oraz narracji tekstowych. W programie badań etnolingwistycznych podstawę materiałową poszukiwań zawartości treściowej „konceptów narodowych” (czyli pojęć typu polskość, rosyjskość, czeskość itp.) powinny więc utworzyć cztery podstawowe grupy faktów: a) dane słownikowe pochodzące z wszystkich słowników definicyjnych, b) dane tekstowe pochodzące z bieżącej ekscerpcji tekstów danego dyskursu publicznego, zwłaszcza publicystyki wysokiej; c) dane korpusowe pochodzące z największych korpusów tekstowych danego języka etnicznego oraz z wyszukiwarek internetowych; d) dane uzyskane eksperymentalnie w toku specjalnie przygotowanych ankiet jako tekstowe „źródła wywołane” (z preferencją dla ankiet typu otwartego). W komparacji międzykulturowej w pierwszej kolejności należy postawić pytanie o wartości wspólnotowe, przyjmowane subiektywnie przez wspólnoty jako wyznaczniki ich tożsamości. Oznacza to powrót do koncepcji słownika aksjologicznego, która to koncepcja może nadać badaniom porównawczym prowadzonym w skali ogólnosłowiańskiej i szerszej, transnarodowej, wewnętrzną spójność i porównywalność.
EN
The authors assume that ethnolinguistic research in its nature attempts to uncover and describe communal, mainly national identity. They ask to what extent the linguistic worldview conception is useful for the purpose. The conception opens new vistas for comparative research on Slavic and, on a wider scale, European cultures and so it has been included into the research programme of the International Slavic Committee’s ethnolinguistic group. Having discussed the linguistic and cultural manifestations of group identity (verbal and non-verbal signs), the authors present the ways in which research on language and textual narration can contribute to a reconstruction of the feeling of communal identity. In ethnolinguistic research, the content of “national concepts” (e.g. Polishness, Russianness, Czechness etc.) should be investigated on the basis of four groups of sources: a) dictionaries; b) contemporary texts of public discourse, especially from the domain of high-level journalism; c) corpora of the ethnic language and internet searches; d) questionnaires, which are “elicited texts” (with preference given to open questionnaires). In intercultural comparisons one must above all consider the values of the communities which they adopt as the exponents of their respective identities. This means that one must return to the idea of an axiological dictionary, which idea can render Slavic and generally intercultural research internally coherent and comparable.
11
Content available remote

Punkty sporne i bezsporne w programie EUROJOS: Odpowiedź na pytania i wątpliwości Profesor Jadwigi Puzyniny

51%
Abramowicz M., Bartmiński J., Chlebda W.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2011
|
vol. 23
227-233
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.