„Wrota” na pograniczu polsko-ruskim w kontekście znanej bitwy polsko-ruskiej w 1266 roku, w nieznanym miejscu. Glosa do dyskusji nad lokalizacją

• Authors: Andrzej Rozwałka
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

Research interest in the Gates, i.e. the transition on the Polish-Ruthenian border in the early Middle Ages has its long (since the nineteenth century), though not continuous tradition. It was only the last discovery in the West Roztocze stronghold on the elevation of Czubata Góra in Kawęczyn, commune Szczebrzeszyn, area Zamość, again pointed out the possibility of looking for this passage on the border between Roztocze Szczebrzeszyński and Roztocze Gorajski. The purpose of the article is to indicate how likely such thesis is. The collection of data from written sources, both Polish and Ruthenian, and their consideration in the context of the battle of the Russian prince Szwarna with the Polish prince Bolesław the Chaste in 1266, as well as in relation to the current discovery, means that we should resume discussion on such an important topic , which is the topography of the Polish-Ruthenian borderland in the 13th century. The results of this discussion can significantly affect the start of archaeological research in the space.

PL

Zainteresowanie badawcze Wrotami, czyli przejściem na granicy polsko-ruskiej w okresie wczesnego średniowiecza ma swoją długą (od XIX stulecia), choć nie ciągłą tradycję. Dopiero ostatnie odkrycie na Roztoczu Zachodnim grodziska na wyniesieniu Czubatej Góry w Kawęczynie, gm. Szczebrzeszyn, pow. zamojski, ponownie zwróciło uwagę na możliwość doszukiwania się tego przejścia na pograniczu Roztocza Szczebrzeszyńskiego i Roztocza Gorajskiego. Celem artykułu jest wskazanie na ile prawdopodobna jest taka teza. Zebranie danych ze źródeł pisanych, zarówno polskich, jak i ruskich, i rozpatrzenie ich w kontekście bitwy ruskiego księcia Szwarna z księciem  polskim Bolesławem Wstydliwym w 1266 roku, a także w odniesieniu do obecnego odkrycia sprawia, że na nowo powinniśmy wznowić dyskusję na tak istotny temat, jakim jest topografia pogranicza polsko-ruskiego w XIII stuleciu. Rezultaty takiej dyskusji mogą istotnie wpłynąć na rozpoczęcie badań archeologicznych w omawianej przestrzeni.

Keywords

EN

the Middle Ages, the Polish-Russian borderland in Roztocze, the battle in 1266, the Gate - a transition between Poland and Ruthenia

PL

średniowiecze, pogranicze polsko-ruskie na Roztoczu, bitwa w 1266 r., Wrota – przejście między Polską i Rusią

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F – Historia
• Year: 2019
• Volume: 74

Dates

published

2019

online

2019-12-30

Contributors

author

Andrzej Rozwałka

References

• Spis skrótów
• AGZ – Akta grodzkie i ziemskie
• BN – Biblioteka Narodowa
• BOZ – Biblioteka Ordynacji Zamojskiej
• H-WL – Halicko-Wołyński Latopis
• KDM – Kodeks Dyplomatyczny Małopolski
• KDKK – Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej
• KH – Kodeks Hipacki
• KH-W – Kronika Halicko-Wołyńska
• KW – Kronika Wielkopolska
• KZL – Księgi ziemskie lubelskie
• MPV – Monumenta Poloniae Vaticana
• PML – Powieść minionych lat
• SPPP – Starodawne prawa polskiego pomniki
• SSS – Słownik Starożytności Słowiańskiej
• TA – Teki Archiwalne
• ZDM – Zbiór Dokumentów Małoposkich
• Spis skrótów do map i zestawień i stanowisk archeologicznych
• AZP – Archeologiczne Zdjęcie Polski
• o. – osada
• p.ś. – późne średniowiecze
• ś.o. – ślad osadniczy
• w.ś. – wczesne średniowiecze
• Źródła
• Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, pergamin nr 4.
• Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Ordynacji Zamojskiej 1815, przypis nr 64.
• Księgi ziemskie lubelskie, II, VIII, XI, Archiwum Państwowe w Lublinie
• Wydawnictwa źródłowe
• Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, t. I-XIV, Lwów 1868-1889.
• Gromnicki T., Świętopietrze w Polsce, Kraków 1908.
• Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, cz. 2, wydał i przypisami objaśnił
• F. Piekosiński
• Kodeks Dyplomatyczny Małopolski, T. I, wydał i przypisami objaśnił F. Piekosiński,
• Kraków 1876; T. II, wydał i przypisami objaśnił F. Piekosiński, Kraków 1887.
• Kraków
• Kronika halicko-wołyńska. Kronika Romanowiczów, tłumaczenie, wstęp i komentarze Dariusz Dąbrowski i Adrian Jesupović, Kraków-Warszawa 2017.
• Kronika Wielkopolska, przekład Kazimierz Abgarowicz, wstęp i komentarze Brygida Kürbis, Kraków 2010.
• Monumenta Poloniae Vaticana: t. 1: Acta Camerae Apostolica, t 1: 1207-1344, wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1913.
• Powieść minionych lat, tłumaczenie i opracowanie Franciszek Sielicki, Wrocław-Warszawa-Kraków 1999.
• Starodawne prawa polskiego pomniki, t. II, A. Z. Helcel (ed.), Kraków 1870.
• Stworzyński M., Opisanie statystyczno-historyczne dóbr Ordynacyi Zamoyskiej w 1834 roku, Biblioteka Narodowa w Warszawie, rkps Biblioteki Ordynacji Zamojskiej nr 1815.
• Teki Archiwalne, VII, Najstarsze zapiski ziemskie lubelskie z r. 1409, wyd. L. Białkowski, Warszawa 1961.
• Zbiór dokumentów Małopolskich, wyd. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kuraś, cz. 4-6, Wrocław 1969-1974.
• Гaлицкo-Boлинсъкий Літoпиc. Дocліжeння, тeкcт, кoмeнтap M. Ф. Koтляp, Kиїв 2002.
• Літопис руський за ипатським списком. Переклад Л. Махновець. Київ 1989.
• Kartografia historyczna
• Topograficzna Karta Królestwa Polskiego, Warszawa1839, skala 1:126.000.
• Opracowania niepublikowane
• Bednarski D., Niedźwiadek R., Tkaczyk J., Zimny P.
• 2017 Kawęczyn, gm. Szczebrzeszyn. Opinia po badaniach weryfikacyjno-sondażowych
• domniemanego grodziska, stanowisko AZP 90-85/20-2, Lublin (dokumentacja w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie, Oddział w Zamościu).
• Siembida M.
• 2013 Osadnictwo wczesnośredniowieczne na Roztoczu Zachodni, Lublin (praca mgr wykonana pod kierunkiem M. Florka w Archiwum Instytutu Archeologii UMCS)
• Literatura
• Bondyra W., Słownik historyczny miejscowości województwa zamojskiego, Lublin-Zamość 1993.
• Czarnecki W., Sieć osadnicza ziemi chełmskiej od połowy XIV do polowy XV wieku, „Rocznik Chełmski” 3, 1997, s. 9-63.
• Dunin-Wąsowicz T., Zmiany topografii osadnictwa wielkich dolin na Niżu
• Środkowoeuropejskim w XIII wieku, Wrocław 1974.
• Dunin-Wąsowicz T., Drogami średniowiecznej Polski. Studia z dziejów osadnictwa i kultury,
• wybrał i opracował A. Janeczek, posłowie M. Mlynarska-Kaletynowa, Warszawa 2011.
• Dunin-Wąsowicz T., Podwińska Z., Changes in rural landscape of Poland till 1200 in the light of archaeological research, “Geographia Polonica”, vol. 38, 1978, pp. 81-82.
• Dunin-Wąsowicz T., Tabaczyński S., Szkice zawichojskie, Zawichost 1999.
• Florek M., Grodzisko w Zdziechowicach koło Zaklikowa, ZOW 58, 2003, s. 84-87.
• Florek M., Sowa K., Wczesnośredniowieczna ceramika z grodziska w Zdziechowicach, gm.
• Zaklików, woj. podkarpackie, [w:] M. Kuraś (red.) Archeologia Kotliny Sandomierskiej, „Rocznik Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli” 4, Stalowa Wola 2005, s. 531-563.
• Gieysztor A., Początki misji ruskiej biskupstwa lubuskiego, „Nasza Przeszłość”, R. 4, z. 1, 1948, s. 86-102.
• Górak J., Kościoły drewniane Zamojszczyzny, Zamość 1986.
• Górak J., Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, Zamość 1990.
• Grocholski H., Wokół początków Kraśnika, [w:] K. Myśliński, J. R. Szaflik (red.) Z dziejów powiatu kraśnickiego, Lublin 1964, s. 28-32.
• Gurba J., Banasiewicz E., Florek M., Gołub S., Rozwałka A., Formowanie się
• wczesnośredniowiecznego osadnictwa Polski środkowowschodniej, Annales UMCS, Sectio F, vol. 50, 1995, s. 67-76.
• Hoczyk_Siwkowa S., Małopolska północno-wschodnia w VI-X wieku. Struktury osadnicze, Lublin 1999.
• Jawor G., Oblicze etniczne i rozwój osadnictwa okolic Goraja w późnym średniowieczu,
• „Region Lubelski” 6(8), 1994-1996, 1998 s. 55-62.
• Jawor G., Kołacz-Chmiel M., Przemiany etniczne na obszarach wiejskich pogranicza polsko-ruskiego w późnym średniowieczu (na przykładzie międzyrzecza Wisły i Bugu), [w:] A. Sochacka, P. Jusiak (red.), Scientia nihil est quam veritati imago. Studia ofiarowane Profesorowi Ryszardowi Szczygłowi w siedemdziesięciolecie urodzin, Lublin 2014, s. 113-130.
• Kuraś S. (oprac.), Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, [w:] T. Mencel (red.), Dzieje Lubelszczyzny, T. III, Warszawa 1983.
• Matuszewski J. O biskupstwie lubuskim. Uwagi krytyczno-polemiczne, „Czasopismo Prawno-
• Historyczne”, t. 2, 1949, s. 91-123.
• Mitrus E., Wyniki badań archeologicznych w Deszkowicach, stan, 1, woj. zamojskie, „Archeologia Polski Środkowowschodniej” 3, 1998, s. 197-201
• Myśliński K., Początki miasta Kraśnika i Urzędowa na tle rozwoju południowej
• Lubelszczyzny, [w:] K. Myśliński, J. R. Szaflik (red.) Z dziejów powiatu kraśnickiego, Lublin 1964, s. 11-27.
• Niedźwiedź J., Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2003.
• Paszkiewicz H., Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Kraków 2002.
• Poppe A., Gród Wołyń , „Studia Wczesnośredniowieczne”, t. IV, 1958, s. 227-296.
• Rozwałka A., Obraz osadnictwa średniowiecznego, [w:] G. Jawor (red.) Potok Wielki i
• okolice. Monografia historyczna, Lublin 2018, s. 35-50.
• Rozwałka A., Wzgórze z kościołem pod wezwaniem Wniebowziecia Najświetszej Marii
• Panny w przestrzeni osadniczej wczesnośredniowiecznego Zawichostu, [w:] B. Trelińska (red,) Sedes Regni Principales, Sandomierz 1999, s. 2737.
• Sochacka A., Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987.
• Sochacka A., Potok i okolice w średniowieczu, [w:] G. Jawor (red.) Potok Wielki i
• okolice. Monografia historyczna, Lublin 2018, s. 51-76.
• Stankowa M., Dawny powiat szczebrzeski XIV-XVIII w., Warszawa 1975.
• Suszko H., Latopis hustyński. Opracowanie, przekład i komentarze, Wrocław 2003.
• Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2005.
• Tabaczyński S., Wyczółkowski D., Zawichost we wczesnym średniowieczu, Warszawa 2018.
• Tokarczyk R., Gródki. Dzieje wsi roztoczańskie, Lublin 2000.
• Tokarczyk R.,Turobin. Dzieje miejscowości, Lublin 2002.
• Wędzki A., Sutiejsk, SSS, t. 5, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975 , s. 485-486.
• Weiss A. R. ks., Organizacja diecezji lubuskiej w średniowieczu. (Organisation der Diozese
• Lebus im Mittelalter), „Studia Kościelno-historyczne”, T. 1. Lublin 1977.
• Rozprawy Wydziału Teologiczno-Kanonicznego KUL. T. 44.
• Weiss A. R. ks., Biskupstwo lubuskie, Lubusz, Ziemia Lubuska, [w:] M. Spociński, Z. Pałubska (red.), Kapituła kolegiacka w Opatowie w 800-lecie istnienia, Opatów, 2007a s. 49-59.
• Weiss A. R. ks., Ruskie wątki w dziejach Opatowa, [w:] M. Spociński, Z. Pałubska (red.) Kapituła kolegiacka w Opatowie w 800-lecie istnienia, Opatów 2007b, s. 31-43.
• Wichrowski Z., Średniowieczny topór z Goraja, pow. Biłgoraj, woj. lubelskie, „Archeologia Polski Środkowowschodniej” 5, 2000, s. 212-213.
• Wilk B., Zagadka miejsca bitwy sprzed 750 lat, „Skarby Podkarpacia”, nr 2 (27), 2011, s. 10-13.
• Włodarski B., Polska i Ruś. 1194-1340, Warszawa 1966. Wojciechowski S., Sochacka A., Szczygieł R.Osady zaginione i o zmienionych nazwach
• historycznego województwa lubelskiego, [w:] T. Mencel (red.), Dzieje Lubelszczyzny, T. IV, Warszawa 1986 .

Identifiers

DOI

10.17951/f.2019.74.51-73