Search results

1

Kultura ludowa Rzeszowiaków przełomu XIX i XX wieku - wybrane zagadnienia

100%

Świder W., Pezda J., Zamoyski G.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2020

|

issue 32

31-50

EN

The subject of this work is the Rzeszow region with distinction of the Rzeszowiacy group, in its creations of folk culture, with a special emphasis on dance folklore. The aim of the article is primarily to try to show and approximate the basic, characteristic and at the same time the most important aspects, allowing to talk about the Rzeszow region, and further forward Rzeszowiacy, as a separate region, in terms of dance, costumes, music and rites. Folk culture experienced its greatest heyday in the 19th century. This was mainly related to the process of expropriation of peasants, in different areas of Polish lands under different partitions, which proceeded slightly differently. The turn of the nineteenth and twentieth centuries can be considered its peak moment, the interwar period – the end. Rzeszow's dance folklore is a very diverse and multifaceted phenomenon. Focusing only on the areas around Rzeszow, its immediate surroundings, on the one hand, allows to discuss it in a rather diligent way, but at the same time does not allow to show the most important differences (and often many common moments) that occur throughout Rzeszow - and it is such comparisons that can fully make the reader aware of the peculiarities of the region. The phenomenon of folk dance in Poland is quite complicated. Until the beginning of the 20th century, dance was treated as a utilitarian art, came out of the natural functioning of the village and became part of its everyday life. Until this period, there are only few special studies in the field of folk dance. After the Second World War, folk culture was considered an important trend of national tradition, as one of the important moments for the formation of the then culture. Various large-scale research has been undertaken on the historical process of its development, on the material and spiritual forms of its manifestation.

PL

Przedmiotem niniejszej pracy jest region Rzeszowszczyzny z wyróżnieniem grupy Rzeszowiaków, w jej wytworach kultury ludowej, ze szczególnym naciskiem na folklor taneczny. Celem jest przede wszystkim próba ukazania i przybliżenia podstawowych, charakterystycznych, a zarazem najistotniejszych aspektów, pozwalających na mówienie o regionie Rzeszowszczyzny, a idąc dalej, samych Rzeszowiaków, jako odrębnym regionie, pod względem tańca, stroju, muzyki i obrzędów. Kultura ludowa okres swojego największego rozkwitu przeżywała w XIX wieku. Miało to związek przede wszystkim z procesem uwłaszczania chłopów, na poszczególnych terenach ziem polskich pod różnymi zaborami przebiegającym nieco odmiennie. Przełom wieków XIX i XX można uznać za jej moment szczytowy, okres międzywojenny - schyłkowy. Zjawisko tańca ludowego w Polsce jest dość skomplikowane. Do początku XX wieku taniec traktowany był jako sztuka użytkowa, wypływał z naturalnego funkcjonowania wsi i wpisywał się w jej codzienność. Do tego okresu niewiele jest specjalnych opracowań w dziedzinie tańca ludowego. Po II wojnie światowej kultura ludowa została uznana za ważny nurt tradycji narodowej, za jeden z istotnych czynników dla tworzenia się ówczesnej kultury. Zostały podjęte rozmaite, prowadzone na szeroką skalę badania nad historycznym procesem jej rozwoju, nad materialnymi i duchowymi formami jej przejawiania się.

2

Wojenne egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach średnich w latach 1914/15 – 1917/18

100%

Ochenduszko T., Kamińska-Kwak J., Pezda J.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2020

|

issue 32

51-74

EN

In 1850, the matura exam was introduced in Austrian secondary schools, i.e. gymnasiums and secondary schools (Realschule). Its main goal was to ascertain whether the graduates are mature citizens prepared for university. In Galicia, in the school year 1913–1914, 50 state male gymnasiums and 11 secondary schools had the right to conduct matura examinations. After the outbreak of World War I, many students from the oldest grades of secondary schools were drafted into the army. The educational authorities, i.e. the Ministry of Religious Affairs and Education in Vienna and the National School Council in Lviv, recognized that young people gained maturity not only during the classes, but also by serving their homeland during the war. As a result, they adopted the principle that students who find themselves in the armed forces cannot suffer because of it. That is why, the authorities included the time spent in the army in the eight-year study cycle in gymnasiums or the seven-year cycle in secondary schools. In order to implement this change, the Ministry issued a number of regulations. The most important one of them was the decree of October 8, 1914, on the basis of which the ‘wartime matura exam’ was introduced. Students who had already served in the army obtained the right to take a leave, so they could pass the matura exami74 Tadeusz Ochenduszko nation, and students who were called up to the armed forces acquired the right to immediately take the matura exam. School principals and assistant principals were obliged to organize a state examination for each conscript at a convenient time for said conscript. The regulations of the wartime matura exam applied also to the voluntary military formations, including Polish Legions. School authorities managed to organize the matura exam in 47 gymnasiums and in 10 secondary schools. The commissions conducting the wartime matura exam obtained the right to apply a simplified procedure. The amount of teachers present for an examination could be reduced. The commissions were made up of the principal (or assistant principal) and several teachers’ representatives who taught the examination subjects. Based on the previous knowledge about the candidate, the commission could exempt him from some or all of the subjects, both during the written and oral part of the matura exam. The commission’s members, if they felt that the former student sitting in front of them was mature, could declare the exam passed without checking the student’s knowledge. In practice, during World War I, out of 4179 gymnasium students who passed the matura exam, 1745, i.e. 41.76%, benefited from the wartime regulation. On the other hand, out of 745 students from secondary schools, the extraordinary regulations were applied to 341, i.e. 45.77%. The organizational and didactic experience in the unusual mode of conducting the matura exams was used in the reborn Polish state during the struggle for its borders, and later, in the organizing of underground education during World War II.

PL

W 1850 r. w austriackich szkołach średnich, tzn. w gimnazjach i szkołach realnych, wprowadzona została matura. Jej głównym celem było sprawdzenie, czy absolwenci są dojrzałymi obywatelami przygotowanymi do studiów. W Galicji w roku szkolnym 1913/14 prawo do przeprowadzania egzaminów maturalnych miały 50 gimnazjów państwowych męskich i 11 szkół realnych. Po wybuchu I wojny światowej wśród powołanych do wojska znalazło się sporo uczniów z najstarszych klas szkół średnich. Władze oświatowe, tj. Ministerstwo Wyznań i Oświaty w Wiedniu i Rada Szkolna Krajowa we Lwowie uznały, że młodzież zdobywa dojrzałość nie tylko na zajęciach szkolnych, ale także, służąc ojczyźnie podczas wojny. Przyjęto zasadę, że uczniowie, którzy znaleźli się w siłach zbrojnych, nie mogą z tego powodu ponosić strat. Dlatego czas spędzony w wojsku wliczono im do ośmioletniego cyklu nauczania w gimnazjach bądź siedmioletniego w szkołach realnych. Chcąc zrealizować ten zamiar, Ministerstwo wydało szereg rozporządzeń. Najważniejszym z nich był dekret z 8 X 1914 r., na mocy którego wprowadzona została „matura wojenna”. Uczniowie, którzy już służyli w wojsku uzyskali prawo do urlopu w celu zdania egzaminu dojrzałości, a uczniowie, którzy otrzymali powołanie do sił zbrojnych, nabyli prawo do niezwłocznego przystąpienia do matury. Dyrektorzy i kierownicy szkół zobowiązani zostali do zorganizowania egzaminu państwowego dla każdego poborowego w dogodnym dla niego terminie. Przepisami matury wojennej objęte zostały także formacje ochotnicze, m.in. Legiony Polskie. Władzom szkolnym udało się zorganizować maturę w 47 gimnazjach i 10 szkołach realnych. Komisje rzeprowadzające wojenny egzamin dojrzałości uzyskały prawo zastosowania uproszczonej procedury. Pozwolono też na zredukowanie ich składu osobowego. Tworzyli je dyrektor (lub kierownik) oraz kilku reprezentantów nauczycieli, którzy uczyli przedmiotów egzaminacyjnych. Komisja, na podstawie dotychczasowej wiedzy o zdającym, mogła zwolnić go z niektórych bądź ze wszystkich przedmiotów, zarówno podczas pisemnej, jak i ustnej części matury. Członkowie komisji, jeżeli uznali, że siedzący przed nimi były uczeń jest dojrzały, mogli zaliczyć mu egzamin bez kontrolowania wiedzy. W praktyce podczas I wojny światowej na 4179 gimnazjalistów, którzy zdali maturę, 1745 osób, tj. 41,76%, skorzystało z wojennej procedury. Natomiast na 745 uczniów szkół realnych nadzwyczajne rozwiązania prawne zastosowano do 341 osób, tj. 45,77%. Doświadczenia organizacyjne i dydaktyczne z nadzwyczajnego trybu przeprowadzania egzaminów dojrzałości wykorzystane zostały w odrodzonym państwie polskim podczas walk o jego granice, a także później, przy organizowaniu tajnego nauczania podczas II wojny światowej.

3

Dzieje Ukrainy w myśli historycznej Osypa Nazaruka

100%

Kolano R., Pezda J., Pisuliński J.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2021

|

issue Tom XXX

147-169

EN

The aim of this article is to present historical thought of Osip Nazaruk, particularly his views on the history of Ukraine. It has been depicted, how he, as a politician and a participant of the Ukrainian national revolution in 1914–1921 imagined the history of Ukraine. The motifs of the history of Ukraine often run through his numerous political pamphlets. His most interesting piece is an otherwise unpublished booktitled “Istoriya Ukrayini” (The History of Ukraine), which was a kind of a coursebook for the Ukrainian soldiers in Austro-Hungarian Army in World War I. To begin with,he was not a professional historian, but an amateur with a passion. Therefore, in the article, it is rather necessary to show if, or, to what degree, his historical thoughts were the reflection of the political sentiment amongst the Ukrainian politicians in 1914–1939. Therefore, an analysis of the complete political works of Nazaruk has been conducted, with the focus on his historical textbook about the history of Ukraine.In his writings, Nazaruk mostly wrote about the history of his homeland, but from time to time he expressed his reflections on the philosophy of history and Ukrainian historiography, especially on authors who collated and reconstructed the Ukrainian history. A conclusion can be drawn that he favored the political history more than any other disciplines of history (social history, economic history etc.), focusing most intently on the fate of outstanding individuals in the history of Ukraine. All hishistorical thoughts were characterized with Ukraine in mind, with lingering presentism,and faith that Providence intervenes in human history. This last thought was present in his later, mature works, written after approximately 1925.

PL

W artykule scharakteryzowano myśl historyczną Osypa Nazaruka (1883–1940), ze szczególnym uwzględnieniem jego zapatrywań na dzieje Ukrainy. Ukazano, jak wyobrażana była historia Ukrainy w pismach ukraińskiego polityka, uczestnika ukraińskiej irredenty w latach 1914–1921, który był historykiem nie z zawodu, a jedynie z zamiłowania. W związku z tym nie starano się doszukiwać oryginalnych pomysłów czy ustaleń w jego tekstach, lecz raczej pokazać, czy lub do jakiego stopnia jego poglądy historyczne były odzwierciedleniem nastrojów panujących w okresie 1914–1939 wśród polityków ukraińskich, należących do ukraińskiego ruchu niepodległościowego w Galicji, a potem w Polsce. Analizowano głównie jego broszury publicystyczne, jakkolwiek nacisk badawczy położono na jego pracę Istorija Ukrajiny – pozostającą do tej pory w rękopisie, a używaną jako skrypt do prowadzonych w latach 1915–1919 wykładów dla ukraińskich żołnierzy. Jego myśl historyczna cechowała się rozpatrywaniem biegu wydarzeń historycznych z perspektywy ukraińskiej, prezentyzmem, przyznawaniem prymatu roli wybitnych jednostek w historii, faworyzowaniem dziejów politycznych. W jego późniejszych, dojrzałych pismach powstałych po 1925 r. wybrzmiewała wiara w ingerencję Opatrzności w dzieje ludzkości. Częściej niż poprzednio wypowiadał się w nich na tematy historiozoficzne, poddawał ocenie historiografię ukraińską, szczególnie autorów syntez dziejów Ukrainy, z myślą o napisaniu, a potem o zainspirowaniu kogoś do napisania jej nowatorskiej wersji.

4

Gwardia Narodowa w Lesku w 1848 roku

100%

Bodaszewski J., Kuzicki J., Pezda J.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2021

|

issue Tom XXX

19-33

EN

The outbreak of the March 1848 revolution in Vienna renewed the hope of Poles living in Galicia, who wished to regain independence or at least gain autonomy within the Austrian Empire. The beginning of patriotic endeavors was founding the National Guard in Cracow and Lviv, and later in smaller towns, such as Lesko. The city, with a population of several thousand, became the recruiting ground for the newly-formed formations. These formations were comprised mostly of artisans and the petite bourgeoisie. Only at the end of its existence were peasants allowed to join the Guard. The National Guard in Lesko had numerous officers, likely trained in the Austrian army, who provided military training. This was only the beginning of the formation of Polish units in Galicia. Both the commanders and the patriotic members of the National Guard brought hope of establishing a cadre that, in the right moment, would be able to fight for the longed for Polish independence. The Polish independence movements were suppressed as soon as the revolutionary sentiment in Austria abated. With the introduction of the military regime at the end of 1848, every single democratic concession made during these several short months was revoked, including the formation of the National Guard. The formation in Lesko was abolished in 1849.

PL

Wybuch rewolucji w Wiedniu w marcu 1848 r. odnowił nadzieje Polaków w Galicji na uzyskanie niepodległości lub przynajmniej autonomii w ramach Cesarstwa Austriackiego. Podstawą dążeń patriotycznych było utworzenie oddziałów Gwardii Narodowej, początkowo w Krakowie i Lwowie, a później w mniejszych miejscowościach, m.in. w Lesku. Miasto to, liczące kilka tysięcy mieszkańców, stanowiło bazę rekrutacyjną dla nowo powstałych formacji. Składały się one w większości z rzemieślników i drobnomieszczaństwa. Dopiero pod koniec ich istnienia dopuszczono do nich chłopów. Gwardia Narodowa w Lesku posiadała liczne, wyszkolone zapewne w wojsku austriackim, grono oficerskie umożliwiające szkolenie wojskowe. Stanowiło to dopiero początek formowania jednostek polskich na terenach Galicji. Zarówno dowódcy, jak i patriotycznie nastawieni członkowie Gwardii Narodowej dawali nadzieję na stworzenie kadry, która w odpowiednim momencie będzie zdolna wywalczyć upragnioną przez Polaków niepodległość. Upadek nastrojów rewolucyjnych w Austrii spowodował stłumienie ruchów niepodległościowych na terenie Galicji. Wraz z powrotem reżimu wojskowego pod koniec 1848 r. zlikwidowano wszelkie zdobycze demokratyczne, powstałe w trakcie kilku zaledwie miesięcy, w tym również Gwardię Narodową. Formacja ta zlikwidowana została również w Lesku w styczniu 1849 r.

Refine search results

4 Prace Historyczno-Archiwalne

4 Pezda J.

1 Bodaszewski J.

1 Kamińska-Kwak J.

1 Kolano R.

1 Kuzicki J.

1 Ochenduszko T.

1 Pisuliński J.

1 Zamoyski G.

1 Świder W.

2 2021

2 2020

Kultura ludowa Rzeszowiaków przełomu XIX i XX wieku - wybrane zagadnienia

Wojenne egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach średnich w latach 1914/15 – 1917/18

Dzieje Ukrainy w myśli historycznej Osypa Nazaruka

Gwardia Narodowa w Lesku w 1848 roku