W cieniu gimnazjum. Szkolnictwo luterańskie w Lesznie w XVII wieku

• Authors: Szymańska Kamila

Title variants

EN

In the shade of gymnasium. Lutheran scholarship in Leszno in the 17th century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Obok braci czeskich drugą wielką grupą wyznaniową w XVII-wiecznym Lesznie byli luteranie. Przybyli oni do Leszna w 1628 roku z pobliskiego Śląska, głównie z miasta Góra. Tworzyli zorganizowaną wspólnotę posługującą się językiem niemieckim, o silnie ukształtowanej tożsamości. Od początku pobytu w Lesznie starali się o własną szkołę. Początkowo posyłali swoje dzieci do szkoły braci czeskich. W 1638 roku otrzymali przywilej na założenie szkoły elementarnej oraz szkoły dla dziewczynek. Istniały też małe placówki prywatne. W 1659 roku powstała szkoła łacińska, która – z powodów wyznaniowych – miała być alternatywą dla gimnazjum braci czeskich. Luteranie zainteresowani byli wykształceniem praktycznym: teologicznym, prawniczym i medycznym. O poziomie nauczania w szkole luterańskiej świadczy liczba młodzieży studiującej na uniwersytetach niemieckich, m.in. we Frankfurcie nad Odrą, w Lipsku, Jenie.

EN

Apart from the Czech Brethren, the Lutherans were another large religious group in the Uxth-century Leszno. They came to Leszno in 1628 from nearby Silesia, mainly from Góra. They formed an organized community using the German language, with a strong identity. From the beginning of their stay in Leszno, they applied for their own school. Initially, they sent their children to the school of the Czech Brethren. In 1638 they were granted the privilege to found elementary school and school for girls. There were also small private schools. In 1659 a Latin school was established, which was to be an alternative – for religious reasons – to the gymnasium of the Brethren. Lutherans were interested in practical education: theology, law and medicine. The level of education in Lutheran schools in Leszno is confirmed by the number of students studying at German universities, including in Frankfurt (Oder), Leipzig, Jena.

Keywords

PL

edukacja; luteranizm; Leszno; XVII wiek

EN

education; Lutheranism; Leszno; 17th century

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie
• Journal: Studia z Teorii Wychowania
• Year: 2019
• Issue: 2 (27)
• Pages: 9-25

Contributors

author

Szymańska Kamila

• Muzeum Okręgowe w Lesznie

References

• Dworzaczkowa J., Bracia czescy – kalwiniści – ewangelicy reformowani. Problem terminologii, „Biblioteka” 2005 nr 9, s. 143–148.
• Dworzaczkowa J., Środowisko kulturalne Leszna w XVII wieku, „Przyjaciel Ludu” 1999 nr 3–4, s. 2–5.
• Ehrhardt S. J., Presbyterologie des evangelischen Schlesiens…, Th . 3, Liegnitz 1782.
• Friebe M., Geschichte der ehemaligen Lateinschulen Fraustadts, Fraustadt 1894.
• Harms H., Eine Schülerliste der lutherischen Lateinschule in Lissa i.W. von 1676, „Deutsche Wissenschaft liche Zeitschrift für Wartheland” 1943, Heft 7/8, s. 209–225.
• Heinze F., Heimatbrief des Kreises Guhrau / Schlesien, Scheinfeld 1973.
• Herrmann Z., Die von Gott anbefohlene Himmels-Sorge…, Lissa 1690.
• Hollender H., O niektórych przejawach autentyczności siedemnastowiecznej kultury leszczyńskiej, w: Polsko-czeskie sympozjum komeniologów Leszno 27–28 maja 1978 (Materiały), Leszczyńskie Towarzystwo Kulturalne, Leszno 1979, s. 11–14.
• Łukasiewicz D., Szkolnictwo w Prusach Południowych (1793–1806) w okresie reform oświeceniowych, Wydawnictwo PTPN, Poznań-Warszawa 2004.
• Matuszewski A., Odrębność i stereotypowość życia umysłowego w Lesznie w XVII wieku, Leszczyńskie Towarzystwo Kulturalne, Leszno 1998.
• Merschel, 200 Jahre Geschichte der Stadt Rawitsch…, Rawitsch 1911.
• Pawlak M., Studia uniwersyteckie młodzieży z Leszna w XVII i XVIII w., w: Europejskość myśli i twórczości naukowej Jana Jonstona po czterech wiekach. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w Lesznie 23 maja 2003 r., pod red. A. Koniora, Leszczyńskie Towarzystwo Kulturalne, Leszno 2003, s. 17–46.
• Smend G., Die Begründung der Kreuzkirchengemeinde in Lissa. Ein Bild aus der Vorzeit der evangelischen Kirche in Polen, Poznań 1928.
• Smend G., Evangelisches Schulwesen in Lissa. Ein Beitrag zur Entwicklung der Volksschule in der Provinz Posen, Lissa [po 1910], „Aus Lissas Vergangenheit. Quellen uind Forschungen zur Geschichte Lissas” Heft 2.
• Szymańska K., In polnischen Sprache sich perfectioniren… Znajomość języka polskiego w XVII- i XVIII-wiecznym Lesznie, w: (red.) M. Małkus, K. Szymańska, Reformacja i tolerancja. Jedność w różnorodności? Współistnienie różnych wyznań na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko-śląskim, Stowarzyszenie Czas A.R.T., Muzeum Okręgowe w Lesznie, Wschowa-Leszno 2015, s. 271–290.
• Szymańska K., Jeremias Hentschel Lesna Polonos (1662–1709) i jego księgozbiór. Fragment z dziejów biblioteki parafi i luterańskiej w Lesznie, „Biblioteka” 2015 nr 19, s. 59–80.
• Szymańska K., Korona mężowskiej głowy. Kobiety z kręgu elity w protestanckich miastach na pograniczu wielkopolsko-śląskim, w: Conjux, mater, filia, soror propinqua, civis… Kobieta na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko-śląskim, red. Małkus, K. Szymańska, Stowarzyszenie Czas A.R.T., Muzeum Okręgowe w Lesznie, Wschowa-Leszno 2016, s. 63–85.
• Szymańska K., Martin Adelt (1685–1772). Z dziejów parafi i luterańskiej w Śmiglu, Śmigiel 2017.
• Szymańska K., Teatr luterańskiej szkoły miejskiej w Lesznie w XVII i XVIII wieku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2004 nr 48, s. 171–182.
• Thomas Ch.S., Lesna erudita Lutherana, hrsg. G. Smend, „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift für Polen” 1938 nr 35, s. 143–161.
• Urban W., Hentschel Samuel, w: Polski słownik biografi czny, t. 9, Wrocław 1960–1961, s. 426–427.
• Voigt P., Aus erster Lissas Blütezeit, Lissa 1905.
• Wotschke T., Evangelium unter dem Kreuz im Lande Posen. Der Reformation im Lande Polen zweiter Teil, Posen 1917.
• Wotschke T., Das evangelische Provinzialgymnasium zu Bojanowo. Ein Beitrag zur Posener Kirchen-, Schul- und Literaturgeschichte, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen” 1908 nr 24, s. 93–190.