Search results

1

Zeměpanské konﬁrmační listiny pro slezská města do počátku 15. století

100%

Velička T.

Roczniki Historyczne

|

2016

|

vol. 82

PL

Dokumenty konﬁrmacyjne władców dla miast śląskich do początku XV wiekuStreszczenieCelem artykułu jest przedstawienie przeglądu i opracowania dokumentów konﬁrmacyjnych (czyli dotyczących potwierdzania wcześniejszych dokumentów) wystawionych przez władców Śląska dla należących do nich miast do początku XV w. Jeżeli chodzi o procedurę konﬁrmacji, opierać się trzeba na bardzo ubogich przekazach źródłowych. Zgodnie z dotychczasowymi badaniami, wystawianie tego rodzaju dokumentów wiązać należy przede wszystkim ze zmianami osoby lub statusu władcy, a także ugodę z miastem, problemy z pieczęcią albo wewnętrzne potrzeby samego miasta. Konﬁrmację trudno pod pewnymi względami zasadniczo odróżnić od wystawiania innych przywilejów. Cechą charakterystyczną przy konﬁrmacji było przedkładanie do oceny potwierdzanych dokumentów. Za potwierdzenie odbiorca musiał złożyć wystawcy opłatę kancelaryjną, której wysokość jest jednak poświadczona tylko w nielicznych przypadkach. Dokument konﬁrmacyjny mógł przybierać różne formy: z insertem potwierdzanego dokumentu lub dokumentów, z uzupełnieniem dodatkowych postanowień (tzw. półkonﬁrmacja). Dokumenty potwierdzające dla miast śląskich pojawiają się po 1300 r., a ich liczba wzrasta zwłaszcza w latach czterdziestych XIV w., po czym kolejne dziesięciolecia przynoszą jej zmniejszenie. Jako ich wystawcy występują nie tylko liczni ksiażęta śląscy, ale także królowie czescy i ich starostowie. Największą liczbę tego rodzaju dokumentów wystawili książę Bolesław III legnicko-brzeski oraz król Wacław IV. Z kolei rządzący długie lata Bolko II świdnicko-jaworski wystawiał je rzadko. Wśród odbiorców dominuje miasto Wrocław. Przypada nań prawie 20% wszystkich dokumentów potwierdzających wystawionych dla miast śląskich. Wiele uwagi poświęcono w artykule formularzowi badanych pism, przy czym możliwości badawcze ograniczone są z powodu braku pełnego tekstu wielu dokumentów. Tylko w przypadku Wrocławia i Legnicy dało się stwierdzić zależności formularzowe między wystawianymi dla nich dokumentami konﬁrmacyjnymi. Obydwa te miasta spełniały mianowicie konieczne warunki dla takiego stewierdzenia, a więc istnienie tego samego rodzaju konﬁrmacji (przeważnie ogólnego potwierdzenia), dobry stan zachowania średniowiercznego archiwum miejskiego i ten sam język odpowiednich dokumentów. W badanych dokumentach rzadko zamieszczano inserty starszych dokumentów. Występują one częściej tylko w dokumentach konﬁrmacyjnych Wacława IV, księżnej Agnieszki świdnicko-jaworskiej oraz księcia Henryka IV wrocławskiego. Najczęściej potwierdzane były dokumenty Bolka II świdnickiego. Odbiorcy przedkładali zazwyczaj do potwierdzenia dokumenty wydane stosunkowo niedawno, nie było zwyczajem zabieganie o aprobatę wyraźnie starszych aktów. Większość dokumentów potwierdzających powstawała zazwyczaj w mieście, które było ich odbiorcą. Co się tyczy języka, to łaciny używano w dokumentach konﬁrmacyjnych dłużej niż w reszcie śląskiej produkcji dokumentowej, ale od lat osiemdziesiątych XIV w. także i tu zaczął dominować niemiecki. Z punktu widzenia odbiorców wyróżniać należy konkretne regiony (księstwa), w których kształtowały się odmienne zwyczaje w zakresie potwierdzania czynności prawnych władców. W księstwie wrocławskim pewna tradycja istniała już od końca XIII w. To samo dotyczy miast księstwa legnickiego. Na przeciwległym biegunie znajdowały się miasta księstwa świdnicko-jaworskiego i ziemi nysko-otmuchowsko-grodkowskiej, w których taka tradycja się nie wykształciła. Die landesherrlichen Bestätigungsurkunden für schlesische Städte bis zum Anfang des 15. JahrhundertsZusammenfassungIn der Studie wird der Versuch unternommen, eine Übersicht über den Bearbeitungsstand der landesherrlichen Bestätigungsurkunden, die für schlesische Städte bis zum Anfang des 15. Jahrhunderts ausgestellt wurden, vorzulegen. Was den eigentlichen Bestätigungsvorgang anbelangt, stehen uns nur spärliche Quellenzeugnisse zur Verfügung. Als Ursache für die Ausstellung entsprechender Urkunden konnten, im Einvernehmen mit den bisherigen Forschungen, vor allem Statusund Personalwechsel der regierenden Landesherren, darüber hinaus Versöhnungen mit einer Stadt, Probleme mit der Besiegelung sowie innerstädtische Bedürfnisse ausgemacht werden. Der Konﬁrmationsvorgang hat sich in mancher Hinsicht nicht grundsätzlich von der Ausstellung eines beliebig anderen Privilegs unterschieden. Eine Besonderheit der Bestätigungsurkunde war die vorherige Vorlage der zu bestätigenden Urkunden zwecks ihrer Überprüfung. Für die Bestätigung mußte ihr Empfänger eine Kanzleitaxe entrichten – ihre Höhe ist nur in einigen Fällen zu ermitteln. Die Bestätigungsurkunde konnte verschiedene Formen aufweisen: mit dem Insert der bestätigten (Vor)urkunde(n) oder mit ergänzenden Verfügungen. Privilegienbestätigungen für städtische Empfänger kommen in Schlesien nach 1300 auf, ihre Anzahl steigt besonders in den 40er Jahren des 14. Jahrhunderts an. In den folgenden Jahrzehnten geht ihre Zahl dann wieder zurück. Als Austeller erscheinen nicht nur viele schlesische Fürsten, sondern auch böhmische Könige und deren Hauptleute. Boleslaw II. von Liegnitz-Brieg und Wenzel IV. haben die größte Anzahl von Bestätigungsurkunden ausgestellt. Der sehr lange regierende Bolko II. von Schweidnitz-Jauer hingegen stellte nur relativ selten solche Urkunden aus.Unter den Empfängern von Bestätigungsurkunden dominiert die Stadt Breslau, auf die allein knapp 20% aller für schlesische Städte ausgestellten Konﬁrmationen entfallen. Besondere Aufmerksamkeit wurde dem Formular der Urkunden gewidmet. Der Formularuntersuchung waren jedoch durch die unvollständige Überlieferung vieler Urkunden enge Grenzen gesetzt. Nur im Fall der Urkunden für die Städte Breslau und Liegnitz konnte eine Formularabhängigkeit ihrer Bestätigungsurkunden untereinander festgestellt werden. Denn nur diese beiden Städte verfügten über die erforderlichen Voraussetzungen für diesbezügliche Rückgriﬀe: die Existenz eines Privilegientypus (meistens in Form der allgemeinen Privilegienbestätigung), der gute Zustand des mittelalterlichen Stadtarchivs und dieselbe Urkundensprache. In die untersuchten Urkunden wurden nur selten Inserte eingefügt – meistens kommen diese in den von Wenzel IV., Agnes von Schweidnitz-Jauer und Heinrich V. von Breslau ausgestellten Bestätigungsurkunden vor. Am häuﬁgsten wurden die Urkunden Bolkos II. von Schweidnitz-Jauer bestätigt. Die Empfänger haben gewöhnlich zu Beginn des Konﬁrmationsvorganges die zeitlich jüngsten Urkunden vorgelegt. Die Approbation wesentlich älterer Dokumente war nicht üblich. Die meisten Bestätigungsurkunden wurden in der Stadt ausgestellt, für die sie bestimmt waren. In den Konﬁrmationsurkunden wurde die lateinische Sprache länger benutzt als in anderen schlesischen Urkundentypen. Jedoch löste seit den 1380er Jahren auch hierbei die deutsche die lateinische Sprache ab. Angesichts der unterschiedlichen Empfänger müssen konkrete Regionen (Fürstentümer) unterschieden werden, in denen sich auch, was die Bestätigung der Rechtsakte der Landesherren durch ihre Nachfolger anbelangt, verschiedene Konﬁrmationsgewohnheiten entwickelten. Im Breslauer Fürstentum war diese Tradition bereits am Ende des 13. Jahrhunderts vorhanden. Dasselbe gilt für die Städte des Liegnitzer Fürstentums. Einen Gegensatz bildeten die Städte der Fürstentümer Schweidnitz-Jauer sowie im Neiße-Ottmachauer und im Grottkauer Land, wo sich diese Tradition gar nicht herausgebildet hat. Conﬁrmatory documents of rulers for Silesian towns until early 15th centuryAbstractThe subject of the paper are the documents in which the ruler conﬁrms older documents for a given town. The ﬁrst part deals with conﬁrmatory documents in general, their origins, content and typology. The second part deals with Silesian documents. The author gives a chronological survey, identiﬁes their groups depending on the issuers and receivers, analyses formularies, discusses various types of conﬁrmatory documents, uncovers the connections of places of issue with the itineraries of rulers, and studies the language of the documents. The problem of speciﬁc features of those documents in particular towns is also treated at length. The ﬁnal part summarises the results and attempts a comparison with the situation in Bohemia and Moravia.

2

Bogusław X w Czechach. Nieznane wyobrażenie szczecińskiego księcia na zamku w Písku z 1479 roku

100%

Czechowicz B.

Przegląd Zachodniopomorski

|

2020

|

issue 1

23-39

EN

The purpose of this article is to identify an unrecognized so far figure in the gallery of the 15th-century European rulers painted on the wall of the representative hall of the royal castle in Písek, South Bohemia. This painting underwent a complete conservation treatment in early 19th century, but without intervention into its contents. It represents the King of Bohemia, Vladislaus II Jagiellon (his image on the eastern wall is preserved in rudiments) in a sub-local context (a cityscape of Písek), that of the estate society of the Bohemian Kingdom (coats of arms of Bohemian nobility, for the most part aristocracy), and in the Europe’s politic space. This latter purpose serve the images of the Bohemian rulers – two predecessors of Vladislaus II on St. Wenceslaus throne (Ladislaus the Posthumous von Habsburg and George of Poděbrady), his father Casimir Jagiellon, the ruler of Poland and Lithuania, and the King of France Charles VII – all of them are signed on the ribbon labels. The name of the last of them, as well as his image, are preserved partially – it is a ruler wearing a crown, with a griffin on the shield, and a fragment of the name “uslaw”. Undoubtedly, despite the crown on his head, it is the Szczecin Prince Bogislaw X Griffin. The article doesn’t explain the reasons why this image appeared there. It only outlines the political context which can account for this situation. In 1479 in Olomouc Vladislaus II concluded a treaty with Matthias Corvinus concerning a divided sovereignty in the Bohemian Crown. The Bohemian King from the Jagiellonian dynasty in Prague was gradually coming out of the international political isolation (although in 1479 he wasn’t still recognized by the Pope) and was building his political powerbase in Europe. One element of his politics, including the definite orientation towards the North, was his marriage per procura with Barbara Hohenzollern, daughter of margrave Albrecht Achilles, to whom Bogislaw X denied to pay feudal homage. The Szczecin Prince could search support from the Jagiellons, on whose court in Cracow he was raised. The question of the feudal relation of Pomerania to Brandenburg probably had to be confronted with the problem of the earlier feudal dependence of the feudal rule of the Hohenzollerns from the Bohemian Crown, de facto effective until 1415, de jure rather still in force as the Bohemian Crown Archive carefully kept documents which specified the obligations of the Hohenzollerns towards Prague. The Písek painting came into existence in the royal castle which, however, was at the time a collateral of the Bohemian aristocrat Lev of Rožmitál (Rosmital), brother of the Bohemian queen Joanna (wife of the Vladislaus II’s predecessor, George), who was an outstanding diplomat, member of a mission to France, pilgrim to the Holy Land, perfectly knowledgeable of the nuances of politics of that time. The painting demands deeper analysis in the light of the Prague politics oriented towards Brandenburg-Pomerania, as well as the Bohemian associations of the actions undertaken by prince Bogislav X, who was connected, as it turns out, to the Bohemian milieu not only by the bishop of Kamieniec Pomorski, Benedykt of Waldstein, who floruit after the painting was made.

PL

Celem artykułu jest identyfikacja nierozpoznanej dotąd postaci, którą umieszczono na ścianie reprezentacyjnej sali królewskiego zamku w Písku (południowe Czechy), w galerii piętnastowiecznych władców europejskich. Dekoracja ta powstała w 1479 roku, gruntownej konserwacji została poddana na początku XX wieku, jednak bez ingerencji w treść malowidła. Jego treścią jest bowiem ukazanie króla Czech Władysława II Jagiellończyka (wizerunek władcy na ścianie wschodniej zachował się szczątkowo) w kontekście sublokalnym (weduta Písku), społeczeństwa stanowego Królestwa Czeskiego (herby czeskiej szlachty, przeważnie magnaterii) oraz w przestrzeni politycznej Europy. Temu ostatniemu celowi służyły wizerunku władców czeskich – dwóch poprzedników Władysława na tronie św. Wacława (Władysław Posthumus z Habsburgów i Jerzy z Podiebradów), nadto jego ojca Kazimierza Jagiellończyka, władcy Polski i Litwy oraz króla Francji Karola VII – wszyscy oni są opisani na banderolach. Imię przedostatniej postaci znajdującej się na malowidle, jak i sam jego wizerunek, zachowane są częściowo – jest to władca w koronie, z gryfem na tarczy i fragmentem imienia „uslaw”. Niewątpliwie, chodzi o księcia szczecińskiego Bogusława X Gryfitę, choć nie był to koronowany dynasta. W artykule nie wyjaśniono przyczyn pojawienia się tego wizerunku. Naszkicowano jedynie kontekst polityczny, który może tłumaczyć tę sytuację. W 1479 roku Władysław II zawarł w Ołomuńcu układ z drugim królem czeskim, zarazem władcą węgierskim Maciejem Korwinem, w sprawie dwuwładzy w Koronie Czeskiej. Praski król czeski z dynastii jagiellońskiej powoli wychodził z międzynarodowej izolacji politycznej (choć w 1479 r. nadal nie był uznawany przez papiestwo) i budował swoje zaplecze polityczne w Europie. Elementem tej polityki, w tym silnego orientowania się na północ, był ślub króla per procura z Barbarą Hohenzollern, córką margrabiego Albrechta Achillesa, któremu Bogusław X odmawiał wówczas złożenia hołdu lennego. Szczeciński książę mógł szukać oparcia u Jagiellonów, na krakowskim dworze, gdzie się wychował. Kwestia stosunku lennego Pomorza wobec Brandenburgii musiała prawdopodobnie wynikać z dawnej zależności lennej, de facto obowiązującej do 1415 roku, de iure – wciąż chyba aktualnej, skoro w czeskim archiwum koronnym z pieczołowitością przechowywano w czasach Władysława II dokumenty świadczące o dawnych zobowiązaniach lennych Hohenzollernów wobec Pragi. Píseckie malowidła powstały na zamku królewskim, ale pozostającym wówczas w zastawie czeskiego magnata Lva z Rožmitala (Rosmital), brata królowej czeskiej Joanny (żony poprzednika Władysława II, Jerzego) i przedniego dyplomaty, m.in. uczestnika misji do Francji, pielgrzyma do Ziemi Świętej, człowieka doskonale zorientowanego w niuansach ówczesnej polityki. Dekoracja ta skłania do głębszego przeanalizowania brandenbursko-pomorskiego kierunku ówczesnej praskiej polityki, jak też czeskich asocjacji poczynań księcia Bogusława X, którego, jak się okazuje z czeskim środowiskiem wiązała nie tylko osoba biskupa kamieńskiego Benedykta z Valdštejna (Waldstein), który zresztą przybył na Pomorze już po powstaniu omawianego malowidła.

3

Książę Bartłomiej ziębicki o konfliktach zbrojnych na Śląsku w latach 1509-1513

80%

Kozák P.

Średniowiecze Polskie i Powszechne

|

2020

|

vol. 12

141-160

EN

This article includes research and an edition of the source that has not been known so far; the source concerns the conflicts in Silesia between 1509 and 1513. A detailed analysis of the text allowed researchers to discover the identity of the source’s author. The author turned out to be Bartłomiej of Ziębice, the grandson of King Jiři of Podiebrad and one of the most important politicians in the times when the Jagiellonians ruled Czech. The source in question is a record of the public defense of Duke Bartłomiej, hence the text is one-sided in its opinions, but it still considerably enriches our knowledge about the years 1509-1513 in Silesia and the historical events at the time. This was the time of two conflicts in Silesia: the first one was the 1509 dispute of Duke Frederic II of Legnica with Wrocław and the other was the argument between the dukes of Legnica and Duke Bartłomiej. Both of the conflicts illustrated the animosities between the dukes and the inhabitants of Wrocław. Neither of the conflicts has been analyzed in depth in the historiography, even though they soon ceased being merely regional and there was an interest in them even in the Czech-Hungarian court. In order to solve the conflicts a general assembly was held for all the lands of the Czech crown in Kłodzko in 1512. It had been the first assembly of the type held since the Olomunec reconciliation between Ladislaus the Jagiellonian and Maciej Kowin.

DE

Der Schwerpunkt des vorliegenden Artikels liegt in der Bearbeitung der bisher unbekannten Quelle zu den militärischen Konflikten in Schlesien in den Jahren 1509-1513. Dank einer detaillierten Analyse der Aufzeichnungen gelang es, den bis jetzt nicht bekannten Autor der Quelle zu identifizieren, und zwar den Herzog Bartholomäus von Münsterberg, der Eneklsohn des böhmischen Königs Georg von Podiebrad und einer der bedeutendsten Politiker unter den Jagiellonen in Böhmen war. Die Quelle beinhaltet zwar die Aufzeichnung der öffentlichen Verteidigung des Herzogs Bartholomäus und hat daher einen einseitigen Charakter, trotzdem bereichert sie wesentlich unser Wissen über die Ereignisse der Jahre 1509-1513 in Schlesien. In dieser Zeit fanden zwei Konflikte in Schlesien statt - der Streit des Herzogs Friedrich II. von Liegnitz mit der Stadt Breslau aus dem Jahre 1509 und der Streit der Herzöge von Liegnitz mit dem eben genannten Herzog Bartholomäus - die gegenseitige Animositäten zwischen den Herzögen und Einwohnern Breslaus deutlich veranschaulichen. Die beiden Konflikte fanden bis jetzt einen eher geringen Widerhall in der Geschichtsschreibung, obwohl sie in kurzer Zeit einen überregionalen Charakter bekamen und sogar am böhmisch-ungarischen Hof das Interesse erregten. Um die Konflikte zu lösen, wurde im Jahre 1512 in Glatz eine allgemeine Versammlung aller Länder der böhmischen Krone einberufen. Es war die erste solche Versammlung seit der Versöhnung von Vladislav II. mit Matthias Corvinus in Olmütz.

PL

Podstawą dla niniejszego artykulu jest opracowanie i edycja nieznanego dotąd źródła dotyczącego konfliktów na Śląsku w latach 1509–1513. Dzięki szczegółowej analizie zapisu udało się zidentyfikować nieznanego do tej pory autora źródła, którym okazał się książę Bartłomiej ziębicki, wnuk czeskiego króla Jerzego z Podiebradu i jeden z najważniejszych polityków czasów rządów Jagiellonów w Czechach. Wspomniane źródło jest zapisem publicznej obrony księcia Bartłomieja, ma zatem wydźwięk jednostronny, ale i tak znacznie wzbogaca naszą wiedzę na temat lat 1509–1513 na Śląsku i wydarzeń tego czasu. Wówczas toczyły się na Śląsku dwa konflikty – jednym był spór księcia Fryderyka II legnickiego z Wrocławiem z 1509 roku, a drugim spór książąt legnickich właśnie z księciem Bartłomiejem – w których widać wyraźnie animozje między książętami a mieszkańcami Wrocławia. Obydwóm sporom nie poświęcono dotychczas zbyt wiele miejsca w historiografii, pomimo że szybko owe konflikty przestały być sporami regionalnymi i interesowano się nimi nawet na dworze czesko-węgierskim. W celu ich rozwiązania zwołano w 1512 roku w Kłodzku zgromadzenie ogólne wszystkich ziem Korony Czeskiej, co było pierwszym tego typu zjazdem od pojednania się w Ołomuńcu Władysława Jagiellończyka z Maciejem Korwinem.

Refine search results

1 Przegląd Zachodniopomorski

1 Roczniki Historyczne

1 Średniowiecze Polskie i Powszechne

1 Czechowicz B.

1 Kozák P.

1 Velička T.

2 2020

1 2016

Zeměpanské konﬁrmační listiny pro slezská města do počátku 15. století

Bogusław X w Czechach. Nieznane wyobrażenie szczecińskiego księcia na zamku w Písku z 1479 roku

Książę Bartłomiej ziębicki o konfliktach zbrojnych na Śląsku w latach 1509-1513