Dokumenty i listy Jana Olbrachta i Aleksandra Jagiellończyka w zasobie Archiwum Państwowego w Gdańsku

• Authors: Szybkowski Sobiesław

Title variants

EN

Records and letters of John Albert and Alexander Jagiellon in the holdings of the State Archive in Gdańsk

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Archiwum Państwowe w Gdańsku należy do tych polskich archiwów, w których przechowuje się największe zbiory dokumentów i listów z okresu późnego średniowiecza. Wśród nich znaczącą część stanowią listy i dokumenty królów polskich. Największa ich liczba pochodzi z okresu po roku 1454, kiedy w wyniku inkorporacji Prus Gdańszczanie stali się poddanymi polskich monarchów. Obok dokumentów, listów, mandatów i kwitancji wystawionych przez króla Kazimierza Jagiellończyka, w archiwum gdańskim przechowuje się też dużą liczbę podobnych źródeł, których wystawcami byli synowie tego króla – Jan Olbracht i Aleksander Jagiellończyk. Jest to łącznie 109 dokumentów i listów wystawionych przez Jana Olbrachta (w tym 103 listy) oraz 115 dokumentów Aleksandra (w tym 96 listów). W przypadku dokumentów obu Jagiellonów zasób gdańskiego archiwum pozwala stwierdzić, że nie odbiegały one od formularzowego standardu przedstawionego w dawniejszych opracowaniach dotyczących polskiej kancelarii królewskiej w późnym średniowieczu. Analiza tego materiału wiele nowego może natomiast wnieść do badań nad formularzem listów, mandatów i kwitancji królewskich z tego okresu. Dokumentuje on bowiem bardzo dobrze pojawienie się po 1492 r. nowych zjawisk w sporządzaniu wspomnianych typów źródeł: uwierzytelniania korespondencji podpisem królewskim oraz wprowadzenie do eschatokołu datacji według lat panowania króla. Listy przechowywane w Archiwum Państwowym w Gdańsku charakteryzują się również znacznym bogactwem innych formuł charakterystycznych dla listu: adresu, salutacji i formuł grzecznościowych.

EN

The State Archive in Gdańsk belongs to the Polish archives, which preserve the largest collection of records and letters from the late Middle Ages. Letters and records of the Polish kings constitute a significant part of that collection. Most of these records come from the period after 1454, when residents of Gdańsk city became subjected to the Polish monarchs due to the incorporation of Prussia. In addition to documents, letters, mandates and receipts issued by King Casimir IV Jagiellon, in the state archive in Gdańsk are preserved also similar records, that were issued by the king’s sons, i.e. John I Albert and Alexander Jagiellon, in total of 109 documents and letters issued by John Albert (incl. 103 letters) and 115 documents by Alexander (incl. 96 letters). Analysis of both Jagiellons’ records preserved in the holdigs of the State Archive in Gdańsk shows that they do not differ from the standard templates that were described in the earlier studies of the Polish Royal Chancery in the late Middle Ages. However, it may contribute to the knowledge on a form of royal letters, mandates and receipts of that time. It gives the picture of new tendences after 1492 in the preparation of these types of sources: authentication of the royal correspondence by signature and introduction of dating by the regnal years of the ruling monarch. The letters stored in the State Archives in Gdańsk are also characterized by a considerable wealth of other specific epistolary formulas: address, salutation and formulas of politness.

Keywords

PL

dyplomatyka; sfragistyka; Jan Olbracht; Aleksander Jagiellończyk; Archiwum Państwowe w Gdańsku

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2015
• Issue: 22
• Pages: 11-39

Dates

published

2015-12-17

Contributors

author

Szybkowski Sobiesław

• Uniwersytet Gdański, Gdańsk

References

• Acten der Ständetage Preussens Königlichen Antheils, Bd. 1, hg. F. Thunert, Danzig 1896
• Acten der Ständetage Preussens unter der Herrschaft des Deutschen Ordens, Bd. 4, hg. M. Toeppen, Leipzig 1884
• Akta Aleksandra króla polskiego, wielkiego księcia litewskiego itd. (1501–1506), wyd. F. Papée, Kraków 1927
• Akta stanów Prus Królewskich, t. 2–4, wyd. K. Górski, M. Biskup, Toruń 1957–1967
• Archiwum Główne Akt Dawnych, Metryka Koronna, sygn. 15
• Archiwum Państwowe w Gdańsku, Archiwum miasta Gdańska, Dokumenty i listy miasta Gdańska, zespół 300D1-82; Archiwum miasta Malborka, 508; 508D.329; Archiwum miasta Elbląga, 368; 369.1; Archiwum miasta Pucka, 519; Archiwum klasztoru brygidek w Gdańsku, 345; Archiwum wsi Wiąg, 911D.234; Klasztor cystersów w Oliwie, 940
• Archiwum Państwowe w Gdańsku. Przewodnik po zasobie, oprac. C. Biernat, Warszawa-Łódź 1992
• Biskup M., Polska a Zakon Krzyżacki w Prusach w początkach XVI wieku. U źródeł sekularyzacji Prus Krzyżackich, Olsztyn 1983
• Chorążyczewski W., Pieczęć „uszczerbiona” ostatnich Jagiellonów, publikacja internetowa: http://adacta.archiwa.net/file/chor_piecz.pdf
• Chorążyczewski W., Przemiany organizacyjne polskiej kancelarii królewskiej u progu czasów nowożytnych, Toruń 2007
• Codex epistolaris saeculi decimi quinti, t. 3, wyd. A. Lewicki, Kraków 1994
• Grulkowski M., Kilka uwag o pieczęciach z okresu panowania Kazimierza Jagiellończyka, „Studia Źródłoznawcze”, t. 51, 2013
• Gumowski M., Pieczęcie królów polskich, Kraków 1910
• Hanserecesse von 1477–1530, Bd. 4, hg. D. Schäfer, Leipzig 1890
• Herbst S., Kleck 1506, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, t. 7, 1934, z. 1, s. 21–38
• Katalog dokumentów i listów królewskich z archiwum Państwowego w Toruniu (1345–1789), oprac. A. Radzimiński, J. Tandecki, Warszawa 1999
• Katalog dokumentów i listów krzyżackich oraz dotyczących wojny trzynastoletniej z Archiwum Państwowego w Toruniu, t. 2, oprac. A. Radzimiński, J. Tandecki, Warszawa 1994
• Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 5, wyd. F. Piekosiński, Poznań 1908
• Matricularum Regni Poloniae summaria, t. 2-3, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1907-1908
• Możejko B., Czynsz gdański w polityce Kazimierza Jagiellończyka i jego synów (1468–1516), Gdańsk 2004
• Możejko B., Kontakty polskiej kancelarii królewskiej z Gdańskiem w okresie wojny trzynastoletniej [w:] Kancelaria wielkich mistrzów i polska kancelaria królewska w XV wieku, red. J. Trupinda, Malbork 2006
• Piech Z., Monety, pieczęcie i herby w systemie symboli władzy Jagiellonów, Warszawa 2003
• Pieczęcie królów i królowych Polski. Tabularum actorum antiquorum Varsoviense maximum – „in simul”, Warszawa 2010
• Pommerellisches Urkundenbuch, hg. M. Perlbach, Danzig 1882
• Potkowski E., Podpisy królów polskich, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 2, 1987, s. 5–37
• Rimša E., Nežinomi Aleksandro ir Žygimanto Seniojo signetinai antspaudai, Lietuvos istorijos metraštis, 1988
• Simson P., Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 4, Danzig 1913
• Sułkowska-Kurasiowa I., Dokumenty królewskie i ich funkcja w państwie polskim za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów 1370–1444, Warszawa 1977
• Sułkowska-Kurasiowa I., Polska kancelaria królewska w latach 1447–1506, Wrocław 1967
• Szczuczko W., Korespondencja czasów wojny. Listy króla Kazimierza Jagiellończyka do rady miasta Torunia z okresu wojny trzynastoletniej 1454–1466 [w:] Kancelaria wielkich mistrzów i polska kancelaria królewska w XV wieku, red. J. Trupinda, Malbork 2006
• Szczuczko W., List królewski z przełomu wieków XV i XVI w zbiorach Archiwum Państwowego w Toruniu, „Archeion”, t. 113, 2012
• Szybkowski S., Przyczynki do sfragistyki Jagiellonów na podstawie materiałów z Archiwum Państwowego w Gdańsku, „Rocznik Gdański”, t. 71/72, 2011/2012
• Szybkowski S., Studia z genealogii i prozopografii polskiej szlachty późnośredniowiecznej, Gdańsk 2003
• Szybkowski S., Uwagi o pieczęciach Aleksandra Jagiellończyka, „Studia Źródłoznawcze”, t. 51, 2013
• Volckmann E., Katalog des Elbinger Stadtarchivs, Elbing 1875
• Zdrenka J., Die Gebrüder Mattern und ihr Streit mit Danzig, in: Das Preußenland als Forschungsaufgabe. Eine europäische Region in ihren geschichtlichen Bezügen. Festschrift für Udo Arnold zum 60. Geburstag gewidmet von den Mitgliedern der Historischen Kommission für ost- und westpreußische Landesforschung, hrsg. V. B. Jähnig, G. Michels, Lüneburg 2000 (Einzelschriften der Historischen Kommission für ost- und westpreußische Landesforschung, Bd. 20)