Search results

1

O tajemniczej staropolskiej potrawie – giejślic (siódma woda po kisielu?)

100%

Przęczek-Kisielak S.

Język Polski

|

2021

|

vol. 101

|

issue 4

60-74

PL

Artykuł jest studium leksykologicznym staropolskiej nazwy potrawy giejślic, jednostki notowanej w Słowniku staropolskim i opatrzonej w kartotece tego słownika komentarzem: „Wyraz być może niemiecki”. Autorka, sięgając głównie do niemieckiej literatury językoznawczej i historyczno-kulturowej (brak w zasadzie opracowań polskojęzycznych na ten temat), stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: czym był giejślic, czy wyraz ten jest rzeczywiście germanizmem, jaka jest w ogóle jego etymologia oraz czy giejślic, żur i kisiel to tożsame potrawy. Efektem tych poszukiwań językoznawczo-historycznych jest prawdopodobnie ogólnosłowiański, a potem również staropolski leksem kisielica, nienotowany w SStp, a zapożyczony przez Niemców w postaci leksemu geislitze z wariantami graficzno-fonetycznymi: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, przejętego następnie przez język polski w postaci leksemu giejślic, oznaczającego potrawę nieco inną jednak niż żur i kisiel. Źródłem zaś frazeologizmu siódma woda po kisielu nie są – jak twierdzi się w wielu opracowaniach – popłuczyny w naczyniu po kisielu, ale fakt, że ów kisiel gotowano kilka razy, dolewając do starego zakwasu wodę, rozrzedzając więc ów kisiel kilkakrotnie.

XX

The article is a lexicological study of an Old Polish dish giejślic, an entry listed in Słownik staropolski with the comment in the dictionary file: “The word may be German”. The author, referring mainly to German linguistic and historical-cultural literature (there are generally no Polish-language studies on this subject), tries to answer three basic questions: what was giejślic, is this word really a Germanism, what is in general its etymology and whether giejślic, sour soup and jelly are identical dishes. The result of this linguistic and historical search is probably the all-Slavic, and later also the Old Polish unit kisielica, not listed in Słownik staropolski, and borrowed by the Germans in the form of the geislitze lexeme with graphic and phonetic variants: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, adopted by Polish later on in the form of the lexeme giejślic, yet meaning a dish slightly different than sour soup and jelly. The source of the idiomatic expression siódma woda po kisielu ‘the seventh water after jelly’ is not – as many sources claim – the slops in a jelly dish, but the fact that the jelly was boiled several times, adding water to the old leaven, so the jelly was thinned several times.

2

O wybranych dźwiękonaśladowczych czasownikach związanych z czynnością jedzenia oraz ich nacechowaniu ekspresywnym we współczesnej polszczyźnie

100%

Mitrenga B.

Poradnik Językowy

|

2023

|

vol. 809

|

issue 10

48-65

EN

This article discusses the topic of echoic verbs related to the act of eating in the context of their expressive nature in contemporary Polish. The author pays attention to verbs that, according to Maciej Mączyński, indicate the “piggish” model of eating (including ciamkać, glamać, mlaskać, siorbać), verifies which of them are noticed in modern general dictionaries of the Polish language with meanings related to food, and analyses the microstructure of the entries, pointing to indications of the expressive nature of the verbs. She refers the conclusions on the contemporary expressive nature of the analysed verbs to the fi ndings of psychologists regarding misophonia. Moreover, she bases them on observing new phenomena and trends on the Internet, including ASMR, mukbangs, and food challenges. The analysis of contexts has shown that the today’s atitude to the sounds made while eating is differentiated and determined by biological, cultural, psychological, and social factors.

PL

W artykule podjęto tematykę czasowników dźwiękonaśladowczych związanych z czynnością jedzenia w kontekście ich nacechowania ekspresywnego we współczesnej polszczyźnie. Autorka zwróciła uwagę na czasowniki, które według Macieja Mączyńskiego wskazują na „świński” model jedzenia (m.in. ciamkać, glamać, mlaskać, siorbać), zweryfikowała, które z nich we współczesnych słownikach ogólnych języka polskiego notowane są w znaczeniach związanych z jedzeniem oraz poddała analizie mikrostrukturę haseł, wskazując na sygnały świadczące o nacechowaniu ekspresywnym czasowników. Wnioski na temat współczesnego nacechowania ekspresywnego analizowanych czasowników odniosła do ustaleń psychologów dotyczących mizofonii oraz oparła na obserwacji nowych zjawisk i trendów w internecie, do których zaliczyła ASMR, mukbangi oraz food challenges. Analiza kontekstów wykazała, że współcześnie nastawienie do odgłosów wydawanych podczas jedzenia jest zróżnicowane i uwarunkowane czynnikami biologicznymi, kulturowymi, psychologicznymi i społecznymi.

3

Brykała – zasięg regionalny (krakowski?) i etymologia

100%

Przęczek-Kisielak S.

Język Polski

|

2023

|

vol. 103

|

issue 2

91-109

PL

Artykuł jest studium leksykologicznym i historyczno-etymologicznym jednostki brykała/brykacz uznanej m.in. w źródłach etnograficznych za regionalizm krakowski. Autorka, dokonując przeglądu różnych źródeł z zakresu językoznawstwa, etnografii, historii, historii kultury, a także wojskowości, rozpatruje cztery aspekty funkcjonowania tego leksemu w polszczyźnie: semantyczny, geograficzny, społeczny (I część artykułu) i etymologiczny (II część). Ta analiza pozwala określić zasięg geograficzny brykały/brykacza (uogólniając, Polska wschodnia – makroregionalizm) oraz społeczny (chleb spożywany ze względu na swoje wartości odżywcze głównie przez żołnierzy). Etymologia wyrazu pozostaje niepewna, choć udało się autorce sformułować pewne hipotezy wskazujące na źródło wyrazu: (1) pożyczka wschodniosłowiańska, nawiązująca do ros. brjaknut’ ‘przechodzić wilgocią, pęcznieć’; (2) pożyczka wschodniosłowiańska, nawiązująca do czasownika brykać lub znaczenia zgeneralizowanego rdzenia bryk- ‘sprzeciwiać się’; (3) brykała, pierwotnie rodzaj mąki z prosa (bryk), następnie potrawa z niej wykonywana lub ‘chleb z brzyka>bryka’).

EN

The article is a lexical and historical-etymological study of the brykała/brykacz unit, recognized for example in ethnographic sources, as a Krakow regionalism. The author, reviewing various sources from linguistics, ethnography, history and cultural history, as well as the military, considers four aspects of the functioning of this lexeme in the Polish language: semantic, geographical, social (first part of the article) and etymological (second part of the article). This analysis allows to determine the geographical range of the brykała/brykacz (generalizing, eastern Poland – macroregionalism) and social (bread consumed for its nutritional value, mainly by soldiers). The etymology of the word remains uncertain, although the author has managed to formulate some hypotheses indicating the source of the word: (1) East Slavic loan, referring to rus. briaknut' ‘to pass moisture, swell’ or to the meaning; (2) East Slavic loan, referring to verb brykać or a generalized core of the bryk- ‘to oppose’; (3) brykała, originally a kind of millet flour (< ber, brzyk > bryk), then a dish made from it or ‘a bread made of brzyka > bryka’).

4

О русских переводах польских кулинарных книг

71%

Małysa O.

Przegląd Rusycystyczny

|

2022

|

issue 3 (179)

125-149

PL

W artykule rozpatrywane są zagadnienia związane ze specyfiką przekładu polskich książek kucharskich na język rosyjski. Szczególną uwagę zwrócono na serię translatorską tekstu Książka kucharka dla samotnych i zakochanych Marii Lemnis i Henryka Vitry. Przedmiotem analizy stały się różne decyzje translatorskie odnośnie do przekazania tytułu książki, aluzji kulturowych, przepisów kulinarnych, nazw potraw, ich składników oraz narzędzi kuchennych. Są one opisywane z uwzlędnieniem specyfiki gatunkwej tekstu, transformacji społecznych, modeli zachowań oraz stosunków nadawczo-odbiorczych.

RU

В статье обращается внимание на польские поваренные книги в русских переводах. Предметом более подробного анализа является ряд переводов одного из текстов Марии Лемнис и Хенрика Витры, Książka kucharka dla samotnych i zakochanych. Разные переводческие решения, касающиеся передачи заглавия книги и сопутствующих ему паратекстов, сохранения или опущения фоновых знаний, а также способов представления рецептов, названий блюд, ингредиентов и кухонных принадлежностей, описываются с учетом жанровой специфики текста, социальных трансформаций, поведенческих моделей и отношений между отправителем и получателем информации.

EN

The research will focus on Polish cookery books and their Russian translations. A particular focus will be placed on translation series сookery book by Maria Lemnis and Henryk Vitry Książka kucharka dla samotnych i zakochanych. Translation specificity of both texts is reflected not only in ways of finding appropriate equivalents for cuisine-related terminology but also, among others, in communication tactics adopted by translators. This will allow to show specificity of this genre, its varieties and modifications in the context of social transformations, behaviours as well as author-reader relationship.

Refine search results

2 Język Polski

1 Poradnik Językowy

1 Przegląd Rusycystyczny

2 Przęczek-Kisielak S.

1 Małysa O.

1 Mitrenga B.

2 2023

1 2022

1 2021

O tajemniczej staropolskiej potrawie – giejślic (siódma woda po kisielu?)

O wybranych dźwiękonaśladowczych czasownikach związanych z czynnością jedzenia oraz ich nacechowaniu ekspresywnym we współczesnej polszczyźnie

Brykała – zasięg regionalny (krakowski?) i etymologia

О русских переводах польских кулинарных книг