Search results

1

Kultura muzyczna dzieci i młodzieży na przykładzie Dziecięco-Młodzieżowego Stowarzyszenia Śpiewaczego Sancta Musica w Tyczynie

100%

Fudali A., Bober S., Stasiowska-Chrobak B.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2020

|

issue 32

260-269

EN

The article ‘The musical culture of children and youths – on the basis of Singing Association for Children and Youths “Sancta Musica” in Tyczyn’ is an attempt to present a short summary of the association’s decade-long activity. The main goals of the association are to spread and develop musical passion among children and youths and combine choral singing with learning history The article presents the ten years of artistic activities of the choir ‘Sancta Musica’. This so-called ‘jubilee’ is a great opportunity to introduce the choir’s performances on the selected examples. It describes the choir’s performances in its homecountry and abroad. This article proves that combining passion with learning history is worthwhile and can be done. ‘Sancta Musica’ from Tyczyn teaches and educates. It can be said without a hint of exaggeration that the contents and matters raised in this article prove the very active role of small local circles. The article shows that taking part in the Tyczyn’s association’s activities is satisfactory for the choristers, their parents, and the people in charge of the choir’s artistic activities.

PL

Artykułu jest próbą zaprezentowania i pewnego niewielkiego zresztą podsumowania dziesięcioletniej działalności Stowarzyszenia. Upowszechnianie i rozwijanie wśród dzieci i młodzieży muzycznych pasji, łączenie chóralnego śpiewu z nauką historii to główne założenia i zadania, które realizowane są przez działające w Tyczynie Stowarzyszenie. Artykuł prezentuje działalność artystyczną chóru „Sancta Musica” na przestrzeni dziesięciu lat jego działalności. Ten swego rodzaju „jubileusz” jest okazją do zaprezentowania, działalności koncertowej na podstawie wybranych przykładów. Mowa w nim o występach chóralnych w kraju oraz poza jego granicami. Artykuł ten dowodzi, że można i warto łączyć pasję muzyczną z nauką historii. Tyczyńska „Sancta Musica” uczy i wychowuje. Bez cienia przesady można stwierdzić, że treści i sprawy poruszone w niniejszym artykule dowodzą dużej aktywności niewielkich środowisk lokalnych. Artykuł pokazuje, że udział w działalności tyczyńskiego Stowarzyszenia stanowi powód do niekłamanej satysfakcji dla chórzystów, ich rodziców oraz osób prowadzących i organizujących działalność artystyczną.

2

Zjazd w Dzikowie w 1927 roku

100%

Kasiarz A., Bober S., Zamoyski G.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2020

|

issue 32

97-109

EN

The Tarnowski family is one of the oldest and most important landed gentry families of the Second Polish Republic. In the years 1918–1939 they experienced phenomena and changes that affected them in their entirety. The last representatives of the family, Jan Zdzislaw and his son Artur, actively participated in political and social life, both locally and nationally. The first of them was, among others, a senator and a member of parliament of the Second Polish Republic. The two were also leaders of the conservative movement, which took various organizational forms at that time. The climax of the political significance of the Tarnowskis was the famous congress of the conservatives of Less er Poland and their meeting with Pilsudski’s aide, Col. Walery Slawek, in their family home in 1927. Realizing their mission, Tarnowski family had to, on the one hand, embed it in the family’s tradition and the legacy of its great representatives, and on the other, in the dynamically changing social and political processes of the 1930s. Faithful to the will of their ancestors and the principles of conservatism, they became more and more anachronistic in a world where the rules were determined by totalitarian ideologies. World War II brought the destruction of the hitherto known world, as well as the end of the Polish gentry.

PL

Tarnowscy, jeden z najstarszych i najznaczniejszych rodów ziemiańskich II Rzeczypospolitej, doświadczyli w latach 1918–1939 zjawisk i przemian, jakie były udziałem całej ich sfery. Ostatni przedstawiciele rodu – Jan Zdzisław i jego syn Artur aktywnie uczestniczyli w życiu politycznym i społecznym, tak w wymiarze lokalnym, jak i ogólnopolskim. Pierwszy z nich był m.in. senatorem, drugi posłem w Parlamencie II RP. Obaj byli także liderami ruchu konserwatywnego, który przybierał w tamtym okresie różne formy organizacyjne. Apogeum znaczenia politycznego Tarnowskich był słynny zjazd konserwatystów małopolskich i ich spotkanie z wysłannikiem Piłsudskiego, płk. Walerym Sławkiem, w ich rodzinnym domu w 1927 roku. Tarnowscy, realizując swoistą misję, musieli z jednej strony osadzić ją w tradycji rodu i spuściźnie jego wielkich przedstawicieli, z drugiej zaś w zmieniających się dynamicznie procesach społecznych i politycznych lat trzydziestych XX wieku. Wierni testamentowi przodków i zasadom konserwatyzmu, stawali się coraz bardziej anachroniczni w świecie, w którym reguły wyznaczały totalitarne ideologie. II wojna światowa przyniosła zagładę dotychczasowego świata, a także kres polskiego ziemiaństwa.

3

Fragmenty wspomnień Teresy Mastalskiej-Chwiejczak o przedwojennym Rzeszowie

100%

Borkowski R., Bober S., Bonusiak W.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2020

|

issue 32

222-230

EN

This article presents two memoirs from Teresa Mastalska-Chwiejczak titled‘Turul, Korkes – Rzeszow shops that irretrievably disappeared’ and ‘Mister Respect’that describe the pre-war Rzeszow’s commerce seen from the viewpoint of the customer.These memoirs tell of no longer existing shoe shops, bakeries, a confectionery,a shop with various articles manned by a Jew, a market with Jewish huckstersand a bookstore. We learn of what sorts of products were sold in the shops and aboutthe products’ quality and price. The author is a keen observer and despite her advancedage (94 years old) she easily uncovers many details from memory, such as theprofessional service of the clerks or the new practice of creating a shop window.The memoirs pertain to the years 1934–1938, an important period for Rzeszow dueto the investments in the city regarding the construction of the Central IndustrialRegion. The author describes changes, which she noticed during her regular visitsto Rzeszow.

PL

Prezentowane w artykule dwa opowiadania wspomnieniowe Teresy Mastalskiej- Chwiejczak zatytułowane Turul, Korkes – rzeszowskie sklepy, które bezpowrotnie zaginęły i Pan Szacunek to opis rzeszowskiego przedwojennego handlu widzianego oczami klienta. Pojawiają się nieistniejące już sklepy obuwnicze, piekarnie, ciastkarnia, sklep z różnymi artykułami prowadzony przez Żyda, targowisko z żydowskimi przekupniami, księgarnia. Dowiadujemy się, jakie produkty były sprzedawane w danych sklepach, jaka była ich jakość i cena. Autorka jest bacznym obserwatorem i mimo zaawansowanego już wieku (94 lata) łatwo wydobywa z pamięci wiele szczegółów, na przykład fachową obsługę sprzedawców czy nowe zwyczaje tworzenia wystaw sklepowych. Wspomnienia dotyczą lat 1934–1938 i jest to ważny okres w dziejach Rzeszowa ze względu na inwestycje w mieście związane z budową Centralnego Okręgu Przemysłowego. Autorka opisuje zmiany, które dostrzegała podczas regularnych przyjazdów do Rzeszowa.

4

Skok z drugiego piętra gmachu WUBP w Rzeszowie – krótkie wspomnienie o Marii Dzierżyńskiej

100%

Fudali D. J., Bober S., Rączy E.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2020

|

issue 32

247-257

EN

This article attempts to bring forth the momory of an unknown to a wider audience female teacher, AK soldier and a, member of the WiN organization. A humblewoman, philanthropist, a person with a big heart helping out those in need. A friend to children and adolescents, a helping hand to repatriates from the borderlands.Great humbleness and kindness, principles and steadfast values in the face of the machine that is the communistic terror. This is what this short article is about, anattempt to introduce and rediscover the memory of an extraordinary person known as Maria Dzierzynska surely was. Reminiscing the story of the teacher from Rzeszow, one will be able to see the personal tragedy involved and the tough choices she had to make.

PL

Artykuł niniejszy stanowi próbę przypomnienia nieznanej szerzej postaci rzeszowskiej nauczycielki, żołnierza AK, członka Zrzeszenia WiN. Skromna kobieta, filantropka, osoba o wielkim sercu, niosąca pomoc potrzebującym. Przyjaciel dzieci i młodzieży, pomocna dłoń skierowana do repatriantów z Kresów. Wielka skromność i dobroć, zasady i niezłomne wartości w starciu z machiną komunistycznego terroru. O tym jest właśnie ten niewielki artykuł, próbujący przypomnieć i na nowo odkryć pamięć o niezwykłej osobie, jaką z pewnością była Maria Dzierżyńska. Wspominając historię rzeszowskiej nauczycielki, nie sposób nie dostrzec wielkiej osobistej tragedii i trudnych wyborów, które stały się jej udziałem.

5

Agentura celna w sprawie ppłk. Tadeusza Zielińskiego

100%

Puchalski M. W., Bober S., Ostasz G.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2020

|

issue 32

239-245

EN

The actions of secret informants in the case of Lt Col Tadeusz Zielinski This article addresses the issue of using the secret informants against one ofthe accused in the process against the Headquarters of the National Military Union (NZW) – Lt Col Tadeusz Zielinski. Discussed within is the role of the agents placedin the prison cells during the investigation and their importance in the proceedings as a part of the communist repression apparatus. An analysis of the denunciationsof two agents was carried out, and it showed what the invigilators considered as the main subject of interest, and how the invigilators used the provided information toformulate the allegations against the accused.

PL

W niniejszym artykule poruszono problem wykorzystania agentury celnej wobec jednego z oskarżonych w śledztwie przeciw Komendzie Głównej Narodowego Zjednoczenia Wojskowego – ppłk. Tadeusza Zielińskiego. Omówiono role agentów umieszczanych w celach w trakcie śledztwa i ich znaczenie dla prowadzonego postępowania w ramach komunistycznego aparatu represji. Przeprowadzono analizę donosów dwóch agentów i wskazano, co było głównym przedmiotem zainteresowania inwigilujących oraz jak te informacje wykorzystano przy formułowaniu zarzutów wobec oskarżonego.

6

Rodzina Umerów i jej działalność w powiecie tomaszowskim w latach 1936-1946

100%

Hanus W., Bober S., Bonusiak W.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2020

|

issue 32

125-143

EN

The prepared text is an attempt of showing the activities of the Umer family, which actively took part in the activities of the communist movement from the mid 1930s. The family became famous thanks to the oldest son, Adam Humer. This study shows, above all, his beaten path to his career, starting from the small Rudka village and moving onto the nearby Tomaszów Lubelski, where he became affiliated with the KZMZU (Young Communist League of Western Ukraine). This affiliation allowed him to make it into Lviv alongside a group of local communists in 1939. At the end of July, 1941 he returned home. After the Soviet 101st Rifle Division crossed the border, Adam joined his family in consolidating the essence of communism, ‘people’s power’. The senior of the family, Wincenty, became a vice-chairman of the National County Council in Tomaszow Lubelski, the daughter Wanda was at first the Head of the HR department of the County Office of Public Security in Tomaszow Lubelski, then she worked, among others, as the Head of Section 2 of HR in the Voivodeship Office of Public Security in Lublin, wherefrom she later moved to the Ministry of Public Security. On the other hand, the younger brother Edward, after graduating from an officer school, started working for the military in the information department. The eldest of the siblings, Adam, at first worked as a head of the Information and Propaganda division of National County Council in Tomaszow Lubelski. He left that position on September 3, 1939, whereupon he took on the position of the Head of Investigation Division. In the span of three years, on July 1, 1947, he was promoted to the position of a vice-director of the Investigation Department of the Ministry of Public Security, becoming one of the most infamous and dark characters of the communistic repression apparatus of the Stalinism period.

XX

Przygotowany tekst jest próbą ukazania działalności rodziny Umerów, która od połowy lat trzydziestych XX wieku żywo zaangażowała się w działalność ruchu komunistycznego. Rozgłos rodzinie przyniósł najstarszy z synów, Adam Humer. Opracowanie ukazuje przede wszystkim jego drogę do kariery począwszy od niewielkiej wsi Rudka po pobliski Tomaszów Lubelski gdzie związał się z KZMZU, skąd w 1939 r. wraz z grupą miejscowych komunistów przedostał się do Lwowa. Pod koniec lipca 1941 r. powrócił w rodzinne strony. Po wkroczeniu oddziałów ACz wraz z rodziną włączył się w nurt utrwalania władzy „ludowej”. Senior rodu Wincenty został wiceprzewodniczącym PRN w Tomaszowie Lubelskim, jego córka Wanda pełniła początkowo funkcję kierownika Działu Personalnego PUBP w Tomaszowie Lubelskim, a następnie pracowała m.in. na stanowisku kierownika sekcji 2 Wydziału Personalnego WUBP w Lublinie, skąd z czasem przeniosła się do MBP. Z kolei młodszy brat Edward po ukończeniu szkoły oficerskiej podjął służbę w organach Informacji Wojskowej. Najstarszy z rodzeństwa Adam początkowo pełnił funkcję kierownika Referatu Informacji i Propagandy PRN w Tomaszowie Lubelskim, skąd 3 września 1944 r. przeniósł się do pracy w WUBP w Lublinie, gdzie został kierownikiem sekcji śledczej. W ciągu trzech lat awansował na stanowisko wicedyrektora Departamentu Śledczego MBP, stając się jedną z najbardziej znanych i mrocznych postaci komunistycznego aparatu represji okresu stalinowskiego.

7

Leon Kotarba (1924-1991). Przyczynek do biografii politycznej

100%

Róg P., Bober S., Ostasz G.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2020

|

issue 32

146-166

EN

Leon Kotarba reached the highest position in the Polish United Workers’ Party’s (PZPR) Rzeszow province in May 1975 thanks to his redecessor’s, Wladyslaw Kruczek’s, support. Kotarba spent most of his time working in the party as Kruczek’s protégé. It is Kruczek who taught him how to manage the apparatus and more. It seems that Kotarba and Kruczek had the same idea for the role of the PZPR in the Polish state and society. This is confirmed by Jozef Tejchma, who thought of Kotarba as a doctrinaire who did not take into account the circumstances of the Rzeszow province. Thus, Kotarba tried to manage the province in a dogmatic way. This type of management of the Rzeszow province did not work out during the crisis that began in the Polish People’s Republic in 1975. Kotarba’s fall, however, was caused by a lack of direct action towards the trade union ‘Solidarity’, founded in August 1980. He resigned from the first secretary position of the Rzeszow province’s PZPR in November 19, 1980.

XX

Leon Kotarba do najważniejszego urzędu w rzeszowskim wojewódzkim aparacie PZPR, doszedł w maju 1975 r. dzięki poparciu swego poprzednika Władysława Kruczka. Przez większą część swojej pracy w partii był jego protegowanym. To od niego nauczył się nie tylko zarządzania podległym aparatem. Wydaje się, że Kotarba identycznie jak Kruczek rozumiał rolę PZPR w państwie i społeczeństwie Polski. Potwierdza to opinia Józefa Tejchmy, który oceniał Kotarbę jako doktrynera, nie biorącego pod uwagę uwarunkowań lokalnych województwa rzeszowskiego. W sposób dogmatyczny starał się więc zarządzać podległym terenem. Ten styl kierowania województwem rzeszowskim nie sprawdził się w okresie kryzysu, który rozpoczął się w PRL w 1975 r. O upadku Kotarby zadecydowała jednak jego chwiejna postawa wobec powstałego w sierpniu 1980 r. związku zawodowego „Solidarność”. Z funkcji pierwszego sekretarza KW PZPR w Rzeszowie zrezygnował 19 listopada 1980 r.

8

Udział ludowców powiatu niżańskiego w wyborach parlamentarnych w latach 1919–1928

100%

Półćwiartek D., Bober S., Bonusiak W.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2021

|

issue Tom XXX

205-219

EN

In this period, the main peasant parties that were active in the county were: the PSL-Lewica (Polish People’s Party and the Left wing) the PSL-Piast, the PSL Wyzwolenie, the Związek Chłopski (Peasant Union) and the Stronnictwo Chłopskie (Peasant Party). During this period, the peasants of the Nisko district always had their own representative in parliament. During the election campaigns, the various peasant parties fiercely competed for electoral support. In the first elections to the Sejm, the PSL-Lewica won decisively, and the county elected Wojciech Marchut as a member of parliament. In the second elections to the Sejm of the first term in 1922, four peasant parties from Nisko district stood to compete for seats in the parliament: PSL “Piast”, PSL “Wyzwolenie”, PSL-Lewica and the Chłopskie Stronnictwo Radykalne (Peasant Radical Party). Each party had two representatives from the county. Eventually, thePSL “Wyzwolenie” won, but it did not receive a mandate due to the poor results in other districts. Thus, Marcin Socha of the PSL “Piast” became an MP from the Nisko district. An even greater breakdown of the peasant vote took place during the elections to the Sejm of the second term in 1928. This time five peasant groups competed for seats in the Nisko district: PSL ,,Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie (hereinafter: SCh), PSL ,,Piast”, Związek Chłopski and Stojałowczycy. SCh, a new party formed two years prior, won and the mandate was again given to Marcin Socha, who had previously left PSL “Piast” and joined SCh. The Witos party suffered a resounding defeat. This may have been mainly due to Socha and his supporters moving to SCh. In the elections to the Sejm of the third term in 1930, the Centrolew list, which included peasant parties, was ultimately invalidated and the peasants could not vote for “their” representative this time. The electoral campaign was a time where the various peasant groups and their main representatives and candidates were very active. It was a time where the population could learn more about the representatives and any given peasant party’s program. As soon as the elections ended, so too did the increase in political activity.

PL

Na terenie powiatu w tym okresie działały główne partie chłopskie: PSL-Lewica, PSL „Piast”, PSL „Wyzwolenie”, Związek Chłopski [dalej: ZCh] i Stronnictwo Chłopskie [dalej: SCh]. Ludowcy powiatu niżańskiego w omawianym okresie mieli zawsze swojego przedstawiciela w parlamencie. Poszczególne partie chłopskie w czasie kampanii wyborczych zawzięcie rywalizowały ze sobą. W pierwszych wyborach do Sejmu Ustawodawczego zdecydowane zwycięstwo odniosła PSL-Lewica, a posłem z powiatu niżańskiego został wybrany Wojciech Marchut. W wyborach do Sejmu I kadencji w 1922 r. do rywalizacji o mandaty sejmowe w powiecie stanęły aż cztery partie chłopskie: PSL „Piast”, PSL „Wyzwolenie”, PSL-Lewica i Chłopskie Stronnictwo Radykalne. Każde stronnictwo miało na liście po dwóch swoich przedstawicieli z powiatu. Ostatecznie zwycięstwo odniosło PSL „Wyzwolenie”, ale mandatu nie otrzymało ze względu na słaby wynik w innych powiatach okręgu. Posłem z powiatu niżańskiego został Marcin Socha z PSL „Piast”. Jeszcze większe rozbicie głosów chłopskich nastąpiło podczas wyborów do Sejmu II kadencji w 1928 r. Tym razem o mandaty w powiecie niżańskim rywalizowało pięć ugrupowań ludowych: PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie, PSL „Piast”, Związek Chłopski i Stojałowczycy. Zdecydowane zwycięstwo odniosło nowe ugrupowanie – powstałe dwa lata wcześniej SCh, a mandat ponownie uzyskał Marcin Socha, który przedtem wystąpił z PSL „Piast” i przeszedł do SCh. Ugrupowanie Witosa poniosło zdecydowaną klęskę. Mogło się to wiązać głównie z przejściem Sochy i jego zwolenników do SCh. W wyborach do Sejmu III kadencji w 1930 r. lista Centrolewu, w skład której wchodziły partie ludowe, została ostatecznie unieważniona i chłopi nie mogli tym razem zagłosować na „swojego” przedstawiciela. Kampania wyborcza przyczyniała się do dużej aktywności poszczególnych ugrupowań chłopskich i głównych działaczy oraz ich kandydatów. Był to czas, gdy ludność mogła szerzej poznać program danego stronnictwa ludowego i jego liderów. Po wyborach działalność polityczna zdecydowanie osłabła.

9

Galician Tzadikim in the Light of Russian-language Jewish Press. On the Example of the Online Edition of the ‘Yevreiski Mir’ Newspaper

100%

Propola K., Bober S., Galas M.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2021

|

issue Tom XXX

257-270

EN

The aim of this article is to analyze publications about the leaders of the GalicianHasidic communities published in the online edition of the American Russian-language newspaper „Yevreiski Mir”. The analysis of articles about Galician tzadikim allows us to see how their profiles and teachings are used by journalists from the former Soviet Jewish community in the United States. The presented results of statistical research clearly show that the vast majority of texts dedicated to Galician tzadikim were written by columnists directly connected with the Jewish spiritual sphere.Their publications contribute to the popularization of knowledge about Hasidic spirituality among the secularized Russian-speaking Jewish population. Sometimes the journalistic materials mentioned in the article are also an inspiration to discoverone’s own origins. This is shown by an analysis of the publications of Shimon Briman and Sonya Tuchinskaya cited in the article.The profiles of Galician tzadikim, posted by columnists of Russian-language Jewishmedia, have a moralistic dimension. As a result, stories about the alleged achievements of Elimelekh of Lizhensk, Zusya of Hanipoli or Levi Yitshak of Barditshev may stimulate readers to reflect on their own lives and encourage them to work on their own personalities. Importantly, most such stories seem to be drawn from the works of, among others, Martin Buber, although the authors themselves tend not to mention this. Paradoxically, however, this procedure contributes to the dissemination of traditionally established models of Jewish spirituality without forcing readers to search for them on their own.

PL

Celem niniejszego artykułu jest analiza publikacji dotyczących liderów chasydzkich społeczności galicyjskich, zamieszczonych w internetowym wydaniu amerykańskiego czasopisma rosyjskojęzycznego „Jewriejskij Mir”. Przeprowadzone w tekście rozważania nad artykułami poświęconymi galicyjskim cadykom pozwalają stwierdzić, w jaki sposób ich sylwetki i nauki wykorzystywane są przez dziennikarzy wywodzących się ze środowisk dawnych sowieckich Żydów w Stanach Zjednoczonych. Zaprezentowane wyniki badań statystycznych wyraźnie wskazują, że zdecydowana większość tekstów poświęconych galicyjskim cadykom została napisana przez publicystów związanych bezpośrednio z żydowską sferą duchową. Publikowane przez nich treści przyczyniają się do popularyzacji wiedzy o chasydzkiej duchowości wśród zlaicyzowanej żydowskiej ludności rosyjskojęzycznej. Niekiedy też wspomniane materiały dziennikarskie stanowią inspirację do odkrywania swojego pochodzenia. Pokazuje to analiza przytoczonych w artykule publikacji Szymona Brimana oraz Soni Tuczyńskiej. Sylwetki galicyjskich cadyków, zamieszczane przez redakcje rosyjskojęzycznych mediów żydowskich, mają wymiar moralizatorski. W rezultacie opowieści o rzekomych dokonaniach Elimelecha z Leżajska, Zusji z Annopola czy też Lewi Icchaka z Berdyczowa mogą pobudzać czytelników do refleksji nad swoim życiem i stanowić zachętę do podjęcia pracy nad własną osobowością. Co ważne, większość z nich wydaje się być zaczerpnięta z prac m.in. Martina Bubera, choć sami autorzy na ogół raczej o tym nie wspominają. Paradoksalnie jednak zabieg ten przyczynia się do rozpowszechniania utrwalonych w tradycji wzorców duchowości żydowskiej, nie zmuszając jednocześnie czytelników do samodzielnych poszukiwań.

10

Czasopismo „Nasza Przyszłość” w służbie idei Polski mocarstwowej

100%

Mandziuk k. J., Bober S., Bonusiak W.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2021

|

issue Tom XXX

221-234

EN

The purpose of this article is to show the importance of the periodical „NaszaPrzyszłość” („Our Future”) as an element which unites and binds the community of politicians and publicists dreaming of establishing Poland as a great power in Central Europe. It was published from 1930 to 1939 and its editor was Jan Bobrzyński, son of the leader of the Stańczyk political camp. The editorial team underwent numerous organizational transformations throughout its existence. Initially, it functioned within the structures of the Stronnictwo Prawicy Narodowej (lit. National Right-Wing Party),and following Jan Bobrzyński’s withdrawal from that party, it took on the shape of the Koło Przyjaciół Nasza Przyszłość (Association of Friends Our Future), and was eventually transformed into the Związek Polskiej Myśli Państwowej (lit. Unionof Polish State-Thought). These organizational phases did not affect the periodical’s program, which remained consistent and unchanged throughout that time. The editor-in-chief Jan Bobrzyński’s role was significant, as for 10 years he tirelessly ignited the readers’ interest in the important matters of state and nation. The periodical,which appeared in 72 volumes, was addressed to a wide range of readers. The issues presented within were written in simple language, understandable to any commonly educated citizen. The custom of publishing readers’ letters, in which they expressed their opinions on various subjects, played an important role in maintaining readership. Also noteworthy is the very concept of how the content was prepared, that is by arranging a discussion on individual subjects among a wide group of discussants.The published papers did not have to match the level of academic dissertations of professors, because the periodical’s purpose was to raise political awareness and initiative in the broad masses of society.

PL

Celem artykułu jest ukazanie znaczenia czasopisma „Nasza Przyszłość” jako elementu łączącego i spajającego wewnętrznie środowisko polityków i publicystów, marzących o powstaniu mocarstwowej Polski w środkowej Europie. Ukazywało się ono w latach 1930–1939. Jego redaktorem był Jan Bobrzyński, syn przywódcy obozu politycznego Stańczyków. Zespół redakcyjny ulegał licznym transformacjom. Początkowo funkcjonował w strukturach Stronnictwa Prawicy Narodowej, po wystąpieniu Jana Bobrzyńskiego z tejże partii przyjął kształt Koła Przyjaciół „Naszej Przyszłości”, a w końcu przekształcił się w Związek Polskiej Myśli Państwowej. Te fazy organizacyjne nie wpływały na linię programową pisma, która zasadniczo w każdym z tych okresów pozostawała spójna i niezmienna. Szczególna rolę odgrywał redaktor naczelny Jan Bobrzyński, który niestrudzenie przez 10 lat podsycał w czytelnikach zainteresowanie istotnymi sprawami państwa i narodu. Czasopismo, które ukazało się w 72 tomach, było adresowane do szerokiego grona czytelników. Ujmowane w nim kwestie były przedstawiane przystępnym językiem, w sposób zrozumiały dla przeciętnie wykształconego obywatela. Ważną rolę pełnił też zwyczaj publikowania listów czytelników, którzy wypowiadali się w nich na różne tematy. Na uwagę zasługuje również sama koncepcja redagowania pisma przez wypracowanie poszczególnych tematów w szerokim gronie dyskutantów. Poziom zamieszczanych publikacji nie musiał równać do naukowych elaboratów profesorskich, gdyż celem pisma było rozbudzanie świadomości politycznej i inicjatywy w szerokich rzeszach społeczeństwa.

11

W służbie państwa i narodu. Hrabia Franciszek Xawery Pusłowski i jego działalność polityczno-społeczna

100%

Machniak A., Zych T., Bober S.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2021

|

issue Tom XXX

135-146

EN

Franciszek Xawery Puslowski was born in France on 16 June 1875. In accordance with the requirements set by his parents, he received a thorough home education.From childhood he was taught foreign languages, which were used during conversations in the Puslowski household. Although he did not graduate from university, he had an impressive knowledge of law and the humanities. After World War I, he served as an officer in the Polish Army and was also a diplomat. Moreover, he was a poet who collaborated with many newspapers. He was an active member of many organizations and social associations. In his palace in Cracow he ran a parlor that was a place of interesting social meetings. After the end of World War II, he worked as a teacher of foreign languages and was active in social organizations. He was a well--known figure in Cracow, often perceived as an eccentric and a representative of the old social elites.

PL

Franciszek Xawery Pusłowski urodził się we Francji 16 czerwca 1875 r. Zgodnie z wymaganiami stawianymi przez rodziców, uzyskał staranne domowe wykształcenie. Od dzieciństwa był uczony języków obcych, którymi posługiwano się w rozmowach w domu Pusłowskich. Chociaż nie ukończył studiów, dysponował imponującą wiedzą w dziedzinie nauk prawnych i humanistycznych. Po I wojnie światowej pełnił służbę jako oficer w Wojsku Polskim oraz w dyplomacji. Był również poetą oraz współpracował z wieloma gazetami. Był aktywnym działaczem licznych organizacji i stowarzyszeń społecznych. Jego pałac w Krakowie był miejscem interesujących spotkań towarzyskich. Po II wojnie światowej pracował jako nauczyciel języków obcych i działał w organizacjach społecznych. Był postacią znaną w Krakowie, postrzeganą często jako ekscentryczny przedstawiciel dawnych elit społecznych.

12

„Księża patrioci” w działalności Zrzeszenia Katolików „Caritas”. Przypadek ks. Stanisława Owczarka.

100%

Kępa F., Nabywaniec S., Bober S.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2022

|

vol. Tom XXXIV

221-244

EN

The goal of this article is to ascertain the role of patriot priests in the Association of Catholics Caritas on the basis of priest Stanisław Owczarek (1905–1981). Priest Stanisław served in the Warsaw archdiocese and was an active member of both sides of the patriot priests movement, in the Committee of Priests (pol. KK) attached to Society of Fighters for Freedom and Democracy (pol. ZBoWiD) and in the Association of Catholics Caritas (pol. ZKC). In his memories called Być zaangażowanym – być księdzem, which were printed after his death, he described the meandering process of the founding of Caritas with the communist blessing. A critical analysis of priest Owczarek’s autobiography as a historical source on patriot priests may bring the answers as to why the Roman Catholic clergy decided to work with the communists, despite the disapproval of their superiors. Even though using someone’s memories as a historical source is dangerous, when compared to other archival sources and the current information on Association of Catholics Caritas, it may bring a new outlook on this subject and may encourage a further study

PL

Celem artykułu jest prześledzenie, na przykładzie osoby ks. Stanisława Owczarka (1905-1981), roli, jaką „księża patrioci” pełnili w działalności Zrzeszenia Katolików „Caritas”. Ksiądz Owczarek był kapłanem archidiecezji warszawskiej, aktywnym działaczem ugrupowania „księży postępowych”, jednym z nielicznych, którzy angażowali się w obu odsłonach ruchu: w Komisji Księży przy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację oraz w Zrzeszeniu Katolików „Caritas”. W swoich wspomnieniach pt. Być zaangażowanym - być księdzem, które wydano drukiem już po jego śmierci, opisał meandry powstania oraz funkcjonowania Caritas pod auspicjami komunistów. Krytyczna analiza autobiografii ks. Owczarka jako źródła do badań nad historią ruchu tzw. księży patriotów może przynieść odpowiedź na pytanie, dlaczego duchowni rzymskokatoliccy, wbrew swoim zwierzchnikom, decydowali się na współpracę z komunistami. Chociaż praca ze wspomnieniami jako źródłem historycznym niesie za sobą wiele niebezpieczeństw, to konfrontacja z innymi źródłami archiwalnymi oraz obecnym stanem wiedzy o historii Zrzeszenia Katolików „Caritas” może pozwolić na nowe spojrzenie na ten temat oraz stanowić zachętę do dalszych badań.

13

Mojżesz Rubinfeld, Wiktor Grajewski, Jakub Berman: uciekinierzy z Polski w 1939 r. i ich losy

100%

Propola K., Bober S., Rączy E.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2022

|

vol. Tom XXXIV

148-161

EN

A large group of Jewish descent appeared in the territory of USSR due to its annexation of the eastern lands of the Second Polish Republic in 1939. Some of the Jewish populace also ran from other territories to the Soviet-occupied lands. These people did not experience Stalin’s policy of denationalization as they did not inhabit these lands before the war, and so they retained strong memories regarding Jewish culture and Zionist ideology. This in turn made these people an inspiration to the Russian-speaking Jewish communities, who still had to find their own identity, both during the existence of the USSR and after its fall in 1991. The goal of this article is to analyze the memories and persona of Mojżesz Rubinfeld on the basis of the online publications of newspaper Yevreiski Mir. He was a Polish Jew from Rybotycze who moved to the territories owned by USSR after the outbreak of World War II. In his interview with the publicist of the paper, Arje (Leonid) Judasin, Rubinfeld talked about the important issues that the Russian-speaking Jews faced during those times, such as living in the territory of the Second Polish Republic and USSR, antisemitism, remembering Holocaust and the emigration of the Russian-speaking Jewish people to the West. Additionally, his memories will be juxtaposed with the lives of other escapees – Wiktor Grajewski and Jakub Berman. Reading these memoirs will allow one to ascertain Rubinfeld’s role in the historical narrative of the Russian-speaking Jewish media. Moreover, this analysis will answer how his memories may have shaped the attitudes of former Soviet Jews and their descendants.

PL

W rezultacie przyłączenia do ZSRS w 1939 r. wschodnich terytoriów II Rzeczypospolitej, a także ucieczek polskiej ludności żydowskiej na tereny znajdujące się pod okupacją państwa sowieckiego, na terenie ZSRS pojawiła się nowa, spora grupa osób żydowskiego pochodzenia. Ludność ta, w przeciwieństwie do Żydów zamieszkujących obszary sowieckie jeszcze w okresie przedwojennym, nie doświadczyła stalinowskiej polityki wynaradawiania w tak dużym stopniu, dlatego też zachowała ona silne wspomnienia związane z żydowską kulturą oraz ideologią syjonistyczną. To z kolei uczyniło z niej źródło inspiracji dla odkrywającej swą tożsamości żydowskiej społeczności rosyjskojęzycznej, zarówno w okresie istnienia ZSRS, jak i już po jego rozpadzie w 1991 r. Celem pracy jest analiza opublikowanych w wydaniu internetowym tygodnika „Jewriejskij Mir” wspomnień i sylwetki Mojżesza Rubinfelda. Był on polskim Żydem, pochodzącym z miejscowości Rybotycze, który po wybuchu II wojny światowej przedostał się na tereny kontrolowane przez państwo sowieckie. W wywiadzie z publicystą gazety, Arje (Leonidem) Judasinem, Rubinfeld poruszył kwestie istotne dla współczesnych Żydów rosyjskojęzycznych, takie jak życie na terytorium II Rzeczypospolitej i ZSRS, problem antysemityzmu, pamięć o Zagładzie czy też emigrację rosyjskojęzycznej ludności żydowskiej na Zachód. Dodatkowo, jego wspomnienia zestawiono tu z wybranymi losami innych uciekinierów – Wiktora Grajewskiego oraz Jakuba Bermana. Pozwala to ocenić rolę, jaką jego przeżycia mogą pełnić w narracji historycznej rosyjskojęzycznych mediów żydowskich. Ponadto analiza ta przybliża odpowiedź na pytanie, jakie postawy wspomnienia te mogą kształtować wśród dawnych sowieckich Żydów i ich potomków.

14

100 lat piłki nożnej w Tyczynie, czyli od „szmacianki” do piłki skórzanej (1921–2021).

100%

Fudali D. J., Bober S., Kamińska-Kwak J.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2022

|

vol. Tom XXXIV

80-112

EN

The article discusses commemoration of the 100 years of football in Tyczyn. Sport is a source of many emotions and football especially was prevalent in the interwar period, where it made people bond and shaped the feelings of a community. Despite the passage of many years since the German occupation of Poland and the communistic People’s Poland, nothing changed in this regard, football played on the green grass is still an escape from the bleak and often gray reality. Even after the socio-structural changes that happened in the years 1989-1990, football still keeps its well-earned place. The article portrays the people associated with Tyczyn football, their achievements, plans and dreams. It also shows their successes and failures, and ends on an optimistic message that before the MKS Strug 1921 Tyczyn the future is bright.

PL

Artykuł nawiązuje do obchodów Jubileuszu 100-lecia piłki nożnej w Tyczynie. Zaprezentowany został okres międzywojenny, kiedy sport, a w szczególności piłka nożna była źródłem wielu emocji, budowała relacje społeczne, kształtowała poczucie więzi obywatelskich. Pomimo upływu lat, czasów okupacji niemieckiej, okresu Polski Ludowej, pod tym względem niewiele się zmieniało. Często rywalizacja piłkarska na zielonej murawie była „odskocznią” od ponurej, a później często szarej rzeczywistości. Także po przemianach społeczno-ustrojowych w Polsce na przełomie lat 1989/1990 piłka nożna znalazła należne jej miejsce, tak jest zresztą do dziś. Artykuł ukazuje ludzi związanych z tyczyńskim futbolem, ich dokonania, plany i marzenia. Pokazuje także sukcesy i porażki, kończy się jednak optymistycznym przesłaniem, że przed MKS „Strug” 1921 Tyczyn przyszłość rysuje się w optymistycznych barwach.

15

Pierwsze dokumenty konspiracyjne Łukasza Cieplińskiego (1941-1942).

100%

Ostasz G., Mazur W., Bober S., Draus J.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2022

|

vol. Tom XXXIV

163-182

EN

The article juxtaposes the oldest documents of the Union of Armed Struggle, later called Home Army, signed by the Lieutenant Łukasz Ciepliński. All of these documents can be found in the collection of the State Archives in Rzeszow. This publication adds eleven different original texts from the years 1941-1942 connected to the structure of the Union and Home Army in the Rzeszow District and in Inspectorate Rzeszow. These documents include executive orders, congratulatory orders, instructions and guidelines for undercover work, such as intelligence gathering, prepared and signed by Lt Łukasz Ciepliński. by Lt Łukasz Ciepliński. Each of these documents is fundamental in recreation of the underground military activities in Rzeszow region at the beginning stages of the Polish Underground State. All the documents show the scope of the secret organizatio nal work, its range of influence and the methods used in conspiratorial work. These documents also reflect the occupational atmosphere and the dangers lying therein. They mention important details without which it is impossible to write about the underground army in Rzeszow, but also about the people who were part of it.

PL

Artykuł przynosi zestawienie najstarszych chronologicznie dokumentów ZWZ--AK sygnowanych przez por. Łukasza Cieplińskiego. Wszystkie znajdują się w zbiorach Archiwum Państwowego w Rzeszowie. Do publikacji wybrano jedenaście różnych, oryginalnych tekstów z lat 1941–1942, związanych ze strukturami ZWZ-AK w Obwodzie oraz Inspektoracie Rzeszów. W zestawieniu znalazły się rozkazy wykonawcze, rozkazy okolicznościowe, instrukcje i wytyczne do pracy podziemnej, w tym wywiadowczej, przygotowane i podpisane przez komendanta Obwodu, a potem rzeszowskiego inspektora, por. Łukasza Cieplińskiego. Każdy z tych dokumentów ma fundamentalne znaczenie dla odtwarzania dziejów podziemia wojskowego na Rzeszowszczyźnie w początkowym okresie funkcjonowania Polskiego Państwa Podziemnego. Wszystkie pokazują zakres tajnych prac organizacyjnych, zasięg działania, metody pracy konspiracyjnej, oddają atmosferę okupacyjną i związane z nią zagrożenia. Przynoszą wartościowe szczegóły, bez których nie sposób pisać o armii podziemnej w Rzeszowie, ale również o ludziach, którzy ją tworzyli.

Refine search results

Kultura muzyczna dzieci i młodzieży na przykładzie Dziecięco-Młodzieżowego Stowarzyszenia Śpiewaczego Sancta Musica w Tyczynie

Zjazd w Dzikowie w 1927 roku

Fragmenty wspomnień Teresy Mastalskiej-Chwiejczak o przedwojennym Rzeszowie

Skok z drugiego piętra gmachu WUBP w Rzeszowie – krótkie wspomnienie o Marii Dzierżyńskiej

Agentura celna w sprawie ppłk. Tadeusza Zielińskiego

Rodzina Umerów i jej działalność w powiecie tomaszowskim w latach 1936-1946

Leon Kotarba (1924-1991). Przyczynek do biografii politycznej

Udział ludowców powiatu niżańskiego w wyborach parlamentarnych w latach 1919–1928

Galician Tzadikim in the Light of Russian-language Jewish Press. On the Example of the Online Edition of the ‘Yevreiski Mir’ Newspaper

Czasopismo „Nasza Przyszłość” w służbie idei Polski mocarstwowej

W służbie państwa i narodu. Hrabia Franciszek Xawery Pusłowski i jego działalność polityczno-społeczna

„Księża patrioci” w działalności Zrzeszenia Katolików „Caritas”. Przypadek ks. Stanisława Owczarka.

Mojżesz Rubinfeld, Wiktor Grajewski, Jakub Berman: uciekinierzy z Polski w 1939 r. i ich losy

100 lat piłki nożnej w Tyczynie, czyli od „szmacianki” do piłki skórzanej (1921–2021).

Pierwsze dokumenty konspiracyjne Łukasza Cieplińskiego (1941-1942).