Search results

1

Kaunas of 1919-1939: a temporary capital built by its citizens

100%

Petrulis V.

Artifex Novus

|

2018

|

issue 2

38-57

EN

Due to the political circumstances from 1919 to 1939 the city of Kaunas had a status of provisional capital of Lithuania. Two decades of being at the epicentre of political, economic and cultural events greatly contributed to the creation of the city‘s identity. Construction boom of these years left an exceptional collection of architecture behind, with a unique combination of different influences and interpretations of modernism and national romanticism. This article will give a historical overview of cultural and economic circumstances which influenced architectural development between two World Wars.

PL

W latach 1919-1939, wskutek sytuacji politycznej, Kowno zyskało status tymczasowej stolicy Litwy. Te dwie dekady, w czasie których miasto było centrum wielu ważkich wydarzeń politycznych, ekonomicznych i kulturalnych, znacznie przyczyniły się do stworzenia tożsamości Kowna. W tym okresie miał miejsce boom architektoniczny, który zaowocował pojawieniem się wyjątkowej grupy budynków, charakteryzujących się unikalnym połączeniem rozmaitych wpływów i interpretacji modernizmu oraz narodowego romantyzmu. Niniejszy artykuł przedstawia historyczny przegląd kulturalnych i ekonomicznych okoliczności, które wpłynęły na rozwój budownictwa w Kownie w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

2

Acta civilia Caunensia saec. XVI–XVIII. Liber consularis 1555-1564, ed. Darius Antanavičius, Vilnae 2013; Liber advocatialis 1561-1564, ed. Darius Antanavičius, Algirdas Baliulis, Vilnae 2013

100%

Zawadzki J.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2015

|

issue 22

347-348

3

Uczestnicy sejmików kowieńskich w czasach Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego – teoria i praktyka

89%

Jusupović M.

Rocznik Lituanistyczny

|

2016

|

vol. 2

PL

W artykule podjęta zostaje próba określenia orientacyjnej liczby uczestników sejmików, na podstawie źródeł narracyjnych oraz podpisów pod aktami sejmikowymi. Zajęto się ponadto kwestią udziału w sejmikach poszczególnych stanów, a mianowicie szlachty, senatorów, dygnitarzy oraz duchowieństwa. Szczególną uwagę zwrócono na obecność urzędników kowieńskich, a w rzadszych wypadkach również z innych powiatów. Omówiono także osoby przewodzące obradom oraz mające na nie faktyczny wpływ. The article is an attempt at evaluating the approximate number of participants in sejmiki (dietines), based on narrative sources and signatures in the sejmik records. Furthermore, the question of participation of the different social classes (i.e. nobility, senators, dignitaries, clergy) in sejmiki is raised. Special attention is paid to the presence of officials from Kowno (Kaunas) district, less to those from other districts. Mentioned are also persons leading the sittings and those who had actual impact on the sessions.

4

Związek Polskiej Młodzieży Akademickiej Litwy 1926-1938

89%

Gąsiorowski A. R., Gąsiorowska K.

Studia Polonijne

|

2022

|

vol. 43

119-142

EN

Upon the institution of the Lithuanian University in Kowno (Kaunas), graduates of three Polish gymnasiums (in Kowno, Poniewież, Wiłkomierz) faced an opportunity to undertake higher education. At the same time, many young Poles who were born in Lithuania studied abroad, mostly in Austria, Belgium and France. For obvious reasons, they made attempts to establish their own organizations and associations. This trend was highly diverse in structural terms, which made it difficult to cooperate. In Kowno alone, three such establishments were created: Union of Polish Students of the Lithuanian University (now Vytautas Magnus University), the Students’ Corporation “Lauda”, and the Union of Polish Girl Students of the Lithuanian University “Znicz”. Nonetheless, there were various establishments for Polish students from Lithuania, and this situation not only led to a fragmentation of Polish academia, but it even faced disintegration and internal disputes. This happened when the World Union of Poles Abroad (Warsaw) recommended that fellow Poles living abroad consolidate as much as possible and cooperate in one uniform system of organization. This idea, despite enmity between Poland and Lithuania, would reach as far as Kowno. Such an attempt was made despite some resistance from some youth activists in the latter half of the 1920s. It followed from the fear that other new organizations might appear and make it even more difficult to collaborate, whereas existing ones were not keen on relinquishing the autonomy they already had. In order to avoid this kind of controversy, the idea emerged to establish a federation that would not abolish existing student institutions, but would unite them in one principal organization. To this end, on 27–28 August 1927, a congress of Polish youth from Lithuania was organized. The event proved very successful because a new organization was established: the Union of Polish Academic Youth in Lithuania (ZPMAL). The basis of its functioning was defined by the statute, which consolidated all Polish university students living in Lithuania. As the central body, the Union was to coordinate common activities and safeguard the ideological profile of its members and take care of the Polish minority. While leaving the structure of existing units intact, the statute obliged their members to be members of the ZPMAL at the same time. Although the ZPMAL met all required changes stipulated in the statute, it was dissolved on 10 January 1938. Attempts at reversing this decision were ultimately rejected on 6 April 1938, and this date is regarded as the day of the final closure.

PL

Wraz z powstaniem Litewskiego Uniwersytety w Kownie (1922) wśród absolwentów polskich trzech gimnazjów (Kowno, Poniewież, Wiłkomierz) pojawiła się okazja podjęcia studiów wyższych. Jednocześnie wielu młodych Polaków z terenów Litwy studiowało w uczelniach zagranicznych, szczególnie w Austrii, Belgi i Francji. Z oczywistych względów młodzież ta podejmowała próby zakładania własnych organizacji i stowarzyszeń. Ruch ten charakteryzował się dużą różnorodnością organizacyjną, co utrudniało wspólne działanie. W samym Kownie powstały 3 tego rodzaju placówki: Zjednoczenie Studentów Polaków Uniwersytetu Litewskiego (Witolda Wielkiego), Korporacja ,,Lauda” oraz Związek Studentek Polek Uniwersytetu Witolda Wielkiego ,,Znicz”. Niezależnie od tego w uczelniach zagranicznych działały odrębne placówki skupiające polskich studentów z Litwy. Sytuacja ta powodowała nie tylko rozproszenie polskiego ruchu akademickiego, ale groziła nawet jego rozbiciem, a także wewnętrznymi sporami. Działo się to w czasie, gdy Światowy Związek Polaków Zagranicą w Warszawie zalecał rodakom żyjącym na obczyźnie jak największą konsolidacje i wspólne działanie w jednym, zwartym systemie organizacyjnym. Idea ta mimo wrogości w stosunkach litewsko-polskich docierała także do Kowna. Mimo pewnych oporów wśród niektórych działaczy młodzieżowych w drugiej połowie lat 20. pojawiła się taka próba. Wynikała ona z obawy, że nadal mogły powstawać nowe organizacje i jeszcze bardziej utrudniać wspólne działanie, ale i te, które już istniały, nie zawsze chciały rezygnować z posiadanej już samodzielności. Żeby uniknąć tego rodzaju kontrowersji, pojawiła się myśl założenia federacyjnego związku, który nie likwidowałby istniejących placówek studenckich, a tylko jednoczył je w jednej naczelnej organizacji. W tym celu 27 i 28 sierpnia 1927 r. w Kownie zwołano zjazd polskiej młodzieży z Litwy. Zjazd okazał się wielkim osiągnięciem, gdyż udało się powołać do życia nową organizację o nazwie Związek Polskiej Młodzieży Akademickiej Litwy (ZPMAL). Podstawy działalności nowego Związku określał statut, który jednoczył we wspólnym działaniu całą polską młodzież akademicką z Litwy. Związek jako placówka centralna miał koordynować wspólne działania oraz dbać o oblicze ideowe członków i udział w życiu mniejszości polskiej na Litwie. Statut nie naruszał jednak struktury istniejących już placówek, zobowiązując jedynie ich członków do jednoczesnego należenia do ZPMAL. Organizacja mimo spełnienia wszelkich wymagań dotyczących zmian w statucie 10 stycznia 1938 r. została zlikwidowana. Próby dotyczące cofnięcia tej decyzji spotkały się z odmową, którą wydano 6 kwietnia 1938 r., dzień ten uznany jest jako ostateczna data zamknięcia Związku.

5

Szymon Pilecki

87%

Bezekowicz E.

Awazymyz. Pismo historyczno-społeczno-kulturalne Karaimów

|

2007

|

issue 1 (15)

17-18

6

Delegaci miasta Kowna na sejmach Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII wieku

63%

Glemža L.

Rocznik Lituanistyczny

|

2017

|

vol. 3

PL

W okresie panowania Stanisława Augusta magistrat miasta Kowna wysyłał swoich delegatów na sejmy aż osiem razy: od sejmu elekcyjnego 1764 r. do ostatniego grodzieńskiego w 1793 r. Najprawdopodobniej do czasu reform Sejmu Czteroletniego zainteresowanie kownian było ograniczone do spraw lokalnych ich miasta. W 1789 r. pod wpływem Wiadomości o pierwiastkowej miast zasadzie w Polszcze Michała Swinarskiego w kowieńskiej instrukcji znalazły się pierwsze żądania o treści politycznej, dotyczące całej Rzeczypospolitej – aby delegaci miast mieli prawo głosu na każdym sejmie. Z drugiej strony Kowno zawsze orientowało się na największe miasta Wielkiego Księstwa – Wilno i Grodno. W prośbach do sejmu kownianie skupiali uwagę na handlu, rzemiośle, komunikacji miasta, ale dążąc do swoich celów, starali się wykorzystać zmiany zachodzące w całym państwie. Na podstawie kowieńskiego przykładu można zaryzykować tezę, że aktywność polityczna mieszczan litewskich była większa niż dotychczas sądzono w historiografii. During the reign of King Stanislaus Augustus, the burghers of Kowno (Kaunas) sent their delegates to the Sejm of the Commonwealth as many as eight times, starting from the Election Sejm of 1764 to the last, Grodno (Hrodna) Sejm, in 1793. But, most probably, until the reforms of the Four-Year Sejm (1788–1792), their interests focused on local problems and matters concerning their city. In 1789, under the influence of Michał Swinarski’s text Wiadomości o pierwiastkowej miast zasadzie w Polsce (Knowledge of the Primary Principle of Cities in Poland), the instruction of the Kowno sejmik included the first political demands applying to the whole Commonwealth – that representatives of townsmen should participate, with voting rights, in every sejm. On the other hand, Kaunas had always been oriented toward the largest cities of the Grand Duchy of Lithuania – Wilno (Vilnius) and Grodno. In their requests to the Sejm, the burghers focused mainly on local affairs: commerce, crafts, city’s transport, but – in pursuing their objectives – they tried to build on changes within the whole Polish-Lithuanian Commonwealth. The example of Kowno allows us to presume that Lithuanian townsmen were more active politically than previously thought in the literature on the subject.

7

Towarzystwo XXVII Miłośników Książki w Kownie (1930-1940)

63%

Ilgiewicz H.

Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi

|

2017

|

issue 11

193-216

EN

The Society XXVII of the Lovers of Books was acting in Kaunas in 1930-1940. The aim of this society was to develop fondness for a nicely edited books, as well as keeping ties with other bibliophile societies. Most of the Society members were deeply connected of the society there were persons deeply connected with books: editors, graphic designers and known Lithuanian politicians and public figures. Number of members varied from 12 to 23, and the most active were: Vytautas Steponaitis, Viktoras Cimkauskas, Paulius Galaunė, Vaclovas Biržiška, Marija Urbšienė, Petras Jakštas, Vilhelmas Burkevičius, Juozas Balčiūnas-Švaistas and Vytautas Kazimieras Jonynas. The society explored the history of Lithuanian book, published two volumes of annual editions „XXVII Knygos Mėgėjų Metraštis” and several books, organized readings, exhibition of books, tours to the exhibitions and libraries, and gathered a reference collection. The Society contributed to the increased love of books in the Lithuanian society.

8

Z dziejów polskich organizacji akademickich na Litwie

63%

Gąsiorowski A. R.

Studia Polonijne

|

2021

|

vol. 42

5-36

EN

In the period between the World Wars, the numerous Polish minority in the Republic of Lithuania (or Kaunas Lithuania, as Poles used to call it) found themselves in a very precarious position. It was due to severed diplomatic relations between Lithuania and Poland and the hostile attitude of the Lithuanian authorities towards the Polish residents. Many of the Poles in Lithuania were young people of university age. At that time, new ideological and organisational initiatives would reach the Republic of Lithuania through various channels from the academic centres of Vilnius (then in the Republic of Poland). However, it was only after the establishment of Kaunas University that many young Poles were admitted to various faculties. In 1925, an idea was put forward to establish an organisation for the Polish academic youth. This is how the Union of Polish Students of the University of Lithuania was formed. This fact raised hopes for some form of Polish-Lithuanian reconciliation. The Polish youth studying at the university in Kaunas were more eager to seek mutual collaboration than the older generation of compatriots. The same was true about the views and forms of ideological and organisational work. For example, a number of views and initiatives surfaced that aimed to consolidate and unite the entire youth movement around the situation of the Polish minority in Lithuania. This becomes evident when exploring the ideological spirit and programme of annual rallies and celebrations held by the Polish academic youth in Lithuania. The movement spawned many outstanding activists who tried to adopt a broader approach to of the Polish initiatives in Lithuania instead of narrowing them down to the usual stereotypes created in the time of Polish-Lithuanian dispute and conflicts. The leading role in this process was assumed by the Union of Polish Students of the University of Lithuania in Kaunas (in 1930 named after Duke Vytautas the Great). This organisation influenced the entire Polish community in Lithuania, whose intelligentsia had already been severely depleted. The union also enjoyed a significant position at the university in Kaunas as well as among the entire academic fraternity in Lithuania and abroad. Many merited participants of the anti-Soviet and anti-Nazi opposition struggling for the Polish cause in the following years were recruited from among the ranks of the academic youth. After WW2, the survivors settled in in Białystok, Gdańsk, Olsztyn, Toruń, Warsaw, and Wrocław.

PL

Liczna mniejszość polska w Republice Litewskiej w latach międzywojennych znalazła się w bardzo trudnej sytuacji. Wynikała ona z nieuregulowanych stosunków dyplomatycznych pomiędzy Litwą i Polską oraz nieprzyjaznego stosunku władz litewskich do mniejszości polskiej. W jej szeregach znajdowało się wiele młodych ludzi w wieku studenckim. W tym czasie liczne myśli ideowe i organizacyjne różnymi drogami docierały na Litwę Kowieńską z ośrodków akademickich Wilna. Dopiero jednak po utworzeniu uniwersytetu w Kownie wielu młodych Polaków podjęło studia na różnych wydziałach. W 1925 r. powstała również myśl założenia własnej organizacji skupiającej polską młodzież akademicką. Było to Zjednoczenie Polaków Studentów Uniwersytetu Litewskiego. Z tym faktem wiązano pewne nadzieje na jakąś formę pojednania polsko-litewskiego. Wynikało to z tego, że młodzież polska studiująca na Uniwersytecie w Kownie była bardziej podatna na taką współpracę niż starsze pokolenie rodaków. Odnieść to można również do poglądów i form pracy ideowej i organizacyjnej. Przykładem tego są różne poglądy oraz inicjatywy zmierzające do konsolidacji i zjednoczenia całego ruchu młodzieżowego, wynikające z położenia mniejszości polskiej na Litwie. Można to dostrzec śledząc ducha ideowego i przebieg dorocznych uroczystości i zjazdów polskiej młodzieży akademickiej Litwy. Z jej szeregów wyrosło wielu wybitnych działaczy, którzy zadania ruchu polskiego na Litwie widzieli nieco szerzej, niż utarte stereotypy powstałe w czasach sporu i konfliktów polsko-litewskich. Czołową rolę w tym odgrywało właśnie Zjednoczenie Polaków Studentów Uniwersytetu Litewskiego w Kownie (po 1930 r. Witolda Wielkiego). Organizacja ta odgrywała także ważną rolę w całym środowisku polskim na Litwie, w którym polska inteligencja była już znacznie zdziesiątkowana. Zjednoczenie miało również znaczącą pozycję na terenie Uniwersytetu w Kownie i wśród całej społeczności akademickiej na Litwie i poza jej granicami. Z szeregów młodzieży akademickiej wyrosło wielu znanych uczestników opozycji antysowieckiej i antyhitlerowskiej, którzy czynnie włączyli się do walki o sprawę polską. Po II wojnie światowej tych, którzy przeżyli, można było spotkać w Białymstoku, Gdańsku, Olsztynie, Toruniu, Warszawie czy Wrocławiu.

9

Uwagi o sejmikach litewskich w czasach Rady Nieustającej na tle praktyki parlamentarnej powiatu kowieńskiego

62%

Filipczak W.

Przegląd Nauk Historycznych

|

2020

|

vol. 19

|

issue 2

71-103

EN

This article discusses selected aspects of the way Lithuanian sejmiks proceeded in the times of Permanent Council (especially in the years 1776–1786). The author refers to particular pieces of information on the county of Kaunas which were mentioned in Akta sejmiku kowieńskiego w latach 1733–1795 published by Monika Jusupović in 2019. The information found in the abovementioned book was tested against the relevant data concerning the sejmiks of Lida and Ukmergė collected in the process of research in the archives of Minsk and Vilnius. For comparative reasons the author of this article makes use of the results of research by Lithuanian historians (on the sejmik of Vilnius) as well as the contributions of Polish and Belarusian historians. The author focuses (among others) on the functioning of economic, relational and electoral sejmiks. The article also contains information on different types of sejmik documents which were typical for Lithuanian parliamentary practice. Besides, it discusses additional items of information related to the political life in the county of Kaunas which were not referred to by M. Jusupović. The final part of the article emphasizes distinctive aspects of research on the Lithuanian parliamentary practice. Owing to the custom of signing the sejmik lauda by the unlimited number of participants, it is now possible to state roughly how large the gathering was. In the second part of the 18th c. there were still considerable differences between the sejmiks in the Crown and Lithuania even though the models in respective countries tended to converge.

PL

W artykule omówiono wybrane aspekty funkcjonowania sejmików litewskich w czasach Rady Nieustającej (zwłaszcza w latach 1776–1786). Wykorzystane zostały wiadomości na temat powiatu kowieńskiego znane dzięki Aktom sejmiku kowieńskiego w latach 1733–1795 opublikowanym w 2019 r. przez Monikę Jusupović. Informacje te skonfrontowano z danymi dotyczącymi sejmików lidzkiego i wiłkomierskiego pochodzącymi z kwerendy źródłowej w archiwach w Mińsku i Wilnie. Do celów porównawczych wykorzystane zostały wyniki badań historyków litewskich (sejmik wileński), polskich i białoruskich. W tekście przedstawiono m.in. takie zagadnienia, jak funkcjonowanie sejmików gospodarskich, relacyjnych i elekcyjnych. Zaprezentowano także informacje dotyczące typów akt sejmikowych, które są charakterystyczne dla parlamentaryzmu litewskiego. Omówione zostały dodatkowe wiadomości związane z życiem politycznym powiatu kowieńskiego, których nie uwzględniła M. Jusupović. W końcowej części artykułu wyeksponowane są specyficzne aspekty badań nad litewskim parlamentaryzmem. Dzięki zwyczajowi podpisywania uchwał sejmiku przez ogół osób w nim uczestniczących możliwe jest przybliżone oszacowanie liczebności zgromadzenia. W drugiej połowie XVIII w. nadal istniały znaczące różnice między sejmikami litewskimi a koronnymi, choć widoczna jest tendencja do upodobniania się modeli funkcjonujących w obu krajach.

10

Litewskie siostry Zofia i Jadwiga Chodakowskie (Sofija Smetonienė i Jadvyga Tūbelienė)

45%

BUCHOWSKI K.

Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych

|

2019

|

issue 2(7)

171-200

PL

Na przełomie XIX i XX w. całkiem duża grupa polskiej szlachty na Litwie przyjęła litewską narodowość. Rodzina Chodakowskich należała do tego grona. Zofia i Jadwiga Chodakowskie od dzieciństwa angażowały się w działalność litewskiego ruchu odrodzenia narodowego. Po ukończeniu gimnazjum Zofia wyszła za mąż za Antanasa Smetonę. Małżeństwo zamieszkało w Wilnie. W ich mieszkaniu powstał najważniejszy ośrodek działalności litewskiej w mieście. Jadwiga wyjechała na studia do Petersburga, gdzie poznała m.in. Augustinasa Voldemarasa. Następnie została wykładowczynią w szkole wyższej. Podczas okupacji niemieckiej Litwy Antanas Smetona został przewodniczącym Litewskiej Rady Państwowej (Taryby). Pod koniec I wojny światowej Jadwiga Chodakowska wróciła z Rosji i została zaangażowana do służby dyplomatycznej litewskiego państwa. Kiedy Antanas Smetona został prezydentem, jego żona Zofia (Sofija Smetonienė) stała się pierwszą damą. Jadwiga (Jadvyga) wyszła za mąż za Juozasa Tūbelisa, który od 1929 r. był premierem Litwy. W latach 30. ubiegłego wieku siostry Sofija i Jadvyga były najbardziej wpływowymi kobietami na Litwie, doprowadziły m.in. do upadku kariery Augustinasa Voldemarasa. Wiele osób oskarżało je o nadużywanie władzy. W 1940 r. Sofija Smetonienė i Jadvyga Tūbelienė wraz z mężami i resztą rodzin opuściły Litwę i schroniły się w USA, gdzie mieszkały do końca życia.

EN

At the turn of the 19th and 20th centuries, quite a large group of Polish nobility in Lithuania adopted the Lithuanian nationality. The Chodakowski family belonged to this group. Zofia and Jadwiga Chodakowski were involved in the Lithuanian national revival movement since their childhood. After graduating from middle school, Zofia married Antanas Smetona. The couple lived in Vilnius. In their apartment the most important activity centre of Lithuanian in the city was created. Jadwiga went to study in St. Petersburg, where she met Augustinas Voldemaras. Then she became a lecturer at a college. During the German occupation of Lithuania, Antanas Smetona became the chairman of the Lithuanian State Council (Taryba). At the end of World War I, Jadwiga Chodakowska returned from Russia and was engaged in the diplomatic service of the Lithuanian state. When Antanas Smetona became President, his wife Zofia (Sofia Smetonienė) became the First Lady. Jadwiga (Jadvyga) married Juozas Tūbelis, who was the prime minister of Lithuania since 1929. In the 1930s, the sisters Sofia and Jadvyga were the most influential women in Lithuania. They caused, among others, the fall of Augustinas Voldemaras’ career. Many people accused them of abuse of power. In 1940, Sofija Smetonienė and Jadvyga Tūbelienė, together with their husbands and other families, left Lithuania and took refuge in the USA, where they lived until the end of their lives.

Refine search results

2 Rocznik Lituanistyczny

2 Studia Polonijne

1 Artifex Novus

1 Awazymyz. Pismo historyczno-społeczno-kulturalne Karaimów

1 Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych

1 Miscellanea Historico-Archivistica

1 Przegląd Nauk Historycznych

1 Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi

2 Gąsiorowski A. R.

1 BUCHOWSKI K.

1 Bezekowicz E.

1 Filipczak W.

1 Glemža L.

1 Gąsiorowska K.

1 Ilgiewicz H.

1 Jusupović M.

1 Petrulis V.

1 Zawadzki J.

1 2022

1 2021

2 2020

1 2019

2 2017

1 2016

1 2015

1 2007