Lithuanian grand-ducal demesne pledges (from the 1500s to mid-1520s): Geographical aspects

• Authors: Laima Bucevičiūtė

Abstracts

PL

Problematyka zastawu dóbr wielkiego księcia litewskiego w XVI w. jest praktycznie nieobecna w historiografii, a aspekty geograficzne i kartograficzne w ogóle nie były przedmiotem zainteresowania historyków. Celem niniejszego artykułu jest analiza geografii zastawów domeny wielkiego księcia litewskiego w pierwszych trzech dziesięcioleciach XVI w. W badaniach omówiono pojęcie domeny władcy Litwy, jej wielkość i granice, a także zarejestrowano i zanalizowano dane geograficzne i statystyczne. Na podstawie zebranych dla potrzeb badań danych sporządzono mapę zastawionych dóbr, a także krótko scharakteryzowano umowy na zastaw oraz zawierające je strony.

EN

The pledging policy by the grand dukes of Lithuania in the sixteenth century has not been practically under research; historians have not given the geographical and cartographical aspects of this problem any attention. This article aims to research the geography of the pledges of the grand-ducal demesne from the 1500s to mid-1520s. This article discusses the concept of the demesne of Lithuanian sovereigns, its size and limits, and we analyse the geographical and statistical information about its composition. We have created a map of pledged estates and properties using the data collected and characterised the most important pledge deeds and pledgees.

Keywords

EN

Grand Duchy of Lithuania (GDL); grand-ducal demesne; dominions; pledges; territory; geography

PL

Wielkie Księstwo Litewskie (WKL); dobra wielkiego księcia litewskiego; domeny; zastaw; terytorium; geografia

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
• Journal: Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych
• Year: 2022
• Volume: 83
• Issue: Spec.
• Pages: 75-98

Dates

published

2022

Contributors

author

Laima Bucevičiūtė

• Vytautas Magnus University, Kaunas

• https://orcid.org/0000000287753990

References

• Błaszczyk G., “Radziwiłł Jerzy h. Trąby (ok. 1480–1541), kasztelan wileński, hetman w. lit.”, Polski Słownik Biograficzny, 30, 1987, pp. 225–229.
• Čelkis T., “Teritorijos samprata ir teritorinės valstybės formavimasis Lietuvoje XIV–XVI a.”, MA thesis, Vilnius, 2007.
• Čelkis T., “Valdžia ir erdvė: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės teritorializacijos procesas XIV–XVI a.”, PhD dissertation, Vilnius, 2011.
• Čelkis T., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės teritorija: sienų samprata ir delimitaciniai procesai XIV–XVI amžiuje, Vilnius, 2014.
• Dobroński A.C., “Obraz historyczny Podlasia. Pytania badawcze”, in: Podlasie nadbużańskie. 500-lecie województwa podlaskiego, ed. O. Łatyszonek, Ciechanowiec, 2013, pp. 9–23.
• Filipczak-Kocur A., “Cła litewskie 1630–1634 (z dziejów skarbu Wielkiego Księstwa Litewskiego za podskarbiostwa Stefana Paca)”, Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, 11, 2008, pp. 87–100.
• Filipczak-Kocur A., “Finanse litewskie za podskarbiego Hieronima Kryszpina Kirszenszteina 1663–1676”, Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, 14, 2011, pp. 41–85.
• Filipczak-Kocur A., “Litewskie komisje wojskowo-skarbowe w XVII wieku”, Kwartalnik Historyczny, 109, 2002, no. 3, pp. 97–117.
• Filipczak-Kocur A., “Materiały do dziejów skarbu litewskiego za podskarbiostwa Hieronima Kryszpina-Kirszenszteina (z poszukiwań archiwalnych w Kijowie)”, in: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, vol. 2, ed. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok, 2010, pp. 281–289.
• Filipczak-Kocur A., “Pośmiertne problemy podskarbich litewskich Ławryna Wojny i Jana Hlebowicza”, in: Litwa w epoce Wazów, ed. W. Kriegseisen, A. Rachuba, Warszawa, 2006. pp. 69–84.
• Filipczak-Kocur A., Skarbowość Rzeczypospolitej, 1587–1648: projekty, ustawy, realizacja, Warszawa, 2006.
• Gudavičius E., Lietuvos istorija, vol. 1, Vilnius, 1999.
• Gudavičius E., Mindaugas, Vilnius, 1998.
• Halecki O., Litwa, Ruś, Żmudź jako części składowe Wielkiego Księstwa Litewskiego, Kraków, 1916.
• Jakubowski J., “Opis księstwa Trockiego z roku 1387: przyczynek do badań nad ustrojem Litwy przedchrześcijańskiej”, Przegląd Historyczny, 5, 1907, no. 1, pp. 22–46.
• Jakubowski J., Mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego w połowie XVI w., 1: Część północna, skala 1:1 600 000, Kraków 1928.
• Jaszczołt T., “Osadnictwo Podlasia nadbużańskiego w XV i początkach XVI wieku”, in: Podlasie nadbużańskie. 500-lecie województwa podlaskiego, ed. O. Łatyszonek, Ciechanowiec, 2013, pp. 73–168.
• Jaszczołt T., “Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku”, in: Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, ed. S. Górzyński, Warszawa, 2015, pp. 175–250.
• Kiaupienė J., “Teritorinės, administracinės ir ūkinės naujovės Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės vidaus erdvėje”, in: Lietuvos istorija, vol. 4: Nauji horizontai: dinastija, visuomenė, valstybė. Lietuvos Didžioji kunigaikštystė 1386–1529, ed. J. Kiaupienė, R. Petrauskas, Vilnius, 2009.
• Lietuvos istorijos atlasas, ed. P. Gaučas, E. Manelis, G. Pošius, Vilnius, 2001.
• Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 1 (1380–1584). Užrašymų knyga 1, ed. A. Baliulis, R. Firkovičius, Vilnius, 1998; Knyga Nr. 6 (1494–1506). Užrašymų knyga 6, ed. A. Baliulis, Vilnius, 2007; Knyga Nr. 7 (1506–1539). Užrašymų knyga 7, ed. I. Ilarienė, L. Karalius, D. Antanavičius, Vilnius, 2011; Knyga Nr. 8 (1499–1514). Užrašymų knyga 8, ed. A. Baliulis, R. Firkovičius, D. Antanavičius, Vilnius, 1995; Knyga Nr. 9 (1511–1518). Užrašymų knyga 9, ed. K. Pietkiewicz, Vilnius, 2002; Knyga Nr. 10 (1440–1523). Užrašymų knyga 10, ed. E. Banionis, A. Baliulis, Vilnius, 1997; Knyga Nr. 11 (1518–1523). Įrašų knyga 11, ed. A. Dubonis, Vilnius, 1997; Knyga Nr. 15 (1528–1538). Užrašymų knyga 15, ed. A. Dubonis, Vilnius, 2002; Knyga Nr. 224 (1522–1530). 4-oji Teismų bylų knyga (XVI a. pabaigos kopija), ed. S. Lazutka, I. Valikonytė, Vilnius, 1997.
• Lulewicz H., “Jerzy Mikołajewicz Radziwiłł, starosta grodzieński, hetman dworzański (1514–1522/23?)”, in: Radziwiłłowie w służbie Marsa, ed. M. Nagielski, K. Żojdź, Warszawa, 2017, pp. 13–32.
• Łowmiański H., Studja nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego, Wilno, 1932, vol. 2.
• Łowmiański H., Zaludnienie państwa litewskiego w wieku XVI, Poznań, 1998.
• Mackavičius A., Žemaitijos valsčių surašymas 1537–1538 m., ed. K. Jablonskis, Vilnius, 2003.
• Maroszek J., Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta. Z historii dziejów realizacji myśli monarszej między Niemnem a Narwią, Białystok, 2000.
• Michaluk D., “Granice województwa podlaskiego i postrzeganie obszaru Podlasia w latach 1513–2013”, in: Podlasie nadbużańskie. 500-lecie województwa podlaskiego, ed. O. Łatyszonek, Ciechanowiec, 2013, pp. 169–191.
• Michaluk D., “Między Koroną a Litwą. Kształtowanie się terytorium ziemi mielnickiej w XVI–XVII wieku”, in: Granice i pogranicza. Historia codzienności i doświadczeń, vol. 1, ed. M. Liedke, J. Sadowska, J. Trynkowski, Białystok, 1999, pp. 36–54.
• Michaluk D., “O możliwościach badań struktury etnicznej ludności Podlasia w XVI wieku”, Białoruskie Zeszyty Historyczne, 2002, vol. 17, pp. 57–62.
• Michaluk D., Ziemia mielnicka województwa podlaskiego w XVI–XVII wieku. Osadnictwo, własność ziemska i podziały kościelne, Toruń, 2002.
• Ochmański J., “Lietuvių etninė siena nuo padermių epochos ligi XVI amžiaus”, in: Rytų Lietuva. Istorinių ir etnografinių studijų rinkinys, ed. A.M. Budreckis, Chicago, 1980, vol. 4, pp. 121–211.
• Ochmański J., Litewska granica etniczna na wschodzie od epoki plemiennej do XVI wieku, Poznań, 1981.
• Pakštalis A., “Trakų vaivadijos genezė”, Darbai ir Dienos, 44, 2005, p. 41–62.
• Petrauskas R., “Ankstyvosios valstybinės struktūros Lietuvoje XIII amžiuje – XV amžiaus pradžioje”, Lietuvos istorijos studijos, 16, 2005, pp. 19–30.
• Petrauskas R., Galia ir tradicija: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės giminių istorijos, Vilnius, 2016.
• Petrauskas R., “Ponas savo žemėje: Lietuvos pareigūnai XIV a. pabaigoje – XV amžiuje”, Lietuvos istorijos metraštis, 1, 2001 (2002), p. 9–30.
• Petrauskas R., Lietuvos diduomenė XIV a. pabaigoje – XV a.: sudėtis, struktūra, valdžia, Vilnius, 2003.
• Pietkiewicz K., “Procesy królowej Bony z Mikołajem Pacem w 1537 r.”, in: Wokół Wielkiego Księstwa Litewskiego i jego tradycji, ed. B. Manyś, M. Zwierzykowski, Poznań, 2016, pp. 37–54.
• Pytasz-Kołodziejczyk A., “Podlasie w świetle współczesnych badań nad geografią historyczną Wielkiego Księstwa Litewskiego (do 1569 r.)”, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 303, 2019, no. 1, pp. 3–24.
• Pytasz-Kołodziejczyk A., Przemiany społeczno-gospodarcze na Podlasiu w XV–XVI wieku, Olsztyn, 2012.
• Pociecha W., Królowa Bona 1494–1557: czasy i ludzie Odrodzenia, vol. 3, Poznań, 1958.
• Saviščevas E., “Žemaitija ir Lietuva XII–XVI amžiuje: regioninės (provincinės) savivaldos spindesys ir skurdas”, Lietuvos istorijos studijos, 23, 2009, pp. 94–110.
• Saviščevas E., Žemaitijos savivalda ir valdžios elitas 1409–1566 metais, Vilnius, 2010.
• Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, part 1: Geneza egzekucji dóbr, Wrocław–Warszawa–Kraków, 1974.
• Sucheni-Grabowska A., Odbudowa domeny królewskiej w Polsce 1504–1548, Wrocław, 1967 (2nd edn: 2007).
• Tablica historyczna: obraz historyi Polskiej i Wielkiego Xięstwa Litewskiego, ed. L. Sawaszkiewicz, [n.p.], 1828.
• Tyla A., “Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės iždo destrukcija XVII a. viduryje”, Lituanistica, 2006, no. 1, pp. 1–10.
• Tyla A., “Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės iždo įplaukų regioninė sklaida ir regionų reikšmingumas (XVII a. vidurys)”, Lietuvos istorijos metraštis, 2, 2002 (2004), pp. 27–42.
• Tyla A., “Rola podymnego w strukturze dochodów skarbu ziemskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1649–1667”, in: Litwa w epoce Wazów, ed. W. Kriegseisen, A. Rachuba, Warszawa, 2006, pp. 175–189.
• Tyla A., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės iždas : XVI amžiaus antroji pusė – XVII amžiaus vidurys, Vilnius, 2012.
• Tyla A., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės iždas per dvidešimtmetį karą (1648–1667), Vilnius, 2010.
• Urmański A. K., “On efforts to improve the condition of the treasury of the Grand Duchy of Lithuania in the times of Sigismund the Old and the period of management by Jonas Jonaitis Zaberezinskis in Užnemunė”, Lithuanian Historical Studies, 20, 2015 (2016), pp. 53–78.
• Urmański A.K., “Kelios pastabos apie Jono Jurgaičio Zaberezinskio karjerą”, Lietuvos istorijos metraštis, 2, 2014 (2015), pp. 35–60.
• Urmański A.K., “Zaberezinskių giminė XV–XVI a. LDK politinio elito gretose”, PhD dissertation, Kaunas, 2017.
• Volungevičius V., “Pilis ir jos sociopolitinės transformacijos Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje XIV–XVI a. pirmoje pusėje”, PhD dissertation, Vilnius, 2014.
• Volungevičius V., “Pilis Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės žemėse: statusas ir pavaldumas”, Lietuvos pilys, 6, 2010, pp. 5–15.
• Wojtkowiаk Z., “Urzędnicy zarządu lokalnego na Litwie. Tytulatura zarządców powiatowych przed reformą administracyjną z lat 1565–1566”, Studia Źródłoznawcze, 24, 1979, pp. 139–155.
• Wroczyńska E., “Eksploatacja lasów na Podlasiu w XVI w.”, in: Studia nad społeczeństwem i gospodarką Podlasia w XVI–XVIII w., ed. A. Wyczański, Warszawa 1981, pp. 145–171.
• Атлас гісторыі Беларусі ад старажытнасці да нашых дзён, ed. Г.Р. Шыкунова, Л.У. Языковіч, Мінск, 2004.
• Бондаренко А.А., “Состав владений Боны Сфорца в Великом Княжестве Литовском”, in: Ministri historiae: pagalbiniai istorijos mokslai Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės tyrimuose, ed. Z. Kiaupa, J. Sarcevičienė, Vilnius, 2013, pp. 213–227.
• Вялікі гістарычны атлас Беларусі, vol. 1, Мінск, 2009.
• Довнар-Запольский М.В., Государственное хозяйство Великого Княжества Литовского при Ягеллонах, Киев, 1901.
• Доўнар-Запольскі М., Дзяржаўная гаспадарка Вялікага княства Літоўскага пры Ягелонах, Мінск, 2009, 2013.
• Кром М.М., Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV–первой трети XVI в., Москва, 2010.
• Любавский М.К., Литовско-русский сейм: Опыт по истории учреждения в связи с внутренним строем и внешней жизнью государства, Москва, 1900.
• Любавский М.К., Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания первого литовского статута, Москва, 1892.
• Темушев В.Н., На восточной границе Великого княжества Литовского (середина XIV – первая половина XVI в.), Смоленск, 2014.
• Темушев, В.Н., “Формирование московско-литовской границы в XV – начале XVI в.”, Studia Historica Europae, 2008, pp. 56–77.

Identifiers

DOI

10.12775/RDSG.2022.SI.04

Biblioteka Nauki

29519720