Pojęcie monady w koncepcjach Gottfrieda Wilhelma Leibniza i Immanuela Kanta

• Authors: Janusz Sytnik-Czetwertyński

Title variants

EN

The concept of the monad according to Leibniz and Kant

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W okresie przedkrytycznym Kant podejmował rozliczne próby przezwyciężenia kartezjańskiego dylematu duszy i ciała. By tego dokonać na łamach swojej pierwszej rozprawy naukowej (Medytacje nad rzeczywistą miarą sił żywych) przedstawia teorię quasi-materialnych cząstek, stanowiących centra sił przyciągania i odpychania. Głównym celem tej rozprawy była jednak analiza pojęć pobocznych. Kant zauważył bowiem, że cząstki te nie wchodzą w bezpośredni kontakt (dzieli je próżnia). Dlatego działanie ich wewnętrznych sił wymaga pośrednictwa. Z kolei Medytacje nad materią ognia służą określeniu własności nośnika pośredniczącego we wzajemnym oddziaływaniu ciał na odległość. Tym sposobem Kant wprowadza pojęcie eteru (który wypełnia próżnię). Jego właściwości są tożsame z właściwościami materii ognia (stąd tytuł rozprawy). Materia ta podlega działaniu zasady sprężystości, która określa spójność ciał i precyzuje zjawisko wzajemnego oddziaływania cząstek. Kant definiuje cząsteczki proste dopiero na łamach Monadologii fizycznej. Dzieło to przyjmuje rozwiązanie substancjalne, co jest ostatecznym dowodem na próbę odrzucenia klasycznych rozwiązań i wprowadzenia nowego rodzaju bytu (monad psychofizycznych). Dlatego najistotniejszym zadaniem postawionym przed Monadologią fizyczną jest próba ugruntowania związku metafizyki z geometrią. Monady poddane zostają geometrycznej weryfikacji. Kantowska definicja monad jest równie leibniziańska, co opozycyjna wobec tej idei. Monady Kanta wykazują nie tylko różne własności, ale nade wszystko wchodzą ze sobą w bezpośredni kontakt. Warto porównać obie koncepcje, aby zauważyć, w jaki sposób rozwijała się jedna z najciekawszych współczesnych idei filozoficznych – idea monad.

EN

In his precritical period Kant made numerous attempts to overcome the Cartesian body-soul dilemma. In his Thoughts on the true estimation of living forces, he presents a theory of quasi-material particles which are sources of attractive and repulsive forces. Since these particles do not come into direct contact with one another, their external interactions require mediation. In A brief outline of some meditation on fire Kant identifies the properties of this mediating factor. This leads him to introduces the concept of the ether, whose properties are identical with those of the matter of fire. It is only in his Physical monadology that Kant defines simple particles. In this work he proposes a substantive solution, which is definitive proof of his abandonment of the classical approach and his introduction of a new kind of being, the psychophysical monad. The most important task of the Physical monadology is to ground the connection between metaphysics and geometry. Kant's idea of the monad is both Leibnizian and in opposition to the latter's notion. Kant's monads possess not only different properties, but above all they enter into direct contact with one another. It is worth comparing these two notions to trace the development of one of the most interesting modern philosophical ideas, that of the monad.

• Publisher: Instytut Filozofii - Uniwersytet Jagielloński
• Journal: Diametros
• Year: 2008
• Issue: 15
• Pages: 38-56

Contributors

author

Janusz Sytnik-Czetwertyński

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Boscovich [1922] – R.J. Boscovich, Theoria philosophiae naturalis, transl. R. Steward, New York 1922.
• Broad [1975] – C.D. Broad, Leibniz. An Introduction, Cambridge 1975.
• Ćuljak [1922] – Z. Ćuljak, Nastanak Boskoviceve filozofije prostora i vremena, Zagreb 1922.
• Dadic [1990] – Ź. Dadic, Ruder Boskovic, Zagreb 1990.
• Descartes [1960] – R. Descartes, Zasady Filozofii, tłum. I. Dąmbska, Warszawa 1960.
• Gill [1941] – H.V. Gill, Roger Boscovich, S.J. (1711-1787) forerunner of modern physical theories, Dublin 1941.
• Grotowski [1932] – M. Grotowski, Newton, Poznań 1932.
• Hall, Hall [1962] – A.R. Hall, M.B. Hall, Unpublished Scientific Papers of Newton, London 1962.
• Ingarden [1987] – R.W. Ingarden, Spór o istnienie świata, tłum. D. Gierulanka, Warszawa 1987.
• Kant [1938a] – I. Kant, Meditations of fire, transl. L. Beck, w: American University Series V, Philosophy, vol. 9, New York 1938.
• Kant [1938b] – I. Kant, Physical Monadology, transl. L. Beck, w: American University Series V, Philosophy, vol. 9, New York 1938.
• Kant [2000] – I. Kant, Pisma przedkrytyczne, tłum. J. Domański, Toruń 2000.
• Koch [1934] – L. Koch, Jesuiten Lexikon. Die Gesellschaft Jesu einst and jetzt. Padenborn 1934.
• Leibniz [1969] – G.W. Leibniz, Wyznanie wiary filozofa, tłum. S. Cichowicz, Warszawa 1969.
• Leibniz [1988] – G.W. Leibniz, Korespondencja z Antoine’em Arnauldem, tłum. S. Cichowicz, Warszawa 1988.
• Leibniz [1994] – G.W. Leibniz, Pisma z teologii mistycznej, red. J. Perzanowski, tłum. M. Frankiewicz, Kraków 1994.
• Leibniz [1995] – G.W. Leibniz, Główne pisma metafizyczne, tłum. S. Cichowicz i J. Domański, Toruń 1995.
• Leibniz [1999] – G.W. Leibniz, Pisma z metafizyki natury, tłum. M. Olszewski i K. Krauze–Błachowicz, Toruń 1999.
• Macan [1987] – I. Macan, The Philosophy of science of Ruñer Boskovic: proceedings of the symposium of the Institute of Philosophy and Theology, ed. I. Macan, Zagreb, New York 1987.
• Marković [1950] – Z. Marković, Grada za źivot i rad RudŜera Boskovića, Zagreb 1950.
• Markovic [1968] – Z. Marković, Rude Bosković, Zagreb 1968.
• Mates [1986] – B. Mates, The Philosophy of Leibniz. Metaphysic and Language, New York 1986.
• Nedeljkovic [1966] – D. Nedeljkovic Kretanje i relativnost u Boskovicevom „novom svetu”, Cambridge 1966.
• Newton [1721] – I. Newton, Optics, London 1721.
• Newton [1726] – I. Newton, Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, ed. E. Halley, London 1726.
• Petranović [1969] – B. Petranović, A Boscovich’s Theory of nature, Beograd 1969.
• Petrović [1888] – D. Petrović, Źivot i ocjena djela Rugjera Josipa Bośkovića, Zagreb 1888.
• Perzanowski [1988] – J. Perzanowski, Byt, w: „Studia filozoficzne”, nr 6–7, Warszawa 1988.
• Perzanowski [1994] – J. Perzanowski, Teofilozofia Leibniza, w: G.W. Leibniz, Pisma z teologii mistycznej, red. J. Perzanowski, tłum. M. Frankiewicz, Kraków 1994.
• Perzanowski [2004] – J. Perzanowski, Protofizyka, tekst niepublikowany.
• Stipanic [1984] – E. Stipanic, Ruder Boskovic, Dećje novine, Beograd 1984.
• Stróżewski [2004] – W. Stróżewski, Ontologia, Kraków 2004.
• Weyl [1997] – H. Weyl, Symetria, Warszawa 1997.
• White [1961] – L.L. White, Roger Josip Boscovich S.J., 1711-1787: studies of his life and work on the 250th anniversary of his birth, London 1961.
• Witkiewicz [1974-78] – S.I. Witkiewicz, Pisma filozoficzne i estetyczne, Warszawa 1974-78.
• Witkiewicz [2002a] – S.I. Witkiewicz, Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia, Warszawa 2002.
• Witkiewicz [2002b] – S.I. Witkiewicz, Spór o monadyzm. Dwugłos polemiczny z Janem Leszczyńskim, Warszawa 2002.
• Zenko [1983] – F. Zenko, Aristotelizam od Petrica do Boskovica: ogledi o starijoj hrvatskoj filozofiji, Zagreb 1983.

Identifiers

DOI

10.13153/diam.15.2008.292