Search results

1

Historyzm na opak? : refleksje nad konserwacją zabytków w dwudziestym wieku

100%

Krzyżanowski L.

Ochrona Zabytków

|

1990

|

issue 1

12-15

EN

This text was presented at the session on „History and the Work of Art", w h ich was organized in 1 9 8 8 by the Association of Art Historians. The restoration of architectural monuments, being a product of 17th and 19th century historism, was once a feature of the architectural ideology and thus subordinated to the same historical styles. At the turn of the 19th and 20 th centuries, the development of new construction materials and the architects' breaking off with historical styles could also open new perspectives for the restoration of historical objects. A scientific base was fo rm ulated (by A. Riegl, among others). By introducing a system of evaluation and the concept of the original material and structure of an old architectural work, the road was opened for the development of historical object preservation, for the maintenance of its material shape, its adaptation to contemporary functional needs. It could be expected that there wo uld be a withdrawa l from the principles of 19 th-century architectural restoration, when historical monuments were rebuilt after historical styles in the name of an imagined concept of the contemporary restorer, sometimes under the deceptive slogan of restoring the original state. The collapse of the campanile of S. Marco, Venice, and its immediate reconstruction at the beginning of the 20th century, posed new questions to historical-object restorers. Then the tw o world wars created a new situation. Not many countries of Europe refrained from post-war reconstruction of already nonexistent churches, tow n halls etc. The author analyses the causes of this action, pointing to a number of myths created by restorers in the 20th century in an effort to prove the objective nature of their undertakings, so as to avoid the pitfalls faced by 19th-century restorers of architectural objects. These are undertakings which to a certain extent strive for the feeling of comfort of those working at the restoration of historical heritage. The essence of the matter lies in the interpretation of history, which each generation approaches from its own perspective. If, however, the goal is to preserve the heritage of past ages, to adapt it to contemporary and future functions, then an answer must be provided to the question: is it our task to recreate history, is the construction of copies an expression of respect for the history of our species and its achievements. It must be emphasized that 20th-century architecture has also passed through several recurrences of historism. In many countries a withdrawal from post-modernism is sought in the preference for contemporary solutions that reach into the future. There is no reason, however, for historical object restoration to repeat all the trends that contemporary architecture goes through. We must nevertheless answer the question how we, historical object restorers, understand history and what our duties are towards it. This is also an issue of professional ethics.

2

Aesthetic Historism and the Aesthetics of Tidibe: Ritual, Performance, and Contested Perceptions of “Skin” in the Papuan Highlands

81%

Hirsch E.

Roczniki Kulturoznawcze

|

2021

|

vol. 12

|

issue 1

31-49

EN

The article focuses on a series of dances performed in Fuyuge (Papua New Guinea) ritual, one of which provokes debate about its ancestral appropriateness. I use these examples to examine the distinctiveness of Fuyuge aesthetics and historical understanding as compared with Western aesthetics and historical understanding. Whereas the latter is geographically wide and relativistic the former imagines all aesthetics and historical forms as deriving from the Fuyuge world.

PL

Historyzm estetyczny i estetyka Tidibe: rytuał, performance i kontrolowane postrzeganie „skóry” w papuaskich górach Artykuł skupia się na serii tańców wykonywanych w rytuale Fuyuge (Papua Nowa Gwinea), z których jeden prowokuje dyskusję na temat jego rodowej stosowności. Korzystam z tych przykładów, aby zbadać odrębność estetyki Fuyuge i rozumienia historii w porównaniu z estetyką zachodnią i zachodnim rozumieniem historycznym. Podczas gdy te drugie są geograficznie obszerne i relatywistyczne, te pierwsze wyobrażają sobie całą estetykę i formy historyczne jako wywodzące się ze świata Fuyuge.

3

Józefa Kazimierza Plebańskiego krytyka tzw. krakowskiej szkoły historycznej

72%

Swakoń R.

Klio Polska. Studia i Materiały z Dziejów Historiografii Polskiej

|

2020

|

issue 12

EN

This article deals with the criticism to which a Warsaw historian, Józef Kazimierz Plebański, subjected works by representatives of the so-called Kraków school of history. Plebański, who studied under Ranke and shared Ranke’s historicist outlook, concentrated his criticism on the present-mindedness of the Kraków scholars’ interpretation of Polish history, considering it to be the key methodological error they committed. Following this perspective, the article shows how Plebański perceived the phenomenon known as the ‘new historical school’ and how he viewed works by such scholars as J. Szujski, W. Kalinka, M. Bobrzyński and W. Zakrzewski (whom Plebański also included among members of the Kraków school of history).

PL

W artykule przedstawiono dzieje krytyki, jakiej warszawski historyk Józef Kazimierz Plebański, uczeń Leopolda Rankego i zwolennik historyzmu, poddał dzieła reprezentantów tzw. krakowskiej szkoły historycznej. Krytyka ta koncentrowała się na zasadniczym, zdaniem Plebańskiego, metodologicznym błędzie krakowskich uczonych, jakim był prezentyzm w interpretowaniu dziejów Polski. Z tej perspektywy przybliżone będą Plebańskiego omówienia prac Józefa Szujskiego, Waleriana Kalinki, Michała Bobrzyńskiego, Wincentego Zakrzewskiego (którego warszawski uczony uznawał za przedstawiciela szkoły krakowskiej) oraz jego stosunek do samego zjawiska „nowej szkoły historycznej”.

4

Paradygmaty estetyczne i architektoniczne w wiedeńskiej architekturze sakralnej przełomu XIX i XX wieku

72%

Scheidl I.

Sacrum et Decorum. Materiały i studia z historii sztuki sakralnej

|

2014

|

vol. 7

147-168

PL

Wiedeń, stolica monarchii habsburskiej i siedziba jej władców, stał się w wieku XIX metropolią, a skokowy wzrost liczby ludności miasta pociągnął za sobą konieczność budowy licznych kościołów. Jedną z najistotniejszych kwestii praktycznych i teoretycznych był „właściwy” styl tych świątyń. Efektem prowadzonych wówczas dyskusji było uznanie aktualności stylów średniowiecznych, w tym zwłaszcza gotyku, który uchodził wręcz za „idealny” język architektury sakralnej. Dużo mniejszą popularnością cieszyły się formy zaczerpnięte z repertuaru sztuki nowożytnej (w teorii budownictwa kościelnego były one niemal jednogłośnie odrzucane); ograniczona była również recepcja wczesnego modernizmu. Pomimo supremacji neogotyku i neoromanizmu wiedeńską architekturę sakralną przełomu XIX i XX wieku cechuje olbrzymia różnorodność, odzwierciedlająca dylematy jej twórców.

EN

Vienna, the capital of the Habsburg monarchy and the seat of its rulers, in the 19th century became a metropolis, and the rocketing city population necessitated the building of many new churches. One of the most important practical and theoretical problems was the “appropriate” style to be used in those constructions. The result of the debates conducted at the time was accepting the validity of the mediaeval styles, especially Gothic, considered to be the “ideal” language of church architecture. Forms borrowed from more recent epochs in art and architecture were noticeably less popular (in the theory of church building they were practically unanimously rejected). Reception of early modernism was also limited. Despite the supremacy of Neo-Gothic and the Neo-Romanesque style, Vienna churches of the turn of the 20th century are characterized by great variety, which reflects the dilemmas of their creators.

5

Na marginesach lektur - Konwencje „wyczerpane” acz „wyćwiczone” (w twórczości epigońskiej) — na przykładzie zbioru opowiadań „Gniazda szlacheckie” Michała Synoradzkiego

72%

Dałek E.

Prace Polonistyczne

|

2015

|

vol. LXX

263-282

EN

Hoping to revalue the literary profile of Michał Synoradzki, a writer familiar to, though underestimated both by his contemporaries and a new generation of readers, the author of the article focuses on the most representative collection of stories in his career, namely Gniazda szlacheckie (Nobility Nests from 1914). A multi-faceted analysis of the text concentrates on an interesting, but still lacking sufficiently exploited intellectual potential, problem of epigonism. Basing on Synoradzki’s literary work, the author of the article by rejecting the commonly accepted, yet inaccurate and definitely pejorative definition of epigonism, attempts to prove that epigonism does not necessarily involve lack of talent, graphomania, or kitsch aesthetics. An epigone may turn out to be a skilful and clever writer; therefore, one should not judge his work as flat indolent or lacking any technical skill. It happens that an epigone writer does not reproduce mechanically clichéd stereotypes, but, paradoxically, creates them autocratically (originally?), thus believing that this is the only way to pursue aesthetic postulates of the epoch. The author claims that it is the case of Synoradzki, who, in his correspondence, journalistic writings and reviews classified himself as the follower of Jozef I. Kraszewski’s documentary prose, and who, praised by his mentor and urged to continue practicing his literary skills, pursued eagerly his credo. Synoradzki’s case contributes to the proof of the thesis that epigones may arouse readers’ curiosity as they intensify the aesthetic evolution and revolution. Imitating a fixed scheme conceived in specific conditions, they involuntarily discredit it and show, as it were, its distorted image thus provoking and stimulating the necessity of innovative, original (individual and creative) solutions. Studying literature diachronically, we tend to focus mainly on great and outstanding works. Hence, we have the impression that the process of literary history is built upon „from masterpiece to masterpiece” principle although it is not quite so. Epigones intensify the necessity of gradual changes, their role in literary development is important, if not crucial. Their literary „training cycles” rooted in conventionalised stylistics push the literature towards new, creatively untapped areas which, in fact, are fully explored by their contemporaries and successors. Nevertheless, epigones become „late winners”, as it is indicated by etymology of the key word itself.

6

Borys Zinserling (1890–1961) i jego wizja wnętrz ministerstwa sprawiedliwości. Uwagi na marginesie mecenatu ministra Aleksandra Meysztowicza oraz ministra i senatora Czesława Michałowskiego

72%

Zawadzki J. M.

TECHNE. Seria Nowa

|

2021

|

issue 8

121-143

EN

In the years 1787–1789, the palace of the Raczyński family in Warsaw was rebuilt in the spirit of classicism (designed by Jan Christian Kamsetzer). In 1919, the palace became the seat of the Polish Ministry of Justice. During the term of office of two ministers, Aleksander Meysztowicz (1926–1928) and Czesław Michałowski (1930–1936), works were carried out in the building under the supervision of Marian Lalewicz. Meysztowicz started the renovation, but the final effect of the work was due to Michałowski. Although there is no evidence for it, it was and is in line with common practice that he probably accepted the concepts of conservation works and decorating designs presented to him. The space where the minister worked and rested was carefully created. The first consisted of a waiting room and a secretariat. The second is the minister’s working space: a large office and a library. A ballroom was used for larger meetings. The last zone was the minister’s apartment. Works of art and craft objects stylistically referring to the interior were purchased successively. During the works, the historicising style proposed by Lalewicz and implemented by his team was maintained. It is not known from when exactly Boris Zinserling, a Russian emigrant, architect, stage designer and painter, graduate of the Academy of Fine Arts in St. Petersburg, was associated with the works in the described facility. In 1935 he made a series of watercolors and charcoal drawings showing the interior. In 1936, the album Palace of the Ministry of Justice in Warsaw was released, decorated with colorful reproductions of Zinserling’s works. The still-captivating painting documentation brings closer the final effect of the work, which as a result of the war hostilities has not survived to our times.

PL

W latach 1787–1789 przebudowano w duchu klasycyzmu pałac rodziny Raczyńskich w Warszawie (projekt Jan Christian Kamsetzer). W 1919 roku pałac stał się siedzibą polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości. W trakcie urzędowania dwóch ministrów, Aleksandra Meysztowicza (1926–1928) oraz Czesława Michałowskiego (1930–1936), przeprowadzono w budynku prace pod kierunkiem Mariana Lalewicza. Meysztowicz rozpoczął remont, ale końcowy efekt prac był zasługą Michałowskiego. Choć na to nie ma dowodów, ale było i jest zgodne z praktyką, że zapewne akceptował przedstawiane mu koncepcje prac konserwatorskich i projekty dekoratorskie. Starannie wykreowano przestrzeń, w której pracował i odpoczywał minister. Pierwsza składała się z poczekalni i sekretariatu. Druga to wnętrza robocze ministra: duży gabinet i biblioteka. Do większych spotkań wykorzystywano salę balową. Ostatnią strefą było mieszkanie ministra. Sukcesywnie nabywano dzieła sztuki oraz obiekty rzemiosła nawiązujące stylistycznie do wnętrz. W trakcie prac utrzymano historyzującą stylistkę wnętrz zaproponowaną przez Lalewicza i realizowaną przez jego zespół. Nie wiadomo, od kiedy dokładnie z pracami w opisywanym obiekcie był związany Borys Zinserling, rosyjski emigrant, architekt, scenograf i malarz, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. W 1935 roku wykonał cykl akwarel i rysunków węglem ukazujących wnętrza. W 1936 roku wydano album Pałac Ministerstwa Sprawiedliwości w Warszawie, którego ozdobą stały się barwne reprodukcje prac Zinserlinga. Urzekająca do dziś dokumentacja malarska przybliża finalny efekt prac, który w wyniku działań wojennych nie zachował się do naszych czasów.

7

Університет, джаз та іронія: Володимир Короткевич у колі українських шістдесятників

72%

Łewicki W.

Studia Ukrainica Posnaniensia

|

2022

|

vol. 10

|

issue 2

129-144

EN

The article is dedicated to the interaction of Uladzimir Karatkievich with young Ukrainian poets from the mid-twentieth century who studied in Kyiv. Such a process is interpreted in terms of literary mores and through an overview, comparative-typological reading of their works. The analysis indicates that the Belarusian author was integrated into an environment in which he was formed as the man of letters interested in historical topics and as an extraordinary reader. Like Vasyl Symonenko and Mykola Som, he recorded the recognizable image of the student community of those years, in particu- lar, strengthening the creative atmosphere. Using irony, as well as playing around with everyday details, the writers of this generation sought to demarcate themselves from the socialist realistic worldview and stereotyped interpretations of facts in general. In turn, thanks to the intensive polylogue among the early Sixtiers, the university myth is reflected in the structure of Kyiv text.

PL

Artykuł poświęcony jest interakcji Uładzimira Karatkiewicza z młodymi ukraińskimi poetami połowy XX wieku, studiującymi w Kijowie. Kwestię tę zbadano w kontekście ówczesnego życia literackiego, a także przez pryzmat przeglądowego i porównawczo-typologicznego odczytania ich dzieł. Jak wynika z przeprowadzonej analizy, autor białoruski zintegrował się ze środowiskiem, w którym ukształtował się jako pisarz zainteresowany tematyką historyczną i nietuzinkowy czytelnik. Podobnie jak Wasyl Symonenko i Mykoła Som przyczynił się do utrwalenia obrazu społeczności studenckiej owych lat, w szczególności do wzmocnienia atmosfery twórczej. Z pomocą ironii, a także gry z codziennymi szczegółami literaci tego pokolenia starali się odciąć od socrealistycznego obrazu świata i stereotypowych interpretacji ogólnej rzeczywistości. Z kolei dzięki intensywnemu polilogowi początku lat sześćdziesiątych mit uniwersytecki znalazł swoje odzwierciedlenie w strukturze tekstu kijowskiego.

8

Między ideą a konstrukcją. Projekty ołtarzy Jana Matejki

61%

Ciciora B.

Roczniki Humanistyczne

|

2020

|

vol. 68

|

issue 4

79-124

EN

The article concerns the reception of medieval altarpieces by the most significant Polish history painter, Jan Matejko. That was used for a creation of new works of art based upon historical forms (but not stylistic) that were derived from real historical monuments. Matejko was interested neither in contemporary pattern books for architects nor in reconstructions done according to imagined vision of style, mainly Gothic, which was proposed by restorers like Carl Heideloff or Eugène-Emmanuel Viollet-le-Duc. He gained his knowledge about real, existing medieval altarpieces during his journeys in Poland and abroad, which he took in his youth, and also through his participation in restorations of medieval monuments in Kraków, first of all – the Gothic altarpiece by Wit Stwosz in Mariacki church. Thanks to these experience he got to know a construction of altarpieces and details such as the types of medieval figures, their costumes, weapons, crafts, but also stylistic features that were not well recognized by restorers’ environment in Kraków. Additionally, that verified two types of the reception of the Middle Ages. One, philosophical and emotional, characteristic for Romanticism and propagated by the philosopher and art lover Józef Kremer and the second, characteristic for the artist, restorer and one of the first historians of art, Władysław Łuszczkiewicz that criticized artistic realisations done ages ago from the contemporary point of view. Repairing old and designing new altarpieces was a difficult task for Matejko as very often he was confronted by different points of view on restoration. The most discouraging was a dispute between followers of the unity of style (Józef Łepkowski, Władysław Łuszczkiewicz) and their opponents who appreciated the original form of the monument, including later elements from different epochs (Piotr Michałowski, Paweł Popiel, Stanisław Tomkowicz). Then Matejko’s work was located between verification of ideas of restoration, models of writing about art, opinions about style of monuments on one side and the analytical research on an external appearance and features of construction of local objects on the other side. Neither his knowledge, experience trained thanks to deep and critical observations and comparisons of historic works of art – but, unfortunately, without a support in an authority of restoration theories done by western historians of art and architecture – nor his designs, did not gained respect in Krakow among people concentrated on theoretical opinions on restoration and on ideas concerning forms and meaning of the monuments in Krakow.

PL

Artykuł poświęcony jest specyficznym uwarunkowaniom i wielostronnej recepcji średniowiecznych retabulów ołtarzowych przez najwybitniejszego polskiego malarza historycznego Jana Matejkę. Recepcja polegała na kreowaniu nowych dzieł w oparciu o formy historyczne (ale nie stylowe), czerpane z realnych zabytków, nie zaś ze współczesnych wzorników architektonicznych lub rekonstrukcji dokonywanych według imaginowanej wizji stylu, co proponowali konserwatorzy tacy, jak Carl Heideloff lub Eugène-Emmanuel Viollet-le-Duc. Matejce pomocna była wiedza o wyglądzie realnych ołtarzy nabyta w czasie podróży krajowych i zagranicznych, odbywanych w latach młodości, oraz udział w restauracji średniowiecznych zabytków, przede wszystkim ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie, który umożliwił mu poznanie budowy i konstrukcyjnych zagadnień związanych z budową ołtarza, szczegółów wyglądu średniowiecznych typów postaci, ich strojów, narzędzi, broni, rzemiosła, a także cech stylistycznych, zagadnienia słabo znanego środowisku dokonującemu konserwacji krakowskich zabytków. Doświadczenia te weryfikowały typ filozoficznej i emocjonalnej recepcji średniowiecza, charakterystycznej dla epoki romantyzmu, propagowany przez krakowskiego filozofa i miłośnika sztuki Józefa Kremera oraz typ oceny krytycznej względem plastyki i zagadnień typowo artystycznych, który prezentował artysta, konserwator i jeden z pierwszych historyków sztuki Władysław Łuszczkiewicz. Matejce projektowanie utrudniały niespójne poglądy konserwatorskie krakowskiego środowiska, przede wszystkim spór toczony między zwolennikami przywracania jedności stylowej zabytków (Józef Łepkowski, Władysław Łuszczkiewicz), a ich przeciwnikami, twierdzącymi, iż kryterium rozstrzygającym o poprawności restauracji jest substancja pierwotna obiektu, włącznie z nawarstwieniami stylowymi różnych epok (Piotr Michałowski, Paweł Popiel, Stanisław Tomkowicz). Twórczość Matejki lokowała się zatem pomiędzy weryfikacją idei konserwatorskich, modeli pisania o sztuce i poglądów na stylistykę zabytków minionych epok, a szczegółowymi badaniami wyglądu i cech konstrukcyjnych lokalnych obiektów. Jego wiedza i doświadczenie zdobyte na podstawie wnikliwych i krytycznych obserwacji i porównań dawnych dzieł sztuki i rzemiosła, ale pozbawione oparcia w autorytecie teorii konserwatorskiej wypracowanej przez zagranicznych historyków sztuki i architektury – podobnie jak tworzone na tej podstawie projekty – nie zdobyły uznania środowiska skoncentrowanego na teoretycznym poznawaniu postaw konserwatorskich oraz idei dotyczących rozpoznania form i znaczenia krakowskich zabytków, za to wykorzystującego koniunkturalnie autorytet Matejki, jako artysty.

9

The Idea of World and Human of Józef Kazimierz Plebański (1831–1897)

58%

Swakoń R.

Historyka Studia Metodologiczne

|

2018

|

vol. 48

10

Alegoria, realizm, historyzm – dylematy krytyków drugiej połowy XIX wieku. Wstępne rozpoznanie

58%

Stachura-Lupa R.

Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo

|

2017

|

issue 7(10)

307-319

EN

The paper shows the position of allegory in the second half of the 19th century. The author analyses chosen examples of allegorical presentations found in art (e.g. Jan Matejko’s paintings, designs of Adam Mickiewicz monument in Cracow) and positivist literature, as well as critical opinions referring to this phenomenon. The sense of crisis, depletion and inadequacy of allegorical language towards the reality of the epoch, mainly expressed by critics, was attributed to the tendencies which shaped the cultural awareness of the 19th century, namely realism and historicism.

11

Ideał nauki Józefa Kazimierza Plebańskiego (1831–1897)

58%

Swakoń R.

Historyka Studia Metodologiczne

|

2019

|

vol. 49

12

The power station of Elektrizitätswerk Schlesien AG in Siechnice. An industrial plant in the 20th century – a work of an engineer and an architect-artist

58%

Gryglewska A., Rabiega M.

Architectus

|

2022

|

issue 1 (69)

PL

Tematem artykułu jest architektura elektrowni Tschechnitz (obecnie Elektrociepłownia Czechnica) w Siechnicach pod Wrocławiem. Obiekt budowany w okresie intensywnego rozwoju przemysłu elektroenergetycznego na Dolnym Śląsku na początku XX w. był efektem postulowanej przez twórców związanych z Deutscher Werkbund współpracy inżyniera i architekta-artysty. Celem pracy jest prezentacja historii i przekształceń elektrowni, artystycznego kształtowania jej układu urbanistycznego, elewacji, reprezentacyjnych wnętrz maszynowni, warsztatów mechanicznych i obiektów o funkcji reklamy. Analiza historii i stanu obecnego kompleksu była możliwa dzięki przeprowadzonym przez autorów badaniom terenowym, kwerendzie materiałów źródłowych, tekstów w prasie fachowej oraz ikonografii z lat 1910–2019. Przeprowadzone badania stanowią podstawę dla określenia zakresu ochrony konserwatorskiej oraz rewitalizacji tego zakładu po jego planowanym zamknięciu w 2024 r. wskutek polityki likwidacji elektrowni węglowych w Polsce.

EN

The subject of the article is the architecture of the Tschechnitz Power Plant (currently Czechnica CHP Plant) in Siechnice near Wrocław. The plant, built during the period of intensive development of the power industry in Lower Silesia at the beginning of the 20th century, was the result of cooperation between an engineer and an architect-artist, postulated by architects associated with Deutscher Werkbund. The aim of this article is to present the history of the construction and development of the power plant as well as artistic shaping of the urban layout, façades, representative interiors of the machine rooms, mechanical workshops as well as facilities with an advertising function. The analysis of the history and the present condition of the complex was possible thanks to field research carried out by the authors, a query of source materials and texts in the professional press as well as iconography from the years 1910–2019. The conducted research is the basis for defining the scope of monument protection and for revitalizing the power plant, which will be closed in 2024 with regard to the policy of decommissioning coal-fired power plants in Poland.

13

Artistic Features of Besamims in Eastern Galicia in the 18th – the first third of the 20th Century

58%

Levkovych N.

Studia Żydowskie. Almanach

|

2015

|

vol. 5

|

issue 5

13-28

PL

Artykuł koncentruje się na sztuce społeczności żydowskiej Galicji od XVIII do pierwszej tercji XX wieku w kontekście europejskich procesów artystycznych. Analiza cech artystycznych licznych obiektów synagogalnych i domowych przeznaczonych do obrzędu ujawniła główne nurty rozpowszechnionych poszczególnych stylów, zwłaszcza baroku i historyzmu. Szczególną uwagę zwrócono na źródła i inspiracje artystyczne sztuki żydowskiej w Galicji. Ustalono główne okoliczności, które wpłynęły na rozwój sztuki żydowskiej, a mianowicie: izolacja społeczności żydowskiej, tradycyjne obciążenie ideowe i semantyczne zabytków, przestrzeganie reguł halachicznych, pisma dotyczące tworzenia rzeczy do celów rytualnych i obrzędowych, zachowanie dawnych tradycji w doborze formy, charakteru zdobnictwa, rygorystyczny dobór motywów zdobniczych, a w szczególnych przypadkach nawet reprodukcja archaicznych form. Zachowując tradycyjną formę, ładunek ideowy i semantyczny większości dzieł sztuki użytkowej społeczności żydowskiej Galicji w XVIII wieku – pierwszej tercji XX wieku, wybór złożonej struktury, grupowanie i interpretacja motywów zdobniczych znajdują się pod wpływem efektów stylistycznych sztuki zachodniej. Liczne zachowane zabytki świadczą o otwartości mistrzów na zewnętrzne wpływy sztuki, zapożyczenia i podstawowe elementy przytaczające i wiodące tendencje stylów zachodnich oraz sztukę ukraińską.

EN

The paper focuses on the art of the Jewish community of Galicia from the 18th century to the first third of the 20th century in the context of the European art processes. The analysis of the artistic features of numerous synagogical and household items of the ritual purpose revealed the main trends of particular styles spread, especially baroque and historicism. Special attention is paid to the sources and the artistic inspiration of Jewish art in Galicia. The main circumstances that influenced the development of Jewish art are determined, namely the isolation of the Jewish community, the traditional ideological and semantic load of the monuments, the abidance by the halakhic rules, scriptures on the creating things for ritual and ceremonial purposes, keeping the old traditions in the choice of form, the nature of ornamentation, strict selection of decorating themes and in particular cases even the reproduction of archaic forms. While maintaining the traditional form, the ideological and semantic load for the majority of works of applied arts of the Jewish community of Galicia in the 18th century – the first third of the 20th century, the choice of a composite structure, grouping and ornamental motifs interpretation is influenced by the stylistic effects of Western art. The numerous preserved monuments indicate the openness of masters to the outside art influences, borrowing and basic elements quoting and leading Western styles tendencies as well as Ukrainian art.

14

Historicizing Contemporary Capitalism: Future Retrospection and Temporal Estrangement in Kim Stanley Robinson’s New York 2140 and Nora K. Jemisin’s Emergency Skin

58%

Gilarek A.

Roczniki Humanistyczne

|

2022

|

vol. 70

|

issue 11

37-50

PL

Celem artykułu jest analiza historyzującej perspektywy przyjętej w dwóch opublikowanych w ostatnich latach tekstach fantastycznonaukowych: powieści Kima Stanleya Robinsona New York 2140 (2017) i noweli Nory K. Jemisin Emergency Skin (2019). W obydwu tych tekstach teraźniejszość autorów ukazana jest z punktu widzenia przedstawionej w nich przyszłości i postrzegana jako historyczna przeszłość rzeczywistości przedstawionej. Hipotetyczny dystans czasowy ma umożliwić zakwestionowanie i rekalibrację sposobu postrzegania przez czytelnika współczesnego kapitalizmu. Opierając się na tekstach Robinsona i Jemisin, artykuł omawia historyzm i mimetyczny potencjał literatury fantastycznonaukowej, przejawiający się w sposobie, w jaki sytuuje ona teraźniejszość jako element procesu historycznego. Zabieg ten ma na celu uzyskanie lepszego zrozumienia współczesnych trendów i przewidywanych trajektorii ich rozwoju. W obu tekstach dychotomii między wyobrażoną przyszłością a pozaliteracką teraźniejszością odpowiada dialektyka utopijno-dystopijna, w której rzeczywistość późnego kapitalizmu jest jednoznacznie identyfikowana jako dystopijna. Połączenie perspektywy utopijnej i fantastycznonaukowej daje efekt wyobcowania poznawczego, który pociąga za sobą odnowę percepcyjną w odniesieniu do kapitalizmu, którego rzekomo niepodważalny status jest zakwestionowany przez ujawnienie jego historycznej zmienności. Celem analizy jest wykazanie, że uhistorycznianie współczesnego kapitalizmu w ramach science fiction może podważyć ideologiczną hegemonię neoliberalizmu, obnażyć jego dystopijne cechy i wskazać możliwości przekształcenia systemu, który opiera się na założeniu, że nie ma wobec niego alternatyw. Taka historyzacja może wywołać epistemiczną przemianę w postrzeganiu przez czytelnika współczesnej rzeczywistości społeczno-gospodarczej, podkreślając zarówno jej niedostrzegane dotąd defekty, jak i jej (r)ewolucyjny potencjał.

EN

The paper looks at the historicizing approach adopted in two recent science-fiction books: Kim Stanley Robinson’s novel New York 2140 (2017) and Nora K. Jemisin’s novella Emergency Skin (2019). In both, the authors’ present is approached from the vantage point of a speculatively posited future and looked upon as the historical past of the text. The hypothesized temporal distance is meant to challenge and recalibrate the reader’s perception of contemporary capitalism. Based on Robinson’s and Jemisin’s narratives, the paper discusses the historicity and mimetic potential of science fiction, manifested in the genre’s ability to situate the present as part of a historical process for an enhanced understanding of contemporary trends and their projected trajectories. In the two texts, the dichotomy between the envisioned future and the present-as-past is paralleled by a utopian/dystopian dialectic, wherein the reality of late capitalism is unequivocally identified as dystopian. The utopian and science-fiction perspectives combined produce the effect of cognitive estrangement, which entails a perceptual renewal with regard to capitalism, whose alleged incontestable status is challenged by the exposure of its historical mutability. The aim of the analysis is to demonstrate that historicizing contemporary capitalism within science fiction may challenge the ideological hegemony of neoliberalism, expose its dystopian features, and indicate possibilities for the transformation of a system that proclaims to have no alternatives. Such historicization may produce an epistemic shift in the reader’s perception of the contemporary socioeconomic reality, by emphasizing both its unrecognized flaws and its (r)evolutionary potential.

15

Józef Mehoffer’s competition design for the polychrome decoration of the Franciscan Church in Kraków, 1894. An attempt to reconstruct the artist’s decorative concept

44%

Studziżba-Kubalska B.

Sacrum et Decorum. Materiały i studia z historii sztuki sakralnej

|

2022

|

vol. XV

39-78

EN

Józef Mehoffer’s competition design for the painting decoration of the Franciscan Church in Kraków in 1894 has not yet been found. This article is an attempt to reconstruct the artist’s decorative concept on the basis of the surviving sketches for the project, as well as notes drawn and written in a sketchbook from 1893–1894. The artist, who was in Paris in February 1894, heard about the competition from Tadeusz Stryjeński. The project he sent to the jury in May 1894 did not meet the formal requirements; it was too sketch-like and unpolished and was not accepted. Mehoffer began work on it with detailed studies of sources and iconography, documented by his drawings and notes in his sketchbook. These bear witness to his technical dependence on Jan Matejko and the painters of the historicist school. The artist’s meticulous approach in this respect was perhaps one of the reasons why the project was not completed within the three-month deadline set by the jury. A stylistic analysis of Mehoffer’s sketches for the decoration of the Franciscan Church leads to the conclusion that they were created under the influence of Matejko’s polychrome decoration of the presbytery of St Mary’s Church in Kraków, as well as other sacral decoration of the second half of the 19th century, associated with the current of academic historicism – an important model for the Polish artist was undoubtedly the polychrome decoration of the chapels of Notre Dame Cathedral in Paris – by Eugène Viollet-le-Duc and Maurice Ouradou. Mehoffer owed much of his inspiration for the iconography of his design, in which the dominant motifs were depictions of 13th-century Polish saints, nuns, female rulers and Piast princes, to Matejko’s work, The Defeat of Legnica – The Rebirth of Poland. 1241, 1888. The overall vision for the decoration of the Franciscan Church, which he did not include in the competition design but described in his notes, went beyond historicism. It demonstrates the artist’s sensitivity to the new trends in art at the turn of the 20th century, and the fact that he was already aware of the profound changes taking place in the style of monumental painting and in the perception of its function.

PL

Konkursowy projekt Józefa Mehoffera dekoracji malarskiej krakowskiego kościoła Franciszkanów z 1894 roku nie został dotychczas odnaleziony. Niniejszy artykuł jest próbą odtworzenia koncepcji dekoracyjnej artysty w oparciu o zachowane szkice do projektu, a także notatki rysunkowe i pisane w szkicowniku z lat 1893–1894. Informację o ogłoszeniu konkursu w lutym 1894 roku przebywający w Paryżu artysta otrzymał od Tadeusza Stryjeńskiego. Projekt, który przesłał jury w maju 1894 roku, nie spełniał formalnych wymogów konkursowych, był niedopracowany, nazbyt szkicowy, nie został więc zaakceptowany. Pracę nad nim Mehoffer rozpoczął od dogłębnych studiów źródłowych, ikonograficznych, które dokumentują jego rysunki i notatki w szkicowniku. Świadczą one o jego warsztatowej zależności od Jana Matejki i malarzy nurtu historyzmu. Skrupulatna postawa artysty w tym zakresie stała się – być może – jedną z przyczyn nieukończenia projektu w wyznaczonym przez jury terminie trzech miesięcy. Analiza stylistyczna szkicowych projektów Mehoffera dekoracji kościoła franciszkańskiego prowadzi do konkluzji, iż były one tworzone pod wpływem Matejkowskiej polichromii prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie, jak również innych dekoracji sakralnych drugiej połowy XIX wieku związanych z nurtem naukowego historyzmu – ważnym wzorem dla polskiego artysty była niewątpliwie polichromia kaplic katedry Notre Dame w Paryżu – Eugène’a Viollet-le-Duca i Maurice’a Ouradou. Ikonografię swego projektu, w którym dominującym wątkiem były wyobrażenia trzynastowiecznych polskich świętych mniszek i władczyń oraz piastowskich książąt, Mehoffer w znacznej mierze zawdzięczał inspiracji dziełem Matejki, Klęska legnicka – Odrodzenie R. P. 1241, 1888. Całościowa wizja dekoracji kościoła Franciszkanów, której nie zawarł w konkursowym projekcie, a którą opisał w swych notatkach, wykraczała jednak poza ramy historyzmu. Świadczyła o wrażliwości artysty na nowe tendencje w sztuce przełomu XIX i XX wieku, o tym, iż zauważał on już wówczas głębokie przemiany dokonujące się w stylistyce malarstwa monumentalnego i w postrzeganiu jego funkcji. Słowa kluczowe: kościół Franciszkanów w Krakowie, Józef Mehoffer, projekt konkursowy, dekoracja malarska, Tadeusz Stryjeński, polskie święte XIII wieku, książęta piastowscy XIII wieku, polichromia Matejki prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie, historyzm, malarstwo dekoracyjne 2. połowy XIX wieku, Klęska legnicka – Odrodzenie R.P. 1241 Jana Matejki

16

Tendencje nihilistyczne w pedagogice ogólnej

44%

Kruszelnicki W.

Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja

|

2018

|

vol. 21

|

issue 1(81)

137-150

PL

Dominującą metanarracją w obrażonej na wielkie metanarracje kulturze „ponowoczesnej” po-zostaje opowieść o zmęczeniu poszukiwaniem prawdy uniwersalnej, o pogodzeniu się z niewspółmiernością perspektyw i wielością światopoglądów oraz o uznaniu interpretacji jako naszego właściwego sposobu doświadczania rzeczywistości. Któż dziś zechciałby spierać się o wartości – tymbardziej w erze panowania tolerancji i politycznej poprawności, gdy gościnność i „pedagogikę azylu” ogłoszono warunkiem wstępnym i niezbędnym integracji społecznej w nader beztrosko zakładanym modelu „pluralizmu kulturowego”? (zob.: Włodarczyk 2009). Zgoda, właśnie fakty nie istnieją,tylko interpretacje (gerade Thatsachen giebt es nicht, nur Interpretationen) – jak pierwszy powie-dział F. Nietzsche (1995, s. 211; 1988, s. 315). Interpretacja jest naszym sposobem bycia – przypisywaniem sensu temu, co jest. Ale czy oznacza to, że wszystkie interpretacje, tj. wszystkie opisyświata i wszystkie prawdy, wszystkie wyznawane wartości, są sobie równe? Czy nie ma żadnychkryteriów ich oceny? Esej stara się udzielić odpowiedzi na te pytania. Jest też próbą rozliczenia sięz nurtem hermeneutycznym w pedagogice, w którym tendencje sceptyczno-relatywistyczne wychodzą na plan pierwszy i kulminują w postawie zabarwionej nihilizmem.

17

Józef Mehoffer’s competition design for the polychrome decoration of the Franciscan Church in Kraków, 1894. An attempt to reconstruct the artist’s decorative concept

44%

Studziżba-Kubalska B.

Sacrum et Decorum. Materiały i studia z historii sztuki sakralnej

|

2022

|

vol. XV

39-78

EN

Józef Mehoffer’s competition design for the painting decoration of the Franciscan Church in Kraków in 1894 has not yet been found. This article is an attempt to reconstruct the artist’s decorative concept on the basis of the surviving sketches for the project, as well as notes drawn and written in a sketchbook from 1893–1894. The artist, who was in Paris in February 1894, heard about the competition from Tadeusz Stryjeński. The project he sent to the jury in May 1894 did not meet the formal requirements; it was too sketch-like and unpolished and was not accepted. Mehoffer began work on it with detailed studies of sources and iconography, documented by his drawings and notes in his sketchbook. These bear witness to his technical dependence on Jan Matejko and the painters of the historicist school. The artist’s meticulous approach in this respect was perhaps one of the reasons why the project was not completed within the three-month deadline set by the jury. A stylistic analysis of Mehoffer’s sketches for the decoration of the Franciscan Church leads to the conclusion that they were created under the influence of Matejko’s polychrome decoration of the presbytery of St Mary’s Church in Kraków, as well as other sacral decoration of the second half of the 19th century, associated with the current of academic historicism – an important model for the Polish artist was undoubtedly the polychrome decoration of the chapels of Notre Dame Cathedral in Paris – by Eugène Viollet-le-Duc and Maurice Ouradou. Mehoffer owed much of his inspiration for the iconography of his design, in which the dominant motifs were depictions of 13th-century Polish saints, nuns, female rulers and Piast princes, to Matejko’s work, The Defeat of Legnica – The Rebirth of Poland. 1241, 1888. The overall vision for the decoration of the Franciscan Church, which he did not include in the competition design but described in his notes, went beyond historicism. It demonstrates the artist’s sensitivity to the new trends in art at the turn of the 20th century, and the fact that he was already aware of the profound changes taking place in the style of monumental painting and in the perception of its function.

PL

Konkursowy projekt Józefa Mehoffera dekoracji malarskiej krakowskiego kościoła Franciszkanów z 1894 roku nie został dotychczas odnaleziony. Niniejszy artykuł jest próbą odtworzenia koncepcji dekoracyjnej artysty w oparciu o zachowane szkice do projektu, a także notatki rysunkowe i pisane w szkicowniku z lat 1893–1894. Informację o ogłoszeniu konkursu w lutym 1894 roku przebywający w Paryżu artysta otrzymał od Tadeusza Stryjeńskiego. Projekt, który przesłał jury w maju 1894 roku, nie spełniał formalnych wymogów konkursowych, był niedopracowany, nazbyt szkicowy, nie został więc zaakceptowany. Pracę nad nim Mehoffer rozpoczął od dogłębnych studiów źródłowych, ikonograficznych, które dokumentują jego rysunki i notatki w szkicowniku. Świadczą one o jego warsztatowej zależności od Jana Matejki i malarzy nurtu historyzmu. Skrupulatna postawa artysty w tym zakresie stała się – być może – jedną z przyczyn nieukończenia projektu w wyznaczonym przez jury terminie trzech miesięcy. Analiza stylistyczna szkicowych projektów Mehoffera dekoracji kościoła franciszkańskiego prowadzi do konkluzji, iż były one tworzone pod wpływem Matejkowskiej polichromii prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie, jak również innych dekoracji sakralnych drugiej połowy XIX wieku związanych z nurtem naukowego historyzmu – ważnym wzorem dla polskiego artysty była niewątpliwie polichromia kaplic katedry Notre Dame w Paryżu – Eugène’a Viollet-le-Duca i Maurice’a Ouradou. Ikonografię swego projektu, w którym dominującym wątkiem były wyobrażenia trzynastowiecznych polskich świętych mniszek i władczyń oraz piastowskich książąt, Mehoffer w znacznej mierze zawdzięczał inspiracji dziełem Matejki, Klęska legnicka – Odrodzenie R. P. 1241, 1888. Całościowa wizja dekoracji kościoła Franciszkanów, której nie zawarł w konkursowym projekcie, a którą opisał w swych notatkach, wykraczała jednak poza ramy historyzmu. Świadczyła o wrażliwości artysty na nowe tendencje w sztuce przełomu XIX i XX wieku, o tym, iż zauważał on już wówczas głębokie przemiany dokonujące się w stylistyce malarstwa monumentalnego i w postrzeganiu jego funkcji. Słowa kluczowe: kościół Franciszkanów w Krakowie, Józef Mehoffer, projekt konkursowy, dekoracja malarska, Tadeusz Stryjeński, polskie święte XIII wieku, książęta piastowscy XIII wieku, polichromia Matejki prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie, historyzm, malarstwo dekoracyjne 2. połowy XIX wieku, Klęska legnicka – Odrodzenie R.P. 1241 Jana Matejki

Refine search results

Historyzm na opak? : refleksje nad konserwacją zabytków w dwudziestym wieku

Aesthetic Historism and the Aesthetics of Tidibe: Ritual, Performance, and Contested Perceptions of “Skin” in the Papuan Highlands

Józefa Kazimierza Plebańskiego krytyka tzw. krakowskiej szkoły historycznej

Paradygmaty estetyczne i architektoniczne w wiedeńskiej architekturze sakralnej przełomu XIX i XX wieku

Na marginesach lektur - Konwencje „wyczerpane” acz „wyćwiczone” (w twórczości epigońskiej) — na przykładzie zbioru opowiadań „Gniazda szlacheckie” Michała Synoradzkiego

Borys Zinserling (1890–1961) i jego wizja wnętrz ministerstwa sprawiedliwości. Uwagi na marginesie mecenatu ministra Aleksandra Meysztowicza oraz ministra i senatora Czesława Michałowskiego

Університет, джаз та іронія: Володимир Короткевич у колі українських шістдесятників

Między ideą a konstrukcją. Projekty ołtarzy Jana Matejki

The Idea of World and Human of Józef Kazimierz Plebański (1831–1897)

Alegoria, realizm, historyzm – dylematy krytyków drugiej połowy XIX wieku. Wstępne rozpoznanie

Ideał nauki Józefa Kazimierza Plebańskiego (1831–1897)

The power station of Elektrizitätswerk Schlesien AG in Siechnice. An industrial plant in the 20th century – a work of an engineer and an architect-artist

Artistic Features of Besamims in Eastern Galicia in the 18th – the first third of the 20th Century

Historicizing Contemporary Capitalism: Future Retrospection and Temporal Estrangement in Kim Stanley Robinson’s New York 2140 and Nora K. Jemisin’s Emergency Skin

Józef Mehoffer’s competition design for the polychrome decoration of the Franciscan Church in Kraków, 1894. An attempt to reconstruct the artist’s decorative concept

Tendencje nihilistyczne w pedagogice ogólnej

Józef Mehoffer’s competition design for the polychrome decoration of the Franciscan Church in Kraków, 1894. An attempt to reconstruct the artist’s decorative concept