Search results

1

Muzyka ludowa po obu stronach Tatr – podobieństwa, różnice, związki, kierunki oddziaływań

100%

Przerembski Z.

Muzyka

|

2018

|

vol. 63

|

issue 2

43-58

EN

Beginning in the last decades of the nineteenth century, representatives of the artistic, literary and academic circles visiting the Tatra Mountains and the Podhale region started taking interest in highlanders' culture, including music culture, and its distinct character. This interest became more intense during the period between the two world wars. An erroneous belief took roots that highlanders' folk culture, including folklore, had ancient origins. A firm conviction became widespread that the region at the foot of the Tatra Mountains, owing to the centuries of geographical and cultural isolation, had preserved the characteristics of ancient Polish culture. The same beliefs applied to folk music. However, research into the sources of the songs performed in the Podhale region challenged those assumptions. It was eventually established that the distinctive features of music from the Podhale region in comparison with the music from other regions in Poland results from its proximity to the border and an interplay of various national and regional cultural influences, and not from its alleged archaic origins. As for the Slovak region of Liptov, which borders Podhale on the south, the influence in the field of music folklore were mutual. Until the last quarter of the nineteenth century, highlanders' songs and music in the Podhale region shared many characteristics with the music folklore of other Polish regions (Small Poland in particular), but later started to assimilate the features of the Slovak folklore of the Liptov region, which was initially stimulated by outsiders' interest. This trend was the most prominent in the Rocky Podhale region.

PL

Od ostatnich dekad XIX w. w kręgach odwiedzających Tatry i Podhale przedstawicieli elit artystycznych, literackich i naukowych zaczęto zwracać uwagę na kulturę góralską, w tym muzyczną, z jej specyfiką. Zainteresowanie to wzrosło w dwudziestoleciu międzywojennym. Ugruntowało się złudne przekonanie o dawnym rodowodzie góralskiej kultury ludowej, w tym folkloru. Rozpowszechniło się nawet przekonanie, iż pod Tatrami, dzięki wielowiekowej izolacji geograficznej i kulturowej regionu, przetrwały dawne cechy polskiej kultury. Tego rodzaju poglądy odnosiły się też do muzyki ludowej. Studia nad źródłami pieśni podhalańskich przyczyniły się jednak do zmiany poglądów w tej kwestii. Przyjęto, że odrębność podhalańskiej muzyki góralskiej od muzyki ludowej z innych polskich regionów wynika z pogranicznego położenia tego regionu i przenikania się elementów różnych kultur narodowych i regionalnych, nie zaś z jakiejś szczególnej archaiczności folkloru podhalańskiego. W odniesieniu do bezpośrednio graniczącego z Podhalem słowackiego Liptowa wpływy w zakresie folkloru muzycznego były obustronne. Pieśń i muzyka góralska na Podhalu do ostatniej ćwierci XIX w. miała wiele wspólnych cech z folklorem muzycznym innych regionów Polski (zwłaszcza Małopolski), później, początkowo głównie pod wpływem jej zewnętrznych miłośników, zaczęła się upodobniać do słowackiej z Liptowa. Dotyczy to w największym stopniu Skalnego Podhala.

2

Językowy portret lądu w polskiej kulturze ludowej

75%

Adamowski J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1992

|

vol. 5

83–94

PL

Autor przedstawia etymologię słowa ląd i ujawnia przeobrażenia semantyczne, jakie ten wyraz przeszedł. Specyfikę ludowego obrazu lądu budują następujące kategorie: pochodzenie (powstanie) lądu, cechy (suchy, wysoki, stały), opozycja (ląd ‘miejsce życia’ – woda ‘miejsce śmierci’), kolekcja , ekwiwalencja i kategoria najistotniejsza – lokalizacja. Dla ludowego obrazu obiektu (lądu): (1) kwestią podstawową jest relacja lądu do wody (opozycja); (2) swoisty punkt widzenia przedmiotu (znaczna subiektywność językowego obrazu lądu); (3) silna pozytywna aksjologizacja wyobrażenia: bezpieczeństwo, zachowanie życia, kontakt z domem itp.; (4) dominuje aspekt lokalistyczny.

EN

The author presents the etymology of the word ląd [land] and depicts the semantic changes that this word has undergone. The character of the folk image of ląd is based on the following categories: the origin (formation) of land, the characteristics of land (dry, high, mainland), the opposition between land as a place to live and water [woda] as a place to die, collection, equivalence, and the most important category, i.e. location. For the folk image of the object (land): (1) the most basic issue is the relation of land to water (the opposition); (2) a specific point of view of the object (significant subjectivity of the linguistic view of land); (3) strong, positive axiologization of the image: safety, survival, contact with home, and so on; (4) the domination of the localistic aspect.

3

Gościniec ‘droga’ w wierszowanym folklorze polskim

75%

Adamowski J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1989

|

vol. 2

73–83

PL

Wieloznaczny wyraz gościniec w polskim folklorze wierszowanym występuje jako: (1) ‘gospoda, karczma’, (2) ‘podarunek, prezent’, (3) ‘droga’. Bazując na tekstach pieśni miłosnych i pogrzebowych, przysłów, zagadek i zamówień, autor dokonuje szczegółowej analizy gościńca, w jego trzecim znaczeniu – ‘drogi’. Jest ono dla polskiego folkloru wierszowanego najbardziej typowe i ma najwyższą frekwencję.

EN

The polysemous Polish word ‘gościniec’ in rhymed Polish may have the meaning of: (1) ‘gospoda/ karczma’ [a tavern], (2) ‘podarunek/ prezent’ [a gift], (3) ‘droga’ [a road]. The author carries out a detailed analysis of the word in its third sense, i.e. a road, on the basis of the linguistic material composed of dirges, love songs, riddles, and spells. The third sense of the word is the most typical and frequent in the Polish language.

4

Kulturowe funkcje miedzy

75%

Adamowski J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1991

|

vol. 4

65–82

PL

Artykuł stanowi próbę interpretacji semantycznej wyobrażeń miedzy w polskiej kulturze ludowej. Autor pokazuje, że miedza pełniła (a w wielu sytuacjach nadal pełni) bardzo zróżnicowane funkcje. Ich systematyka rozpięta jest od konkretnych rzeczywistych potrzeb gospodarczych, po role obrzędowe, magiczne, a nawet często poetyckie. Po zarysowaniu roli miedzy w różnych sferach życia społeczności wiejskiej, takich jak: funkcje gospodarcze, rozgraniczanie gruntów, pochówki, lecznictwo ludowe, wierzenia demonologiczne, zwyczaje i obrzędy, magia czy konteksty miłosno-zalotne, autor przedstawia uwagi o przekonaniach ludowych dotyczących omawianego obiektu. W wielu przypadkach przybierają one postać zakazów (rzadziej nakazów), które tworzą rodzaj tradycyjnego kodeksu postępowania.

EN

The article constitutes an attempt of semantic interpretation of the notion of the balk [miedza] in Polish folk culture. The author demonstrates that the balk had (and in many cases still has) various functions. The taxonomy of these functions is spread across a range of roles, from concrete, agricultural functions, through ritual and magical functions to often even poetic functions. After an introductory discussion on the role of the balk in various areas of social life in village communities, such as agricultural functions, placing borders between fields, burials, folk medicine, beliefs about demons, customs and rituals, magic, or the contexts of courtship and love, the author presents notes on folk beliefs concerning the discussed object. In many cases, these beliefs take on the form of bans (less often orders), which compose a sort of a traditional code of conduct.

5

Słownik ludowych stereotypów językowych. Założenia ogólne

63%

Bartmiński J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1988

|

vol. 1

11-34

PL

Autor omawia podstawowe założenia Słownika ludowych stereotypów językowych, nad którym prace podjęto w Zakładzie Języka Polskiego UMCS w roku 1976. Zasadniczym celem słownika, odpowiednio do celów etnolingwistyki, będzie odtworzenie ludowego obrazu świata leżącego u podstaw języka i przywoływanego jako substrat informacyjny, stanowiący podstawę procesu komunikacji językowej i kulturowej. Oparty będzie na dostępnej w druku dokumentacji polskiej kultury ludowej (w tym zwłaszcza folkloru i gwar), a także na materiałach specjalnie zebranych w terenie. Autor omawia kolejno: budowę artykułu hasłowego, układ haseł (tematyczny, nie alfabetyczny), treść i formę eksplikacji, układ zdań definiujących, źródła. Wykorzystane są w nim następujące grupy źródeł: (1) opublikowane zapisy tekstów folkloru w całej ich różnorodności gatunkowej, (2) zapisy dialektologiczne w postaci słowników i monografii gwarowych, a także potocznych rozmów i opowiadań, (3) źródła etnograficzne dotyczące wierzeń i praktyk ludowych, (4) materiały z zakresu folkloru, gwar oraz wierzeń i praktyk, zebrane współcześnie w terenie. Zarys Słownika został zaprezentowany w zeszycie próbnym Słownik ludowych stereotypów językowych, Wrocław 1980.

EN

The author discusses basic assumptions of The Dictionary of Linguistic Folk Stereotypes currently in preparation in the Department of Polish at Maria Curie-Skłodowska University, Lublin. Aiming at are construction of culture by means of linguistic methods and basing both on printed material and present-day recordings, this ethnolinguistic dictionary will contain Polish folklore texts, dialectal variants as well as ethnographers' observations relating to beliefs and various modes of behaviour. An outline of the Dictionary has been presented in a trial volume Słownik językowych stereotypów ludowych (The Dictionary of Linguistic Folk Stereotypes), Wrocław 1900. According to the conception of such a dictionary develope there, a stereotype is defined as a fixed combination of semantic and/ or formal elements, or, to put it differently, a combination of the pIane of content and/ or the pIane of expression, whereby the main target of the description is not linguistic expressions per se but rather their semantic correlates, i.e. mental entities (linguistic and cultural images of things) mediating in the relation language – reality. Although the idea of the Dictionary draws on the concept of the stereotype as proposed by W. Lippmann and H. Putnam and reflects the postulates laid down by A. Wierzbicka and the so-called prototype semantic, it should not be identified With either of these conceptions. Rather what lies at its foundation is the so-called "cognitive definition" as developed by J. Bartmiński in the paper "Definicja kognitywna" (The "Cognitive Definition") in: J. Bartmiński (ed.) Konotacja, Lublin, UMCS, 1988, and applied in more than forty M. A. theses written in the years 1977-1987, in the Department of Polish at Maria Curie-Skłodowska University, Lublin,

6

O wybranych słowiańskich motywach zbioru Klechdy, starożytne podania i powieści ludu polskiego i Rusi Kazimierza Władysława Wójcickiego

63%

Ajdačić D.

Literatura Ludowa

|

2023

|

vol. 67

|

issue 1-2

53-64

PL

Dwutomowy zbiór Klechdy, starożytne podania i powieści ludu polskiego i Rusi (1837) Kazimierza Władysława Wójcickiego, pisarza i popularyzatora bajek ludowych, wzbudził zainteresowanie w Polsce i w kręgach miłośników kultury ludowej Słowian. K. W. Wójcicki pisał swoją książkę w latach 30. XIX w. w epoce silnych sentymentów słowianofilskich, pozostając pod wpływem polskich romantyków ze Lwowa. Autor wskazuje na badania, jakim Julian Krzyżanowski, Julian Maślanka, Ryszard Wojciechowski i Violetta Wróblewska poddawali zbiór Wójcickiego. W zawartych w nim bajkach obok motywów i treści z polskiej tradycji ludowej pojawiają się elementy z innych tradycji słowiańskich. Autor analizuje obecność w klechdach motywów serbskich, słowackich i ukraińskich, wskazując na źródła, sposoby polonizacji i autorskiej stylizacji folklorystycznych motywów słowiańskich.

EN

The two-volume collection of Klechdy, starożytne podania i powieści ludu polskiego i Rusi (Fables: Ancient Legend and Folk Narratives of Poland and Russia) by Kazimierz Władysław Wójcicki, a writer and popularizer of folk tales, aroused interest in Poland and among lovers of Slavic folk culture. K. W. Wójcicki wrote his book in the 1830s, in an era of strong Slavophile sentiments and under the influence of Polish Romantics from Lviv. The author mentions earlier research by Julian Krzyżanowski, Julian Maślanka, Ryszard Wojciechowski and Violetta Wróblewska concerning the collection Klechdy, starożytne podania i powieści ludu polskiego i Rusi. In fairy tales in the collection by K. W. Wójcicki, apart from motifs and content from the Polish folk tradition, there are elements from other Slavic traditions. The author analyzes the presence of Serbian, Slovak and Ukrainian motifs, pointing to the sources, methods of Polonization and the author’s stylization of Slavic folkloric motifs.

Refine search results

4 Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

1 Literatura Ludowa

1 Muzyka

3 Adamowski J.

1 Ajdačić D.

1 Bartmiński J.

1 Przerembski Z.

1 2023

1 2018

1 1992

1 1991

1 1989

1 1988

Muzyka ludowa po obu stronach Tatr – podobieństwa, różnice, związki, kierunki oddziaływań

Językowy portret lądu w polskiej kulturze ludowej

Gościniec ‘droga’ w wierszowanym folklorze polskim

Kulturowe funkcje miedzy

Słownik ludowych stereotypów językowych. Założenia ogólne

O wybranych słowiańskich motywach zbioru Klechdy, starożytne podania i powieści ludu polskiego i Rusi Kazimierza Władysława Wójcickiego