Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 10

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  Słownik stereotypów i symboli ludowych
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Marmur. Dwie wersje artykułu hasłowego do „Słownika ludowych stereotypów językowych”

100%
Mazurkiewicz M.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
1990
|
vol. 3
71–75
PL
Autorka przedstawiła dwie wersje artykułu hasłowego marmur. Pierwsza – silnie uschematyzowana, adresowana raczej do odbiorców z kręgu badaczy folkloru i języka, druga – ujęta swobodniej, przeznaczona do szerszego odbioru (także dla nieprofesjonalistów). Zasadnicze kategorie, stanowiące o strukturze kognitywnej hasła, są w obu wersjach eksplikacji takie same: (1) usytuowanie w nadrzędnej klasie wraz z etymologią słowa; (2) wygląd; (3) cechy nie związane z wyglądem; (4) kolekcje (współwystępowanie); (5) zastosowanie jako materiału. Wersja pierwsza jest pozbawiona odniesienia do języka ogólnego, wersja druga – jako bardziej popularna – zawiera takie odniesienie. Inne jest w obu wersjach miejsce odnotowania liczby potwierdzeń wystąpienia wyrazu: w wersji pierwszej – łącznie z dokumentacją, w wersji drugiej – w ramach eseistycznej eksplikacji. Poza tym dokumentacja dla obu ujęć jest jednakowa.
EN
The author presents two versions of an entry for the word marble. The first, highly schematized version is addressed to a rather specialized audience, i.e. folklore researchers and linguists. The second definition – treated more freely – is addressed to a wider audience (also to non-professionals). The underlying categories that constitute the cognitive structure of both entries are the same: (1) they are placed within the superordinate class along with the etymology of the word; (2) its appearance; (3) its characteristics unrelated to the appearance; (4) sets (co-occurrence); (5) the application as the material. The first version does not include a reference to general language, while the second version does include such a reference. The location of the record confirming the number of occurrences of the word is different in the two definitions; in the first version – included in the examples; in the second – as a part of an essayistic explication. Apart from this difference, the examples provided are the same.
2
Publication available in full text mode
Content available

Morze

100%
Maćkiewicz J.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
1990
|
vol. 3
77–94
PL
Autorka przedstawia artykuł hasłowy morze do Słownika ludowych stereotypów językowych. Układ materiału jest, podobnie jak w pokrewnych artykułach, podzielony jest na dwie części: (1) eksplikacyjną – która podaje w postaci zdań definicyjnych ustabilizowane charakterystyki, jakie otrzymuje przedmiot hasłowy w tradycji ludowej i jakie pozwalają odtworzyć jego językowo-kulturowy obraz; (2) dokumentacyjną – która zawiera przede wszystkim cytaty z ludowych tekstów, w których wystąpiło hasło.
EN
The author presents an entry for the word sea for the “Dictionary of Folk Linguistic Stereotypes”. The layout of the material is – similarly as in the case of related articles – divided into two parts: (1) the explication part [or the definition], which, in a form of definitional sentences, presents the established characteristics of the defined unit in the folk tradition, and which allow for the reconstruction of its linguistic-cultural image, and (2) the evidence part which mainly contains examples from folk texts with the unit in question.
3
Publication available in full text mode
Content available

Strzygoń

100%
Kozioł M.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
1989
|
vol. 2
85–92
PL
Artykuł, bazując na materiałach kartoteki słownika etnolingwistycznego, przedstawia charakterystykę postaci strzygonia (jego żeński odpowiednik to strzyga). Autorka dokonuje systematycznego zestawienia cech tej półdemonicznej zjawy, z myślą o dalszych studiach porównawczych (z innymi postaciami demonologii ludowej). Analiza zawiera informacje dotyczące: sposobów transformacji w strzygonia, jego cech zewnętrznych i zakresu działania, miejsca i czasu jego pojawiania, sposobów jego unieszkodliwiania oraz ochrony człowieka przed staniem się tą istotą.
EN
The article characterises a creature called strzygoń (its female counterpart is called strzyga). The article is based on the materials that come from the catalogue of the Ethnolinguistic Dictionary. The author carries out a systematic comparison of characteristic traits of this half-demonic apparition, with further comparative studies of other creatures belonging to the realm of folk demonology in mind. The analysis includes information related to: the ways of transforming into a strzygoń, its appearance and modes of action, the place where and the time when it appears, the ways to incapacitate the said creature, and how to protect oneself against becoming one.
4
Publication available in full text mode
Content available

Zmora

100%
Czyżewski F.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
1988
|
vol. 1
133–143
PL
Szkic artykułu do „Słownika stereotypów i symboli ludowych” przedstawia charakterystykę postaci demonicznej zmory (zwanej również morą, gniotkiem, dusiołkiem, nocnicą). Jest to zjawa nocna dusząca ludzi, zwierzęta, rośliny i wysysająca z nich krew i soki. Autor dokonuje systematycznego zestawienia cech tej zjawy. Analiza zawiera informacje dotyczące: etymologii, jej cech zewnętrznych (blada, chuda, śliska itd.) i zakresu działania (szkodliwa, złośliwa, bezlitosna, okrutna w mordowaniu ludzi itd.), zachowania się jej wobec człowieka, miejsca (izba, rozstaje dróg itd.) i czasu jej pojawiania oraz sposobów obrony przed nią.
EN
The draft of an entry to the Dictionary of Folk Symbols and Stereotypes presents the characteristic traits of a demonic entity called zmora (also known as mora, gniotek, dusiołek, or nocnica). It is a nocturnal apparition that chokes and sucks blood and other fluids out of people, animals, and plants. The author undertakes a systematic description of zmora’s traits. The analysis includes information related to: the etymology of the word zmora, the traits of the zmora (e.g. it is pale, slender, slimy, etc.), the character of its actions (harmful, spiteful, merciless in killing people, etc.), its behaviour towards people, its areas of activity (chambers, crossroads, etc.), its times of activity, and the ways to defend against it.
5
Publication available in full text mode
Content available

Stereotyp językowy płaczu w polszczyźnie ludowej

100%
Majer-Baranowska U.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
1988
|
vol. 1
101–131
PL
Szkic jest próbną prezentacją artykułu do Słownika ludowych stereotypów językowych na temat płaczu. Etap ten objął: po pierwsze – uporządkowanie dokumentacji (którą stanowiło około tysiąc użyć czasownika płakać, przede wszystkim w ludowych tekstach wierszowanych), po drugie – próbę uchwycenia prawidłowości i tendencji językowych, zaświadczonych w zebranym materiale. Po opisaniu relacji semantycznych, w jakie wchodzi płakać z innymi czasownikami, autorka przechodzi do opisu treści konotowanych przez czasownik płakać. Zgodnie z koncepcją przyjętą w Zeszycie próbnym SLSJ stara się opisać stereotyp płaczu wydzielając kategorie semantyczne. Dla czasownika płakać kategorie nadrzędne to podmiot (kto płacze) i przyczyny płaczu. Obie te kategorie muszą być opisywane łącznie, ponieważ w zależności od tego kim jest podmiot, zmieniają się przyczyny płaczu. Kategorie podmiotu i przyczyny implikują w kolejności kategorie takie, jak: skutek, miejsce, czas. Poza tymi implikacjami leży kategoria sposobu (odpowiadająca atrybutowi w opisie rzeczowników). Do części eksplikacyjnej dołączona jest obszerna część dokumentacyjna (144 cytatów z pieśni ludowych).
EN
This draft is the trial version of an entry on płacz [crying] for the Dictionary of Folk Linguistic Stereotypes. The work involved, firstly, organizing documentation (covering around 1000 instances of the use of the verb płakać [to cry]. The uses in question come mainly from folk texts written in verse), and – secondly – an attempt to capture the linguistic regularities and tendencies in the collected material. Having described the semantic relations of the verb płakać with other verbs, the author moves on to describe the connotations associated with the verb in question. In keeping with the convention adopted in the trial version of the Dictionary, the author tries to characterise the stereotype of crying [stereotyp płaczu] by delineating its semantic categories. For the verb płakać [to cry], the superordinate categories are the subject (the one who is crying) and reasons for crying. Both of these categories must be described jointly, as – depending on who the the subject of crying is – the reasons for crying vary. The categories of the subject and reasons imply, respectively, the following categories, i.e. the effect, place, and time. Outside these implications, lies the category of manner (corresponding to the notion of features in the description of nouns). The explication part is supplemented with the above mentioned documentation (i.e. 144 quotations that come from folk songs).
6
Content available remote

The role of names in the reconstruction of the linguacultural worldview of mushrooms

84%
Bielak A.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2021
|
vol. 33
PL
Artykuł jest próbą ukazania roli nazw w rekonstrukcji językowokulturowego obrazu grzybów. Duża liczba nazw grzybów wskazuje na ich istotne znaczenie praktyczne dla mieszkańców wsi. Wiele z tych nazw jest polisemicznych i synonimicznych. Dla celów rekonstrukcji językowego obrazu świata (w tym artykule grzybów) bardzo istotne jest odkrywanie podstaw onomazjologicznych nazw. Wśród nazw grzybów występują nazwy tworzone m.in. od wyglądu (np. lejek, czerwieniak), właściwości (np. twardziok, słodzianka), w tym jadalności/niejadalności i trujących właściwości (np. grzyb godzący, truciciel, grzyb jadowity), a także czasu i miejsca rośnięcia (np. wrześniak, dębowiec).
EN
The article shows the role of names in the reconstruction of the linguacultural view of mushrooms. The large number of the names of mushrooms testifies to the practical importance of mushrooms for country people. Many of the names are polysemic and synonymic. In the analysis, the onomasiological basis of mushroom names plays a crucial role. Those names can be based on the appearance of mushrooms (e.g. lejek ‘funnel’, czerwieniak ‘the red one’), their properties (twardziok ‘the hard one’, słodzianka ‘the sweet one’), including their (in)edibility and poisonous properties (grzyb godzący ‘the edible mushroom’, truciciel ‘poisoner’, grzyb jadowity ‘the poisionous mushroom’), as well as the time and place where they grow (wrześniak ‘September mushroom’, dębowiec ‘oak mushroom’).
7
Publication available in full text mode
Content available

Popiół. Hasło do „Słownika stereotypów i symboli ludowych

84%
Szadura J.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
1995
|
vol. 7
81–96
PL
Autorka przy budowaniu hasła popiół korzysta z następujących poświadczeń językowych: frazeologizmów, ballad, pieśni zalotnych i miłosnych, pieśni pogrzebowych, baśni i legend. W języku polskim słowo popiół obok podstawowego znaczenia ‘to, co zostaje po spaleniu, jasnoszary proch, miałki i lekki’, ma znaczenie ‘doczesne szczątki człowieka, prochy ludzkie’. Popiół jako pozostałość po spaleniu bądź rozkładzie jest powszechnym symbolem śmierci, zniszczenia. Przez swe podobieństwo do prochu/pyłu/ziemi jest symbolem zmartwychwstania, odrodzenia do nowego życia. Symbolizuje los człowieka, krótkość życia, śmierć, żałobę, zmartwychwstanie, grzech, pokutę, skruchę, oczyszczenie.
EN
The author, when designing the entry for the word popiół [ash(es)], uses the following linguistic sources: phraseologisms, ballads, courtship songs and love songs, funeral songs, tales and legends. In the Polish language, the word popiół [ash(es)], apart from the basic meaning, i.e. 'light-grey, light and light-grained powder that is left after something has been burnt', has the meaning of 'mortal remains of a human being, human ashes'. Ash as something that remains after something has been burnt or has decomposed is a universal symbol of death, or destruction. Due to its similarity to dust/soil is the symbol of resurrection, the rebirth to a new life. Ash symbolizes human fate, the shortness of life, death, mourning, resurrection, sin, penance, remorse, and purification.
8
Publication available in full text mode
Content available

Ethnolinguistics in etymological research

67%
Jakubowicz M.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2020
|
vol. 32
EN
The article is devoted to the relationship between etymology and ethnolinguistics, with particular reference to the usefulness of ethnolinguistic research in the work of etymologists. In the last thirty years numerous Slavists have combined their interest in one of these branches with an application of their research in the other branch. The article focuses on ethnolinguistics as it is represented in Słownik stereotypów i symboli ludowych [Dictionary of Folk Stereotypes and Symbols], which explores mainly texts of folklore. It presents links binding two directions of research: (1) relations between elements of the world, from the immediate environment to the Cosmos, considered from the point of view of texts of folklore on the one hand and etymology on the other; (2) analyses of synonymous and antonymous conceptual pairs that manifest parallelism both in folklore and etymology; (3) traditional evaluation and the associated linguistic taboo.
PL
Artykuł jest poświęcony związkom etymologii z etnolingwistyką, a szczególnie ocenie przydatności badań etnolingwistycznych w pracy etymologów. W ostatnim trzydziestoleciu nie brakuje slawistów, którzy łączą zaangażowanie w jednej z tych dziedzin językoznawstwa z wykorzystaniem swoich badań w drugiej. W artykule omawiana jest gałąź etnolingwistyki reprezentowana przez Słownik stereotypów i symboli ludowych, której głównym obiektem są badania nad tekstami folkloru. Przedstawione zostały momenty, które szczególnie często stają się ogniwami łączącymi oba kierunki badań: (1) relacje między elementami świata – od najbliższego środowiska do Kosmosu – rozpatrywane z punktu widzenia tekstów folkloru z jednej strony, a etymologii z drugiej; (2) analizy synonimicznych bądź przeciwstawnych par pojęciowych ujawniających paralelizm rozwojowy obecny tak na płaszczyźnie folkloru, jak i etymologii; (3) tradycyjne wartościowanie i związane z nim tabu językowe.
9
Publication available in full text mode
Content available

Dunaj w polskim folklorze

67%
Bartmiński J., Majer-Baranowska U.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
1996
|
vol. 8
167–184
PL
Autorzy przedstawiają projekt hasła Dunaj do Słownika stereotypów i symboli ludowych. Jako wyraz pospolity dunaj jest w polszczyźnie ludowej poetyzmem o podstawowym znaczeniu ‘wielkiej, głębokiej wody’; w przysłowiach i pieśniach przybiera bogate znaczenia symboliczne: swobody, młodości, miłości oraz początku i końca granicy przestrzennej i życiowej; w pieśniach weselnych także drogi, która łączy bliskich ludzi, oraz miejsce skupienia mocy życiodajnej i sakralnej. Językowy obraz dunaju jest kwintesencją stereotypów wody i rzeki utrwalonych w polskim folklorze. W okolicach Biłgoraja dunaj oznacza kolędy życzące dla dziewczyny i chłopca z motywem zamążpójścia/ożenku – zwane inaczej pieśniami dunajowymi.
EN
The authors present a proposition of an entry for the word Dunaj [the Danube] in the Dictionary of Folk Stereotypes and Symbols. The word dunaj in the Polish folk language, used as a common noun, is a poeticism denoting ‘great, deep water’; in proverbs and songs it takes on a wealth of symbolic meanings, e.g. freedom, youth, or love. It also marks the beginning and end of life, or spatial borders. In wedding songs, the word also denotes a route that connects people close to one another, and the concentration point of the lifegiving and sacral force. The linguistic view of dunaj is quintessential of the stereotypes of woda [water] and rzeka [river] fossilised in Polish folklore. In the Biłgoraj area, the word dunaj is associated with well-wishing carols for a girl or a boy with the theme of marriage – these carols are also referred to as pieśni dunajowe [lit. songs of the Danube River].
10
Publication available in full text mode
Content available

Ludowe nazwy ziół w polskim językowym obrazie świata

67%
Hrycyna E.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2019
|
vol. 31
EN
The article deals with folk names of herbs, analysed within the framework of linguistic worldview reconstruction. The author begins by referring to the general assumptions of Brent Berlin’s folk taxonomy of plants, which in her opinion can also be applied to Polish herb names. She then points out that the names entrenched in folk tradition must be distinguished from botanical, scientific names, sometimes mechanically transferred from sources in other languages. However, she makes a distinction between borrowed and assimilated names. The quantitative richness of herb names points to their high practical and cultural rank among country dwellers, but this richness (through word-formational and etymological analysis) can be reduced to a few onomasiological bases: names derived from the plant’s appearance and physical properties, the time and place of growing, or its use and cultural context (beliefs). In word-formational analysis what matters is not only the base but also affixes, which point to word-formational categories, such as names of “feature bearers” or “activities”. It is claimed that the word-formational analysis itself is insufficient and must be supported by linguistic and co-linguistic evidence.
PL
Artykuł dotyczy ludowych nazw ziół analizowanych w ramach programu rekonstrukcji językowego obrazu świata. Na wstępie autorka przypomina ogólne założenia ludowej taksonomii roślin zaprezentowane przez Brenta Berlina, które jej zdaniem dają się zastosować także do polskiego nazewnictwa ziół. W kolejności zwraca uwagę na konieczność krytyki źródeł w celu odróżnienia nazw rzeczywiście utrwalonych w tradycji ludowej od nazw botanicznych, naukowych, niekiedy mechanicznie przenoszonych ze źródeł innojęzycznych. Opowiada się jednak za uwzględnieniem nazw zapożyczonych i przyswojonych. Ilościowe bogactwo nazw ziół dowodzi ich wysokiej rangi praktycznej i kulturowej w środowisku wiejskim, bogactwo to jednak (poprzez analizę słowotwórczą i etymologiczną) daje się sprowadzić do kilku podstaw onomazjologicznych: nazwy tworzone od wyglądu i cech fizycznych, czasu i miejsca rośnięcia, od właściwości użytkowych i kontekstu kulturowego (wierzeniowego). W analizie słowotwórczej istotna jest nie tylko podstawa, ale także formanty, które wskazują na kategorie słowotwórcze, takie jak nazwy „nosicieli cech” czy nazwy „środków czynności”. Autorka twierdzi, że sama analiza słowotwórcza nie jest wystarczająca i musi być uzupełniona oraz potwierdzona innymi danymi językowymi i przyjęzykowymi.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.