Search results

1

Spółgłoski wargowe miękkie we wschodniej części Mazur w ankietach Georga Wenkera

100%

Rembiszewska D. K.

LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa

|

2011

|

issue 1(11)

215-225

EN

The article discusses the pronunciation of palatal labial consonants in the area of eastern Masuria. The questionnaires which are the source of the discussion, date from the second half of the 19th century. They were filled out for the use of the German linguistic atlas (Deutscher Sprachatlas) initiated by Georg Wenker (1852–1911) who worked in Marburg at that time. He formulated 40 sentences (in German) which were to be translated by school teachers of the entire German Empire. Conducted in the years 1877–1887, the research had the goal of presenting the dialectal diversity, including a demonstration of phonetic differences between German dialects. But the material from East Prussia which recorded German dialects remained in a raw state. An analysis of this material allows to determine that the areas of asynchronous pronunciation are located in a belt west from Ełk, and in a few spots in the East, neighbouring with the dialects of Białystok and its surroundings. A larger area is occupied by individual asynchronous pronunciation of ḿ which is spread over almost the entire territory. Later linguistic findings which discover the duality in the realization of palatal labial consonants in the East of Masuria, confirm the state recorded in the 19th c. questionnaires, which settles the matter of usefulness of G. Wenker’s material for the study of Masurian dialects, and also that of the ability which the teachers of the time displayed in the observation of the local language.

2

Na dziewięćdziesięciolecie Profesora Janusza Siatkowskiego

100%

Rembiszewska D. K.

Bohemistyka

|

2019

|

issue 2

275-282

EN

.

3

Na dziewięćdziesięciolecie Profesora Janusza Siatkowskiego

100%

Rembiszewska D. K.

Bohemistyka

|

2019

|

issue 2

275-282

4

Nazwy potraw w południowo-wschodniej Małopolsce jako przejaw kontaktów językowych ( bandurzak, lewasz, proziak )

100%

Rembiszewska D. K.

Studia Pigoniana

|

2018

|

vol. 1

|

issue 1

PL

Przedmiotem omówienia są trzy nazwy potraw: bandurzak ‘placek z ziemniaków’, lewasz‘rodzaj zupy ziemniaczanej’, proziak ‘placek z mąki i wody z dodatkiem sody pieczony nablasze’ występujące w leksyce regionalnej Małopolski południowo-wschodniej – obszarzePolski, gdzie zaznaczyły się różne wpływy językowe, kulturowe i etniczne. Analiza tych nazwpozwala unaocznić trudności stojące przed etymologiem czy leksykografem gwarowym, którymiałby ukazać drogę wędrówki wyrazu z języka źródłowego do docelowego. Jednocześniepokazują bardzo wyraźnie, jak mocno zazębiają się wpływy językowe polskie, niemieckie,słowackie, ukraińskie i węgierskie na południowym wschodzie Polski.

5

Metody opracowywania historycznych materiałów gwarowych na przykładzie ankiet Georga Wenkera

100%

Rembiszewska D. K.

Gwary Dziś

|

2021

|

vol. 14

35-43

EN

The article presents the general characteristics of Georg Wenker’s questionnaires for the German Language Atlas written in Slavonic languages (Czech, Lusatian, Kashubian, and Polish) and the methods used to compile them. The materials from East Masuria (e.g. phonetic features, lexis) are discussed in detail. The text points out the importance of questionnaires in the reconstruction of the old dialect system and the study of language change, especially in border areas. Moreover, attention has been drawn to the use of surveys as a source of information on old customs, folk costumes and religious practices.

PL

W artykule przedstawiono ogólną charakterystykę ankiet Georga Wenkera do Niemieckiego atlasu językowego zapisanych w językach słowiańskich (ankiety czeskie, łużyckie, kaszubskie, polskie) i metody ich opracowywania. Szczegółowiej omówiono materiały z Mazur wschodnich (m.in. cechy fonetyczne, leksykę). W tekście wskazano na znaczenie ankiet w odtwarzaniu dawnego systemu gwarowego oraz badaniu zmian językowych, szczególnie na obszarach pogranicznych. Zwrócono również uwagę na wykorzystanie ankiet jako źródła informacji o dawnych zwyczajach, strojach ludowych, praktykach religijnych.

6

„Zmierzch bezpowrotny?” O gwarze mazurskiej we współczesnych nieprofesjonalnych słownikach gwarowych

100%

Rembiszewska D. K.

Poradnik Językowy

|

2020

|

vol. 772

|

issue 3

83-93

EN

This paper discusses the content of amateur dialect dictionaries related to the Masuria region, which have been published in recent years, as well as the presentation methods of the lexical material. It was also pointed to the fact that interest in dialects has increased and the trend for revitalising various dialectal systems has been noticeable lately. The analysis of Masuria dialect dictionaries allowed for the number of entries, applied graphy, method of defi ning the meanings of entries. The importance of the amateur material for enriching the resource of professionally compiled dictionaries was noticed, at the same time indicating numerous shortcomings in the word register preparation method, which arose from insufficient skills of the authors.

7

Ortografia i pisownia w ankietach Georga Wenkera do Niemieckiego atlasu językowego z obszaru środkowych Mazur

100%

Rembiszewska D. K.

Gwary Dziś

|

2022

|

vol. 15

93-100

EN

The article discusses the orthography and spelling in questionnaires for the German Language Atlas written in the 1880s in the central and eastern parts of contemporary Masuria, a region in the north-east of Poland. The questionnaires contain translations of 40 German sentences (compiled by Georg Wenker, a librarian from Marburg) into the local dialect. With regard to the spelling and orthography, the material analysed takes into account, among other things, the occurrence of é, e.g. lepiéj, Śniég, the use of j to denote g, e.g. inaczeg, jagka, nag więczey, also as a result of asynchronous pronunciation of soft labial consonants, e.g. c’ezegenc’, dschischag, dzegenc ‘dziewięć’. The text highlights the wide variety of renditions in writing of the y vowel, e.g. y᷆, ӳ, ỳ, ÿ, ў. Examples are provided of German-related spelling, e.g. with the use of z instead of c: zalezarno ‘całe czarno’, uzuł ‘najwięcej się uczył’; tz instead of c: motzno, umentzone. The questionnaires under discussion clearly show the persistence of old Polish spelling traditions, while on the other hand they indicate the influence of German orthography.

PL

W artykule omówiono zagadnienia ortograficzne i pisowniowe w ankietach do Niemieckiego atlasu językowego zapisanych w latach 80. XIX w. w części środkowej i wschodniej współczesnych Mazur – regionu położonego w północno-wschodniej części Polski. Ankiety zawierają tłumaczenia 40 zdań niemieckich (ułożonych przez bibliotekarza z Marburga Georga Wenkera) na miejscową gwarę. W odniesieniu do pisowni i ortografii w analizowanym materiale uwzględniono m.in. występowanie kreskowanego é, np. lepiéj, Śniég, używanie j na oznaczenie g, np. inaczeg, jagka, nag więczey, w tym jako rezultat asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich, np. c’ezegenc’, dschischag, dzegenc ‘dziewięć’. Zwrócono uwagę na znaczną różnorodność zapisów samogłoski y, np. y,᷆ ӳ, ỳ, ÿ, ў. Odnotowano przykłady zapisów na sposób niemiecki, np. zapisy z zamiast c: zale zarno ‘całe czarno’, uzuł ‘najwięcej się uczył’; tz zamiast c: motzno, umentzone. Omówione ankiety wyraźnie wskazują na utrzymanie się dawnych polskich tradycji pisowniowych, a z drugiej strony uwidacznia się wpływ ortografii niemieckiej.

8

Językowe oraz pozawerbalne wyróżniki XIX-wiecznego savoir-vivre’u i rozmów salonowych w opowiadaniu Stefanii Ulanowskiej Babie lato

100%

Rembiszewska D. K.

Studia Wschodniosłowiańskie

|

2020

|

vol. 20

289-299

EN

The article discusses linguistic and non-verbal features of 19th-century savoir-ivre. Babie lato [Indian Summer] by Stefania Ulanowska (1839–?), the source text under scrutiny, is a 21-page short story, which has most probably never come out in print. There are four conversation situations in the text: 1) a symmetrical setup (the interlocutors have equal social status and comparable pragmatic rank), 2) a symmetrical setup with asymmetrical features, related to the conversation between a man and a woman, 3) a less distanced asymmetrical setup, where the participants of the conversation are the mother and children, 4) a full asymmetric setup, in which the mistress of the house addresses the maid. The short story moreover features non-verbal etiquette features, such as a man tipping over his hat when he sees a woman and a man kissing a woman’s hand. The characteristics of etiquette observed in Babie lato are a supplement to the deliberations on savoir-vivre in the 19th century and confirm the changes that took place at that time in terms of courtesy in comparison with the old Polish period. They are also a testimony to the old culture of the nobility, transferred to bourgeoisie houses.

9

Pożyczka wschodniosłowiańska czy regionalizm północnopolski? O czasowniku szczupać ‘dotykać, macać’

100%

Rembiszewska D. K.

Białostockie Archiwum Językowe

|

2021

|

issue 21

163-167

EN

The article attempts to determine how to classify the verb szczupać ‘to touch, to feel’ that is present in Russian, Ukrainian and Belarusian languages and also in the Polish-East Slavic borderland region. As has been revealed by the analysis of documents, linguistic data gathered from historical dictionaries and dictionaries of dialects along with literary sources, the verb in question is an East Slavic borrowing that has been adopted locally in a major part of Poland’s eastern borderland and reinforced by the existence of derivatives.

10

Kategoria swój – obcy w antroponimii lokalnej na przykładzie nazwisk mieszkańców Wysokiego Mazowieckiego

100%

Rembiszewska D. K.

Acta Baltico-Slavica

|

2010

|

vol. 34

EN

A homely–stranger category in local anthroponomy on the example of surnames of Wysokie MazowieckieThe aim of the article is showing the homely–stranger category in relation with local anthroponomy on the example of surnames of inhabitants of a town in Podlasie.The opposition mentioned above is shown as one of basic categories which describe the culture of local community. The role of surname geography in establishing the homely–stranger relation was discussed.Moreover, review of surnames’ interpretations in onomastic surveys was presented. In the discussion of the homely–stranger category with reference to anthroponyms of inhabitants of Wysokie Mazowieckie indicators of homeliness were taken into consideration: local (toponymic surnames with the ski formant), familiar (surnames formed from native appellatives and patronymic), recognized, accepted (surnames which contain foreign elements or unknown dialectal appellatives whose holders are well known to the community or there is a large representation of them). Among the indicators of strangeness there are elements: foreign (anthroponyms with non-Polish formants, e.g. uk, foreign surnames which have a small representation of holders), unknown (anthroponyms formed from non-Polish appellatives or from appellatives of archaic character), different (surnames with non-Polish phonetic features).The discussion of understanding particular surnames by micro community shows again what important role a stereotype plays both on linguistic and cultural ground. Presented analysis shows inclination of a given group to attributing certain features to particular surnames. These features result from knowledge and imagining of particular members of a community and most often are not connected with knowledge of morphological structure or an anthroponym’s etymology. Therefore they disaccord with linguistic interpretation. Категория свой–чужой в местной антропонимии на примере фамилий жителей города Высокое МазовецкоеВ статье проведен анализ категории свой – чужой в области антропонимов – фамилий жителей одного из городов региона Подляшие. Данное противопоставление представлено как форма/метод описания культуры местного общества. Приведен обзор толкования фамилий в ономастических исследованиях. При анализировании фамилий городка Высокое Мазовецкое учитывались критерии, определяющие своих: здешний (фамилии происходящие от названий местностей с финалью -ski), знакомый (фамилии, происходящие от аппелятивных наименований и патронимии), приемлемый (фамилии с иностранными элементами или неизвестные диалектные названия в качестве фамилий лиц хорошо известных в данном социуме или не имеющие многозначимого представительства в данной среде). Показателями, определяющими чужих, являются: нездешний (антропонимы, включающие непольские элементы, напр., -uk; иностранные фамилии немногих лиц), фамилии, происходящие от непольских или архаических аппелятивных наименований, отличающихся (фамилии с неполскими фонетическими элементами). Восприятие данных фамилий микросредой лишний раз подчеркивает существенное влияние стереотипа как на языки, так и на культуру. Из анализа следует также склонность приписывать отдедьным фамилиям определенных черт, являющихся эффектом знаний и представлений, бытующих в среде и, чаще всего, не связанных с пониманием морфологической структуры ими или этимологии антропонима – следовательно идущих в разрез с языковедческим толкованем.

11

Baltu valodu atlans. Prospekts (Baltų kalbų atlasas. Atlas of the Baltic languages), Rīga–Vilnius 2009, ss. 183.

100%

Rembiszewska D. K.

Acta Baltico-Slavica

|

2010

|

vol. 34

12

Projekt i realizacja bazy do „Atlasu gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny”

100%

Rembiszewska D. K.

Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej

|

2014

|

vol. 49

EN

Project and realization of database for the "Atlas of East Slavic dialects of Bialystok Region”The article presents issues concerning the project of creation of the Atlas of East Slavic dialects of Bialystok Region (Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny – AGWB) and its realization. The crucial issues are shown from linguistic, information and computer points of view, taking into account the special features of dialectal material. Information referring to the Atlas of East Slavic dialects of Bialystok Region, a publication significant for Slavic linguistic geography, is also presented.The consecutive stages of preparing the base, i.a. preliminary choice of computer tools, suggested database structure, its subsequent modifications along with the ER model and initial stages of system implementation (export of data, the choice of database administration system), are presented in the text. The problem of creation/modification of the phonetic alphabet (socalled ZRCola typeface vs. AGWB typeface) and the aspect of sorting data saved in this alphabet constitute separate issues for consideration.Modifications of data representation system in relation to the initial objec tives are discussed in the article, taking into account the future needs of users (connection with GoogleMaps application, hipermedial connections with the system of scanned source materials, etc.).

13

XIX-wieczne badania ludoznawcze na obszarze Łotwy w świetle korespondencji Stefanii Ulanowskiej do Jana Karłowicza

100%

Rembiszewska D. K.

Acta Baltico-Slavica

|

2014

|

vol. 38

EN

19th century ethnological research on the territory of Latvia in view of correspondence of Stefania Ulanowska to Jan KarłowiczLetters, which are the basis of the article, are a part of Jan Karlowicz’s (a 19th century ethnographer, lexicographer) heritage kept in the historical archive in Vilnius. They are evidence of correspondence between Jan Karłowicz and Stefania Ulanowska, the author of Łotysze Inflant Polskich, a w szczególności z gminy wielońskiej powiatu rzeżyckiego since October 1889 until January 1890 during Ulanowska’s stay in the village of Wielony, now Viļāni (Latvia).The correspondence is a source of rich material including information about Ulanowska that has not been published so far as well as data of Latgale’s and its inhabitants’ past. Moreover, it is a unique evidence of scientific peregrinations. These letters have their contribution in ethnographic research on the former territory of Poland as they show circumstances and methods of exploration used in the 19th century. At the same time they can be an interesting gloss for research over Latgalian dialects as far as names of material culture are concerned. XIX-wieczne badania ludoznawcze na obszarze Łotwy w świetle korespondencji Stefanii Ulanowskiej do Jana KarłowiczaListy, stanowiące podstawę omówienia, pochodzą ze spuścizny Jana Karłowicza (XIX-wiecznego etnografa, leksykografa) przechowywanej w litewskim archiwum historycznym w Wilnie. Są one świadectwem korespondencji prowadzonej przez Jana Karłowicza i Stefanię Ulanowską – m.in. autorkę Łotyszy Inflant Polskich, a w szczególności z gminy wielońskiej powiatu rzeżyckiego, od października 1889 r. do stycznia 1890 r. podczas pobytu badaczki w miejscowości Wielony, obecnie Viļāni (Łotwa).Korespondencja ta dostarcza dość bogatego materiału, zawierającego informacje dotychczas niedrukowane na temat Ulanowskiej. Przynosi także sporo danych z przeszłości Łatgalii i jej mieszkańców. Poza tym stanowi jednostkowe świadectwo peregrynacji naukowych. Listy te wnoszą wkład do historii badań etnograficznych na terenach dawnej Rzeczpospolitej, unaoczniają okoliczności, metody eksploracji w wieku XIX. Jednocześnie mogą być interesującą glosą do badań nad gwarami łatgalskimi w zakresie nazw kultury materialnej.

14

Profesor Adam Sławomir Gala (1944–2013)

100%

Rembiszewska D. K.

Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej

|

2014

|

vol. 49

15

Niezabudka, wasilek, wołoszka – o dylematach w rozstrzyganiu pożyczek i reliktów dawnej wspólnoty na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim

63%

Rembiszewska D. K., Siatkowski J.

Gwary Dziś

|

2020

|

vol. 12

163-177

EN

Names of flowers such as niezabudka ‘forget-me-not’ and wasilek, wołoszka ‘cornflower’ are helpful in resolving a methodological problem of how to treat some subdialectal words used in the Polish-East Slavic Borderland. The author attempts to resolve whether the selected lexical items should be interpreted as lexical borrowings or as continuations of an earlier Slavic community.An unambiguous resolution of this issue requires very detailed, meticulous research and excerption of various sources, ranging from dictionaries of language history through subdialect monographs to publications on linguistic geography. The above names are generally infrequent in Polish subdialects spoken in the Eastern Borderlands. It seems that the influence of the Eastern Slavic literary languages should also be taken into account.

PL

Na podstawie nazw kwiatów – niezabudka ‘niezapominajka’ i wasilek, wołoszka ‘chaber’ podjęto próbę rozstrzygnięcia problemu metodologicznego, jak traktować niektóre wyrazy gwarowe występujące na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim. Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, czy wybrane jednostki leksykalne interpretować z punktu widzenia zapożyczeń, czy też uznawać je za kontynuacje dawnej wspólnoty słowiańskiej.Jednoznaczne rozstrzygnięcie tego zagadnienia wymaga bardzo szczegółowych, wręcz drobiazgowych dociekań i ekscerpcji różnych źródeł – począwszy od słowników historycznojęzykowych przez monografie gwarowe, po publikacje z zakresu geografii językowej. Przedstawione nazwy na ogół pojawiają się dość sporadycznie w polskich gwarach na pograniczu wschodnim. Wydaje się, że trzeba tu przyjąć oddziaływanie również wschodniosłowiańskich języków literackich

16

Polski gwarowy tok ‘klepisko’ nie jest pożyczką

63%

Rembiszewska D. K., Siatkowski J.

Poradnik Językowy

|

2020

|

vol. 779

|

issue 10

88-97

17

Wyraz pluszczyć ‘zamykać, mrużyć oczy’ w języku polskim, ukraińskim i białoruskim

63%

Rembiszewska D. K., Siatkowski J.

Białostockie Archiwum Językowe

|

2021

|

issue 21

169-172

EN

The article aims to determine the status and origin of the verb pluszczyć in three Slavic languages. The analysis of linguistic data has shown that, in terms of diachronic perspective, the unit under scrutiny is a semantic innovation that is common to Belarusian, Ukrainian and Polish (the Mazovian dialect), but has a slightly different character in each of these languages. While in Belarusian pluszczyć belongs to the lexical inventory of literary language, in Ukrainian it appears rather occassionally, but in Polish it is a regionalism (Podlasie) that can be synchronically considered as a loanword adopted from Belarusian.

18

Rec.: Slovenski lingvistični atlas 1. Človek (telo, bolezni, družina), Ljubljana 2011, cz. I: Atlas; cz. II: Komentarji, 403 ss.

63%

Siatkowski J., Rembiszewska D. K.

Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej

|

2013

|

vol. 48

19

Leksyka na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim jako świadectwo wielojęzycznej przeszłości

63%

Rembiszewska D. K., Siatkowski J.

Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej

|

2020

|

vol. 55

PL

W wielu publikacjach badaczy z różnych dziedzin rozpatrywano znaczenie pogranicza zarówno w studiach teoretycznych, jak i w pracach empirycznych. W tekście pogranicze jest traktowane jako określenie geograficzne, obszar na terenie Polski znajdujący się w bezpośredniej bliskości granicy państwowej na wschodzie. Jednocześnie to przestrzenne rozumienie pogranicza wyznacza trudne do precyzyjnego wytyczenia granice kultur, języków i etnosów. W artykule zajęto się problemem trudności w jednoznacznym rozstrzygnięciu pochodzenia wyrazu, które wynikają ze skomplikowanej, wspólnej przeszłości kulturowej, etnicznej oraz językowej ziem położonych na styku zachodniej i wschodniej Słowiańszczyzny. Wykazano to na przykładzie dwóch wyrazów – czugun ‘żeliwo’, ‘garnek żeliwny’ i opołonik ‘warząchew, łyżka wazowa’ – które z jednej strony pokazują uwikłanie wynikające z wielojęzycznej przeszłości terenów, gdzie występują, a z drugiej strony stanowią świadectwo dawnych realiów wiejskich.

EN

The importance of borderlands has been considered in many studies in various fields, both theoretical and empirical. In this study, the borderland is approached as a geographical term, an area in Poland which is located in close proximity to the eastern border. At the same time, this spatial understanding of the border area determines cultural, linguistic and ethnic borders, which are difficult to define precisely. This article deals with the issue of difficulties in unambiguously defining the origin of certain lexemes, a fact stemming from the complicated cultural, ethnic and linguistic past of the borderlands between the West and the East Slavic regions. This has been demonstrated drawing on the example of two words: czugun ‘cast iron’, ‘cast-iron pot’ and opołonik ‘large spoon, ladle’. On the one hand, they show the complexity of the multilingual past of the areas where they can be found; on the other hand, they are a testimony to old rural realities.

Refine search results

Spółgłoski wargowe miękkie we wschodniej części Mazur w ankietach Georga Wenkera

Na dziewięćdziesięciolecie Profesora Janusza Siatkowskiego

Na dziewięćdziesięciolecie Profesora Janusza Siatkowskiego

Nazwy potraw w południowo-wschodniej Małopolsce jako przejaw kontaktów językowych ( bandurzak, lewasz, proziak )

Metody opracowywania historycznych materiałów gwarowych na przykładzie ankiet Georga Wenkera

„Zmierzch bezpowrotny?” O gwarze mazurskiej we współczesnych nieprofesjonalnych słownikach gwarowych

Ortografia i pisownia w ankietach Georga Wenkera do Niemieckiego atlasu językowego z obszaru środkowych Mazur

Językowe oraz pozawerbalne wyróżniki XIX-wiecznego savoir-vivre’u i rozmów salonowych w opowiadaniu Stefanii Ulanowskiej Babie lato

Pożyczka wschodniosłowiańska czy regionalizm północnopolski? O czasowniku szczupać ‘dotykać, macać’

Kategoria swój – obcy w antroponimii lokalnej na przykładzie nazwisk mieszkańców Wysokiego Mazowieckiego

Baltu valodu atlans. Prospekts (Baltų kalbų atlasas. Atlas of the Baltic languages), Rīga–Vilnius 2009, ss. 183.

Projekt i realizacja bazy do „Atlasu gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny”

XIX-wieczne badania ludoznawcze na obszarze Łotwy w świetle korespondencji Stefanii Ulanowskiej do Jana Karłowicza

Profesor Adam Sławomir Gala (1944–2013)

Niezabudka, wasilek, wołoszka – o dylematach w rozstrzyganiu pożyczek i reliktów dawnej wspólnoty na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim

Polski gwarowy tok ‘klepisko’ nie jest pożyczką

Wyraz pluszczyć ‘zamykać, mrużyć oczy’ w języku polskim, ukraińskim i białoruskim

Rec.: Slovenski lingvistični atlas 1. Človek (telo, bolezni, družina), Ljubljana 2011, cz. I: Atlas; cz. II: Komentarji, 403 ss.

Leksyka na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim jako świadectwo wielojęzycznej przeszłości