Search results

1

Przeobrażenia społeczne w Gdyni po 1939 roku w świetle „biegu życia” działaczy i sympatyków obozu narodowego

100%

Turek W.

Polish Biographical Studies

|

2015

|

issue 3

73-98

PL

W 1939 r. Gdynia stanowiła jeden z największych ośrodków skupiających zwolenników Stronnictwa Narodowego. Po wybuchu wojny, w zmienionych okolicznościach, zintegrowane wokół narodowo-katolickiej tożsamości środowisko mieszczańskie nie przestało istnieć z dnia na dzień. Dzięki zastosowaniu metody biograficznej można ustalić jego dalsze losy: środowisko działaczy i zwolenników SN nie uległo trwałej dezintegracji w latach 1939–1945, natomiast odrodziło się po 1945 r. Dezintegracja środowiska przedwojennego mieszczaństwa w Gdyni nastąpiła dopiero w latach 1946–1949. Rządzący komuniści zastosowali szereg działań represyjnych nie tylko wobec osób podejmujących antyrządową działalność, ale również w odniesieniu do grup zawodowych i społecznych (lekarzy, adwokatów, kupców, właścicieli nieruchomości) uznanych za „reakcyjne”. Analiza prób statystycznych wykazała, że aresztowania, wysiedlenia, dyskryminacja i nieformalne działania, doprowadziły do likwidacji sektora prywatnego w handlu oraz dezintegracji środowiska stanowiącego przed wojną zaplecze „endecji”. W ujęciu socjologicznym opisane przeobrażenia społeczne miały ważne konsekwencje: po pierwsze przerwana została ciągłość rozwoju mieszczaństwa o konserwatywnym światopoglądzie; po drugie dezintegracja „endeckiego” mieszczaństwa oznaczała przerwanie możliwości symbiozy lokalnej tożsamości kaszubskiej z ogólnopolską tożsamością zbiorową. Rozeszły się drogi dwóch grup społecznych: miejscowych Kaszubów i nowych gdynian.

EN

In 1939 Gdynia was one of the biggest centres gathering supporters of the National Camp (Endecja). After the outbreak of the Second World War, in changed circumstances, the burgher community integrated around the concept of national Catholic identity did not cease to exist in a day. Thanks to the application of the biographical method, it is possible to establish its later history: the community of the National Party activists and supporters was not permanently disintegrated in years 1939–1945 but revived itself after 1945. Final disintegration of Gdynia pre-war burgher community did not take place earlier than in years 1946–1949. Ruling communists employed a wide variety of repressive measures not only against the persons undertaking anti- -government activity, but also against professional and social groups treated as „reactionary” (doctors, lawyers, traders, real property owners). Analysis of the statistical samples revealed that arrests, displacements, discrimination and non-formal actions led to liquidation of the private sector in trade, and disintegration of the community being the base for the Endecja in the pre-war period. From sociological standpoint, described social transformations bore serious consequences: firstly, the continuity of development of the conservative burger community was disrupted; secondly, disintegration of the Endecja burgher community meant the failure in possible symbiosis of local, Kashubian identity with national, collective identity. The ways of two social groups: local Kashubians and new Gdynia inhabitants separated.

2

GDAŃSKI DOM UPHAGENA – MUZEUM WNĘTRZ MIESZCZAŃSKICH. W STRONĘ DAWNEJ TRADYCJI

100%

Barylewska-Szymańska E., Szymański W.

Muzealnictwo

|

2016

|

vol. 57

207-215

EN

It has been eighteen years since the Uphagen House in the centre of historical Gdańsk was re-opened after five years of restoration. The museum of that name refers to Johann Uphagen (1731–1802), the property’s former owner; however, it is not a biographical museum. The Uphagen House has a more universal role; it shows a building typical of Gdańsk’s Main Town. This is a task of particular importance in Gdańsk, where the historical centre ceased to exist in March 1945. After the reconstruction of the interior (1949–1953), the building was left in an unfinished state. The decision to restore museum traditions to this place was postponed for a long time. In the early 1980s, it was decided to rebuild two outbuildings from scratch, but the construction work stopped in the state of an open shell in 1989. The Museum acquired funding from the Foundation for Polish-German Cooperation, which allowed a significant part of renovation in 1993–1998. The decor of the rooms was recreated. The assumptions made also determined decisions were taken regarding the interior design. The furnishings currently on display in the Uphagen House are the result of a compromise between the long-term objectives and the real possibilities. Despite this, when wandering from one room to another visitors to the Uphagen House are able to feel the space which was available to the citizens of Gdańsk in past centuries. The concept of the Museum assumed that the people supervising the exhibition will serve as the guides, and enter into active contact with the visitors, while the verbal or written commentary in each room is limited to a minimum. What is important is to preserve the continuity of the tradition. The format of a museum of interiors makes the use of modern means of exhibitions unnecessary. The most important thing is to remain in direct contact with the space of the house, to wander through the successive rooms unhurriedly. Especially since in the rebuilt Gdańsk it is an encounter with history of an extraordinary kind. Salvaged from the ravages of war, the passages are arranged like a jigsaw, the pieces of a whole which had seemingly been irretrievably lost.

PL

Minęło 18 lat od czasu, gdy w centrum historycznego Gdańska udostępniono – po 5 latach rewaloryzacji – Dom Uphagena. Muzeum w swej nazwie odwołuje się do dawnego właściciela posesji – Johanna Uphagena (1831–1802), jednak nie reprezentuje typu muzeum biograficznego. Domowi Uphagena przypada bardziej uniwersalna rola przedstawiania typowej dla gdańskiego Głównego Miasta struktury zabudowy posesji. Jest to zadanie szczególnie ważne współcześnie w Gdańsku – mieście, którego historyczne centrum przestało istnieć w marcu 1945 roku. Po odbudowie (1949–1953) wnętrze kamienicy pozostawiono w nieukończonym stanie. Przez długi czas oddalana była decyzja o przywróceniu temu miejscu muzealnej tradycji. W początku lat 80. XX w., zdecydowano o odbudowie od podstaw dwóch oficyn. Prace budowlane przerwano w stanie surowym otwartym w 1989 roku. Pozyskanie przez muzeum dofinansowania ze środków Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej pozwoliło na przeprowadzenie w latach 1993–1998 znaczącej części prac rewaloryzacyjnych. Odtworzono wystrój. Przyjęte założenia zdeterminowały także decyzje dotyczące wnętrz. Wyposażenie, które można obecnie oglądać w Domu Uphagena jest wynikiem kompromisu pomiędzy wytyczonymi długofalowymi celami a realnymi możliwościami. Mimo tego zwiedzający Dom Uphagena, wędrując po kolejnych pomieszczeniach, są w stanie odczuć przestrzeń jaką w minionych wiekach mieli do dyspozycji gdańszczanie. W koncepcji muzeum założono, że osoby nadzorujące ekspozycję pełnić będą rolę cicerone, wchodząc aktywnie w kontakt ze zwiedzającymi. Natomiast komentarz słowny ograniczony został w każdym pomieszczeniu do niezbędnego minimum. Ważne jest natomiast zachowanie ciągłości tradycji. Formuła Muzeum Wnętrz Mieszczańskich powoduje, że zbędne wydają się nowoczesne środki muzealne. Najważniejszy pozostaje bezpośredni kontakt z przestrzenią domu, niespieszne wędrowanie przez poszczególne pomieszczenia. Zwłaszcza, że w odbudowanym Gdańsku jest to spotkanie z historią ze wszech miar niezwykłą, ocalonymi z pożogi wojny fragmentami, ułożonymi jak puzzle ponownie w – zdawałoby się – bezpowrotnie utraconą całość

3

Uwagi i uzupełnienia do książki Rafała Kubickiego o testamentach elbląskich

84%

Krajniak R.

Komunikaty Mazursko-Warmińskie

|

2023

|

vol. 321

|

issue 2

358-369

EN

The article presents comments and additions to the book written by Rafał Kubicki on the last wills written in Elbląg in the Middle Ages. Although the monograph as a whole should be considered successful, additions and corrections of the biographical data on the clergymen appearing therein turned out to be necessary. Not all information was accurate, correct and up to date. The article also draws attention to several omitted sources found in the Archives of the Archdiocese of Warmia in Olsztyn, especially the documentation devoted to the last will of Urszula Emyke, widely described in the monograph. Minor corrections are also essential in the index of persons attached to the reviewed work

PL

Artykuł prezentuje uwagi i uzupełnienia do książki Rafała Kubickiego o testamentach elbląskich w średniowieczu. Choć całościowo monografię należy zaliczyć do udanych, niezbędne okazały się chociażby uzupełnienia i sprostowania do danych biograficznych na temat pojawiających się w pracy duchownych. Nie wszystkie podawane informacje były bowiem ścisłe, poprawne i zgodne z aktualnym stanem wiedzy. W artykule zwrócono także uwagę na kilka pominiętych źródeł z zasobu Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie, zwłaszcza na dokumentację poświęconą, szeroko opisywanej w monografii sprawie testamentu mieszczanki Urszuli Emyke. Drobne korekty zgłoszono także do dołączonego do recenzowanej pracy indeksu osób.

4

Nazistowskie wodzostwo w świetle paradygmatu nadczłowieka Fryderyka Nietzschego

84%

Chmiel D.

Horyzonty Polityki

|

2012

|

vol. 3

|

issue 5

251-272

PL

Niniejszy artykuł stanowi próbę diagnozy historycznego fenomenu nazistowskiej idei wodzostwa podjętą z perspektywy antropozofii Fryderyka Nietzschego, której ukoronowaniem jest projekt nadczłowieka. Posługujac się analizą kulturowych, historycznych oraz psychospołecznych uwarunkowań bytu społeczeństwa niemieckiego, traktuje tenże projekt jako filozoficzne tło, na którym zarysowuje polityczny profil wodza III Rzeszy. Celem tego zabiegu jest próba wskazania ideowych zniekształceń pomiędzy koncepcją „przełomowości” narodowosocjalistycznej rewolucji a ahistorycznie pojmowaną zasadą immoralistycznego przełomu ujawnioną w nietzscheańskim postulacie „przewartościowania wszystkich wartości”. Wyniki tychże obserwacji zostają przedstawione w dwóch, jak się okazuje, zasadniczo odmiennych koncepcjach człowieka jako podmiotu działania społeczno-politycznego.

5

Miejsce dla śmierci

84%

Kutyła D. H.

Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria

|

2016

|

issue 2

6

Delegaci miasta Kowna na sejmach Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII wieku

84%

Glemža L.

Rocznik Lituanistyczny

|

2017

|

vol. 3

PL

W okresie panowania Stanisława Augusta magistrat miasta Kowna wysyłał swoich delegatów na sejmy aż osiem razy: od sejmu elekcyjnego 1764 r. do ostatniego grodzieńskiego w 1793 r. Najprawdopodobniej do czasu reform Sejmu Czteroletniego zainteresowanie kownian było ograniczone do spraw lokalnych ich miasta. W 1789 r. pod wpływem Wiadomości o pierwiastkowej miast zasadzie w Polszcze Michała Swinarskiego w kowieńskiej instrukcji znalazły się pierwsze żądania o treści politycznej, dotyczące całej Rzeczypospolitej – aby delegaci miast mieli prawo głosu na każdym sejmie. Z drugiej strony Kowno zawsze orientowało się na największe miasta Wielkiego Księstwa – Wilno i Grodno. W prośbach do sejmu kownianie skupiali uwagę na handlu, rzemiośle, komunikacji miasta, ale dążąc do swoich celów, starali się wykorzystać zmiany zachodzące w całym państwie. Na podstawie kowieńskiego przykładu można zaryzykować tezę, że aktywność polityczna mieszczan litewskich była większa niż dotychczas sądzono w historiografii. During the reign of King Stanislaus Augustus, the burghers of Kowno (Kaunas) sent their delegates to the Sejm of the Commonwealth as many as eight times, starting from the Election Sejm of 1764 to the last, Grodno (Hrodna) Sejm, in 1793. But, most probably, until the reforms of the Four-Year Sejm (1788–1792), their interests focused on local problems and matters concerning their city. In 1789, under the influence of Michał Swinarski’s text Wiadomości o pierwiastkowej miast zasadzie w Polsce (Knowledge of the Primary Principle of Cities in Poland), the instruction of the Kowno sejmik included the first political demands applying to the whole Commonwealth – that representatives of townsmen should participate, with voting rights, in every sejm. On the other hand, Kaunas had always been oriented toward the largest cities of the Grand Duchy of Lithuania – Wilno (Vilnius) and Grodno. In their requests to the Sejm, the burghers focused mainly on local affairs: commerce, crafts, city’s transport, but – in pursuing their objectives – they tried to build on changes within the whole Polish-Lithuanian Commonwealth. The example of Kowno allows us to presume that Lithuanian townsmen were more active politically than previously thought in the literature on the subject.

7

Ojcowskie troski i radości Bazylego Rudomicza, czyli o dzieciach w rodzinie zamojskiego patrycjusza w drugiej połowie XVII wieku

84%

Szamik M.

Wieki Stare i Nowe

|

2023

|

vol. 18

|

issue 23

1-18

EN

Monika Szamik aim in this article is to analyze childhood from the perspective of the father and his role in the life of children in the modern family. Lack of studies on this subject results, among other reasons, from the fact that relevant narrative sources are mostly produced by women over rather than men. Against this background, the poorly known diary of the Zamość burgher Basil Rudomich (approx. 1620-1672) stands out, containing numerous notes about his participation in the upbringing of children and their everyday life. The analysis undertaken by Szamik sheds new light on the role of the father in the modern family, enabling comparisons of different ways of fulfilling this role.

PL

Celem artykułu jest analiza dzieciństwa widzianego z perspektywy ojca i jego roli w życiu dzieci w rodzinie nowożytnej. Brak opracowań na ten temat wynika m.in. z przewagi przydatnych w takich badaniach źródeł narracyjnych wytworzonych przez kobiety nad tymi wytworzonymi przez mężczyzn. Na tym tle wyróżnia się słabo znany diariusz zamojskiego mieszczanina Bazylego Rudomicza (ok. 1620-1672). Zawiera on liczne zapiski o udziale autora w wychowaniu dzieci i ich codzienności. Badania nad tym źródłem pokazują w nowym świetle rolę ojca w rodzinie nowożytnej i umożliwiają porównywanie różnych sposobów jej realizowania.

8

Nowi mieszczanie – nowi aktorzy na miejskiej scenie

84%

Kubicki P.

Przegląd Socjologiczny

|

2011

|

vol. 60

|

issue 2-3

203-227

PL

Artykuł poświęcony jest problematyce miasta i mieszczaństwa w polskiej kulturze. W pierwszej części autor, w odniesieniu do procesów długiego trwania, analizuje problem wyobcowania miasta i mieszczaństwa w polskiej kulturze i społeczeństwie. W drugiej części, w odniesieniu do badań własnych, prezentuje skutki szybkich i głębokich zmian zachodzących w ostatnich dwóch dekadach. Jedną z istotnych konsekwencji tych przeobrażeń jest tworzenie się tzw. nowego mieszczaństwa – głównie trzeciego pokolenia wielkich migracji powojennych, oraz beneficjentów rewolucji edukacyjnej i integracji europejskiej, którzy w istotny sposób dokonują rekonstrukcji tożsamości miejskich i pozycji miasta w polskiej kulturze.

EN

This article discusses the question of the role of a city and bourgeoisie in Polish culture. In the first part, the author analyses the process of alienation of bourgeoisie and urban culture in Polish national discourse. In the second part, the author refers to his own data on emergence of new forms of collective identities – the so-called ‘new bourgeoisie’ – formed by the recent social and cultural changes and its influence on Polish urban culture and city identities.

9

Religijność mieszkańców polskich miast w świetle wybranych przekazów piśmiennictwa religijnego XVII i XVIII wieku

84%

Łukarska B.

Łódzkie Studia Teologiczne

|

2016

|

vol. 25

|

issue 2

133-147

EN

The text presents the most common rites of the above mentioned period. The article is divided into four essential parts, namely: 1) a town in the face of threats, 2) Marian piety in a town, 3) Religious festivals in a town, 4) Pious foundations and confraternities in the town. Excerpts from texts of varied composition, subjects and literary value are an illustration of particular problems. The literary images the author refers to show church events which were important for the Old Polish society. They are indirect evidence that the Old Polish religious ritual with its whole diversity of common piety forms had a clear positive aspect, uniting the whole society in terms of a practiced and cultivated system of values.

10

Czy u schyłku XVIII wieku miasta leżące w najdalej na wschód wysuniętej części Galicji rzeczywiście były miastami?

84%

Ślusarek K.

Kwartalnik Historyczny

|

2022

|

vol. 129

|

issue 3

659-675

EN

The last quarter of the eighteenth century was a time of substantial reforms of the political system in Galicia. The most important of these concerned, among other matters, the legal position of the peasantry, nobility and clergy, the organisation of the administrative and fiscal apparatus, and, above all, the tax collection system. These reforms initiated a process of more profound changes that covered many areas of social, political, and economic life. They also impacted towns which, after several decades, reduced the number of settlements officially recognised as cities or towns.

PL

Ostatnie ćwierćwiecze XVIII w. to w dziejach Galicji czas intensywnych reform ustrojowych. Najważniejsze z nich dotyczyły m.in. prawnego położenia ludności chłopskiej, szlachty i duchowieństwa, organizacji aparatu administracyjnego i skarbowego, a przede wszystkim systemu poboru podatków. Reformy te zapoczątkowały proces głębszych zmian, które objęły wiele dziedzin życia społecznego, politycznego i gospodarczego. Wpłynęły one także na miasta, co po kilkudziesięciu latach doprowadziło do ograniczenia liczby miejscowości oficjalnie uznawanych za miasta lub miasteczka.

11

A Demonic Chrysalis: The Concept of Bourgeoisie in Poland

84%

Kożuchowski A.

Acta Poloniae Historica

|

2021

|

vol. 122

79-107

PL

This paper investigates the history of the concept of bourgeoisie in Poland, emphasising troubles with its assimilation into the Polish language, and its special entanglement with the socialist and modernist discourse. The concept, it is argued, was borrowed in the late nineteenth century from France, where it concerned the urban upper-middle class; it arrived in Poland as part of the socialist discourse of the time, which gave it strong negative and derogatory connotations. The ambiguity that arose was further complicated by a number of other factors as well. First, the understanding of the term ‘bourgeoisie’ within the leftist discourse was itself ambivalent, combining the strictly theoretical definition encompassing the class of capitalist owners of the means of production, and the practical and emotional label attached to the urban classes. Second, also for the reasons indicated above, the concept of bourgeoisie was not able to replace the older Polish concepts regarding the urban population [mieszczaństwo], and the differences between them remained vague, and occasionally disputable. Third, not only did the term ‘bourgeoisie’ never fully emancipate itself from the domination of the indigenous concepts, but it also suffered from its translation into Polish, where it was regularly omitted when regarding Western European realities, but where it was a permanent fixture in the case of Russian and Soviet literature. Finally, the paper searches for the reasons behind the relative elimination of the concept from the Polish discourse, or at least large segments thereof, in the last half-century.

12

Lustracja trzynastu miast z 1773 r. jako przyczynek do badań nad sytuacją religijną dawngo Spisza

67%

Staniszewska M. K.

Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce

|

2017

|

vol. 127

53-80

PL

Dawną Koronę (a potem Rzeczpospolitą Obojga Narodów) i Królestwo Węgierskie łączyły w średniowieczu i epoce nowożytnej liczne skomplikowane relacje. To spe-cyficzne sąsiedztwo szczególnie widoczne są na Spiszu, w latach 1412—1772 po-dzielonym między oba państwa. W artykule przedstawiona zostały wybrane wiadomości z lustracji prowadzonej przez urzędnika Pawła Tisztę, zlecona przez władze węgierskie już po likwidacji starostwa spiskiego. Dokument z 1773 r. dostarcza licznych informacji dotyczących sytuacji trzynastu miast spiskich znajdujących się do niedawna pod polską władzą. Obok ukazania polityczno-gospodarczego tła życia codziennego poruszone zostały w nich kwestie mogące zainteresować badacza tak życia religijnego, jak i sztuki sakralnej na Spiszu: liczba wyznawców katolicyzmu i luteranizmu, pochodzenie wykształcenie i obowiązki lokalnych plebanów i pastorów, stan zachowania kościołów oraz – słabo rozpoznane w dotychczasowej literaturze – wzmianki o oratoriach wyznania augsburskiego, powstałych w starostwie za zgodą Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Miasta spiskie około roku 1773 r. rysują się w lustracji jako obszar zróżnicowany religijnie, którego mieszkańcy reprezentowali złożone podejście do tożsamości i miejscowej tradycji.

EN

Historically, the Crown of the Kingdom of Poland (later the Polish-Lithuanian Commonwealth) and Kingdom of Hungary shared very complicated realations during the Middle Ages and Early Modern period. This specific neighbourhood can be especially visible in the case of Spiš (Scepusium), in the years 1412-1772 divided between both countries. The article presents the selected information from the inspection report conducted by Paul Tiszta, ordered by Hungarian authority after the liquidation of the Scepusian capitaneatus (starostwo). Written in 1773, the document provides many records on the situation of thirteen cities, which not much earlier had been under the Polish administration. Besides showing the political and economical background of everyday life, it presents the information important for researchers interested in both Scepusian religious life and local art, concerning: number of Catholics and Lutherans, provenience and education of local parsons and ministers, condition of the church building and – almost absent in the previous literature – records on the Lutheran oratories in the cities of capitaneatus, build with the consent of Stanisław Herakliusz Lubomirski. In this report, Scepusian cities are presented as the religiously diverse territory which inhabitants manifested complex approach to the issue of their identity and local tradition.

13

Miejsce dla śmierci

67%

Kutyła D. H.

Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria

|

2016

|

issue 2

14

Emancypacje Heleny Rumiszewskiej w powieści Kazimiery Alberti Ci, którzy przyjdą a fenomen Nowej Kobiety

67%

Banot A. E.

Ruch Literacki

|

2022

|

issue 1

33-55

EN

Current research into the life and work of Kazimiera Alberti, a poet and writer popular in the interwar period, connected from 1930 with Biała Krakowska, owes a great deal to Jacek Proszyk, who in 2009 staged a spectacle based on her biography at the Teatr Polski in Bielsko Biała called The Literary Salon of Kazimiera Alberti. It was followed by a spate of publications which, at this point, form a body of work ready for reassessment. This article deals with one of them, written by Karolina Pospiszil, where it is claimed that the heroine of Ci, którzy przyjdą (Those Who Will Come, 1934), Helena Rumiszewska, is both a stereotyped, idealized female character. Focusing on the episodes which belie that description and show a character of considerable complexity driven by an emancipatory desire. She is not free from doubt when faced with various dilemmas, yet does she represent the ideal of the New Woman? This article addresses this question and discusses the issue of emancipation in the broader context of bourgeois culture and class, i.e. the social milieu o which Helena belongs.

15

Brytyjskie grupy wyznaniowe w Gdańsku w XVII – XVIII (XIX) wieku

67%

Kościelak S.

Studia Elbląskie

|

2020

|

vol. 21

27-46

EN

The article presents religious aspects of the functioning of the emigrant community from the British Isles in Gdańsk, especially the Scots. They strove for their religious needs from the Middle Ages, as evidenced by the existence of chapels and altars in some of Gdansk’s churches. After the success of the Reformation, mainly Scottish Presbyterians settled in Gdańsk. Clergy from their home country were brought to their service. Both Presbyterian clergy and the wealthy Scottish merchant elite (also Presbyterian) dominated the religious object obtained in 1707, the so-called English Church. However, only some of the Presbyterians living in Gdańsk identified with this object, which in accordance with legal arrangements was having the character of an „ethnic” temple simultaneous with Anglicans. Most Scots slowly merged into the community of Gdańsk by creating family relationships was usingother Calvinist objects. In addition to Presbyterians and few Anglicans and Catholics also English radicals like Chiliasts and Quakers tried to settle in Gdańsk but unfavourable citylegislation and preventive actions effectively prevented this transfer.

PL

Niniejszy artykuł przedstawia religijne aspekty funkcjonowania w Gdańsku społeczności emigrantów z Wysp Brytyjskich, przede wszystkim Szkotów. O zaopatrzenie swoich potrzeb religijnych zabiegali oni już w średniowieczu, o czym świadczy istnienie kaplic i ołtarzy w niektórych z gdańskich kościołów. Po sukcesie reformacji osiedlali się w Gdańsku przede wszystkim szkoccy prezbiterianie. Do ich posługi sprowadzono duchownych z kraju macierzystego. Zarówno prezbiteriańscy duchowni jak i zamożna szkocka elita kupiecka tego wyznania zdominowała pozyskany w 1707 r. obiekt sakralny, tzw. Kościół Angielski. Tylko część zamieszkałych w Gdańsku prezbiterian identyfikowała się jednakże z tym obiektem – zgodnie z prawnymi ustaleniami, mającym charakter świątyni „etnicznej” – symultanicznej z anglikanami. Większość Szkotów – zawierając związki familijne – wtapiała się powoli w społeczność miasta nad Motławą, korzystając z innych obiektów kalwińskich. Obok prezbiterian oraz śladowo występujących tu anglikanów i katolików próbowali osiedlić się w Gdańsku również angielscy radykałowie, chiliaści i kwakrzy, ale nieprzychylne im ustawodawstwo miejskie oraz akcje prewencyjne skutecznie uniemożliwiły ten transfer.

16

Potwierdzenie testamentu wileńskiego złotnika Wincentego Slegla (1519). Przyczynek do dziejów elity mieszczańskiej Wilna i jej związków z Poznaniem

67%

Manyś B., Sliesoriūnas G.

Historia Slavorum Occidentis

|

2022

|

issue 2 (33)

11-34

EN

In the following paper the author attemps to analyse the confirmation of the testament of the Vilnian burger – craftsman, goldsmith and town councillor – Vincenty Slegel, written in the 1519.

17

Wyobrażenie miasta i mieszczaństwa w języku Sienkiewiczowskiej Trylogii

67%

Pałucka-Czerniak I.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica

|

2016

|

vol. 50

75-89

EN

The aim of this paper is to reconstruct the image of the role of the city and bourgeoisie in the seventeenth century, settled in the Trilogy of Henryk Sienkiewicz. The lexemes naming the city appear in the definitions of the various terms of space, they serve its scratching. The reader, however, must complement a spatial arrangement drawn up by the storyteller. Imaging the city is followed by the exploitation of key words, which name the elements of the architecture of the city. The lexemes specifying the residents of the city, their activities and competitions appear sporadically. Quite often H. Sienkiewicz exploits anthropomorphisation efforts and metonymy, applied to the conceptual category of the city, which allows to talk about the features and social functions of the middle class. The lexicon associated with the city shows that, seen from the perspective of a noble, is a symbol of a self-sufficient residence that fills many needs of a noble: it provides money, soldiers, goods, serves as a refuge in times of war or bad weather, can resist the invaders. A noble point of view of the narrator is also expressed in attention to a defensive function of the city and the brave or cowardly attitudes of townspeople. A full overview of the lexical resource serving the definition of the city and the bourgeoisie reveals, in addition to standard and repetitive efforts also non-standard ones, breaking stereotypes, heterogeneous and difficult to classify. It is manifested in the exis by a large group of colocations, which occur at a time. Language creation of the middle class is on the one hand firmly schematic, and surprisingly unique on the other hand.

PL

-

18

Ius caducum w Lublinie w pierwszej ćwierci XVII w.

67%

Seroka K.

Miscellanea Historico-Iuridica

|

2022

|

vol. 21

|

issue 2

77-90

EN

The research objective of the study focuses on the functioning of the escheat law within cities. The research, although undertaken in a limited chronological scope, may contribute to the introduction of an issue that has not yet been recognized. The subject of the findings are the detailed issues of the functioning of the escheat law in former Poland, in particular the implementation of the monarch’s prerogative in the light of its limitations imposed in the parliamentary constitutions, the property scope of the escheat law and the issue of the participation of local royal state authorities, i.e. the starost’s office and local (municipal) government authorities, in the execution of the monarch’s decisions. Apart from persons appointed to the inheritance by virtue of law or will, the monarch could also participate in the inheritance proceedings. A heirless or testamentless inheritance fell to the king who, under the law of the escheat (ius caducum), embraced such an inheritance, which was then known in Poland as the “puścizna”. The ruler’s powers in the field of ius caducum were limited by the parliamentary constitutions requiring the king to grant noble goods acquired under the escheat law only to distinguished persons from among the nobility. These restrictions did not apply to the king’s administration and disposal of the bourgeois escheat goods. The process of granting by the king the caduceus estates of the burghers to the nobility are presented on the basis of royal documents concerning the inheritance of Lublin residents passing down to the nobility in the first quarter of the 17th century. The sources used in the research are eighteen documents found in the books of the Crown Record kept by the royal chancellery. The applied research method relates to research on the sources of law. A feature of the presented findings is reliance on unpublished archival sources, which require taking into account the philological and palaeographic methods related to the preparation of sources for analysis.

PL

Cel badawczy opracowania koncentruje się wokół funkcjonowania prawa kaduka w obrębie miast. Badania, choć podjęte w ograniczonym zakresie chronologicznym, mogą przyczynić się do poznania zagadnienia dotąd bliżej nierozpoznanego. Przedmiotem ustaleń są kwestie szczegółowe funkcjonowania prawa kaduka w dawnej Polsce, w szczególności realizacja prerogatywy monarchy wobec jej ograniczeń nałożonych w konstytucjach sejmowych, zakres majątkowy prawa kaduka oraz zagadnienie udziału w egzekucji postanowień królewskich miejscowych władz państwowych, tj. urzędu starościńskiego oraz władz samorządowych, czyli miejskich. W postępowaniu spadkowym oprócz osób powołanych do spadku z mocy prawa lub testamentu mógł uczestniczyć również monarcha. Bezdziedziczny lub beztestamentowy spadek przypadał królowi, który na podstawie prawa kaduka (ius caducum), obejmował masę spadkową, nazywaną w dawnej Polsce puścizną. Uprawnienia władcy w zakresie ius caducum ograniczały konstytucje sejmowe nakazujące królowi nadawanie szlacheckich dóbr nabytych na podstawie prawa kaduka wyłącznie na rzecz zasłużonych osób spośród stanu szlacheckiego. Ograniczenia znane z konstytucji sejmowych nie obejmowały dysponowania i rozporządzania przez króla mieszczańskimi dobrami kadukowymi. Przedmiotowy proces nadawania przez króla majątków kadukowych po mieszczanach na rzecz szlachty przedstawiony został na podstawie dokumentów królewskich dotyczących spadków po mieszkańcach Lublina w pierwszej ćwierci XVII w. Źródłami wykorzystanymi w badaniach jest osiemnaście dokumentów odnalezionych w księgach Metryki Koronnej prowadzonych przez kancelarię królewską. Zastosowana metoda badawcza odnosi się do badań nad źródłami prawa. Cechą prezentowanych ustaleń jest oparcie się na źródłach archiwalnych niepublikowanych, wymagających uwzględnienia metody filologicznej i paleograficznej związanej z przygotowaniem źródeł do analizy.

19

Szlachcic mieszczaninem? Zmiany społeczne na przykładzie wybranych bohaterów XIX-wiecznych powieści realistycznych. Przypadek niemiecki i polski

67%

Cymbrowski B.

Roczniki Nauk Społecznych

|

2017

|

vol. 9(45)

|

issue 4

187-209

PL

Niniejszy artykuł jest próbą analizy dwóch wybranych postaci powieściowych: barona Rothsattela z Soll und Haben Gustava Freytaga i Stanisława Wokulskiego z Lalki Bolesława Prusa, uwikłanych w działanie kapitalizmu – jeden we wschodniej części ówczesnych Prus, drugi zaś w warunkach Królestwa Kongresowego. Obie powieści opowiadają o różnicach stanowych, konieczności rezygnacji (przynajmniej częściowej) z dotychczasowego stylu życia, a ich dwaj bohaterowie łączą w sobie cechy szlacheckie i mieszczańskie i – co bardzo ciekawe – w obydwu przypadkach można zastanawiać się nad proporcjami „szlachcica” i „mieszczanina” w ich osobach. Idea analizy postaci literackich pod kątem ich położenia pomiędzy szlachtą a mieszczaństwem została zainspirowana lekturą prac Norberta Eliasa, przede wszystkim zaś jego Die höfische Gesellschaft („Społeczeństwa dworskiego”) .

EN

The article is an attempt to analyze two selected novel characters: baron Rothsattel from Soll und Haben (“Debit and Credit”) by Gustav Freytag and Stanisław Wokulski from Lalka (“The Doll”) by Bolesław Prus, entangled in the workings of capitalism — the one in the eastern part of the then Prussia, and the other in the conditions of the Kingdom of Poland as part of the Russian Empire. Both novels discuss status and class differences, the necessity of resignation (at least partially) from the current lifestyle, as their respective characters combine “gentleman” and “bourgeois” traits and — what is very interesting — in both cases one may wonder about the proportions of a “gentleman” and a “bourgeois” in them. The idea of analyzing literary characters in terms of their position between nobility and bourgeoisie was inspired by reading the works of Norbert Elias, especially Die höfische Gesellschaft (“The Court Society”).

20

Scalanie obrazów, czyli o potrzebie i sposobach odkrywania miasta w piśmiennictwie polskiego wieku świateł

59%

Norkowska A.

Prace Polonistyczne

|

2013

|

vol. 68

28-42

EN

The subject of the city is one of under-recognised areas of research in the Polish Enlightenment literature. This issue requires a more careful investigation in order to reveal, as far as possible, the overall picture. The purpose of the sketch is to indicate the need for re-examination of the sources and for complementation of the existing knowledge with the image of urban space and communities which inhabits it depicted in the eighteenth century texts. The fi rst part of the considerations recalls the image based on the negation of the city which dominated in the times of king Stanislaus. The second part provides various perspectives on the issue that refl ect a multiplicity of experiences presented in the social, historical, cultural, political, architectural, aesthetic, sensual, as well as anthropological and existential aspect.

Refine search results

Przeobrażenia społeczne w Gdyni po 1939 roku w świetle „biegu życia” działaczy i sympatyków obozu narodowego

GDAŃSKI DOM UPHAGENA – MUZEUM WNĘTRZ MIESZCZAŃSKICH. W STRONĘ DAWNEJ TRADYCJI

Uwagi i uzupełnienia do książki Rafała Kubickiego o testamentach elbląskich

Nazistowskie wodzostwo w świetle paradygmatu nadczłowieka Fryderyka Nietzschego

Miejsce dla śmierci

Delegaci miasta Kowna na sejmach Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII wieku

Ojcowskie troski i radości Bazylego Rudomicza, czyli o dzieciach w rodzinie zamojskiego patrycjusza w drugiej połowie XVII wieku

Nowi mieszczanie – nowi aktorzy na miejskiej scenie

Religijność mieszkańców polskich miast w świetle wybranych przekazów piśmiennictwa religijnego XVII i XVIII wieku

Czy u schyłku XVIII wieku miasta leżące w najdalej na wschód wysuniętej części Galicji rzeczywiście były miastami?

A Demonic Chrysalis: The Concept of Bourgeoisie in Poland

Lustracja trzynastu miast z 1773 r. jako przyczynek do badań nad sytuacją religijną dawngo Spisza

Miejsce dla śmierci

Emancypacje Heleny Rumiszewskiej w powieści Kazimiery Alberti Ci, którzy przyjdą a fenomen Nowej Kobiety

Brytyjskie grupy wyznaniowe w Gdańsku w XVII – XVIII (XIX) wieku

Potwierdzenie testamentu wileńskiego złotnika Wincentego Slegla (1519). Przyczynek do dziejów elity mieszczańskiej Wilna i jej związków z Poznaniem

Wyobrażenie miasta i mieszczaństwa w języku Sienkiewiczowskiej Trylogii

Ius caducum w Lublinie w pierwszej ćwierci XVII w.

Szlachcic mieszczaninem? Zmiany społeczne na przykładzie wybranych bohaterów XIX-wiecznych powieści realistycznych. Przypadek niemiecki i polski

Scalanie obrazów, czyli o potrzebie i sposobach odkrywania miasta w piśmiennictwie polskiego wieku świateł