Search results

1

Theatrum Passio sancti Stanislai. Kilka uwag na temat roli katedry krakowskiej jako mauzoleum świętego Stanisława

100%

Rożnowska-Sadraei A.

Folia Historica Cracoviensia

|

2003

|

vol. 9

EN

On 8 September 1253 bishop Stanisław of Szczepanów was canonised in the basilica of St Francis at Assisi. A year later his relics were elevated to the altar in the centre of the crossing of the so-called second Romanesque cathedral on the ancient Wawel hill at Kraków. This elevation transformed the church, which had functioned for centuries as the seat of the second most important bishop in the country, into the centre of St Stanisław’s cult. In time the cathedral acquired other functions, becoming the Polish coronation church and royal necropolis, a true Kónigskirche, as well as undergoing numerous architectural transformations. All the transformations, especially in the western part of the church, were to a great degree linked with the presence of the saint’s shrine. Yet in the past students of the cathedral focused mainly on the changes in the structural fabric of the building. Only a few scholars have devoted their attention to other issues such as patronage or an ideological programme and, most importantly, to the study of the church as the main sanctuary of St Stanislaw.

PL

Dnia 8 września 1253 roku biskup Stanisław ze Szczepanowa, pierwszy polski męczennik, został kanonizowany w Asyżu. Rok później jego szczątki uroczyście podniesiono na ołtarz w centralnym punkcie tzw. drugiej (albo Hermanowskiej) katedry romańskiej na Wawelu. Wraz z wyniesieniem biskupa na ołtarze katedra uzyskała rangę głównego sanktuarium Świętego i Caput Regni Poloniae. Z czasem stała się też miejscem koronacji i mauzoleum królewskim; parokrotne przebudowy były w dużym stopniu związane z istnieniem ołtarza i grobu św. Stanisława - Ara Patriae. Aby w pełni zrozumieć rolę katedry, należy więc przeanalizować jej funkcję jako kościoła pielgrzymkowego.Nie ma podstaw, aby przypuszczać, że planowany był spójny program ikonograficzny związany z mauzoleum św. Stanisława. Możliwa jest jednak rekonstrukcja planu nawy świątyni romańskiej jak również nawy i fasady gotyckiej zachowanych w swojej istocie do dnia dzisiejszego. Na tej podstawie artykuł postuluje, czerpiąc argumenty z arystotelewskiej teorii optyki i teorii poznania św. Tomasza z Akwinu, że choć w katedrze romańskiej i gotyckiej portal południowy służył jako ostium maius, to analiza czternastowiecznej fasady i jej kutych metalowych drzwi wskazuje, że właśnie tędy wchodzili do kościoła zwykli pielgrzymi. Było to przejście rzeczywiste, a także symboliczne i drzwi kazimierzowskie (ich skromna skala była podyktowana prawdopodobnie trudnościami finansowymi kapituły i dworu) okazały się świetnie dostosowane do roli portalu między terrena i civita Dei. Za zapowiedź, ale także ilustrację, tego rite de passage uznać można symobliczny „diagram” wykreślony na fasadzie zachodniej. W formie drabiny hierarchicznej wznosi się od drzwi z cyfrą Kazimierza Wielkiego, symbolizujących Body Natural czyli królestwo doczesne, poprzez herb państwa polskiego (Body Politics czyli majestat królestwa jako „Corona Regni Poloniae”) do figury świętego Stanisława, który jest Alter Christus czyli przedstawicielem Króla Niebios na ziemi. Momentalnie po przekroczeniu portalu wierni zanurzali się w ten mistyczny krajobraz Theatrum Passio sancti Stanislai, którego perspektywa zdominowana była przez mauzoleum Stanisława wznoszące się na osi nawy. Męczeńska śmierć biskupa przy ołtarzu w momencie podniesienia Hostii czyniła go naśladowcą Chrystusa i membra Christi. Ten motyw, wprowadzony przez Kadłubka i rozwinięty przez Wincentego z Kielczy w Vitae, dominował w narracyjnych cyklach w XVI w., ale pojawił się już w czternastowiecznej ikonografii św. Stanisława. W ten sposób jego męczeństwo przedstawiały miniatury Legendarium Andegaweńskiego oraz, prawdopodobnie, pierwsza trumna relikwiarzowa (rekonstruowana na podstawie Vita s. Stanislai Długosza i protokołu wizytacji biskupiej z XVII w.). Szczególnie w katedrze święty jawił się jako Alter Christus - na lewo od jego grobu wznosił się ołtarz św. Jana Ewangelisty z obrazem Chrystusa Zmartwychwstałego, a pokaźny krucyfiks królował nad mauzoleum. Duchowieństwo kapitulne i królowie polscy, kształtując formę katedry i dekorację mauzoleum, kreowali obraz świętego i wpływali na przeżycia religijne pielgrzymów.Artykuł stawia tezę, że ich decyzje artystyczne, a w szczególności przemiana katedry w nekropolię jagiellońską, spowodowały migrację religijności ludowej w kierunku kościoła św. Michała na Skałce, uznanego przez tradycję za miejsce egzekucji św. Stanisława. W świetle tego wydaje się prawdopodobne, że niebezpieczeństwo zupełnego odwrócenia się miasta od katedry było jednym z motywów, dla których Jagiellonowie podejmowali tak częste pielgrzymki na Skałkę. Procesje te integrowały i manifestowały społeczną lojalność, a także zabiegały o poparcie narodu dla osoby i polityki króla. Będąc aktem kontroli społecznej, miały wielkie znaczenie jako moment „konkordii idealnej”.

2

Srebrne wyposażenie średniowiecznego ołtarza św. Stanisława w katedrze krakowskiej

100%

Czyżewski K.

Folia Historica Cracoviensia

|

2003

|

vol. 9

EN

The article looks at these elements of St. Stanislaus’ tomb in the Gothic Cathedral on the Wawel Hill which were made of silver. Except for one (a reliquary diptych) all were destroyed and are known only from written records. The basic issue is to establish the date and the founder of a wooden coffin covered with gilded silver plates, in which the relics of the Martyr were placed. The literature on the subject attributed the foundation of the reliquary to St. Kunegunda (1234-1292), Elizabeth of Poland (1305-1380), St. Jadwiga, Hedvig of Anjou (1374-1399) and Ladislaus the Short (1260 or 1261-1333). Thanks to the records written in 1631 by a priest Jan Wielewicki which mention the renovation of the medieval coffin, we know that it had an inscription which unequivocally pointed to the person of Elizabeth of Poland, wife of a Hungarian king Charles I Robert and mother of a king of Hungary and Poland Louis d’Anjou, as the founder. A detailed description included in the records of an inspection of the Cracow Cathedral in 1670 allows an approximate reconstruction of this work of art, which was a box-reliquary of approximate measurements: 175, 8x87, 9x43, 95 cm, closed with a ridge roof cover of unknown height. It had cast decoration. The longer sides were each interspersed with 6 and the shorter with 2 pictures with the scenes from St. Stanislaus’s life. Likenesses of 18 bishops adorned both patches of the corners and axes of the shorter sides were accentuated with buttresses. Top rims of the cover were decorated with an open-work comb (tracery). Iconographic programme cannot be reconstructed on the basis of the existing sources. After a new coffin for the remains of the Saint was funded by Sigismund III, the old one was used as a reliquary for the hand and placed in St. Peter and Paul’s chapel, which - according to tradition - originally housed the tomb. After the cathedral was looted by the Swedes in 1657, the medieval reliquary was put back in the middle of the church. Then, in the years 1669 -1671, when a new silver coffin was funded by bishop Piotr Gembicki, it was re-cast. An important element of St. Stanislaus’ altar decoration before 1512 (when Sigismund I had an imposing silver retable made) were paintings which were kept in the treasury and placed on the mensa during the liturgy. Inventories list 12 ‘plates’ in all, some of which were made of silver, some covered with silver sheet metal (frames, dresses) and some only decorated with such applique. The most imposing was a triptych with the Holy Trinity engraved on sheet metal and richly set with jewels (in the type of Throne of Mercy) and the figures of Mary with the Child and St. John the Evangelist. Among the rest the most prominent were the depictions of the Salvator and the Virgin Mary with the Child. Some were accompanied by markings indicating their Byzantine or Ruthenian origins. A painting of Mary holding little Jesus in her arms, covered with a silver plate with lilies in the background, set with jewels and pearls, in a frame decorated with Polish and Hungarian coats of arms deserves special attention. It can undoubtedly be considered as a twin work to the three paintings stored in the treasury in Aachen and one in Mariazell, funded by Louis d’Anjou. The only painting of those which used to adorn the altar of St. Stanislaus which has survived to the present is the reliquary diptych with silver appliques, set with precious stones, depicting the Virgin Mary with the Child and Vemicle. It was painted in Cracow around 1440-1450 and was funded by the cathedral curate Maciej of Grodziec.

PL

Badania nad ołtarzem św. Stanisława w katedrze krakowskiej zainaugurowane już w 2. połowie XIX w. przez księży Ludwika Łętowskiego i Ignacego Polkowskiego, kontynuowane były w kolejnym stuleciu, a ich uwieńczeniem stało się monograficzne opracowanie autorstwa Michała Rożka, opublikowane w 1979 r. przy okazji obchodów 900. rocznicy męczeńskiej śmierci Patrona Polski. Mimo licznych opracowań dotyczących architektury barokowej konfesji oraz kolejnych trumien-relikwiarzy, wiele kwestii historycznych oraz historyczno-artystycznych nie zostało dotąd rozwiązanych. Na nowe ujęcie zasługuje katedra romańska oraz niedawno wysunięte przez Mariusza Karpowicza propozycje atrybucyjne względem kaplicy wzniesionej przez bp. Marcina Szyszkowskiego w drugim dziesięcioleciu w. XVII. Na uboczu badań pozostały dekorujące ją rzeźby i malowidła. Brakuje systematycznego zestawienia ruchomego wyposażenia ołtarza (naczynia, tkaniny liturgiczne itp.) oraz składanych przy nim wotów. Poważnym zadaniem stojącym przed historykami jest pełne opracowanie kultu św. Stanisława, oczywiście z uwzględnieniem liturgii sprawowanej przy jego relikwiach w katedrze. Niniejszy tekst ma zapełnić jedynie kilka luk w wiedzy na temat Stanisławowego grobu. Poświęcony został tylko tym elementom jego wyposażenia powstałym w okresie średniowiecza, które wykonano ze srebra. Znamy je tylko z przekazów archiwalnych - ich ranga artystyczna i historyczna skłania jednak do ich przypomnienia oraz, o ile na to pozwalają źródła, szerszego omówienia.

3

Kalendarz z Kodeksu Gertrudy jako świadectwo dewocji monarszej. Wokół kultu świętych na styku chrześcijaństwa łacińskiego i wschodniego w XI wieku

71%

Pac G.

Roczniki Historyczne

|

2018

|

vol. 84

EN

Artykuł dotyczy kalendarza z Kodeksu Gertrudy i składa się z dwóch części. W pierwszej autor odnosi się do dotychczasowej dyskusji dotyczącej czasu i miejsca powstania oraz wzorów kalendarza, w drugiej zaś stawia tezę o wpływie samej Gertrudy lub jej kręgu na kształt kalendarza, w szczególności zaś na dobór wspomnień świętych w nim zawarty. The paper deals with the calendar from Gertruda’s Codex and consists of two parts. In the first, the author discusses earlier proposals concerning the time and place of the calendar’s creation and its patterns, and in the second, a thesis is presented on the influence of Gertruda herself or her circle on the form of the calendar, especially the selection of the remembrances of saints it includes.

4

Kilka uwag na temat datowania, autorstwa i historii obrazu Zaśnięcie Matki Boskiej w zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie

61%

Spodaryk A.

Biuletyn Historii Sztuki

|

2023

|

vol. 85

|

issue 3

47-82

EN

The painting Dormition of the Virgin Mary, acquired from the collegiate church of St. Michael on the Wawel Hill and currently in the Princes Czartoryski Museum in Cracow (inv. no. MNK XII-341), was many times discussed in specialist literature, but the accepted scholarly views on its dating and authorship replicated the findings of 1956. This article constitutes an attempt at a reconsideration of these issues on the basis of written sources, which by now have been more thoroughly studied, the results of conservation research, as well as infrared photographs. The author argues the painting in question was executed ca. 1522 and should be attributed to Michael Lancz von Kitzingen. In addition, the author discusses some issues in the history of the paining and the course of its conservation over the years.

PL

Obraz Zaśnięcie Matki Boskiej, pochodzący z kolegiaty św. Michała na Wawelu, obecnie w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie (nr inw. MNK XII-341), był wielokrotnie omawiany w literaturze przedmiotu, ale przyjęte w nauce poglądy na temat jego datowania i autorstwa powielają ustalenia z 1956 r. W artykule podjęto próbę ponownego rozpatrzenia tych kwestii na podstawie lepiej obecnie rozpoznanych źródeł pisanych, wyników badań konserwatorskich oraz fotografii w podczerwieni. Autor dowodzi, że omawiany obraz powstał ok. roku 1522 i jest dziełem Michała Lancza z Kitzingen. Ponadto w tekście omówiono dzieje obrazu i historię jego konserwacji.

Refine search results

2 Folia Historica Cracoviensia

1 Biuletyn Historii Sztuki

1 Roczniki Historyczne

1 Czyżewski K.

1 Pac G.

1 Rożnowska-Sadraei A.

1 Spodaryk A.

1 2023

1 2018

2 2003

Theatrum Passio sancti Stanislai. Kilka uwag na temat roli katedry krakowskiej jako mauzoleum świętego Stanisława

Srebrne wyposażenie średniowiecznego ołtarza św. Stanisława w katedrze krakowskiej

Kalendarz z Kodeksu Gertrudy jako świadectwo dewocji monarszej. Wokół kultu świętych na styku chrześcijaństwa łacińskiego i wschodniego w XI wieku

Kilka uwag na temat datowania, autorstwa i historii obrazu Zaśnięcie Matki Boskiej w zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie