Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 12

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  opozycja swój/obcy
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Content available remote

Opozycja swój/obcy w kształtowaniu stereotypu Polaka wśród Bułgarów zamieszkałych w Polsce

100%
Michajłowa K., Danuta N.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
175-190
PL
Artykuł prezentuje stereotyp Polaka funkcjonujący w środowisku współczesnych Bułgarów mieszkających w Polsce (głównie w rodzinach mieszanych). Wykorzystując materiał zebrany w latach 1996--1998 i 2002--2005 od ponad 100 informatorówimigrantów bułgarskich zamieszkujących 11 polskich miastach, autorka ustala inwentarz cech tworzących stereotyp Polaka. Eksponuje cechy kontrastujące obraz Polaka z autostereotypem Bułgara; dotyczą one płaszczyzny światopoglądowej (religijność Polaków oceniana krytycznie jako powierzchowna, zrytualizowana), bytowej (kuchnia polska uznawana za gorszą od bułgarskiej), społecznej (przerosty etykiety towarzyskiej) itd. W bułgarskim stereotypie Polaka łączone są oceny pozytywne (grzeczność, uprzejmość) z negatywnymi (lenistwo, pijaństwo). Autorka podkreśla, że wobec braku w przeszłości historycznej ściślejszych kontaktów i konfliktów bułgarskopolskich, jedynym źródłem powstawania stereotypu była elementarna operacja porównania własnego wizerunku z obrazem innego, operacja, która w przypadku emigrantów przebiega z podwyższoną intensywnością.
EN
The article presents the stereotype of a Pole as it functions in the community of contemporary Poland-based Bulgarians (mainly in mixed marriages). On the basis of the material collected in 1996--1998 and 2002--2005 from over a hundred informants, Bulgarian immigrants living in 11 Polish cities, the author has established an inventory of the features characterizing the stereotype of a Pole. She underscores those which contrast the image of a Pole with a self-stereotype of a Bulgarian: the features have to do with worldview (the Polish religiousness being evaluated negatively as superficial and ritualized), standard of living (Polish cuisine is considered inferior to Bulgarian) or social life (excessive etiquette) etc. The Bulgarian stereotype of a Pole combines positive features (politeness) with negative ones (laziness, excessive drinking). Because there have been no periods of intense contacts or conflicts between the two nations, the only source of the stereotype is the elementary operation of comparing one’s own image with that of another. The operation is at work especially in the case of emigrants.
2
Content available remote

Opozycja swój / obcy w bułgarskim językowym obrazie świata w świetle danych ankietowych

100%
Długosz N.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2010
|
vol. 22
73-83
PL
Autorka bada sposoby funkcjonowania opozycji swój / obcy w bułgarskim językowym obrazie świata w oparciu o dane eksperymentalne, pochodzące z ankiety przeprowadzonej wśród respondentów bułgarskich (studentów Uniwersytetów Sofijskiego i Płowdiwskiego oraz Uniwersytetu w Błagoewgradzie). Osoby ankietowane poproszono o udzielenie odpowiedzi na trzy pytania: Kto jest dla ciebie ‘swój’? Kto jest dla ciebie ‘obcy’? Kim jesteś? Celem badania była chęć zyskania wiedzy na temat potocznego rozumienia obu kategorii, przy jednoczesnym uwzględnieniu wpływu opozycji na samookreślanie się respondentów. W artykule porównano także wyniki ankiet przeprowadzonych wśród respondentach polskich i wśród respondentów bułgarskich. Analiza wyników pozwoliła na wskazanie całej gamy kryteriów, do których odwołują się użytkownicy języka, dokonując konkretyzacji znaczeń swojego i obcego. Można w tym względzie wyszczególnić pięć głównych kryteriów – społeczne, rodzinne, psychologiczne, narodowe i przestrzenne, z których najważniejsze jest kryterium psychologiczne i społeczne.
EN
The author investigates the functioning of the US–THEM opposition in the Bulgarian worldview on the basis of a questionnaire administered to students in Sofia, Plovdiv and Blagoevgrad. Three questions were asked: Who do you consider as belonging to “us”? Who belongs to “them”? Who are you? The study was conducted in order to discover the everyday understanding of each category, with the influence of the opposition on the students’ self-identity. A comparison is also made between questionnaires conducted with Polish and Bulgarian respondents. The results reveal a range of criteria to which speakers relate when they specify the meanings of “us” and “them”. Five major criteria can be identified: social, family-related, psychological, national and spatial, the crucial ones being the psychological and social criteria.
3
Content available remote

O nepotyzmie, kumoterstwie i kolesiostwie słów kilka

100%
Pajdzińska A.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
171-178
PL
Jedną z najważniejszych opozycji organizujących obraz świata utrwalony w polszczyźnie jest opozycja „swoi / obcy”. Biegun obcości zwykle zyskuje ocenę negatywną tylko dlatego, że wiąże się z odmiennością, jest to bowiem typowy sposób kształtowania poczucia odrębności, samookreślania się i wzmacniania wspólnoty. Przyczyną negatywnego wartościowania grupy, do której nie należymy, może być jednak także przeświadczenie, że zachowania i działania członków tej grupy są naganne moralnie, gdyż ich istotą jest wzajemne popieranie się ludzi ze sobą związanych w celu osiągnięcia własnych korzyści lub realizacji nieuczciwych interesów. Dezaprobatę wyrażają nazwy grupy: klan, klika, koteria, sitwa, mafia, nomenklatura, układ i utworzone od nich określenia, np. koteryjne (interesy), klanowa (solidarność), a także nazwy abstrakcyjne typu nepotyzm, kolesiostwo, kumoterstwo.
EN
One of the most important oppositions in Polish is that between “us” and “them”. The “them” pole is usually evaluated negatively just because it is different: in this way a group creates its distinctness, self-identity and internal bond. Another reason might also be the conviction that the behaviour and actions of the other group are morally wrong because they are based on mutual support aimed at self interest and illegal profit. Disapproval can be expressed by the names of the group such as klan ‘clan’, klika ‘clique’, koteria ‘coterie’, sitwa ‘cabal’, mafia ‘mafia’, nomenklatura ‘the authorities and their favourites’, układ ‘scheme’ and their derivatives, e.g. koteryjne (interesy) ‘interests of the coterie’, klanowa (solidarność) ‘clan solidarity’, as well as abstract concepts such as nepotyzm ‘nepotism’, kolesiostwo ‘favouritism’ or kumoterstwo ‘back-scratching’.
4
Content available remote

Zmiana tożsamości narodowej a opozycja swój / obcy

84%
Ajdaczić D.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
149-157
PL
W artykule rozpatrywane są elementy tożsamości etnokonfesyjnej i stereotypów etnicznych ze względu na ich zmiany. Opozycja swój / obcy jako jedna z centralnych opozycji w procesie utożsamienia siebie z tożsamościami grupowymi modeluje stosunek jednostek do innych ludzi, którzy są ujmowani jako swoi (bliscy / podobni / „przyjaźni”) w przeciwstawieniu do obcych (dalekich / innych / „nieprzyjaznych”). Wśród wszystkich rodzajów tożsamości etnokonfesyjna w najmniejszym stopniu ulega zmianom w swoim środowisku, lecz może się zmienić i zmienia się w środowisku obcym u przesiedleńców, emigrantów itd. Ważne czynniki tożsamości należą do dziedziny kultury: do swojej / obcej wiary, obyczajów, języka. W zależności od zainteresowania czy niezainteresowania wspólnoty całkowitym dostosowaniem się nowych członków do otoczenia, wzajemne oddziaływanie kultur odbywa się na poziomie uzgodnienia lub zatarcia różnic kulturowych. Zmienność i tożsamość ma różne typy i odmiany: przy zmianie tożsamości zmieniają się cechy i stosunki przedstawicieli danej grupy drogą ich samookreślenia i samonazywania, przy zamianie tożsamości zmieniają się i samonazywanie, i samookreślenie wraz z osobliwościami grupy, przedstawiciele grupy nazywają więc siebie przedstawicielami innego narodu czy wiary. Utrata tożsamości i przyjęcie nowej zazwyczaj są jednoczesnymi i równoległymi procesami, ale nie są wzajemnie uwarunkowane. Niektóre z procesów utraty poprzedniej tożsamości zachodzą w mniejszej zależności od nabywania nowej (osłabienie, zaniedbanie, zapomnienie i zrzeczenie się), inne zaś odbywają się we wzajemnym związku dwu tożsamości (kształtowanie się podwójnej tożsamości z równoległym istnieniem dwu tożsamości, zamiana etnotożsamości przez inną tożsamość narodową czy na przykład zawodową). Opozycja swój / obcy jest uwzględniana w analizie różnych typów zmian tożsamości narodowej.
EN
The article deals with changes of ethno-religious identity and ethnic stereotypes. The opposition between US and THEM plays a major role in shaping one’s group identity and determining one’s relationships with others (those who belong to us, who are similar and friendly vs. those who do not, who are different and hostile). Of all types of identity, the ethno-religious identity is the least amenable to change in one’s own environment but may and does change in a foreign context, among displaced persons, emigrants etc. Important factors of identity are cultural in nature and have to do with religion, customs and language. Depending on how much the community wants its new members to assimilate, the mutual relationship between cultures involves adjustment or obliteration of cultural differences. Identity may change in various ways: when identity is changed, the characteristics and relationships of the representatives of one group change through self-identification and naming; when identities are exchanged, self-identification and self-reference change together with the group’s characteristics (members of the group call themselves representatives of another nation or denomination). The loss of identity and the acquisition of a new one are most of the time parallel processes but they are not mutually dependent. Some aspects of the loss are not so strongly connected with the acquisition (weakening, neglect, oblivion and renunciation), whereas others are (double identity, replacement of an ethic identity by another ethnic identity or by an identity of a different type, e.g. professional). The analysis considers the role of the US/THEM opposition in various types of changes of national identity.
5
Content available remote

Opozycja swój / obcy a problem językowego obrazu świata

84%
Bartmiński J.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
35-59
PL
Autor przedstawia propozycje dotyczące projektowanej komparacji słowiańskich językowych obrazów świata (JOS), wychodząc od analizy opozycji swój / obcy. W części pierwszej referatu formułuje cztery warunki efektywnej komparacji: 1/ sprecyzowanie tertium comparationis, 2/ ustalenie zbliżonego poziomu ogólności, 3/ zakreślenie granic pola badawczego, 4/ ustalenie porównywalnej bazy materiałowej. Przyjmując, że płaszczyzną porównania mogą być między innymi opozycje typu swój / obcy, męski / żeński, prawy / lewy itp. wskazuje zarazem na pewne ograniczenia opisu skupionego wyłącznie na opozycjach, podkreślając, że cechy dystynktywne są zawsze wyborem z szerszego zespołu cech pozytywnych. Kategorie swój / obcy autor analizuje na materiale języka polskiego, wykorzystując trojakiego typu dane: czerpane z systemu języka (wyrazy obce), słowników (definicje wyrażeń swój, swojak, swojski, obcy) oraz badań ankietowych. Potwierdzają one skalarny charakter opozycji swój / obcy, istnienie wewnątrzjęzykowej kategorii „obcości” i wielowymiarową (wieloaspektową) strukturę kognitywną kategorii swój. Indywidualny nosiciel języka łączy w swojej świadomości swojskość z byciem blisko w sensie przestrzennym, wtórnie także psychospołecznym, a swoją tożsamość coraz częściej określa „poliwalentnie”, jako równoczesne uczestnictwo w wielu kręgach wspólnotowych typu lokalnego, środowiskowego, narodowego, kulturowego.
EN
Starting from an analysis of the us (belonging to us) / them (alien) opposition, the article addresses the issue of future comparative research on Slavic linguistic worldviews. The first part presents four conditions of successful comparative study: (1) the establishment of tertium comparationis; (2) the establishment of an approximate level of generality; (3) the establishment of the limits of the research domain; (4) the collection of comparable data. While accepting that the plane on which worldviews can be compared may be, among others, oppositions of the type us / them, belonging to us / alien, male / female, left / right etc., the author also points out that descriptions based solely on oppositions are limited and that distinctive features are always selections from a larger set of positive features. The categories us / them or belonging to us / alien are analyzed on the basis of Polish data of three types: systemic (loan words), lexicographic (definitions of the expressions swój ‘one’s own’, swojak ‘one of us; a countryman’, swojski ‘native, home, familiar’, obcy ‘alien’) and questionnaires. It is confirmed that the us (belonging to us) / them (alien) opposition is scalar, that there exists a language-internal category of ‘alienness’ and that the category ‘one’s own, familiar’ is multidimensional or multiaspectual. An individual speaker connects in his or her consciousness the feature of being native/familiar with spatial and psycho-social closeness and his or her identity is more and more frequently described as a simultaneous participation in many communities of a local, national and cultural nature.
6
Content available remote

Opozycja swoi/obcy w języku ginących społeczności Drzewian połabskich i pomorskich Słowińców

67%
Popowska-Taborska H.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
215-222
PL
Autorka bada językowe przejawy autoidentyfikacji nieistniejących już dziś społeczności połabskich Drzewian i pomorskich Słowińców. Podstawę materiałową stanowią: Słownik etymologiczny języka Drzewian Połabskich (wykorzystujący wszystkie zachowane zasoby leksyki połabskiej) oraz relacje pochodzące bezpośrednio od samych Słowińców (spisane przez badaczy tego obszaru w II połowie XIX wieku). Przeprowadzone analizy słownictwa połabskiego wiodą autorkę do wniosku, że pierwotny podział na swoich i obcych, oparty na odrębności etnicznej (bądź językowej) został przeniesiony do sfery podziałów społecznych (socjalnych, majątkowych, zawodowych). Na przykład pierwotne słowiańskie *nemьcь oznaczające ‘człowieka niemego’, następnie człowieka narodowości niemieckiej, w połabskim zaczęło oznaczać ‘młodzieńca należącego do stanu wyższego niż chłopski’. Badaczka stwierdza, że Słowińcy, podobnie jak inne grupy Słowian, poczucie tożsamości grupowej opierali na tożsamości językowej. Zauważa jednak, że Słowińcy w odróżnieniu od Połabian mieli świadomość obecności od wschodu pobratymców Kaszubów. Oddzielenie bagnami od kaszubskiego zaplecza powodowało, że ludność słowińska była skazana na bytowanie w zamkniętym kręgu własnej kultury. Specyficzne elementy tej kultury (uprawiane z pokolenia na pokolenie rybołówstwo) najsilniej opierały się germanizacji (np. słownictwo rybołówcze zachowało się najdłużej w obcym otoku językowym). Dialekt słowiński w miarę postępującej germanizacji stawał się językiem zawodowym rybaków, do których zacieśniał się malejący krąg „swoich”.
EN
The author investigates linguistic manifestations of self-identification of the now extinct communities of Polabian Drevani and Pomeranian Slovincians. The analysis is based on the Etymological Dictionary of the Language of Polabian Drevani (containing all the preserved lexical items of the language) and accounts elicited from Slovincians in the second half of the 19th century. On the basis of Polabian lexis, the author concludes that the original division into US and THEM, based on ethnic or linguistic distinctions, was transferred to the social domain (the criteria of social status, wealth, profession etc.). For example, the Slavic *nemьcь ‘mute person’, then ‘a German’, began to denote a young man of a social status higher than that of a peasant. Slovincians, similarly to other Slavs, based their feeling of collective identity on linguistic identity. However, in contrast to Polabians, Slovincians were aware of the presence of Kashubians, fellow Slavs, to their east. Being separated from them by marshland, Slovincians were destined to live within their own culture. Characteristics of that culture, such as fishing methods, were resistant to German influences for a long time (e.g. the original lexis of fishing was preserved the longest). With encroaching Germanization, Slovincian was reduced to a fishing jargon, the circle of US becoming progressively more and more limited to fishermen.
7
Content available remote

Swoi i obcy w społecznej przestrzeni subkultur

67%
Kołodziejek E.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
133-141
PL
Autorka opisuje rolę, jaką w utrwalaniu wspólnot subkulturowych odgrywa kategoria swój/obcy, a także sposoby wyrażania i manifestowania tej kategorii warunkowane typem subkultury i stopniem jej społecznego otwarcia. Obecność bądź wykreowanie obcego umożliwia sformułowanie wyobrażeń o własnej grupie i przekonań o jej wyższości, co staje się podstawą niepisanego kodeksu postępowania jej członków. Obszarem obserwacji jest język współczesnych subkultur, w nim bowiem najpełniej ujawnia się postawa członków wspólnoty wobec świata, w nim zostały utrwalone społeczne i grupowe wyobrażenia, wartości, zasady i normy. Przedmiotem analizy w kategoriach opozycji swój/obcy są subkultury o różnym typie więzi społecznej: od otwartej subkultury hip-hopu, przez spontaniczną communitas kibiców piłkarskich aż po zamkniętą subkulturę więzienną, w której porządek społeczny oparty jest na zrytualizowanych formułach słownych.
EN
The article discusses the ways in which subcultures are strengthened by the category US THEM and the means of manifesting that category conditioned by the type of subculture and the degree of its social openness. The presence or the active creation of THEM enables one to form the image of one’s own group and the conviction of its superiority, which becomes the basis for an unwritten code of behaviour of its members. The observation is concerned with the language of contemporary subcultures, for it is there that the attitude of the group towards the world is most fully revealed, it is there that social and group conceptions, values, principles and norms have been entrenched. The analysis is concerned with subcultures of different degrees of social bond: from the open hip-hop, through the spontaneous communitas of football fans to the closed subculture of prison, where social order is based on ritualized verbal formulae.
8
Content available remote

Opozycja swój / obcy a skuteczność komunikacji - wybrane zagadnienia

67%
Nowak P.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
99-108
PL
Opozycja swój / obcy ma istotne znaczenie dla komunikacji, dla skutecznej, fortunnej realizacji każdego aktu mowy. Opozycja ta przybiera w komunikacji wiele form, autor próbuje na przykładzie współczesnych polskich tekstów reklamowych i politycznych ukazać niektóre z nich, jego zdaniem najistotniejsze. Wychodząc od tezy wyłożonej w książce Krecha, Crutchfielda i Ballacheya (1962), że skuteczna komunikacja możliwa jest przede wszystkim między ludźmi, którzy mają wspólne postrzeżenia, pragnienia i postawy, a więc są traktowani jako swoi, a nie obcy, i nawiązując do pracy Jerzego Bralczyka (1991) o mechanizmach propagandowych w czasach komunistycznych, autor sygnalizuje zabiegi poprawiające skuteczność wypowiedzi, z których korzysta nadawca w komunikacji do swoich o obcych, do obcych o swoich czy wreszcie do swoich o swoich. Chodzi zwłaszcza o sposoby utożsamiania się nadawcy z grupą swoich poprzez przyjęcie ich stylu wypowiedzi oraz rytuałów komunikacyjnych. W przestrzeni komunikacji społecznej (reklama, public relations, mass media i polityka) pojawiają się nieustannie coraz to nowsze, nie zawsze udane sposoby wykorzystania opozycji swój / obcy. Jako drogi do sukcesu komunikacyjnego nadawcy wybierają: wykorzystanie odpowiedniego gatunku mowy, odwołanie do wspólnoty doświadczeń z odbiorcami masowymi, schlebianie (albo po prostu rzeczywiste skłanianie się ku) gustom, postawom i poglądom odbiorców.
EN
The US THEM opposition is significant for the efficiency of communication, for a successful realization of each speech event. The opposition can assume various forms and the author attempts, on the basis of contemporary Polish advertising and political discourse, to present the most important ones. Starting from Krech, Crutchfield and Ballachey’s (1962) hypothesis that effective communication is possible above all among people of common observations, desires and attitudes (i.e. among US, not THEM), as well as referring to Bralczyk’s (1991) work on propaganda in communism, the author discusses the strategies used by the speaker in communicating messages to US about THEM, to THEM about US and to US about US. He is especially concerned with the means of identifying oneself with a group of US by accepting their style and communicative rituals. In social communication (advertising, public relations, mass media, politics) one continually comes across new means of using the US THEM opposition, not always successful. In order to achieve communicative success, speakers use a specific speech genre, refer to the common experience of mass recipients, pander to (or in fact sincerely accept) the tastes, attitudes and views of the recipients.
9
Content available remote

Uwagi o mało znanych aspektach kategorii swój/obcy w ujęciu Józefa Obrębskiego

67%
Engelking A.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
61-73
PL
Celem artykułu jest przypomnienie nowatorskich koncepcji Józefa Obrębskiego opublikowanych w roku 1936, a dotyczących teorii grupy etnicznej, dialogicznego charakteru poczucia tożsamości narodowej i struktury opozycji swój / obcy. Ukształtowanie własnego wizerunku grupy jest możliwe tylko w kontakcie i dialogu z innymi grupami, bo tylko kontakt umożliwia uświadomienie sobie różnic i powstanie poczucia własnej tożsamości etnicznej (autostereotypu). Wedle Obrębskiego kategoria swój / obcy ma charakter mentalny, a nie etnogeograficzny, jest zatem tworem humanistycznym i wyobrażeniowym. Wizerunek własnej grupy jest negatywem wizerunku innych grup, składają się nań nie wszystkie cechy, lecz tylko cechy dystynktywne społecznie. Opozycja swój / obcy ma zarazem charakter kontekstowy, jest konkretyzowana odpowiednio do warunków historycznych, do języka, rytuału, wzorów kulturowych. Autorka sądzi, że Obrębski, który nawiązywał do prac Floriana Znanieckiego i Jana S. Bystronia równocześnie korzystał z inspiracji lingwistyki strukturalnej, konkretnie z koncepcji dystynktywności oraz z fonologicznej teorii opozycji fonologicznych, zakładającej odróżnienie fonemu od głoski, aspektu funkcjonalnego i mentalnego od fizykalnego. W drugiej części artykułu autorka referuje sposoby przedstawienia przez Obrębskiego opozycji swój obcy w odniesieniu do: a) stosunków polsko--ruskich na Polesiu, gdzie na kontrasty narodowe nałożyły się głębokie różnice społeczne typu "pan chłop" i dodatkowe konotacje charakterologiczne; b) wizerunku Żyda jako obcego w społeczności poleskiej, któremu zarazem przypisana była rola mediatora pomiędzy poleskimi grupami etnicznymi; c) społecznej i rytualnej obcości poleskich kobiet, które z punktu widzenia mentalności rodzin patriarchalnych były elementem „obcym wewnętrznie”.
EN
The article deals with unique ideas of Józef Obrębski, published in 1936 and relating to the theory of an ethnic group, a dialogic nature of national identity and the structure of the US / THEM opposition. The shaping of one’s image of a group is possible only through contact and dialogue with other groups, for only contact allows one to identify differences and develop the feeling of one’s own ethnic identity (self-stereotype). According to Obrębski, the US / THEM category has a mental and not an ethnographic nature; therefore, it is humanistic and imagistic. The image of one’s own group is a negative of that of others; it is composed not of all features but only of socially distinctive ones. The US / THEM opposition is also contextual, dependent on historical conditions, language, rituals, cultural patterns. A claim is made that Obręski, who referred to the work of Florian Znaniecki and Jan S. Bystroń, was also inspired by structural linguistics, specifically the conception of distinctiveness and the phonological theory of opposition, which distinguished a phoneme from a phone or the functional and mental aspect from the physical aspect. The article also presents the means in which Obrębski portrayed the US / THEM opposition in relation to: (a) Polish Russian relations in Polesia, where national contrasts are augmented by deep social differences of the type “master peasant” and additional characterological connotations; (b) the image of a Jew as a stranger to the Polesia community but at the same time a mediator between ethnic groups in the region; (c) the social and ritual foreignness of women, who from the point of view of the mentality of patriarchal families were an “internally foreign” element.
10
Content available remote

Opozycja swój / obcy w świadomości współczesnych rodzimych użytkowników języka i kultury ukraińskiej

67%
Martinek S., Łozyńska O.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
281-296
PL
Autorka bada opozycję swój / obcy w świadomości współczesnych nosicieli ukraińskiego języka i kultury. Badania są ukierunkowane kognitywnie. Ich celem jest ujawnienie archetypicznych refleksów fragmentu starego systemu semiotycznego i zmian, jakie zaszły w korelacyjnych strukturach konceptualnych współczesnych nosicieli ukraińskiego języka i kultury. Analizy prowadzono na podstawie eksperymentu skojarzeniowego. Otrzymane dane z jednej strony świadczą o istotności danej opozycji dla współczesnych nosicieli języka i kultury, z drugiej zaś pozwalają ujawnić procesy zachodzące w korelacyjnych strukturach konceptualnych: rozszerzenie i liczne zmiany w sferze swojego i obcego, obecność w obrębie ukazanej opozycji różnorodnych przeciwstawień i aktywne wzajemne zależności między członami tych przeciwtawień. Reakcje skojarzeniowe pozwalają wyeksplikować przede wszystkim związki między członami opozycji swój / obcy z przestrzennymi przeciwstawieniami bliski / daleki, dom /las, co pozwala mówić o funkcjonowaniu powiązanych klastrów wewnątrz całościowego systemu opozycji. W artykule analizowane są także procesy zachodzące w systemie opozycji binarnych (jak np. rozwój asymetrii lub rozszerzenie sfery jednego z terminów opozycji) i genderowe odmienności w konceptualizacji swojego i obcego. Samo istnienie opozycji binarnych, rozmaicie hierarchizowanych w różnych kulturach, jest wynikiem oddziaływania mechanizmu kognitywnego o charakterze uniwersalnym. I tak, koncentryczność w strukturowaniu swojej i obcej przestrzeni rozpatrywana jest jako rezultat współdziałania procesów generalizacji i specjalizacji z mechanizmem kognitywnym, odpowiedzialnym za formowanie opozycji binarnych.
EN
The author investigates, from the cognitivist perspective, the US/THEM opposition in the consciousness of contemporary native speakers of Ukrainian. The study aims to reveal the archetypal reflexes of an old semiotic system and the changes it has undergone in the conceptual structures of present-day Ukrainians. An associative experiment has been used for the purpose. On the one hand, the data show the importance of the US/THEM opposition for contemporary speakers of Ukrainian, and on the other reveal the processes which take place in correlative conceptual structures: the broadening and changes in the sphere of US (belonging to us) / THEM (belonging to them), numerous oppositions between those spheres and active dependencies between components of these oppositions. Associative reactions allow one to explicate the connections between the US/THEM opposition and those of CLOSE/DISTANT or HOME/FOREST, which points to the existence of interlinked clusters within a holistic system of oppositions. Also discussed are processes which take place in the system of binary oppositions (asymmetry, the broadening of one of the terms at the expense of the other) and genre-related differences in the conceptualization of US and THEM. The very existence of binary oppositions, though with different hierarchies in different cultures, is a result of the functioning of a cognitive mechanism as a universal one. For example, concentric arrangement in the structuring of the space of US and THEM is viewed as a result of the processes of generalization and specialization co-functioning with a cognitive mechanism responsible for the formation of binary oppositions.
11
Content available remote

Mateřský jazyk jako domov v řeči. K opozici vlastní cizí v obrazu mateřského jazyka v češtině

59%
Vaňková I.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
107-122
PL
Wychodząc od Heideggerowskiej koncepcji domu jako mieszkania, autorka rozwija koncepcję języka ojczystego jako domu. Podstawową perspektywę stanowi opozycja swój obcy w czeskim językowym obrazie świata. Wyłaniają się z niej centra konotacyjne związane z domem i językiem ojczystym, które analizowane są kolejno: matka, rodzina, wspomnienia z dzieciństwa oraz ojczyzna (jako przeciwieństwo obczyzny), zrozumiałość, prostota i naturalność (w przeciwieństwie do obcości, języka obcego), podkreślenie cielesności, zmysłowości i emocjonalności doświadczenia w języku ojczystym. Wiąże się z tym nacisk na konotacje, w porównaniu z wyłącznie denotacyjnym charakterem wyrażeń w języku obcym. Te zagadnienia semantyczne językowo i kulturowo osadzone są w pojęciu języka czeskiego jako ojczystego i odgrywają znaczącą rolę także w pojęciu ojczyzny w czeskim językowym obrazie świata. Widać to w szczególności w tekstach artystycznych. Odpowiada temu koncepcja ojczyzny jako „ojczyzny znaków, ojczyzny językowej” w koncepcji czeskiego odrodzenia narodowego, którą formułuje czeski historyk literatury Vladimír Macura.
EN
Proceeding from Heidegger's concept of home and residence this study is concerned with mother tongue as home. The basic perspective is provided by the opposition of “own and foreign” in the Czech linguistic picture of the world. From it arise also the connotational centres connected with (home and) mother tongue that are progressively examined: mother, family, memories of childhood and homeland (as against “foreign lands”), comprehensibility, simplicity and naturalness (as against “foreignness, foreign language”), accentuation of corporeality, sensuality and emotionality of the experience in the mother tongue (linked to this is also an emphasis on connotations as against an [only] demonstrative character of denomination in a foreign language). These semantic aspects are linguistically and culturally anchored in the concept of Czech as mother tongue and play a significant role also in the concept of homeland in the Czech picture of the world (as shown in particular in artistic texts). Corresponding with this is the concept of homeland in “the homeland of signs, the linguistic homeland” in the concept of the Czech national revival, as formulated by the Czech literary historian Vladimír Macura.
12
Content available remote

Роль оппозиции свой/чужой в организации концептосферы «когнитивная деятельность»

59%
Руденко Е.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
203-210
PL
Artykuł poświęcony jest sposobom motywacji w nominacjach procesów mentalnych. W szczególności dotyczy zagadnienia metafory konceptualnej oraz zjawiska konkurowania różnych modeli konceptualizacji pojęć. Analiza prowadzona jest na materiale czasowników współczesnego języka białoruskiego i starobiałoruskiego. Punktem wyjścia jest założenie, iż nominacje procesów intelektualnych motywowane są przede wszystkim trzema znaczeniami: mieć, dawać, brać. W systemie nominacji działalności kognitywnej najbardziej rozpowszechnione jest trzecie z przedstawionych znaczeń. Artykuł zawiera ponadto zestawienie postulatów onomazjologii kognitywnej i kognitywnej onomazjologii diachronicznej. Omówione jest jednocześnie zjawisko konkurowania metafor konceptualnych w aspekcie synchronicznym i diachronicznym. Wnioski autorki: modele konceptualne powtarzają się na różnych etapach rozwoju tego samego języka. Są one powtarzane również w językach pokrewnych, ale rzadko zastępują inne modele.
EN
The article deals with motivation in the naming of mental processes. In particular, it is concerned with conceptual metaphor and the competition of various models of conceptualization. The data are Byelorussian and Old-Byelorussian verbs. The starting point is the assumption that the naming of intellectual processes is primarily motivated by three meanings: ‘have’, ‘give’ and ‘take’. The last of the three is the most widespread in the system of the nomination of cognitive activity. The article also contains a juxtaposition of the postulates of cognitive onomasiology and diachronic cognitive onomasiology. A discussion is offered, too, of the competition between conceptual metaphors in the synchronic and diachronic aspect. The following conclusions are drawn: conceptual models reappear at different levels of development of a language. They also appear in related languages but rarely replace other models.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.