Search results

1

Wszechpolak austriackim ministrem kolei. Wokół kariery politycznej Stanisława Głąbińskiego

100%

Chudzińska A.

Galicja. Studia i materiały

|

2020

|

issue 6

507-524

PL

Stanisław Głąbiński (1862–1941) to prawnik, ekonomista i polityk, który w pierwszym okresie swojej działalności naukowej i politycznej związał się z monarchią austro-węgierską. Wybrany do austriackiej Rady Państwa (1902 r.), a następnie do Sejmu Krajowego (1904 r.) robił szybką karierę polityczną. Szczególnie krytykowany był przez konserwatystów krakowskich, którzy obawiali się zmniejszenia swoich wpływów politycznych w Galicji. Konflikty polityczne i narodowościowe, reforma ordynacji wyborczej i tzw. sprawa kanałowa stworzyły przed konserwatystami krakowskimi szansę na odsunięcie Głąbińskiego od bezpośredniego wpływu na politykę i rezygnację z funkcji prezesa Koła Polskiego. W 1911 r. Głąbiński otrzymał w ponownie tworzonym przez Richarda Bienertha rządzie resort Ministerstwa Kolei. Stało się to początkiem upadku pozycji politycznej Głąbińskiego na galicyjskiej scenie politycznej.

EN

Stanisław Głąbiński (1862–1941) was a lawyer, economist and politician, who in the first period of his activity was related to the Austro-Hungarian Monarchy. Elected to the Austrian State Council (1902), and then to the National Parliament (1904), he made a rapid career. Particularly he was criticised by conservatists from Cracow, who feared that their influences in Galicia would be diminished. Political and ethnic conflicts, the reform of electoral regulations and the so-called “canal issue” provided an opportunity for Cracow conservatists to remove Głąbiński from direct influence on politics and to make him resign from the position of the president of the Polish Circle. In 1911 Głąbiński received the ministry of railway in the government created by Richard Bienerth. Which was the beginning of the deterioration of Głąbiński’s political position on the Galician political scene.

2

Znaczenie zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych dla badań nad historią wojskowości monarchii habsburskiej od połowy XVIII do początków XX wieku

100%

Gaul J.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2010

|

vol. 17

|

issue 17

183-207

EN

The holdings of the Central Archives of Historical Records in Warsaw contains numerous fonds of offices and institutions of the Habsburg monarchy from the late 18th century to 1918, that were created after the Polish partitions of 1772 and of 1795. In addition to residues of the acts of authorities of the central civil administration, there are materials of the archival military institutions: territorial commands established after the occupation of Galicia, and later repeatedly transformed: general commands, commands of the corps, and military commands based in Krakow and Lviv, moreover, there are materials of the Austro–Hungarian army operational units and their quartermaster’s services from World War I, fighting in the Eastern front, including Galicia and the Polish Kingdom (staging area commands, quartermaster units and general commands) and the occupation authorities – military governorates in Kielce and Piotrków (1915) and the Military Governor of Lublin (1915–1918). The Austrian State Archives in Vienna (Österreichisches Staatsarchiv in Wien, is an important place to store documents that were produced by institutions and agencies operating in the Habsburg monarchy on the Polish lands. Thus, the need arises to determine which parts of the fonds are located in Warsaw, and which in Vienna. The article discusses 20 fonds of military records stored in AGAD. In cases where parts of the fond are also in the Austrian State Archives in Vienna, a place of storage is given along with a brief description.

3

Wybrane przykłady lekarzy pracujących w Bośni i Hercegowinie na przełomie XIX i XX w.

100%

Lis T. J.

Archiwum Historii i Filozofii Medycyny

|

2012

|

vol. 75/2

15-22

PL

Po kongresie berlińskim (1878) Bośnia i Hercegowina znalazła się w austro-węgierskiej strefi e wpływów. Wówczas, chcąc zmodernizować tę byłą turecką prowincję, nowe władze zachęcały adeptów szkół medycznych, głównie z Pragi i Krakowa, do podjęcia kariery medycznej na Bałkanach. Na przykładzie wybranych sylwetek polskich lekarzy prezentuję genezę tego zjawiska, a także codzienną pracę medyków w kraju, w którym znaczny odsetek ludności stanowili zupełnie dla nich obcy kulturowo muzułmanie.

EN

After the Congress of Berlin (1878), Bosnia and Herzegovina was in the Austro-Hungarian sphere of infl uence. Then, the new government in order to modernize the former Turkish province, encouraged medical school students, mainly from Prague and Cracow to take a medical career in the Balkans. Based on profi les of some Polish doctors, the genesis of this phenomenon, as well as their daily work in a country where a signifi cant percentage of the population, was of Muslim origin and culturally diff erent, is presented.

4

Wszechpolak austriackim ministrem kolei. Wokół kariery politycznej Stanisława Głąbińskiego

72%

Chudzińska A.

Galicja. Studia i materiały

|

2020

|

issue 6

507-524

EN

Stanisław Głąbiński (1862–1941) was a lawyer, economist and politician, who in the frst period of his activity was related to the Austro-Hungarian Monarchy. Elected to the Austrian State Council (1902), and then to the National Parliament (1904), he made a rapid career. Particularly he was criticised by conservatists from Cracow, who feared that their infuences in Galicia would be diminished. Political and ethnic conficts, the reform of electoral regulations and the so-called “canal issue” provided an opportunity for Cracow conservatists to remove Głąbiński from direct infuence on politics and to make him resign from the position of the president of the Polish Circle. In 1911 Głąbiński received the ministry of railway in the government created by Richard Bienerth. Which was the beginning of the deterioration of Głąbiński’s political position on the Galician political scene.

PL

Stanisław Głąbiński (1862–1941) to prawnik, ekonomista i polityk, który w pierwszym okresie swojej działalności naukowej i politycznej związał się z monarchią austro-węgierską. Wybrany do austriackiej Rady Państwa (1902 r.), a następnie do Sejmu Krajowego (1904 r.) robił szybką karierę polityczną. Szczególnie krytykowany był przez konserwatystów krakowskich, którzy obawiali się zmniejszenia swoich wpływów politycznych w Galicji. Konfikty polityczne i narodowościowe, reforma ordynacji wyborczej i tzw. sprawa kanałowa stworzyły przed konserwatystami krakowskimi szansę na odsunięcie Głąbińskiego od bezpośredniego wpływu na politykę i rezygnację z funkcji prezesa Koła Polskiego. W 1911 r. Głąbiński otrzymał w ponownie tworzonym przez Richarda Bienertha rządzie resort Ministerstwa Kolei. Stało się to początkiem upadku pozycji politycznej Głąbińskiego na galicyjskiej scenie politycznej.

5

Nietrafiony projekt? Skutki prawno-polityczne Aktu 5 listopada 1916 roku

72%

Makiłła D.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2017

|

issue 24

103-115

PL

W artykule przedstawiono okoliczności powstania w połowie 1916 r. koncepcji utworzenia państwa polskiego przez Niemcy i Austro-Węgry na ziemiach polskich zdobytych w 1915 r. na Rosji. Nowo utworzone Królestwo Polski miało podlegać zwierzchnictwu państw centralnych. Jego powstanie zadeklarowali w manifeście z 5 XI 1916 r. cesarz niemiecki Wilhelm i cesarz austro-węgierski Franciszek Józef. Koncepcja utworzenia państwa polskiego była wyrazem politycznych i militarnych interesów państw centralnych. Jej realizacja zależna była od koniunktury wojennej, której zmienność wpływała na niekonsekwentne postępowanie państw centralnych zawiedzionych ostrożną reakcją społeczeństwa polskiego na akt 5 listopada. W ramach powstałego Królestwa Polski utworzono szereg instytucji i organów państwowych. Wskutek przegranej przez państwa centralne wojny korzyści z ich polityki w sprawie nowo powstałego państwa polskiego odniosła jedynie strona polska.

EN

The paper presents the circumstances of creation, in mid-1916, of a concept for Germany and Austro-Hungarian Empire to create a Polish state in Polish territories captured from Russia in 1915. The newly created Kingdom of Poland was to be subordinated to the Central Powers. Its creation was announced in the Manifesto of 5th November 1916 by Emperor of Germany Wilhelm II and Emperor of Austria, Franz Joseph I. The concept of creating a Polish state was an expression of political and military interests of the Central Powers. Its implementation was dependent on the turns of war, volatility of which resulted in inconsistent behaviour of the Central Powers, disappointed by Polish community’s cautious reaction to the Act of 5ht November. Within the Kingdom of Poland, a number of institutions and bodies of state were established. Since Central Powers lost the war, their policy with respect to the newly created Polish state brought benefi ts only to the Polish side.

6

Emigracja jako czynnik konsolidacji i rewizji kobiecego projektu tożsamościowego. Węgierskie doświadczenia Boženy Němcovej

72%

Filipowicz M.

Bohemistyka

|

2020

|

issue 1

5-21

EN

In the 1850’s the Austrian authorities repressed some Czech national activists, which in many cases lead to voluntary or forced exile. This was also the case for Božena Němcová’s husband Josef. In 1851 due to his awareness of changes in the political climate and forthcoming persecutions he decided to apply for relocation to Hungary. The paper focuses on Němcová’s correspondence with her husband as well as her travel journal (The Memories of the Hungarian Journey – 1854) and considers the following question. Was her constant refusal to go into exile an important moment for creating her female self?

PL

W latach pięćdziesiątych XIX wieku austriackie władze zastosowały represje wobec niektórych działaczy czeskiego ruchu narodowego, co w wielu przypadkach prowadziło do dobrowolnej lub przymusowej emigracji. Dotyczyło to również męża Boženy Němcovej – Josefa. W 1850 roku, mając świadomość nadchodzącej zmiany klimatu politycznego, zdecydował się złożyć podanie o przeniesienie na Węgry. Artykuł koncentruje się na korespondencji pisarki z tego okresu oraz jej dzienniku podróży (Vzpomínky z cesty po Uhřích – 1854) i próbuje odpowiedzieć na następujące pytanie, czy opór pisarki wobec konieczności udania się na emigrację stanowił istotny moment w kształtowaniu się jej kobiecej tożsamości?

7

Ewolucja systemu szkolnictwa na ziemiach słowackich od czasów oświecenia do lat powojennych

72%

Wojda M.

Rozprawy z Dziejów Oświaty

|

2017

|

vol. 54

127–146

EN

The article discusses the evolution of the education system on Slovak territories from the Habsburg Empire in the Age of Enlightenment, through Austria-Hungary and the First Slovak Republic, to the post-war period of Stalinism. The author underlines the importance to isolate Slovak territories from the historical narration that treats them merely as part of the history of other states. The focus is given to the absorption of many diverse education systems on the Slovak territories, their reception and further changes under partial independence of the First Slovak Republic and thereafter. Educational institutions and their reforms are also presented. The study examines the influence the Catholic Church had on the education system of the First Slovak Republic, the ideologization of education in accordance with the Catholic doctrine and the combination of the public and religious spheres in education that used to be separated. A detailed analysis is given on how the dependence on the Church transformed after a great reform of the system that was undertaken by communists in the post-war period. The model presented in the article shows the long way from religion-based to completely secularized education. It was found that the great influence the Catholic Church had on the Slovak education system was followed by severe consequences in the form of persecutions of the Church during the Stalinist period.

8

Rola naoczni (wizji lokalnej) w procesie o granicę polsko-węgierską przy Morskim Oku. W 120. rocznicę procesu

72%

Matuszewski J.

Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej

|

2022

|

issue 39

81-109

EN

The 19th-century dispute over the Austro-Hungarian border in the Polish Tatra Mountains ended with an international arbitration award in 1902 in Graz. It is widely regarded as a success for the defenders of integrity of the Polish lands under partitions. The article examines the indications that the conciliation tribunal did not resolve the dispute on its own, but issued a judgment merely implementing a confidential agreement between the Austrian and Hungarian governments on this matter.

PL

Dziewiętnastowieczny spór o granicę austriacko-węgierską w polskich Tatrach zakończył wyrok międzynarodowego sądu polubownego w 1902 roku. Powszechnie traktowany jest jako sukces obrońców integralności ziem polskich pod zaborami. W artykule analizowane są przesłanki wskazujące, że trybunał rozjemczy nie rozstrzygał sporu samodzielnie, lecz wydał wyrok jedynie wprowadzający w życie poufną umowę między rządem Austrii i Węgier w tej kwestii.

9

„Trochę za późno i za mało ale coś jest”. Polacy w Galicji wobec Aktu 5 listopada 1916 r.

72%

Szymczak D.

Historia Slavorum Occidentis

|

2017

|

issue 2 (13)

85-101

EN

During the outbreak of WWI, a majority of Poles in Galicia were in favour of the Austria-Poland solution. They hoped that once the Kingdom of Poland was taken away from Russia, Franz Joseph I would become the king of Poland. As a result, a new and powerful state would emerge: Austria-Hungary-Poland. In order to pursue this idea, Poles established the Supreme National Committee and the Polish Legions, a military force. Austria’s military defeats and general weakness of the monarchy put an end to these plans as the politicians in Vienna failed to be equally willing to pursue the solution. The initiative regarding the Polish cause was taken over by Germans and the Act of 5th November was proclaimed. This indicated that the reconstruction of the Polish state would be modelled by the Reich rather than the Habsburg monarchy. On the one hand, the proclamation of the Act of 5th November was welcomed in Galicia: it was the first document taking the Polish cause to the international arena. On the other hand, the end of the Austria-Poland idea led to resentment. Poles in Galicia were afraid that they would be left outside the new Polish state.

10

Kwestia słowacka a polityka narodowościowa Królestwa Węgier w latach 1848 – 1918

72%

Baziur G.

Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne

|

2016

|

vol. 50

158-174

EN

This text refers to the origins of the Slovak national consciousness, which began in the nineteenth century in terms of growing Magyarization policies of the Hungarian authorities. It took place in the first period of the Austrian monarchy, and after the settlement of the Austrian court in Vienna with Hungarian elites and the formation of the Austro-Hungarian state, intensified within the Kingdom of Hungary. In response to the policy of Magyarization, nations which are not Hungarian, including Slovaks – and more specifically, their small political and cultural elites, attempted to oppose the policy of the Hungarian authorities. In the text, the author showed the formation of the Slovak national consciousness, the role of Ľudovít Štúr, Ján Kollár, and subsequent activists, politicians and people of culture in the process until 1918. He discussed a cooperation of Slovaks with other non-Hungarian nations living in the Kingdom of Hungary in fight for their rights against the nationalistic policy of the Hungarian authorities, in the circumstances bound by the Slovaks to the Czech Republic in the period preceding the outbreak of the First World War and the years of its duration – especially at the turn of 1917 and 1918, which eventually led to the proclamation on October 28th, 1918, in Prague, the Czechoslovak Republic as one of the new states of the Central Europe, founded on the ruins of the Austro-Hungarian Empire.

PL

Niniejszy tekst dotyczy genezy słowackiej świadomości narodowej, która narodziła się w XIX wieku w warunkach nasilającej się polityki madziaryzacji ze strony władz węgierskich. Miała ona miejsce najpierw w ramach monarchii austriackiej, a po ugodzie dworu austriackiego w Wiedniu z elitami węgierskimi i powstaniu Austro-Węgier nasiliła się w ramach Królestwa Węgierskiego. W odpowiedzi na politykę madziaryzacji narody niemadziarskie, w tym Słowacy – a ściślej ich niewielkie elity polityczne i kulturalne – podjęły próbę przeciwstawienia się polityce władz węgierskich. W tekście autor ukazał proces kształtowania się słowackiej świadomości narodowej, rolę Ľudovita Štúra, Jána Kollara i kolejnych działaczy, politycznych, ludzi kultury w tym procesie do 1918 r. Omówił też współpracę Słowaków z innymi narodami niewęgierskimi, mieszkającymi w Królestwie Węgierskim w walce o swoje prawa, przeciwko nacjonalistycznej polityce władz węgierskich, w tym okoliczności związania się Słowaków z Czechami w okresie poprzedzającym wybuch pierwszej wojny światowej i w latach jej trwania – zwłaszcza na przełomie 1917 i 1918 r., co ostatecznie doprowadziło do proklamowania w Pradze 28 października 1918 r. Republiki Czechosłowackiej jako jednego z nowych państw Europy Środkowej, powstałego na gruzach Austro-Węgier.

11

Galicyjscy uchodźcy wojenni w Żywcu w latach 1914–1915

72%

Szczepaniak P.

Wieki Stare i Nowe

|

2022

|

vol. 17

|

issue 22

1-17

EN

The failures of the Austro-Hungarian armed forces, which took place in the first months of the Great War, led to the emergence of the phenomenon of a war refugee. Some of the refugees did not leave the crownland or they stayed at its western end for a longer time. At that time, many refugees arrived in Żywiec. The aim of this paper is to present the process of the influx of refugees to the city. The conducted research allowed to conclude that about 2300 refugees registered in Żywiec in the period from August 1914 to May 1915. This number constituted over 40% of the pre-war inhabitants of the city. It is worth remembering that not all refugees entered the registration book kept by the local magistrate; therefore, this group was even larger in reality. The work focuses on the religious and professional structures of the refugees staying in Żywiec. The process of research of addresses that were provided by refugees who registered in Żywiec showed what kind of help was offered to them by the indigenous inhabitants of the city. The paper also attempts to analyse how Żywiec presented itself in comparison with other cities when it comes to the number of refugees staying in the city.

PL

Celem artykułu jest przybliżenie procesu napływu galicyjskich uchodźców wojennych do Żywca w okresie od sierpnia 1914 do maja 1915 roku. W tekście przedstawiono dane liczbowe oraz informacje pozwalające scharakteryzować pod względem wyznaniowym i zawodowym przybyłych do Żywca uchodźców. Zwrócono również uwagę na zaangażowanie mieszkańców miasta w pomoc przybyłej ludności. Brak danych w literaturze historycznej uniemożliwia pełne porównanie zjawiska napływu uchodźców w innych miastach skrajnie zachodniej części Galicji. Zebrane w artykule informacje mogą posłużyć za materiał porównawczy w badaniach tego zagadnienia w kontekście innych miejscowości.

12

„Babcia Austria”, Polonia rediviva i pułapki losu. Tadeusza Kudlińskiego glosa przewrotna do porozbiorowych dziejów – Saga rodu Grabowskich

72%

Kryński S.

Historia Slavorum Occidentis

|

2018

|

issue 3 (18)

89-107

EN

This paper is an interpretation of Poland’s post-Partitions history as depicted in The Grabowski Saga, a story by Tadeusz Kudliński (1980). The focus is on the attitudes of the conservative Galician landed gentry to insurrectionary ideas.

13

Nietrafiony projekt? Skutki prawno-polityczne Aktu 5 listopada 1916 roku

72%

Makiłła D.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2017

|

vol. 24

103-115

EN

The paper presents the circumstances of creation, in mid-1916, of a concept for Germany and Austro-Hungarian Empire to create a Polish state in Polish territories captured from Russia in 1915. The newly created Kingdom of Poland was to be subordinated to the Central Powers. Its creation was announced in the Manifesto of 5th November 1916 by Emperor of Germany Wilhelm II and Emperor of Austria, Franz Joseph I. The concept of creating a Polish state was an expression of political and military interests of the Central Powers. Its implementation was dependent on the turns of war, volatility of which resulted in inconsistent behaviour of the Central Powers, disappointed by Polish community’s cautious reaction to the Act of 5ht November. Within the Kingdom of Poland, a number of institutions and bodies of state were established. Since Central Powers lost the war, their policy with respect to the newly created Polish state brought benefi ts only to the Polish side.

PL

W artykule przedstawiono okoliczności powstania w połowie 1916 r. koncepcji utworzenia państwa polskiego przez Niemcy i Austro-Węgry na ziemiach polskich zdobytych w 1915 r. na Rosji. Nowo utworzone Królestwo Polski miało podlegać zwierzchnictwu państw centralnych. Jego powstanie zadeklarowali w manifeście z 5 XI 1916 r. cesarz niemiecki Wilhelm i cesarz austro-węgierski Franciszek Józef. Koncepcja utworzenia państwa polskiego była wyrazem politycznych i militarnych interesów państw centralnych. Jej realizacja zależna była od koniunktury wojennej, której zmienność wpływała na niekonsekwentne postępowanie państw centralnych zawiedzionych ostrożną reakcją społeczeństwa polskiego na akt 5 listopada. W ramach powstałego Królestwa Polski utworzono szereg instytucji i organów państwowych. Wskutek przegranej przez państwa centralne wojny korzyści z ich polityki w sprawie nowo powstałego państwa polskiego odniosła jedynie strona polska.

14

...głos jego był w Europie słuchany – polityka zagraniczna Austro-Węgier za czasów ministra Agenora Gołuchowskiego młodszego w świetle prasy galicyjskiej

72%

Strzelczyk A.

Historia Slavorum Occidentis

|

2019

|

issue 1 (20)

96-114

EN

The article is dedicated to the foreign policy pursued on behalf of Austria-Hungary by Agenor Gołuchowski the younger, minister of foreign affairs in 1895–1906, and the reactions it triggered off in selected Galicia newspapers.

15

Beyond Inclusion and Exclusion. Jewish Experiences of the First World War in Central Europe, ed. Jason Crouthamel, Michael Geheran, Tim Grady, Julia Barbara Köhne, New York – London: Berghahn 2018, 407 pp.

72%

Zieliński K.

Studia Żydowskie. Almanach

|

2021

|

vol. 11

|

issue 11

161-165

EN

Review of book: Beyond Inclusion and Exclusion. Jewish Experiences of the First World War in Central Europe, ed. Jason Crouthamel, Michael Geheran, Tim Grady, Julia Barbara Köhne, New York – London: Berghahn 2018, 407 pp.

PL

Recenzja publikacji: Beyond Inclusion and Exclusion. Jewish Experiences of the First World War in Central Europe, ed. Jason Crouthamel, Michael Geheran, Tim Grady, Julia Barbara Köhne, New York – London: Berghahn 2018, 407 pp.

16

„Moi Panowie, jedziemy na manewry!” Przygotowanie zmotoryzowanych oddziałów armii austro-węgierskiej do działań wojennych

72%

Gaweł R.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica

|

2021

|

issue 109

73-100

EN

When motor vehicles appeared within the range of interest of the army elites, a whole array of activities aiming at introduction of those vehicles to military service commenced. The procedure itself was similar to any other army, the difference, however, consisted in its intensity. Upon initial tests and personnel trainings, the most important trial was using automobiles and motorcycles during manoeuvres. Manoeuvres were what could most thoroughly check the vehicles themselves, as well as the personnel training level and their cooperation with non-motorised units. In the Austro-Hungarian Empire, the first automobile tests were carried out as early as late 19th century. In 1896, a passenger car was tested, while in 1898, long-standing trials of the first lorry took place. Following those initial tests, motor vehicles began to participate in manoeuvres of various level on a yearly basis. Obviously, the largest number of motor vehicles appeared on the imperial manoeuvres organised each year. The driving force behind the motorisation of the Austro-Hungarian Army was Robert Wolf, an artillery officer transferred in 1904 to manage the newly established Automobile Department at the Military Technical Committee. On his initiative, tests of the most crucial technical solutions took place. They were: automobiles equipped with cable winches invented by Wolf, so-called road trains, all-wheel drive vehicles and the first armoured vehicle constructed in Vienna Daimler works. Despite all those efforts, the Austro-Hungarian Army eventually entered the Great War campaigns in 1914 without any properly motorised units. The reasons for this were numerous, however, the basic one seemed to be aversion to motor vehicles felt by a considerable part of the army elites, as well as high cost of purchase and operation of the vehicles.

PL

Wraz z pojawieniem się w kręgu zainteresowań wojskowych elit pojazdów mechanicznych uruchomiony został cały zestaw działań mających na celu wprowadzenie ich do służby wojskowej. Mechanizm działania podobny był we wszystkich armiach świata. Różnice polegały tylko na ich intensywności. Po pierwszych testach i szkoleniach kadry najważniejszym sprawdzianem było użycie samochodów i motocykli w trakcie manewrów. To one pozwalały w najpełniejszy sposób sprawdzić zarówno same pojazdy, stopień wyszkolenia kadry, jak też ich współgranie z niezmotoryzowanymi formacjami. W monarchii austro-węgierskiej pierwsze testy samochodów miały miejsce jeszcze pod koniec XIX w. W 1896 r. sprawdzano samochód osobowy, a w 1898 przeprowadzono długotrwałe próby pierwszego samochodu ciężarowego. Po tych pierwszych testach samochody zaczęły rokrocznie brać udział w różnego szczebla manewrach wojskowych. Z przyczyn oczywistych najwięcej ich pojawiało się na organizowanych co roku manewrach cesarskich. Motorem napędowym motoryzacji armii austro-węgierskiej był Robert Wolf, oficer artylerii oddelegowany w 1904 r. do kierowania nowo utworzonym Wydziałem Samochodowym przy Komitecie Wojskowo-Technicznym. To z jego inicjatywy doszło do testowania najważniejszych rozwiązań technicznych: samochodu wyposażonego w wyciągarkę linową jego pomysłu, tzw. pociągów drogowych, pojazdów z napędem na wszystkie osie, oraz pierwszego samochodu pancernego skonstruowanego w wiedeńskich zakładach Daimlera. Mimo tych wszystkich starań ostatecznie armia austro-węgierska przystąpiła do działań wojennych w 1914 r. bez odpowiednio zmotoryzowanych oddziałów. Przyczyn takiego stanu było wiele, ale podstawowym wydaje się niechęć do pojazdów mechanicznych znaczącej części elit wojskowych oraz wysokie koszty związane z zakupem oraz eksploatacją samych pojazdów.

17

Nazwy austro-węgierskich jednostek wojskowych. Studium polityki nazewniczej z zakresu chrematonimii wojskowej

61%

Włoskowicz W.

Onomastica

|

2020

|

vol. 64

121-148

EN

The aim of this paper is to discuss selected formal and pragmatic aspects of the Austro-Hungarian military name policy in the last quarter of the 19th and in the early 20th century. In the introductory section the proprial status of the names of military units (which constitute a part of military chrematonymy) is discussed. An attempt is made to outline the location of these names on the classifi-catory map of chrematonomastics as well. A brief discussion of the historical and terminological background of the Austro-Hungarian military unit names follows. The most important concepts of the theory of name and naming policy are outlined. The presentation of the analysed onymic mate-rial covers unit names included in the officer lists (Schematismen) of the Austro-Hungarian forces as well as names present in the paper seals (Verschlussmarken). On the basis of the material, polymorphism of the discussed names is shown in the sense that obligatory and facultative elements of the names may appear in different ways and within various syntactic name models, depending on the context (including continuous text within which a name is used). Two main syntactic models of the discussed names are proposed. The orthographic and syntactic rules of unit numbering and the ways of embedding geographical names and names of patrons and honorary regiment owners (Inhaber) into unit names are outlined. The meaning and spelling of the expressions imperial-royal (k.k. = kaiserlich-königlich) and imperial and royal (k.u.k. = kaiserlich und königlich) are explained.

PL

Celem artykułu jest omówienie wybranych formalnych i pragmatycznych aspektów austro-węgierskiej wojskowej polityki nazewniczej w ostatniej ćwierci XIX i na początku XX w. We wstępnej części nakreślono proprialny status nazw jednostek wojskowych jako składnika chrematonimii wojskowej oraz podjęto próbę szkicowego ulokowania omawianych nazw na klasyfikacyjnej mapie chrematonomastyki. Krótko omówiono ogólne historyczne i terminologiczne tło austro-węgierskiego nazewnictwa jednostek wojskowych. Nakreślono najważniejsze pojęcia teorii polityki nazewniczej. Prezentacja materiału obejmuje nazwy zawarte w schematyzmach austro-węgierskich sił zbrojnych oraz napisy na papierowych pieczęciach (Verschlussmarken). Na podstawie materiału wskazano na polimorfizm omawianych nazw, polegający na tym, iż zależnie od kontekstu (w tym tekstu ciągłego, w którym pojawiają się nazwy) obligatoryjne i fakultatywne elementy nazw realizowane mogą być na różne sposoby i w różnych konstrukcjach składniowych. Zaproponowano też dwa główne modele nazewnicze organizujące składniową strukturę omawianych nazw. Nakreślono ortograficzne i składniowe zasady numeracji jednostek oraz włączania do nazw jednostek nazw geograficznych oraz nazw patronów i „właścicieli” pułków (Inhaber). Omówiono znaczenie i pisownię określeń cesarko-królewski oraz cesarski i królewski (k.k. = c.k.; k.u.k. = c. i k.).

18

Dezercje w armiach w czasie I wojny światowej

58%

Kasprzycki R.

Dzieje Najnowsze

|

2020

|

vol. 52

|

issue 3

53-73

EN

The First World War revealed a grand scale of desertion. The mass escapes of soldiers from the Russian army in 1917, the Austro-Hungarian army in 1918, and the German army in the second half of 1918 were one of the main reasons for the collapse of the armed forces of these states. Desertions in the victorious armies of France, Great Britain, and also the United States were much less common. Nevertheless, they were a severe warning that in a future war, this phenomenon could be one of the most significant problems of any army.

PL

I wojna światowa ukazała wielką skalę dezercji. Masowe ucieczki żołnierzy z armii rosyjskiej w 1917 r., austro-węgierskiej w 1918 r., a w drugiej połowie 1918 r. armii niemieckiej stanowiły jedną z głównych przyczyn upadku sił zbrojnych tych państw. Dezercje w zwycięskich wojskach Francji, Wielkiej Brytanii, a także Stanów Zjednoczonych były znacznie mniejsze. Stanowiły jednak poważne ostrzeżenie, że w przyszłej wojnie to zjawisko może być jednym z największych problemów każdej armii.

19

Serbskie kręgi finansowe w Chorwacji na przełomie XIX i XX wieku. Kontekst społeczno-polityczny

58%

Paszkiewicz J.

Balcanica Posnaniensia Acta et studia

|

2018

|

vol. 25

113-127

EN

The article decribes the circumstances of the emergence of the Serbian financial elites within the autonomous Kingdom of Croatia-Slavonia at the turn of the 19th century, taking into consideration the circles which provided financial and credit services at that time. The role of the Serbian financial elites is discussed from the perspective of their economic activity, social and political affiliations. The discussion includes the context of the dual autonomy in the legal and political field, which regulated the status of the Kingdom of Croatia-Slavonia, the Patriarchate of Karlovci, and determined the overall situation of the Orthodox Serbs.The reflection on the influence of the financial elites on the social and political modernisation processes among the Serbian population of the then Croatian autonomy is created on the basis of the The Serbian Bank in Zagreb programme assumptions (Srpska banka; 1895–1918), which was the most prominent financial establishment associated with the Serbian capital within Austria-Hungary.

PL

W artykule zostały przedstawione okoliczności, w których doszło do wykrystalizowania się serbskich elit finansowych w autonomicznym Królestwie Chorwacji i Sławonii, na przełomie XIX i XX wieku. Pod uwagę wzięto środowiska które w tym czasie prowadziły działalność finansowo-kredytową. Rola serbskich elit finansowych jest charakteryzowana pod kątem działań ekonomicznych i powiązań społeczno-politycznych. W opisie uwzględniono kontekst “podwójnej autonomii” prawno-politycznej”, w których ówcześnie funkcjonowali prawosławni Serbowie, dotyczącej statusu Królestwa Chorwacji i Sławonii oraz patriarchatu w Karlovcach. Na podstawie analizy założeń programowych Banku Serbskiego z Zagrzebia (Srpska banka; 1895–1918), największej instytucji finansowej, która była kojarzona z serbskim kapitałem w Austro-Węgrzech, przeprowadzona jest refleksja nad wpływem omawianych elit na proces modernizacji społecznej i politycznej ludności serbskiej z obszaru ówczesnej Chorwacji.

20

Mocarstwa centralne a Bałkany. Studium działań dyplomatycznych Niemiec i Austro-Węgier w Europie Południowo-Wschodniej (1909–1913)

58%

Rubacha J.

Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej

|

2018

|

vol. 53

|

issue 1

PL

Półwysep Bałkański ze względu na swoje geograficzne położenie na styku „świata zachodniego” i „świata Orientu” od wieków odgrywał ważną rolę zarówno w europejskiej polityce, jak i ekonomii. Jego znaczenie znacznie wzrosło w połowie XIX w., kiedy europejskie mocarstwa wkroczyły w tzw. erę imperialną. Trudno zatem dziwić się, że w tym właśnie czasie ten niewielki region, leżący na „krańcach cywilizowanej Europy”, stał się polem zaciętej walki o strefy wpływów. W rywalizacji tej wzięły udział także Niemcy i Austro-Węgry. Jakkolwiek państwa te odmiennie postrzegały ostateczne cele, zarówno w Berlinie, jak i w Wiedniu zdawano sobie sprawę, że uzyskanie przewagi nad konkurentami może mieć istotny wpływ nie tylko na rozwój rodzimego przemysłu, który zyskiwałby nowe rynki zbytu dla swojej produkcji, ale także na kształtowanie ogólnoeuropejskiej polityki. Tymczasem zachodzące na Bałkanach na początku XX w. procesy i głębokie zmiany, błędnie oceniane i bagatelizowane przez dyplomację mocarstw centralnych, przesądziły o dotkliwej porażce, którą poniosły one w walce o ugruntowanie swej pozycji w Europie Południowo-Wschodniej.Due to its geographical location nestled between the “Western World” and the “World of the Orient”, the Balkan Peninsula has for centuries been playing an important part both in European politics, and economy. Its significance increased sharply in the mid-nineteenth century, after the European powers entered the so-called imperial era. It is therefore not surprising that at that time this relatively small region at “the end of the civilised world” became the battlefield for zones of influence. The rivalry was also joined by Germany and Austro-Hungary. And although these states had different ultimate ends, it was known both in Berlin, and in Vienna that the advantage over the competitors and opponents could have a great impact not only on the development of national industry, which would gain a new ready market, but also on the shape of European policy. However, the processes of deep changes and transformations that occurred in the Balkans in the early twentieth century, wrongly identified and underestimated by the Central Powers, determined their abject failure in the attempts to strengthen their position in South-Eastern Europe.

Refine search results

Wszechpolak austriackim ministrem kolei. Wokół kariery politycznej Stanisława Głąbińskiego

Znaczenie zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych dla badań nad historią wojskowości monarchii habsburskiej od połowy XVIII do początków XX wieku

Wybrane przykłady lekarzy pracujących w Bośni i Hercegowinie na przełomie XIX i XX w.

Wszechpolak austriackim ministrem kolei. Wokół kariery politycznej Stanisława Głąbińskiego

Nietrafiony projekt? Skutki prawno-polityczne Aktu 5 listopada 1916 roku

Emigracja jako czynnik konsolidacji i rewizji kobiecego projektu tożsamościowego. Węgierskie doświadczenia Boženy Němcovej

Ewolucja systemu szkolnictwa na ziemiach słowackich od czasów oświecenia do lat powojennych

Rola naoczni (wizji lokalnej) w procesie o granicę polsko-węgierską przy Morskim Oku. W 120. rocznicę procesu

„Trochę za późno i za mało ale coś jest”. Polacy w Galicji wobec Aktu 5 listopada 1916 r.

Kwestia słowacka a polityka narodowościowa Królestwa Węgier w latach 1848 – 1918

Galicyjscy uchodźcy wojenni w Żywcu w latach 1914–1915

„Babcia Austria”, Polonia rediviva i pułapki losu. Tadeusza Kudlińskiego glosa przewrotna do porozbiorowych dziejów – Saga rodu Grabowskich

Nietrafiony projekt? Skutki prawno-polityczne Aktu 5 listopada 1916 roku

...głos jego był w Europie słuchany – polityka zagraniczna Austro-Węgier za czasów ministra Agenora Gołuchowskiego młodszego w świetle prasy galicyjskiej

Beyond Inclusion and Exclusion. Jewish Experiences of the First World War in Central Europe, ed. Jason Crouthamel, Michael Geheran, Tim Grady, Julia Barbara Köhne, New York – London: Berghahn 2018, 407 pp.

„Moi Panowie, jedziemy na manewry!” Przygotowanie zmotoryzowanych oddziałów armii austro-węgierskiej do działań wojennych

Nazwy austro-węgierskich jednostek wojskowych. Studium polityki nazewniczej z zakresu chrematonimii wojskowej

Dezercje w armiach w czasie I wojny światowej

Serbskie kręgi finansowe w Chorwacji na przełomie XIX i XX wieku. Kontekst społeczno-polityczny

Mocarstwa centralne a Bałkany. Studium działań dyplomatycznych Niemiec i Austro-Węgier w Europie Południowo-Wschodniej (1909–1913)