Search results

1

Rzeczowniki męskoosobowe a rzeczowniki żeńskoosobowe. Glosy do praktyki leksykograficznej

100%

Dyszak A. S.

Język Polski

|

2021

|

vol. 101

|

issue 3

16-32

PL

W niniejszym artykule przedmiotem zainteresowania są słownikowe definicje znaczeń rzeczowników męskoosobowych i motywowanych nimi rzeczowników żeńskoosobowych. Analizie zostały poddane definicje zawarte w Wielkim słowniku języka polskiego PAN, które w zależności od potrzeby są porównywane z odpowiednimi definicjami w Uniwersalnym słowniku języka polskiego, a poczynione w tym zakresie spostrzeżenia stanowią tytułowe glosy do stosowanej praktyki leksykograficznej. Znaczenia rzeczowników męskoosobowych, które nie wskazują (prymarnie) na płeć nazywanych nimi osób, definiowane są dwojako: albo za pomocą definiensa o najbardziej ogólnym znaczeniu (np. osoba), albo za pomocą jego hiponimu (np. członek). W definicjach, które sugerują, że definiowane znaczenia maskulinów można odnieść wyłącznie do osób płci męskiej, w funkcji definiensa pojawia się zawsze rzeczownik mężczyzna. Definicje znaczeń rzeczowników żeńskoosobowych zawsze wskazują na kobiety: albo za pomocą rzeczownika kobieta, albo za pomocą jego hiponimu (np. autorka). Porównując definicje znaczeń leksemów należących do tych samych pól znaczeniowych (a także w obu wskazanych wyżej słownikach), można zaobserwować niekonsekwentne stosowanie przedstawionych sposobów definiowania zarówno maskulinów, jak i feminatywów. Za podstawowy problem leksykograficzny należy uznać ustalenie, które rzeczowniki męskoosobowe są polisemiczne (nazywają osoby bez względu na płeć oraz tylko mężczyzn), a które są wyłącznie nazwami mężczyzn.

EN

This article focuses on dictionary definitions of meanings of personal-masculine nouns and personal-feminine nouns motivated by masculine nouns. The definitions contained in the Wielki słownik języka polskiego PAN were analyzed, which, depending on the need, are compared with the relevant definitions in the Uniwersalny słownik języka polskiego, and the observations made in this regard constitute the title glosses to the lexicographic practice. The meanings of personal-masculine nouns that do not (primarily) indicate the gender of the people they call are defined in two ways: either by the definiens of the most general meaning (e.g. osoba ‘a person’), or by the hyponym of it (e.g. członek ‘a member’). In definitions of meanings which suggest that the defined masculine nouns can only be applied to male persons, the noun mężczyzna (‘a man’) always appears as a definiens. Definitions of meanings of feminine-personal nouns always point to women: either by the noun kobieta (‘a woman’) or by its hyponym (e.g. autorka ‘an authoress’). Comparing the definitions of the meanings of lexemes belonging to the same semantic fields (and also in both of the above-mentioned dictionaries), one can observe an inconsistent use of the presented methods of defining both masculine nouns and feminative nouns. The basic lexicographic problem is finding out which personal-masculine nouns are polysemic (they name people regardless of gender and only men), and which name only men.

2

Wypowiedzi definiujące anglicyzmy w internetowych artykułach informacyjnych

80%

Galilej C.

Roczniki Humanistyczne

|

2022

|

vol. 70

|

issue 8

33-75

FR

Les mots empruntés à l’anglais pénètrent de plus en plus dans la langue polonaise contemporaine. Ils désignent des phénomènes sociaux, économiques et culturels qui apparaissent dans le monde, et plus tard en Pologne aussi. Certains d’entre ces emprunts ont des équivalents polonais, d’autres pas (encore) et sont donc écrits selon leur orthographe étrangère d’origine. Cet article présente des modes de définir les anglicismes dans les articles de presse en ligne pour expliquer leurs significations aux lecteurs des médias numériques (par exemple, types de définitions des emprunts et leurs marqueurs linguistiques, types de sèmes inclus dans les définitions). L’analyse porte sur la structure interne d'un énoncé définitoire : definiendum, marqueur définitoire et, surtout, definiens qui donne le sens du lexème. Les recherches ont démontré que les journalistes utilisent diverses méthodes pour définir les anglicismes, telles que : définition lexicographique, classique, contextuelle ; partielle, complète ; explicite, métaphorique. Les énoncés définitoires relevés de la presse numérique sont diversifiés sur le plan lexical, syntaxique, structurel, stylistique. L’auteur d’un article en ligne exploite cette diversité pour expliquer le sens d’un emprunt et – dans le cas d'un texte médiatique – pour rendre la forme de communication plus attrayante.

EN

More and more words borrowed from English are penetrating contemporary Polish. Such lexemes give name to the social, economic and cultural phenomena that are appearing all over the world, and which later arrive in Poland. Some of them have Polish equivalents, whilst others do not (yet) have, so they function in their original, foreign language form. This article presents ways of defining anglicisms in informational articles on the Internet in order to explain their meanings to new readers of the media (e.g. the types of borrowing and their linguistic determinants, the types of sems used in the definitions, etc.). The analysis focuses on the description of the internal structure of the defining utterance: the definiendum, the definition hyphen and, above all, the definiens, which is the basic transmitter of the meaning of the lexeme. Research has shown that journalists use various methods for defining anglicisms, such as: dictionary, classical, contextual, and cognitive definitions; partial and complete definitions; and neutral and metaphorical definitions. The Internet definition statements are characterised by linguistic diversity (lexical, syntactic, structural, and stylistic), used by the media broadcaster to explain the meaning of the borrowing, and – more importantly, for a media text – to make the form of communication more attractive.

PL

Do współczesnej polszczyzny przenika coraz więcej wyrazów zapożyczonych z języka angielskiego. Leksemy te nazywają zjawiska społeczne, gospodarcze, kulturowe, które pojawiają się na świecie, a później także w Polsce. Część z nich ma polskie odpowiedniki, inne (jeszcze) nie, funkcjonują więc w oryginalnej, obcojęzycznej postaci. Niniejszy artykuł przedstawia sposoby definiowania anglicyzmów w internetowych artykułach informacyjnych w celu wyjaśnienia ich znaczeń odbiorcom nowych mediów (m.in. typy definiowania zapożyczeń i ich wyznaczniki językowe, rodzaje semów wykorzystywane w definicjach). Analiza koncentruje się wokół opisu wewnętrznej struktury wypowiedzi definiującej: definiendum, łącznika definicyjnego i przede wszystkim definiensa, który jest podstawowym przekaźnikiem znaczenia leksemu. Jak dowodzą badania, dziennikarze stosują różne sposoby definiowania anglicyzmów, np. definiowanie słownikowe, klasyczne, kontekstowe; częściowe, całościowe; wyraźne, metaforyczne. Internetowe wypowiedzi definicyjne cechują się różnorodnością językową (leksykalną, składniową, strukturalną, stylistyczną), stosowaną przez nadawcę medialnego w celu wyjaśnienia znaczenia zapożyczenia, a także – co ważne dla tekstu medialnego – uatrakcyjnienia formy przekazu.

3

Definicje poetyckie w tekstach literackich Karola Wojtyły. Uwagi wstępne

74%

Kozłowska A.

Poznańskie Spotkania Językoznawcze

|

2017

|

issue 33

EN

The main goal of the article is to grasp the key features characterizing the poetic definitions of Karol Wojtyła. A poetic definition is considered as a type of metaphorical (sometimes metonymic) structure composed of two elements: definiens and definiendum. Both elements are connected by the relation (X=Y), where Y points at certain distinctive features of the object X; in this way Y explains the meaning of X. Equally importantly, X takes the place of the topic of the utterance, and Y becomes the comment.Poetic definitions can realize various structural models. In the literary work of Karol Wojtyła the following ones appear :• X is Y; X it is Y;• X means Y; let us name Y X;• relativizing expression: for somebody X is Y;• structure entailing a condition or probability: if X is Y; X can be Y;• apposition: X: Y; X – Y; X… Y; X Y;• X, that is Y;• model, with the negation: X is not Y (with the optional addition: X is Z);• rhetorical question: is X Y? does X mean Y?In Karol Wojtyła’s poems and dramas one can find nearly 200 examples of poetic definitions of the types listed above.Karol Wojtyła defined the notions crucial for his poetry which he regarded as described insufficiently or incorrectly. The most often appearing definienda are: 1. God; 2. human feelings, attitudes and experiences; 3. institutions, customs, symbols and events connected with the Jewish or Christian traditions; 4. activities, states and features referring to relationships; 5. stages and moments in time; 6. atmospheric phenomena, heavenly bodies and elements; 7. attributes, features and abilities of man; 8. phenomena and objects from art; 9. activities and states associated with perception and cognition; 10. plants and animals; 11. other categories. Wojtyła’s definitions often copy metaphors that have been fixed in the Polish language; however, his artistic work brings also many definitions manifesting a very original conceptualization. Numerous expressions describe objects from the real world described in terms of culture and reality in general. Crucial domains used in the definitions are those of space and water. Distinctive features of Wojtyła’s definitions also include paradox and connections with Christianity. Poetic definitions should be considered an important cognitive tool. They also perform other functions (in line with Roman Jakobson’s terminology): conative, metalinguistic, poetic, phatic and expressive, as well as showing Wojtyła’s key concepts, the way he understands them and his attitude towards language.

PL

Celem artykułu jest uchwycenie najważniejszych cech charakteryzujących definicje poetyckie Karola Wojtyły. Definicja poetycka jest rozumiana jako typ metaforycznej (czasami metonimicznej) struktury złożonej z dwóch elementów: definiensa i definiendum. Oba elementy są połączone relacją identyczności (X=Y), gdzie wyrażenie Y wskazuje na określone cechy wyróżniające obiektu nazwanego przez X; w ten sposób Y wyjaśnia znaczenie X-a. Równie ważne jest to, że X powinien zajmować pozycję tematu wypowiedzi, a Y komentarza, objaśnienia.Definicje poetyckie mogą realizować kilka różnych wzorców strukturalnych. W pracach literackichKarola Wojtyły są to:• X jest Y-iem; X to Y;• X znaczy Y; X-em nazwijmy Y;• relatywizujące wyrażenia X jest Y-iem dla kogoś;• konstrukcje wprowadzające wyjaśnienie w modalności warunku lub przypuszczenia: jeśliX jest Y-iem; X może być Y-iem,• apozycje X : Y; X – Y; X… Y; X Y,• konstrukcje włączne: X, czyli Y,• konstrukcje z negacją: X nie jest Y-iem,• pytania retoryczne typu Czy X jest Y-iem?; Czy X znaczy Y? W poezji i dramatach Karola Wojtyły można znaleźć blisko 200 przykładów definicji poetyckich realizujących wskazane powyżej schematy. Karol Wojtyła zazwyczaj definiował kluczowe pojęcia dla swojej poezji, które uważał za niewystarczająco lub niepoprawnie opisane. Najczęściej pojawiające się definienda to: 1. Bóg; 2. ludzkie uczucia, postawy i doświadczenia; 3. instytucje, praktyki, symbole i wydarzenia bezpośrednio związane z tradycją judaizmu bądź chrześcijaństwa; 4. czynności, stany i cechy związane z relacjami;5. kategorie czasowe – etapy i momenty w czasie; 6. zjawiska atmosferyczne, ciała niebieskie i żywioły;7. przymioty, cechy i zdolności człowieka; 8. zjawiska i byty z zakresu sztuki; 9. czynności i stany związane z percepcją i poznaniem; 10. rośliny i zwierzęta; 11. inne kategorie. Definicje Wojtyły często powielają metafory obecne w polszczyźnie, jednak jego dzieła przedstawiają także wiele definicji ukazujących niezwykle oryginalną konceptualizację. Liczne wyrażenia ujmują obiekty świata natury w kategoriach kultury i ogólnie mówiąc rzeczywistości. Kluczowe domeny wykorzystywane w definicjach to przestrzeń i woda. Charakterystycznymi cechami Wojtyłowych definicji są także: paradoks oraz treściowy związek z chrześcijaństwem. Definicje poetyckie winny być uważane za ważne narzędzie poznawcze. Pełnią one również inne funkcje (zgodnie z terminologią Romana Jakobsona): konatywną, metajęzykową, poetycką, fatyczną i ekspresywną, a także – jak pokazały ważne pojęcia wykorzystywane przez Wojtyłę – są sposobem rozumienia roli języka i wyrazem stosunku do niego.

Refine search results

1 Język Polski

1 Poznańskie Spotkania Językoznawcze

1 Roczniki Humanistyczne

1 Dyszak A. S.

1 Galilej C.

1 Kozłowska A.

1 2022

1 2021

1 2017

Rzeczowniki męskoosobowe a rzeczowniki żeńskoosobowe. Glosy do praktyki leksykograficznej

Wypowiedzi definiujące anglicyzmy w internetowych artykułach informacyjnych

Definicje poetyckie w tekstach literackich Karola Wojtyły. Uwagi wstępne